CHỌN LỌC BÒ CÁI TRONG CHĂN NUÔI BÒ THỊT - CHƯƠNG 4

Chia sẻ: Nguyen Minh Phung | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

171
lượt xem 51
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

CHỌN LỌC BÒ CÁI TRONG CHĂN NUÔI BÒ THỊT CHƯƠNG 4 CÁC CÔNG CỤ QUẢN LÝ BÒ CÁI. Để sử dụng những giá trị của tính trạng trong giám sát khả năng sản xuất và chọn lọc chúng ta cần phải thu thập và phân tích các số liệu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: CHỌN LỌC BÒ CÁI TRONG CHĂN NUÔI BÒ THỊT - CHƯƠNG 4

CHỌN LỌC BÒ CÁI TRONG CHĂN NUÔI BÒ THỊT CHƯƠNG 4 CÁC CÔNG CỤ QUẢN LÝ BÒ CÁI
Ch−¬ng 4 C¸c c«ng cô qu¶n lý ®µn gia sóc Giíi thiÖu C¶i tiÕn ®µn lµ mét qu¸ tr×nh dµi gåm 3 b−íc chÝnh. Thø nhÊt b¹n cÇn x¸c ®Þnh râ môc tiªu hay môc ®Ých lai t¹o ®µn gia sóc b¹n nu«i. Khi b¹n ®· ®Æt ra nh÷ng môc ®Ých nµy, b¹n ph¶i lµm tiÕp tôc hai b−íc tiÕp theo nh»m ®¹t ®−îc nh÷ng môc ®Ých nµy. Møc ®é tiÕn hµnh c¸c b−íc nµy ®−îc x¸c ®Þnh bëi c¸c môc tiªu t¹o gièng. • Th−êng xuyªn gi¸m s¸t kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña gia sóc trong ®µn gièng nh»m t×m ra nh÷ng bß cã chÊt l−îng cao. §iÒu nµy ®ßi hái sè liÖu ph¶i ®−îc ghi chÐp tèt, ph©n tÝch nh÷ng sè liÖu nµy theo c¸c tÝnh tr¹ng dïng ®Ó chän läc. • Ch−¬ng tr×nh phèi gièng cã kÕ ho¹ch ph¶i ®¶m b¶o r»ng nh÷ng gene mong muèn ®−îc dïng ®Ó chän läc ®−îc tr¶i réng ra trªn toµn ®µn. §iÒu nµy cã thÓ thùc hiÖn th«ng qua cho nh¶y trùc tiÕp nh÷ng bß ®ùc mong muèn víi nh÷ng bß c¸i tèt hoÆc th«ng qua sö dung thô tinh nh©n t¹o vµ cÊy truyÒn hîp tö. Cã mét sè c«ng cô cã thÓ gióp c¸c nhµ nh©n gièng tiÕn hµnh nh÷ng b−íc nµy vµ thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh c¶i tiÕn ®µn. X¸c ®Þnh nh÷ng gia sóc n¨ng suÊt cao Nh÷ng yªu cÇu cho viÖc x¸c ®Þnh vµ chän läc nh÷ng gia sóc n¨ng suÊt cao gåm: • DÔ dµng x¸c ®Þnh c¸ thÓ • §o ®¹c kh¸ch quan c¸c tÝnh tr¹ng mong muèn • Ph©n tÝch sè liÖu vÒ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt mét c¸ch cÈn thËn H×nh 9: Ghi chÐp sè liÖu c¸ thÓ Ghi chÐp vµ sö dông sè liÖu §Ó sö dông nh÷ng gi¸ trÞ cña tÝnh tr¹ng trong gi¸m s¸t kh¶ n¨ng s¶n xuÊt vµ chän läc chóng ta cÇn ph¶i thu thËp vµ ph©n tÝch c¸c sè liÖu. §Çu tiªn, cô thÓ ho¸ c¸c môc tiªu cña b¹n trong c¸c thu thËp vµ ph©n tÝch sè liÖu. Ph−¬ng ph¸p cã ®−îc c¸c môc tiªu nµy lµ tho¶ ®¸ng nÕu: • thu thËp ®−îc c¸c sè liÖu cÇn thiÕt • sè liÖu cã thÓ l−u tr÷ ®−îc trong hÖ thèng Ýt tèn kÐm tiÒn b¹c vµ thêi gian, c¸c sè liÖu ph¶i dÔ dµng sö dông vµ truy cËp • ph©n tÝch chÝnh x¸c sè liÖu cã thÓ cã do ng−êi thu thËp sè liÖu hoÆc ng−êi thø 3 lµm • c¸c môc tiªu kh¸c cña thu thËp sè liÖu còng ph¶i ®−îc ®¸p øng thÝ dô c¸c ch−¬ng tr×nh ®¶m b¶o chÊt l−îng hoÆc chÈn ®o¸n c¸c vÊn ®Ò vÒ n¨ng suÊt vµ tiÒm n¨ng 30
KhÝa c¹nh c¨n b¶n trong sö dông sè liÖu lµ hÖ thèng nhËn d¹ng gia sóc cã hiÖu qu¶. Lîi Ých cña viÖc ®¸nh sè bß gåm: • nã lµ c¸ch duy nhÊt vµ râ rµng • nã m« t¶ cho ®µn hoÆc cho môc ®Ých th−¬ng m¹i. Mét hÖ thèng tèt ®Ó sö dông lµ dïng 6 ch÷ sè. Hai ch÷ sè ®Çu chØ n¨m ®¸nh sè. Bèn sè tiÕp theo chØ c¸ thÓ ®−îc ®¸nh sè trong n¨m. Ch÷ sè chØ n¨m cã thÓ cho ta biÕt nh÷ng th«ng tin vÒ nhãm bß ®ang qu¶n lý hoÆc dßng gièng cña nh÷ng con ®ùc • nã cã thÓ dÔ dµng dïng trong sæ ghi chÐp c«ng viÖc vµ m¸y vi tÝnh. Tèt h¬n lµ kh«ng dïng ch÷ trong viÖc ®¸nh sè. • nã dÔ dµng ®¸nh dÊu trªn gia sóc vµ ®eo sè tai cho gia sóc vµ vµ dÔ dµng sö dông chóng trªn thùc ®Þa Tèt nhÊt lµ c¸c sè liÖu ph¶i l−u tr÷ trong nh÷ng ch−¬ng tr×nh ®−îc thiÕt kÕ tèt. TÊt c¶ c¸c sè liÖu ph¶i ®−îc kÕt nèi víi sè hiÖu gia sóc, ë nh÷ng n¬i cã thÓ sè liÖu cÇn ®−îc cÆp nhËt phï hîp. HÖ thèng d÷ liÖu c¬ së chØ dùa trªn sæ ghi chÐp. Sai lÇm khi nghÜ r»ng chØ ph©n tÝch c¸c sè liÖu phøc t¹p míi cÇn cã m¸y tÝnh. M¸y tÝnh lµ c«ng cô trî gióp cã gi¸ trÞ cho nh÷ng ng−êi cã thÓ sö dông chóng vµ cho nh÷ng ng−êi cÇn tÝnh to¸n c¸c sè liÖu phøc t¹p. HÖ thèng m¸y tÝnh c¬ b¶n tiªn tiÕn h¬n so víi sè liÖu ë sæ ghi chÐp. Sæ ghi chÐp còng nªn bao gåm c¶ phