CHỌN LỌC BÒ CÁI TRONG CHĂN NUÔI BÒ THỊT - CHƯƠNG 3

Chia sẻ: Nguyen Minh Phung | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:12

Thêm vào BST

Báo xấu

202
lượt xem 73
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

CHỌN LỌC BÒ CÁI TRONG CHĂN NUÔI BÒ THỊT CHƯƠNG 3 CHỌN NHỮNG CON CÁI TỐT. Giống bò hợp lý sẽ là giống sản xuất có hiệu quả ở một địa điểm nào đó, trong điều kiện chăm sóc quản lý nhất định và thõa mãn với các nhu cầu của thị trường.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: CHỌN LỌC BÒ CÁI TRONG CHĂN NUÔI BÒ THỊT - CHƯƠNG 3

CHỌN LỌC BÒ CÁI TRONG CHĂN NUÔI BÒ THỊT CHƯƠNG 3 CHỌN NHỮNG CON CÁI TỐT
Ch−¬ng 3 Chän nh÷ng bß c¸i tèt §¹i c−¬ng C¸c tÝnh tr¹ng quan träng vÒ kinh tÕ, dïng ®Ó chän läc bao gåm: • Sù thÝch nghi víi m«i tr−êng. • Kh¶ n¨ng thô thai. • Tèc ®é sinh tr−ëng. • ThÓ khÝ. • C¸c tinh tr¹ng thÞt xÎ. • CÊu tróc c¬ thÓ hîp lý. TÇm quan träng t−¬ng ®èi hoÆc sù xÕp h¹ng c¸c tÝnh tr¹ng nµy sÏ phô thuéc vµo vÞ trÝ cña trang tr¹i vµ c¬ cÊu cña ®µn gia sóc hiÖn t¹i. Gièng bß hîp lý sÏ lµ gièng s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶ ë mét ®Þa ®iÓm nµo ®ã, trong ®iÒu kiÖn ch¨m sãc qu¶n lý nhÊt ®Þnh vµ tho¶ m·n víi c¸c nhu cÇu cña thÞ tr−êng. Trong c¸c ®iÒu kiÖn kh¾c nghiÖt, thÝch nghi m«i tr−êng lµ tÝnh tr¹ng quan träng nhÊt v× tÝnh tr¹ng nµy ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn tû lÖ nu«i sèng cña gia sóc. Trong c¸c vïng stress vÒ dinh d−ìng nghiªm träng l¹i kÕt hîp víi c¸c stress vÒ m«i tr−êng, tû lÖ m¸u cao c¸c gièng thÝch nghi tèt víi vïng nhiÖt ®íi cÇn ®−îc sö dông (nh−: Zebu, Sanga) viÖc nµy sÏ lµm gi¶m chi phÝ ®iÒu hµnh vµ t¨ng n¨ng suÊt. C¸c stress m«i tr−êng còng gåm c¶ néi, ngo¹i ký sinh trïng vµ thêi tiÕt nãng. Møc ®é m¸u bß gièng Zebu hoÆc Sanga sö dông ®Ó t¹o sù thÝch nghi vÒ m«i tr−êng nhiÖt ®íi ph¶i ®−îc c©n b»ng víi tiÒm n¨ng s¶n xuÊt cao h¬n cña c¸c gièng Anh vµ gièng Ch©u ¢u. Sù kÕt hîp tèt nhÊt sÏ ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së t×nh h×nh mèi trang tr¹i. Chän läc trong c¸c gièng lµ rÊt quan träng bëi v× ®èi víi nhiÒu tÝnh tr¹ng th−êng sù kh¸c nhau trong mét gièng nhiÒu h¬n gi÷a c¸c gièng. C¸c nguyªn t¾c chän läc c¬ b¶n C¸c tiÕn bé vÒ di truyÒn th−êng l©u dµi vµ tÝch luü. §iÒu nµy cã nghÜa lµ kÕt qu¶ thu ®−îc vÒ di truyÒn trong ®µn sÏ gi÷ nguyªn trõ phi c¸c bß ®ùc hoÆc bß c¸i cã phÈm chÊt thÊp h¬n ®−îc ®−a tõ bªn ngoµi vµo trong ®µn. TiÕn bé vÒ di truyÒn cã thÓ thu ®−îc ë con ®ùc nhiÒu h¬n ë con c¸i. §iÒu nµy rÊt ®¬n gi¶n v× chóng ta gi÷ l¹i bß ®ùc Ýt h¬n bß c¸i nhiÒu, tû lÖ bß ®ùc dïng cho chän läc thÊp v× vËy ¸p lùc chän läc ë bß ®ùc lín h¬n nhiÒu. ¸p lùc chän läc cao ë c¶ bß ®ùc vµ bß c¸i sÏ t¨ng tèi ®a tiÕn bé di truyÒn. Chän läc cã hiÖu qu¶ kh«ng nh÷ng ®ßi hái sù nhËn d¹ng c¸ thÓ mµ ®ßi hëi ph¶i cã c¶ c¬ së h¹ tÇng nh− hµng rµo, ®iÓm cung cÊp n−íc ®Ó t¸ch riªng gia sóc vµ kiÓm so¸t phèi gièng. Cã mét sè nh©n tè quan träng cÇn c©n nh¾c khi chän läc gia sóc ®Ó nh©n gièng. NÕu mét sè tÝnh tr¹ng ®Æc biÖt ®−îc ®−a vµo trong ch−¬ng tr×nh nh©n gièng, chóng ph¶i ®¸p øng c¸c tiªu chuÈn sau: • HÖ sè di truyÒn kh«ng qu¸ nhá. • Cã tÇm quan träng vÒ kinh tÕ. • Cã thÓ ®o ®äc ®−îc (trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp) • §−îc ®Æc tr−ng bëi c¸c biÕn ®éng trong quÇn x·. HÖ sè di truyÒn HÖ sè di truyÒn (h2) ®−îc ®Þnh nghÜa lµ møc ®é c¸c thuéc tÝnh di truyÒn cña bè mÑ ®−îc chuyÓn cho thÕ hÖ sau. C¸c biÕn ®æi kh«ng di truyÒn lµ kÕt qu¶ cña c¸c nh©n tè nh− dinh d−ìng, ch¨m sãc, qu¶n lý, bÖnh tËt vµ tÊt c¶ c¸c nh©n tè m«i tr−êng kh¸c. HÖ sè di truyÒn cña mét tÝnh tr¹ng cµng lín phÇn gi¸ trÞ di truyÒn cña bè mÑ truyÒn sang cho con c¸i cµng lín. PhÇn lín c¸c tÝnh tr¹ng sinh tr−ëng ë bß thÞt cã hÖ sè di truyÒn 19
gi÷a 30 vµ 50% ®iÒu nµy cã nghÜa sai kh¸c ®o ®−îc vÒ tèc ®é sinh tr−ëng gi÷a c¸c c¸ thÓ trong cïng mét nhãm 30-50% lµ di truyÒn vµ 50-70% lµ do yÕu tè kh«ng di truyÒn hay ngo¹i c¶nh. C¸c tÝnh tr¹ng vÒ thÞt xÎ nãi chung cã hÖ sè di truyÒn 30-50%. HÖ sè di truyÒn chu vi tinh hoµn lµ 25-50% trong khi hÖ sè di truyÒn vÒ kh¶ n¨ng phèi gièng lµ 15-30% (cho Bos taurus). C¸c tÝnh tr¹ng sinh s¶n ë con c¸i cã hÖ sè di truyÒn thÊp h¬n rÊt nhiÒu (5-20%). §iÒu nµy cã nghÜa lµ sai kh¸c ®o ®¹c ®−îc vÒ kh¶ n¨ng sinh s¶n gi÷a c¸c con c¸i chñ yÕu lµ do c¸c nguyªn nh©n kh«ng di truyÒn v× thÕ tiÕn bé di truyÒn vÒ c¸c tÝnh tr¹ng nµy chËm h¬n tiÕn bé di truyÒn ®¹t ®−îc ë c¸c tÝnh tr¹ng kh¸c. HÖ sè di truyÒn −íc tÝnh ®¹t ®−îc cho mét sè tÝnh tr¹ng quan träng ë bß thÞt ®−îc tr×nh bµy ë b¶ng 5. B¶ng 5. HÖ sè di truyÒn −íc tÝnh cho mét sè tÝnh tr¹ng ë bß thÞt trong m«i tr−êng «n ®íi vµ nhiÖt ®íi. TÝnh tr¹ng HÖ sè di truyÒn % Bß ¤n ®íi (Angus) Bß NhiÖt ®íi (Brahman Sinh s¶n Tû lÖ phèi chöa 0-5 5-20 Tuæi ®Î lÇn ®Çu 0-10 0-10 Thêi gian chöa 15-25 ch−a cã Kh¶ n¨ng nu«i con 20-40 ch−a cã DÔ ®Î (bß c¸i t¬) 15-60 ch−a cã ChÊt l−îng tinh 25-40 6-44 Chu vi tinh hoµn (18 th¸ng) 20-50 28-36 Kh¶ n¨ng phèi gièng (18 th¸ng) 15-60 ch−a cã H×nh th¸i vµ sinh tr−ëng Dµi th©n 25-45 ch−a cã Vßng ngùc 25-55 ch−a cã Cao v©y 30-50 ch−a cã Khèi l−îng s¬ sinh 35-45(39) 35-45(46) S¶n l−îng s÷a 20-25(10) (4) Khèi l−îng lóc s÷a 20-30 3-50 Khèi l−îng 200 ngµy (18) (28) T¨ng träng, tõ s¬ sinh ®Õn cai s÷a. 25-30 16-40 T¨ng träng 1 n¨m (ch¨n th¶) 30-45 20 Khèi l−îng 400 ngµy (25) (37) Khèi l−îng 18 th¸ng (ch¨n th¶) 40-50 30 Khèi l−îng 600 ngµy (31) (43) Khèi l−îng bß c¸i tr−ëng thµnh 50-70(41) 25-40(39) T¨ng träng ë mïa kh« ch−a cã 17-30 T¨ng träng ë mïa m−a ch−a cã 18 ThÞt xÎ (Mü) Khèi l−îng thÞt xÎ/ ngµy tuæi 25-45(36) (36) Mì vïng s−ên 12-13 (27) (27) Mì m«ng vÞ trÝ P8 29(28) 18(28) Mì trong c¬ b¾p (%) 15(22) 30(22) DiÖn tÝch m¾t c¬ 20-25(23) (23) Tû lÖ % thÞt xÎ 15 37 §é mÒm 4-25 16-30 S¶n l−îng thÞt b¸n lÎ 29(36) 36(36) HiÖu suÊt % khèi l−îng thÞt xÎ 49 52 C¸c tÝnh tr¹ng kh¸c MÉn c¶m víi ung th− m¾t 20-40 ch−a cã S¾c tè mi m¾t 45-60 ch−a cã T×nh t×nh 25-50 25-50 Kh¸ng ve ch−a cã 20-42 Kh¸ng giun ch−a cã 25-36 Kh¸ng ruåi tr©u ch−a cã 20-30 Nguån tµi liÖu tham kh¶o: (a) Hammon.K (ed) vµ céng sù 1981 Selecting Beef Cattle for Maximum Production in the 80s, AGBU, UNE. (b). Davis C - P 1993 Genetic Parameters for Tropical Beef Cattle 20
for Northern Australia. Aust.J. Agric.Res., 44 170 -198. (c). Robenson, D.L. Fergusun, D.M vµ Skeritt, J.W 1998 Genetic Parameters for Beef Tenderness, Marbling and Yield Proc 6 th World Congress Genet APP Livestock Prod. TÇm quan träng vÒ kinh tÕ TÊt c¶ nh÷ng tÝnh tr¹ng chóng ta sö dông trong chän läc cÇn ph¶i cã tÇm quan träng vÒ kinh tÕ. Kh«ng cÇn nç lùc ®Ó c¶i tiÕn mét tÝnh tr¹ng kh«ng mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cho ng−êi ch¨n nu«i. Ngoµi ra trong hÇu hÕt tr−êng hîp nh÷ng ng−êi lµm c«ng t¸c gièng sÏ cè g¾ng c¶i tiÕn ®−îc hai tÝnh tr¹ng trë lªn trong cïng mét lóc c¸c tÝnh tr¹ng thªm ra trong ch−¬ng tr×nh chän läc th−êng lµm gi¶m nhÞp ®é c¶i biÕn c¸c tÝnh tr¹ng kh¸c. Tèt nhÊt lµ tËp trung chän läc trªn mét sè tÝnh tr¹ng cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao. TÇm quan träng vÒ kinh tÕ cã nghÜa kh¸c nhau ®èi víi nh÷ng ng−êi ch¨n nu«i. §èi víi phÇn lín nh÷ng ng−êi ch¨n nu«i bß thÞt c¸c tÝnh tr¹ng quan träng nhÊt theo quan ®iÓm kinh kÕ lµ kh¶ n¨ng sinh s¶n, tèc ®é sinh tr−ëng vµ chÊt l−îng thÞt xÎ. §èi víi ng−êi ch¨n nu«i gia sóc gièng ®Ó b¸n, cã thÓ nh÷ng tÝnh tr¹ng kh¸c sÏ lµm t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ do b¸n gia sóc lµm gièng. Cïng víi viÖc t¨ng c−êng quan t©m ®¸p øng yªu cÇu cña thÞ tr−êng, nh÷ng tÝnh tr¹ng quan träng vÒ mÆt kinh tÕ sÏ ®−îc kÕt hîp víi yªu cÇu thÞ tr−êng. Kh¶ n¨ng ®o ®Õm ®−îc §o ®äc mét c¸ch kh¸ch quan c¸c tÝnh tr¹ng n¨ng suÊt cña bß thÞt t¹o kh¶ n¨ng cho phÐp ng−êi ch¨n nu«i so s¸nh ®−îc c¸c tÝnh tr¹ng kh«ng kÓ ®Õn mïa vô, n¨m, ¶nh h−ëng cña m«i tr−êng vµ −íc tÝnh ®−îc gi¸ trÞ di truyÒn. Khèi l−îng rÊt dÔ dµng x¸c ®Þnh vµ lµ lùa chän ®Çu tiªn cã tÝnh l«gÝc ®èi víi nhiÒu nghiªn cøu vÒ sinh tr−ëng cña gia sóc trong ch−¬ng tr×nh c¶i tiÕn di truyÒn. Tèc ®é sinh tr−ëng dÔ dµng x¸c ®Þnh vµ cã hÖ sè di truyÒn cao. Gi¸ trÞ gièng ®Çu tiªn (EBV) ®· ®−îc tÝnh to¸n cho tèc ®é sinh tr−ëng. So víi sinh tr−ëng c¸c tÝnh tr¹ng sinh s¶n ®o ®¹c khã h¬n. §Çu tiªn ng−êi ta th−êng nhÊn m¹nh 2 tÝnh tr¹ng cã liªn quan ®Õn sinh s¶n ®−îc x¸c ®Þnh t−¬ng ®èi dÔ dµng lµ chu vi cña bao dÞch hoµn ë bß ®ùc vµ sè ngµy tr−íc khi ®Î løa ®Çu cña bß c¸i. GÇn ®©y h¬n ng−êi ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc c¸c tÝnh tr¹ng dÔ ®Î vµ thêi gian chöa tõ Group BREEDPLAN cho mét sè gièng bß Anh. Mét sè thuéc tÝnh cña thÞt xÎ hiÖn t¹i cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc v× vËy ®−îc ®−a vµo trong gi¸ trÞ EBV. Nh÷ng tÝnh tr¹ng nµy bao gåm c¶ diÖn m¾t c¬ (EMA), mì s−ên vµ mì m«ng P8, tû lÖ mì trong c¬ vµ s¶n l−îng thÞt bß b¸n lÎ. X¸c ®Þnh c¸c tÝnh tr¹ng nµy cã thÓ tiÕn hµnh b»ng Scan siªu ©m hoÆc x¸c ®Þnh thÞt mãc hµm ë lß mæ. Sù biÕn ®éng Mät tÝnh tr¹ng cã biÕn ®éng lín cã nhiÒu c¬ héi h¬n ®Ó thay ®æi b»ng chän läc. Mét sè tÝnh tr¹ng cã biÕn ®éng lín mÆc dï cã hÖ sè di truyÒn thÊp. §a sè c¸c tÝnh tr¹ng ®−îc ®iÒu khiÓn bëi 2 gen trë lªn vµ biÕn ®éng cña tÝnh tr¹ng lµ mét ph©n phèi chuÈn. Ph©n phèi chuÈn lµ mét m« h×nh ph©n phèi ®¬n gi¶n ë ®ã ®a sè gia sóc gÇn ë gi¸ trÞ trung b×nh (H×nh 8). Mét tÝnh tr¹ng cã biÕn ®éng lín (nh− tèc ®é sinh tr−ëng, s¶n l−îng s÷a sÏ cã ®−êng cong thÊp h¬n, réng h¬n) nhiÒu gia sóc xa gi¸ trÞ trung b×nh h¬n, trong khi mét tÝnh tr¹ng cã biÕn ®éng nhá (nh− tû lÖ mì trong c¬ hoÆc ®é v©n cña c¬) sÏ cã ®−êng cong cao h¬n vµ hÑp h¬n (nhiÒu gia sóc gÇn víi gi¸ trÞ trung b×nh h¬n). NÕu chóng ta chän läc 10% gia sóc trong mçi mét tr−êng hîp th× kho¶ng c¸ch tõ gi¸ trÞ trung b×nh sÏ lín h¬n ®èi víi tÝnh tr¹ng cã biÕn ®éng lín h¬n. V× vËy tÝnh tr¹ng cã biÕn thiªn lín h¬n tõ gi¸ trÞ trung b×nh cã thÓ dù kiÕn thu ®−îc kÕt qu¶ chän läc lín h¬n tÝnh tr¹ng cã biÕn ®éng Ýt h¬n. 21
TÝnh tr¹ng biÕn ®éng nhá TÝnh tr¹ng biÕn ®éng lín Trung b×nh Trung b×nh H×nh 8: Ph©n phèi chuÈn ®èi víi c¸c tÝnh tr¹ng cã biÕn ®éng lín vµ nhá. ThiÕt lËp nh÷ng môc tiªu lai t¹o gièng B−íc ®Çu tiªn vµ lµ b−íc quan nhÊt ®Ó thµnh c«ng trong ch−¬ng tr×nh lai t¹o lµ x¸c ®Þnh râ c¸c môc tiªu lai t¹o. ViÖc ®Þnh râ c¸c môc tiªu gièng trong trang tr¹i ch¨n nu«i bß thÞt ®ßi hái ph¶i x¸c ®Þnh râ rµng møc n¨ng suÊt hiÖn t¹i cña ®µn vÒ tÝnh tr¹ng quan träng vÒ kinh tÕ vµ xem xÐt c¸c tÝnh tr¹ng nµy trong mèi liªn hÖ víi nh÷ng c¶n trë cña m«i tr−êng, nh÷ng ®ßi hái cña thÞ tr−êng mµ bß thÞt sÏ ®−îc b¸n. C¸c b−íc tiÕn hµnh ®Ó ®¹t ®−îc c¸c môc tiªu gåm: • LiÖt kª c¸c tÝnh tr¹ng cã tÇm quan träng vÒ kinh tÕ • LiÖt kª nh÷ng nhu cÇu cña kh¸ch hµng • LËp danh s¸ch c¸c môc tiªu s¶n xuÊt cña ®µn - §Æt c¸c môc tiªu cã thÓ thùc hiÖn ®−îc cho c¸c tÝnh tr¹ng quan träng. • LËp danh s¸ch n¨ng suÊt hiÖn t¹i cña ®µn gia sóc cña b¹n theo n¨ng suÊt cña ®µn mét c¸ch kh¸ch quan. • LËp danh s¸ch c¸c môc tiªu chän gièng, c¸c tÝnh tr¹ng cÇn ®Æc biÖt quan t©m. • LËp danh s¸ch c¸c tiªu chuÈn chän läc, c¸c ph−¬ng tiÖn ®Ó ®¹t ®−îc c¸c môc tiªu trªn. • XÕp thø tù −u tiªn cho c¸c tiªu chuÈn chän läc, x¸c ®Þnh hÖ sè ®iÓm cho tõng tÝnh tr¹ng. C©n b»ng chän läc Chän läc mét sè tÝnh tr¹ng cã thÓ t¹o ra nh÷ng ¶nh h−ëng kh«ng mong muèn ®Õn c¸c tÝnh tr¹ng cã tÇm quan träng vÒ kinh tÕ. VÝ dô rç rµng nhÊt lµ c¸c tÝnh tr¹ng sinh tr−ëng trong ch¨n nu«i bß thÞt. Ngµy nay tÝnh tr¹ng nµy cã thÓ ®−îc chän läc mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nh»m t¨ng tèc ®é sinh tr−ëng th«ng qua sö dông gi¸ trÞ gièng −íc tÝnh (EBVs) cña ch−¬ng tr×nh BREEDPLAN. Ch−¬ng tr×nh nµy sÏ ®−îc gi¶i thÝch ë Ch−¬ng 4 - Nh÷ng c«ng cô qu¶n lý ®µn bß. Dïng EBVs ®Ó chän läc ®µn cho thÊy ®· lµm t¨ng t¨ng träng mét c¸ch ®¸ng kÓ. Tuy nhiªn, trõ phi sö dông chän läc c©n b»ng, nÕu chØ chó träng ®Õn tèc ®é t¨ng träng sÏ cã thÓ lµm t¨ng hiÖn t−îng ®Î khã do bª s¬ sinh cã khèi l−îng lín. Sinh tr−ëng b¾t ®Çu tõ khi thô thai vµ tèc ®é t¨ng träng cao th−êng cho bª cã khèi l−îng s¬ sinh lín h¬n. T−¬ng quan gi÷a c¸c tÝnh tr¹ng cã thÓ lµ t−¬ng quan d−¬ng (+) hoÆc ©m (-) do ®ã cÇn ph¶i ®−îc l−u ý trong bÊt cø ch−¬ng tr×nh chän läc nµo. Chän läc c©n b»ng cÇn ph¶i ®¶m b¶o c¸c tÝnh tr¹ng vÒ sinh s¶n Ýt ¶nh h−ëng ®Õn c¸c tÝnh tr¹ng kh¸c nh− tèc ®é sinh tr−ëng hoÆc kh¶ n¨ng cho s÷a. Chän läc bß c¸i gièng Cã 2 c¬ héi ®Ó chän läc bß c¸i: tr−íc vµ sau khi phèi gièng. Chän läc bß c¸i gièng cã thÓ lµm t¨ng møc ®é di truyÒn c¸c tÝnh tr¹ng cÇn chän läc trong ®µn. Chän läc th«ng qua viÖc sö dông nh÷ng c«ng cô chän läc tr−íc khi phèi gièng ®Ó lo¹i bá nh÷ng bß s¶n xuÊt kÐm còng quan träng ®Ó t¨ng lîi nhuËn vÒ kinh tÕ sau nµy. Chän läc còng 22
cho phÐp "lo¹i th¶i" ®Ó thay thÕ bß kÐm b»ng nh÷ng bß c¸i cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt tèt h¬n hoÆc cho phÐp gi÷ l¹i nh÷ng gia sóc cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt tèt thu nhËn thøc ¨n vµ n−íc uèng tèt. Bëi v× chän läc cã kÕ ho¹ch vµ lo¹i th¶i cã thÓ t¨ng quay vßng vèn vµ gi¶m ¸p lùc ch¨n th¶, nã lµ mét thµnh phÇn trong qu¶n lý gièng bß thÞt. V× mét con c¸i tr−íc ®©y rÊt tèt b©y giê cã thÓ kh«ng ®−îc chÊp nhËn ®iÒu quan träng cÇn nhÊn m¹nh ë ®©y lµ mÆc dï kh¶ n¨ng sinh s¶n lµ tÝnh tr¹ng cã hÖ sè di truyÒn kh«ng cao, nã cã ®é lÆp l¹i cao. §iÒu nµy cã nghÜa lµ bß c¸i hµng n¨m ®· ®Î ra bª trong qu¸ khø th× vÉn ®Î nh− vËy trong t−¬ng lai. Chän läc tr−íc khi phèi gièng Sè l−îng bß c¸i cÇn thay thÕ ®−îc x¸c ®Þnh th«ng qua: • kh¶ n¨ng sinh s¶n hiÖn t¹i cña ®µn bß; • c¸ch lo¹i th¶i hoÆc chän läc - tuæi lo¹i th¶i - lo¹i th¶i do kh¶ n¨ng sinh s¶n kÐm - lo¹i th¶i do kh«ng cã hoÆc kÐm trong c¸c tÝnh tr¹ng s¶n xuÊt • tuæi cao nhÊt cña bß sinh s¶n • tû lÖ lo¹i th¶i vµ tû lÖ chÕt hµng n¨m Khi kh¶ n¨ng sinh s¶n cao h¬n sÏ cho phÐp t¨ng tû lÖ lo¹i th¶i theo n¨ng suÊt hoÆc gi¶m tû lÖ bß t¬ gi÷ l¹i. B¶ng 6: So s¸nh sè bß t¬ cã ®−îc ®Ó thay thÕ ®µn ë 2 møc kh¶ n¨ng sinh s¶n cao thÊp §µn cã 100 bß c¸i §µn A §µn B Nu«i th©m canh trong m«i Qu¶n lý tèt trong tr−êng thuËn lîi m«i tr−êng kh¾c nghiÖt Sè bß cã chöa 95 85 Bª ®Î ra 93 82 Bª cai s÷a 90 76 Bª c¸i hËu bÞ cai s÷a 45 38 Tuæi lo¹i th¶i (n¨m) 10.5 8.5 Tû lÖ lo¹i th¶i (%) 11 5 Tû lÖ chÕt (%) 1 2 Sè bß t¬ cã thÓ chän lóc 26 44 37 th¸ng tuæi Sè bß c¸i t¬ cÇn thay thÕ 18 (40%) 18 (50%) B¶ng 6 cho thÊy ®µn A chØ cã 10 bß c¸i trªn tæng ®µn 100 con cÇn lo¹i th¶i do kh¶ n¨ng sinh s¶n kÐm. NÕu lo¹i th¶i theo tuæi th× nh÷ng bß nµy ®¹t 10,5 tuæi, ®µn A sÏ cÇn ph¶i thay thÕ 10-13 con/n¨m cho môc ®Ých nµy. NÕu lo¹i th¶i ®−îc tiÕn hµnh v× lý do kh¸c nh− tÝnh nÕt, bÇu vó kh«ng ph¸t triÓn, gµy mßn hoÆc kh«ng cã kh¶ n¨ng thÝch hîp cho viÖc nu«i bª th× cÇn ph¶i thay thÕ thªm. H¬n n÷a cÇn thay thÕ thªm trong tr−êng hîp bß bÞ chÕt hoÆc tõ c¸c nguyªn nh©n kh¸c. §iÒu nµy cã nghÜa lµ phÇn lín c¸c tr−êng hîp, thËm chÝ trong trong ®iÒu kiÖn qu¶n lý tèt, tû lÖ nh÷ng bß t¬ cÇn thiÕt ®Ó thay thÕ ®µn sinh s¶n còng ph¶i trªn 50%. T×nh huèng ®µn B cho phÐp hÇu nh− kh«ng cã ¸p lùc trong chän läc ®−îc ¸p dông trªn bß c¸i t¬ thay thÕ, nÕu lo¹i th¶i v× bß c¸i kh«ng cã kh¶ n¨ng sinh s¶n ®−îc tiÕn hµnh trong ®µn gièng. Mçi bß c¸i t¬ ®Òu sÏ cÇn ®Ó thay thÕ khi cã nhu cÇu. Trong nh÷ng tr−êng hîp nh− vËy do ¸p lùc chän läc bÞ h¹n chÕ, tiÕn bé vÒ di truyÒn còng sÏ bÞ h¹n chÕ theo. Cµng nhiÒu tÝnh tr¹ng ®−îc chän läc th× tiÕn bé di truyÒn ë bÊt kú tÝnh tr¹ng nµo ®ã cµng thÊp. §iÒu quan träng trong chän läc bß c¸i t¬ lµ nªn chän läc theo mét sè Ýt 23
c¸c tÝnh tr¹ng kinh tÕ quan träng. Tuú thuéc vµo t×nh h×nh cô thÓ, thø tù −u tiªn cho chän läc bß c¸i lµ: • Kh¶ n¨ng sinh s¶n • TÝnh nÕt • CÊu tróc c¬ thÓ • Tèc ®é sinh tr−ëng HiÖn nay, cã rÊt Ýt c¬ héi ®Ó thu ®−îc lîi nhuËn trong chän läc bß c¸i theo tÝnh tr¹ng vÒ kh¶ n¨ng cho thÞt. Th«ng th−êng, kh¶ n¨ng thÝch nghi víi m«i tr−êng sÏ ®−îc biÓu hiÖn qua mét sè tÝnh tr¹ng nh− tèc ®é sinh tr−ëng. ViÖc chän läc nªn tiÕn hµnh kh¸ch quan ë nh÷ng n¬i cã thÓ vµ nªn lµ chän läc c©n b»ng tr¸nh cùc ®oan trong chän läc. Tãm l¹i, bëi v× cã Ýt ®µn bß thÞt th−¬ng phÈm cã ®−îc c¸c th«ng tin kh¸ch quan nh− c¸c th«ng tin kh¸ch quan cã ®−îc tõ ph©n tÝch c¸c sè liÖu cña ®µn bß tham gia vµo BREEDPLAN hoÆc Group BREEDPLAN c¸c th«ng tin nµy gióp cho c¸c thao t¸c chän läc vµ chän läc tr−íc khi phèi gièng lµ nhá nhÊt. ChØ nh÷ng bß c¸i tÝnh nÕt kh«ng hiÒn hoÆc kh«ng cã kh¶ n¨ng sinh s¶n vµ ph¸t triÓn bÞ th¶i. Nh÷ng bß c¸i t¬ gi÷ l¹i ph¶i cho phèi gièng trong c¸c giai ®o¹n ®ñ dµi vµ sè bß cã chöa sÏ gi÷ l¹i ®Ó trong ®µn. Kh¶ n¨ng sinh s¶n Sinh s¶n ë bß c¸i lµ tÊt c¶ hoÆc kh«ng cã nghÜa lµ 1 bß c¸i trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh cã thÓ ®Î ®−îc 1 bª hoÆc kh«ng ®Î bª nµo c¶. MÆc dï hÖ sè di truyÒn vÒ sinh s¶n thÊp sinh s¶n cã ®é lÆp l¹i cao vµ ®¬n gi¶n lµ gi÷ l¹i nh÷ng bß c¸i sinh s¶n cã bª cai s÷a sÏ n©ng cao ®−îc kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña ®µn. Chän läc kh¸ch quan chØ cã thÓ thùc hiÖn ®−îc khi cã th«ng tin vÒ hÖ ph¶ hoÆc c¸c th«ng tin vÒ cha mÑ lý t−ëng nhÊt lµ chän läc vÒ kh¶ n¨ng sinh s¶n theo gi¸ trÞ gièng −íc tÝnh (EBVs) ®−îc tr×nh bµy ë Ch−¬ng 4. Nh− phÇn lín c¸c tÝnh tr¹ng, c¶i tiÕn vÒ mÆt di truyÒn nhanh nhÊt lµ th«ng qua chän läc ®ùc gièng nh−ng th«ng th−êng ®iÒu nµy chØ thùc hiÖn ®−îc ë tr¹i gièng hoÆc trªn ®µn h¹t nh©n cã c¸c sè liÖu ®−îc ghi chÐp ®Çy ®ñ. NÕu khã hoÆc dÔ ®Î lµ vÊn ®Ò th× cã thÓ c¶i thiÖn vÒ mÆt di truyÒn tÝnh dÔ ®Î th«ng qua viÖc chän läc nh÷ng bß c¸i t¬ cã khung x−¬ng chËu lín. §Ó lµm ®−îc viÖc nµy cÇn ph¶i ®o phÝa trong khung x−¬ng chËu b»ng th−íc ®o chuyªn dïng (pelvimeter) vµ kh«ng thÓ ®¸nh gi¸ b»ng m¾t th−êng th«ng qua ®é réng gi÷a x−¬ng h«ng vµ x−¬ng m«ng. Khung x−¬ng chËu cã hÖ sè di truyÒn kh¸ cao vµ trong t−¬ng lai gi¸ trÞ gièng −íc tÝnh EBVs cña tÝnh tr¹ng nµy sÏ ®−îc sö dông. Ngµy nay, sö dông nh÷ng sè liÖu th« vÉn thu ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ cã Ých (khi sö dông c¸ch nµy, hiÖu chØnh sè liÖu víi tuæi cña gia sóc lµ cÇn thiÕt). Khung x−¬ng chËu lín h¬n so víi tuæi th× phèi gièng sÏ dÔ h¬n. Nh÷ng bß c¸i t¬ nµy cã thÓ sÏ an toµn vµ dÔ dµng trong khi ®Î h¬n. Ng−êi lµnh nghÒ kh¸m bªn trong c¬ quan sinh dôc ®¸nh gi¸ kÝch th−íc buång trøng vµ tö cung cã thÓ biÕt ®−îc nh÷ng bß c¸i t¬ nµo thµnh thôc vÒ tÝnh trong thêi gian chän läc vµ cã nhiÒu c¬ héi nhÊt trong thô thai khi phèi gièng. ViÖc kh¸m bªn trong c¬ quan sinh dôc còng cho phÐp biÕt nh÷ng bß c¸i t¬ ®· cã chöa, biÕt ®−îc bß c¸i nµy bÊt toµn vµ l−ìng tÝnh (nöa ®ùc-nöa c¸i) vµ c¸c yÕu tè kh¸c ¶nh h−ëng ®Õn kh¶ n¨ng sinh s¶n. TÝnh nÕt TÝnh nÕt cña bß c¸i rÊt quan träng vÒ mÆt kinh tÕ bëi v× nh÷ng bß hiÒn lµnh th−êng dÔ dµng, an toµn trong vËn chuyÓn vµ Ýt bÞ stress tr−íc khi giÕt mæ (vµ v× vËy thÞt cña bß nµy mÒm h¬n). §¸ng tiÕc lµ hiÖn nay vÉn ch−a cã mét ph−¬ng ph¸p thùc tÕ ®¸ng tin cËy nµo ®Ó x¸c ®Þnh tÝnh tr¹ng nµy. Nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ tÝnh nÕt bß chØ lµ nh÷ng ph−¬ng 24
ph¸p dùa vµo viÖc quan s¸t khi bß ch¹y ra khái rãng nhèt. Tuy nhiªn, tÝnh tr¹ng nµy cã hÖ sè di truyÒn t−¬ng ®èi cao (>0.7) nªn chóng vÉn th−êng ®−îc quan t©m ®¸nh gi¸. CÊu tróc c¬ thÓ CÊu tróc c¬ thÓ ®µn c¸i sinh s¶n lµ tÝnh tr¹ng liªn quan tíi viÖc kÐo dµi thêi gian sèng, søc khoÎ. Bß cã cÊu trøc hîp lý khi vç bÐo sÏ cho hiÖu qu¶ cao. §¸nh gi¸ tr−íc khi phèi gièng lµ hîp phÇn t−¬ng ®èi nhá vµ nªn tËp trung vµo nh÷ng khuyÕt ®iÓm sÏ cã ¶nh h−ëng tíi gia sóc vµ ®Õn c¸c chøc n¨ng ph¸t triÓn b×nh th−êng cña con c¸i chóng. NÕu nh÷ng khuyÕt ®iÓm lµ trÇm träng hoÆc cã vÎ trÇm träng chóng sÏ ¶nh h−ëng ®Õn chøc n¨ng cña bß c¸i t¬ vµ nªn lo¹i th¶i nh÷ng gia sóc nµy. Nh÷ng khuyÕt ®iÓm trÇm träng nh− ch©n tr−íc yÕu, ch©n vßng kiÒng, mãng kh«ng ®Òu, d¸ng ®i kh¸c th−êng, hµm trªn hoÆc hµm d−íi qu¸ ng¾n hay qu¸ dµi, m¾t ®á, cã nh÷ng u ë m¾t v.v. th× nªn lo¹i th¶i. Tèc ®é sinh tr−ëng Tèc ®é sinh tr−ëng kh«ng thÓ ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c b»ng c¸ch nµo kh¸c h¬n lµ dïng chØ sè vÒ khèi l−îng gia sóc. Ph−¬ng ph¸p tèt nhÊt cã thÓ sö dông ®Ó c¶i thiÖn tèc ®é sinh tr−ëng lµ dïng gi¸ trÞ gièng −íc tÝnh (EBVs) vÒ sinh tr−ëng cña ch−¬ng tr×nh BREEDPLAN hoÆc Group BREEDPLAN. Th−êng chóng cã hiÖu qu¶ gÊp 2 lÇn so víi dïng tû lÖ khèi l−îng hoÆc sè liÖu th« (®−îc t×nh bµy ë ch−¬ng 4- C¸c c«ng cô qu¶n lý ®µn) nh−ng EBV nµy kh«ng ph¶i lµ lùa chän cho qu¶n lý ®µn th−¬ng phÈm. §¸nh gi¸ tèc ®é sinh tr−ëng b»ng m¾t kh«ng thµnh c«ng v× trong phÇn lín c¸c tr−êng hîp nã chØ ®¬n thuÇn x¸c ®Þnh nh÷ng gia sóc cã khèi l−îng lín vµo thêi ®iÓm chän läc. T¹i thêi ®iÓm cai s÷a, cã thÓ cã mét sè bª cã khèi l−îng lín chóng cã thÓ lµ nh÷ng bª sinh sím nhÊt hoÆc chóng ®−îc nu«i tõ nh÷ng bß cã s¶n l−îng s÷a tèt nh−ng kh«ng nhÊt thiÕt nh÷ng bª nµy cã tiÒm n¨ng tèt nhÊt vÒ sinh tr−ëng. Th«ng th−êng chän läc t¨ng träng sau khi cai s÷a quan träng h¬n chän läc bª cai s÷a. Chän läc t¨ng träng sau cai s÷a sÏ nhanh x¸c ®Þnh ®−îc nh÷ng gia sóc phï hîp víi nh÷ng ®ßi hái vÒ m«i tr−êng vµ thÞ tr−êng. S÷a mÑ lµ yÕu tè quan träng trong qu¸ tr×nh sinh tr−ëng cña bª tr−íc khi cai s÷a. Bß cã tèc ®é sinh tr−ëng nhanh lµ ®iÒu mong muèn cña c¸c nhµ ch¨n nu«i v× chóng sÏ ®¹t ®−îc khèi l−îng theo yªu cÇu cña thÞ tr−êng lóc cßn non. §©y lµ nh©n tè quan träng vÒ chÊt l−îng thÞt. H¬n n÷a nu«i bß cã tèc ®é sinh tr−ëng nhanh th× hiÖu qu¶ kinh tÕ cao h¬n. Tuy nhiªn, tèc ®é sinh tr−ëng cao kh«ng cã nghÜa lµ cã khèi l−îng tr−ëng thµnh qu¸ lín tuy vËy trong nhiÒu tr−êng hîp nh÷ng gia sóc lín h¬n cã tèc ®é sinh tr−ëng cao h¬n. Tèc ®é sinh tr−ëng chØ lµ chØ tiªu cã lîi vÒ kinh tÕ cho ®Õn khi gia sóc ®¹t ®−îc khèi l−îng theo yªu cÇu cña thÞ tr−êng víi mét líp mì d−íi da x¸c ®Þnh. Sinh tr−ëng sau thêi gian nµy kh«ng cã lîi vµ trong vµi tr−êng hîp cã thÓ bÊt lîi. Bß c¸i cã khèi l−îng cao h¬n lóc tr−ëng thµnh còng ®ßi hái nhu cÇu duy tr× cao h¬n. BREEDPLAN vµ Group BREEDPLAN (tr×nh bµy ë ch−¬ng 4) cña mét sè gièng hiÖn t¹i ®· cã gi¸ trÞ gièng −íc tÝnh (EBVs) vÒ khèi l−îng ë tuæi tr−ëng thµnh, chóng cho phÐp c¸c nhµ t¹o gièng chän läc theo tèc ®é sinh tr−ëng mµ kh«ng cÇn t¨ng khèi l−îng lóc tr−ëng thµnh. Chän läc sau khi phèi gièng Chän läc sau khi phèi gièng lµ vÊn ®Ò quan t©m hµng ®Çu ®Ó x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña bß c¸i. N÷ng bß c¸i cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt tèt nhÊt lµ nh÷ng bß c¸i s¶n xuÊt ®−îc nhiÒu bª cai s÷a nhÊt (tinhs b»ng kg) víi chi phÝ Ýt nhÊt. §Ó lµm ®−îc viÖc nµy chóng ph¶i ®Î ®Òu (tèt nhÊt lµ 365 ngµy hoÆc thÊp h¬n) vµ nu«i bª ®¹t khèi l−îng lín lóc cai s÷a. Khèi l−îng bª nu«i trong 1 ®êi bß dao ®éng lín theo nh÷ng ®iÒu kiÖn ch¨m sãc nu«i d−ìng vµ qu¶n lý. ë vïng Nam Australia trong ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ 25
nu«i th©m canh, mçi n¨m bß cÇn cai s÷a ®−îc 250 kg bª hoÆc cao h¬n, ®Ó ®−îc xÕp vµo lo¹i cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cao. ë vïng nhiÖt ®íi, bß c¸i cã ®−îc 450 kg bª cai s÷a (150 kg x 3 con) = 450 kg) trong 4 n¨m (3 bª) ®−îc coi lµ cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cao. ChØ cã mét sè lÇn trong n¨m cã thÓ ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña bß c¸i. Kho¶ng thêi gian tèt nhÊt ®Ó thùc hiÖn viÖc nµy lµ thêi ®iÓm cai s÷a vµ lóc kh¸m thai. ViÖc qu¶n lý trë nªn dÔ h¬n nÕu bß cã thÓ ®−îc kh¸m thai lóc cai s÷a hoÆc sau khi cai s÷a bª. Nh÷ng vÊn ®Ò nh− bß mÑ nh¶y khi kh¸m vµ n»m ú rÊt dÔ gi¶i quyÕt. Nh÷ng thñ tôc nµy trªn ®µn bß th¶ ®ùc gièng h¹n chÕ dÔ lµm h¬n trªn ®µn bß th¶ ®ùc quanh n¨m. Kh¶ n¨ng sinh s¶n Nh÷ng bß c¸i kh«ng chöa ®−îc, ®Æc biÖt nÕu chóng kh«ng cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt s÷a vµ kh«ng thÓ nu«i bª ®Õn khi cai s÷a lµ lo¹i cÇn th¶i. Trong tr−êng hîp ch¨n nu«i th©m canh bß ®Î tËp trung trong mét kho¶ng thêi gian ng¾n, bß mÑ s¶n xuÊt ra bª nhÑ c©n hoÆc cã chÊt l−îng thÊp còng sÏ bÞ lo¹i th¶i. CÊu tróc c¬ thÓ Lo¹i th¶i nh÷ng bß c¸i hung d÷, cã cÊu tróc c¬ thÓ kh«ng phï hîp cho sinh s¶n nh− nóm vó h×nh chai cÇn ®−îc lµm liªn tôc trong suèt ®êi bß c¸i. Kh¶ n¨ng lµm mÑ Kh¶ n¨ng lµm mÑ lµ kh¶ n¨ng thu nhËn thøc ¨n vµ ch¨m sãc bª cña bß c¸i. Mét vµi bß mÑ bá con ngay sau khi sinh hoÆc t¸ch rêi khái bª con ngay sau ®ã. Kh¶ n¨ng b¶o vÖ con tr−íc nh÷ng ®éng vËt ¨n thÞt còng lµ yÕu tè trong kh¶ n¨ng lµm mÑ. CÇn lo¹i th¶i nh÷ng bß mÑ trôc trÆc khi nu«i bª. Lîi Ých cña phèi gièng theo mïa Chän läc nh÷ng bß c¸i cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cao h¬n vµ v× vËy thu ®−îc nh÷ng c¶i tiÕn vÒ di truyÒn trong ®µn sÏ ®−îc thùc hiÖn dÔ dµng h¬n b»ng c¸ch h¹n chÕ thêi gian th¶ bß ®ùc vµo ®µn bß c¸i. NÕu bª ®−îc ®Î trong cïng kho¶ng thêi gian th× tèc ®é sinh tr−ëng cña bª cã thÓ cã gi¸ trÞ khi so s¸nh víi nhau vµ cã thÓ ®¸nh gi¸ ®−îc kh¶ n¨ng lµm mÑ cña bß c¸i. Phèi gièng h¹n chÕ trong mét thêi gian ng¾n lo¹i trõ viÖc so s¸nh nh÷ng bª kh«ng sinh ra cïng mïa vµ cho phÐp ng−êi qu¶n lý dÔ dµng x¸c ®Þnh nh÷ng bß c¸i ®Î ®Òu cho s÷a tèt. NhiÖm vô kh¸c trong qu¶n lý nh− ®¸nh sè, cai s÷a vµ tiªm vac xin cã thÓ ®−îc tiÕn hµnh tËp trung chØ mét hoÆc hai lÇn trong n¨m, bª ph¸t triÓn ®ång lo¹t th× dÔ dµng h¬n trong qu¶n lý vµ b¸n ra thÞ tr−êng. Phèi gièng h¹n chÕ cã thÓ cho phÐp kh¸m thai trong kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh, võa chÝnh x¸c võa tèt cho gia sóc. ThuËn lîi nhÊt lµ kh¸m thai vµo tuÇn thø 13 sau khi chuyÓn ®ùc gièng ®i. Tuy nhiªn, ë nh÷ng n¬i ch¨n nu«i qu¶ng canh cã nh÷ng ®iÒu kiÖn dinh d−ìng nghÌo h¬n th× phèi gièng theo mïa lµ kü thuËt nh»m h¹n chÕ thÊp nhÊt sè bß mÑ nu«i con vµo mïa kh«. Do ®ã th¶ ®ùc gièng vµo ®µn bß c¸i sinh s¶n trong vßng 6-8 th¸ng cã thÓ phï hîp h¬n. C−êng ®é chän läc bß c¸i sÏ thay ®æi tõ: • gi÷ l¹i tÊt c¶ nh÷ng bß c¸i cã chöa vµ bß ®ang nu«i con ë nh÷ng vïng qu¸ kh¾c nghiÖt • chØ gi÷ nh÷ng bß c¸i ®ang nu«i con • chØ gi÷ l¹i nh÷ng bß c¸i cã chöa hoÆc ®ang tiÕt s÷a, nh÷ng bß c¸i nµy sÏ ®Î bª trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh. Chän läc nh÷ng bß c¸i cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cao sÏ khã kh¨n h¬n trong nh÷ng ®µn bß c¸i cho phèi gièng quanh n¨m bëi v×: • th«ng th−êng nh÷ng ®µn bß ®−îc phèi quanh n¨m cã kho¶ng c¸ch gi÷a 2 løa ®Î lín h¬n 365 ngµy. §iÒu nµy chñ yÕu lµ do chÊt l−îng thøc ¨n kÐm. KÕt qu¶ lµ nhiÒu bª sinh ra vµo cuèi n¨m ngay c¶ nÕu qu¶n lý tèt bª t¬ vµo thêi ®iÓm thÝch hîp. 26
• khi bß ®Î vµo kho¶ng thêi gian kh«ng thÝch hîp th× c¬ héi cho chóng phèi l¹i sÏ gi¶m vµ tû lÖ chÕt cã nguy c¬ cao h¬n. • cã nh÷ng sai sè tiÒm Èn bëi nh÷ng gia sóc cã chöa d−íi 4-6 tuÇn kh«ng thÓ kh¸m qua trùc trµng. Tuy nhiªn, nh÷ng nhµ s¶n xuÊt, b¸c sü thó y vµ nh÷ng chuyªn gia ph¸t triÓn cã thÓ ®¶m b¶o: • phÇn lín bß c¸i cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt ®−îc chän läc; • phÇn lín nh÷ng bß thÝch hîp cho lo¹i th¶i sÏ ®−îc ®Þnh râ nh»m t¨ng lîi nhuËn, tr¸nh ¶nh h−ëng ®Õn kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña ®µn trong t−¬ng lai vµ nh÷ng rñi ro; • tÝnh hiÖu qu¶ trong dinh d−ìng vµ bæ sung thøc ¨n; • gi¶m yªu cÇu vÒ ®ùc gièng vµ t¨ng hiÖu qu¶ sö dông ®ùc gièng HÖ thèng qu¶n lý bß c¹n s÷a Ch−¬ng tr×nh nµy cã thÓ sö dông cho bÊt cø ®µn bß c¸i phèi gièng suèt n¨m nµo. NÕu hÖ thèng qu¶n lý bß c¸i t¬ ®· sö dông tr−íc ®©y cho bß c¹n s÷a th× hÖ thèng nµy sÏ sö dông víi bß sinh s¶n ®Î lÇn thø 2 trë ®i Tr−íc hÕt, chuyÓn nh÷ng bß c¹n s÷a ®i vµ ®−a bß ®ang nu«i con ®Õn ®ång cá thÝch hîp. Nhãm nh÷ng bß ®ang nu«i con gåm c¶ nh÷ng bß cã bª con võa cai s÷a hoÆc s¾p cai s÷a. Nh÷ng bß c¸i nµy sÏ ®−îc c¹n s÷a ë vßng thø 2 cho ®Õn khi ®Î vµo cuèi n¨m. Lo¹i th¶i nh÷ng bß c¸i cã ngo¹i h×nh kh«ng phï hîp víi sinh s¶n hoÆc nh÷ng bß c¸i hung d÷. Kh¸m thai nh÷ng bß c¹n s÷a khi ®ñ sè l−îng. Nh÷ng bß kh«ng chöa cho lo¹i th¶i hÕt vµ nh÷ng bß cã chöa ®· ®−îc ®−a vµo c¸c nhãm. ViÖc nhãm bß cã chöa dùa trªn c¬ së vÒ t×nh tr¹ng mang thai cña ®µn, diÖn tÝch b·i ch¨n, ®iÒu kiÖn mïa vô vµ thêi gian trong n¨m. B·i ch¨n th¶ nh÷ng bß cã chöa ph¶i ®ñ thøc ¨n vµ thøc ¨n bæ sung. VÝ dô vÒ ch¨n th¶ bß c¹n s÷a vµ qu¶n lý bß cã chöa B¶ng 7 cho mét vÝ dô vÒ c¸ch qu¶n lý thÝch hîp nh÷ng bß cã chöa ë c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau nh− thÕ nµo B¶ng 7: C¸c nhãm bß vµ ngµy dù kiÕn ®Î cña bß cã chöa ë c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau tÝnh tõ ngµy 1 th¸ng 5 Nhãm bß T×nh tr¹ng mang thai lóc ngµy Dù kiÕn ngµy ®Î mïng 1 th¸ng 5 (th¸ng) 1 P1 9/1 P2 10/12 P3 10/11 2 P4 11/10 P5 11/9 P6 12/8 3 P7 13/7 P8 13/6 P9 14/5 Nhãm 1: bß cã chöa 1-3 th¸ng Nhãm nµy ®Î bª muén nhÊt, bª con kh«ng thÓ cai s÷a n¨m nay vµ v× thÕ chóng cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt kÐm so víi bß cã chöa kh¸c. Th«ng th−êng nh÷ng bß nµy cã thÓ tr¹ng c¬ thÓ tèt, khèi l−îng thÞt xÎ cao vµ v× vËy chóng lµ nhãm bß b¸n lý t−ëng. Cã chöa sím th−êng ¶nh h−ëng tíi tû lÖ thÞt xÎ. Trong tr−êng hîp gi÷ l¹i nh÷ng gia sóc nµy vµ kh«ng thÓ chia chóng ra thµnh nh÷ng nhãm ®Ó ch¨n th¶ riªng, cã thÓ ®−a chóng vµo nhãm bß ®ang nu«i con v× chóng còng sÏ ®Î cïng thêi ®iÓm. 27
Nhãm 2: bß cã chöa 4-6 th¸ng Nhãm bß nµy còng kh«ng thÓ cai s÷a bª vµo n¨m nay trõ khi cai s÷a chóng rÊt sím. B»ng viÖc chia chóng thµnh tõng nhãm ch¨n th¶ riªng, bª cã thÓ ®−îc ph©n lo¹i vµo cuèi thêi kú cai s÷a lÇn 2 nh»m tr¸nh hiÖn t−îng cã sè l−îng lín bª cai s÷a qu¸ gÇy vµo n¨m tiÕp sau. Nh÷ng bß c¸i nµy phÇn lín gÆp rñi ro trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¾c nghiÖt v× chóng tiÕt s÷a trong mét thêi kú dµi nhÊt ë mïa kh« vµ ®iÒu nµy cÇn l−u ý khi nu«i d−ìng chóng vµ cÇn ph¶i cã kÕ ho¹ch bæ sung thøc ¨n. NÕu cÇn cã mét sè l−îng bß lín h¬n ®Ó b¸n do ®ßi hái cña thÞ tr−êng th× ®©y lµ nhãm cã thÓ b¸n ®−îc. Trong ®iÒu kiÖn kh« h¹n tèt nhÊt lµ b¸n chóng ®Ó tr¸nh gi¶m khèi l−îng vµ gi¶m thiÓu chi phÝ thøc ¨n bæ sung. NÕu kh«ng b¸n ®−îc ph¶i rÊt quan t©m ®Õn nh÷ng gia sóc nµy v× chóng lµ nhãm dÔ gÆp rñi ro nhÊt. Th¶ ®ùc vµo ®µn bß c¸i nµy vµo th¸ng 12 lµ thêi ®iÓm thÝch hîp nhÊt. Nhãm 3: bß cã chöa 7-9 th¸ng Nhãm nµy cã thÓ cai s÷a bª vµo giai ®o¹n 2 trong n¨m vµ cã thÓ cai s÷a sím nÕu cÇn thiÕt nh»m gi¶m c¸c strees m«i tr−êng cho nh÷ng bß mÑ. Nh− ë nhãm 2, cã thÓ th¶ ®ùc vµo ®µn bß c¸i nµy vµo th¸ng 12 ®Ó ®Î bª ®óng thêi gian. Nh÷ng hÖ thèng qu¶n lý bß c¹n s÷a cã thÓ cho phÐp dÔ dµng ®Þnh râ ®−îc nh÷ng gia sóc cÇn lo¹i th¶i. Nh÷ng bß c¸i kh«ng ®Î vµ nu«i bª do bÊt cø lý do nµo ®Òu tù ®−îc x¸c ®Þnh v× chóng lµ bß c¹n s÷a trong khi c¸c con kh¸c ®ang nu«i con. Tuæi lo¹i th¶i Do hÖ thèng qu¶n lý bß c¹n s÷a liªn tôc lo¹i th¶i nh÷ng bß sinh s¶n kÐm, bß cã tuæi lµ bß c¸i ®· thÝch nghi vµ sinh s¶n tèt. NhiÒu bß cã tuæi trong sè nµy cã thÓ gi÷ l¹i trªn 10 n¨m trong ®iÒu kiÖn b×nh th−êng. C¸ch thÝch hîp nhÊt ®Ó xem xÐt nh÷ng nh÷ng bß c¸i nµy khi chóng ®Õn tuæi lo¹i th¶i 8-10 n¨m lµ kiÓm tra mét ®¸nh gi¸ ngo¹i h×nh, t×nh tr¹ng mang thai. HÖ thèng nµy cho phÐp qu¶n lý ®µn m«t c¸ch mÒm dÎo. V× nh÷ng gia sóc cã ®é rñi ro cao sÏ ®−a vµo vßng 1, nhãm bß c¹n s÷a, chóng sÏ ®−îc x¸c ®Þnh vµ b¸n sím trong n¨m. ChuyÓn nh÷ng bß ®ùc khái ®µn c¸i giµ 1 n¨m tr−íc khi lo¹i th¶i nh»m dÔ dµng lo¹i bá viÖc bß ®Î ngoµi kÕ ho¹ch vµ chuÈn bÞ cho b¸n lo¹i th¶i. §iÒu nµy còng ®Ó gi¶i phãng ®ùc vµ dïng ®ùc ë n¬i kh¸c. Cai s÷a sím tr−íc 3 th¸ng tuæi sÏ gi¶m tû lÖ lo¹i th¶i. Chän läc bß c¸i víi c−êng ®é cao Chän läc víi ¸p lùc chän läc lín nhÊt nªn ¸p dông trªn bß c¸i trong tr−êng hîp bß c¸i dïng ®Ó s¶n xuÊt ®ùc gièng dïng lµm h¹t nh©n hay chóng lµ ®µn h¹t nh©n hoÆc mét phÇn h¹t nh©n trong ®µn th−¬ng phÈm. Nh÷ng yªu cÇu tèi thiÓu cho bß c¸i lo¹i nµy lµ: • Chóng ph¶i ®Î ®Òu hµng n¨m (nÕu sinh s¶n lµ tÝnh tr¹ng chñ yÕu) • DÔ dµng trong khi ®Î (kh«ng cÇn trî gióp khi ®Î thËm chÝ ®Î lÇn ®Çu tiªn) • Bª cai s÷a ph¶i ®¹t khèi l−îng trªn trung b×nh cña ®µn • Bª cã kh¶ n¨ng t¨ng träng sau cai s÷a trªn trung b×nh • Cã cÊu tróc c¬ thÓ hoµn thiÖn vµ bª ®Î ra hoµn thiÖn • HiÒn lµnh vµ bª ®Î ra còng hiÒn lµnh Kh¶ n¨ng thÝch nghi víi m«i tr−êng cô thÓ lµ yªu cÇu ®Çu tiªn cho tÊt c¶ ®µn h¹t nh©n vµ nh÷ng n¬i cã thÓ, kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña chóng nªn ®−îc ph©n tÝch mét c¸ch kh¸ch quan nh− trong BREEDPLAN ®Ó cã thÓ t×m ra sù thay ®æi tèt nhÊt nh»m t¨ng tiÕn bé di truyÒn ®Õn møc cao nhÊt. 28
Tãm l¹i Chän läc bß c¸i ph¶i dùa trªn nh÷ng tÝnh tr¹ng kinh tÕ quan träng. Chóng bao gåm: kh¶ n¨ng thÝch nghi víi m«i tr−êng, kh¶ n¨ng sinh s¶n, tèc ®é sinh tr−ëng, tÝnh t×nh, thÞt xÎ vµ cÊu tróc c¬ thÓ. TÇm quan träng thø tù quan träng nh÷ng tÝnh tr¹ng nµy phô thuéc vµo vÞ trÝ cña trang tr¹i vµ c¬ cÊu di truyÒn cña ®µn bß hiÖn cã. Chän läc bß c¸i nªn tËp trung vµo hai thêi ®iÓm chÝnh: tr−íc vµ sau khi phèi gièng. Tr−íc phèi gièng chän läc ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng gia sóc cã tiÒm n¨ng tèi ®a cho viÖc chöa ®Î vµ chän läc sau phèi gièng ®Ó x¸c ®Þnh ®−îc gia sóc ®· chöa. Trong qu¸ tr×nh chän läc cã mét sè c«ng cô dïng ®Ó trî gióp qu¸ tr×nh chän läc vµ ®−îc tr×nh bµy ë ch−¬ng tiÕp theo. 29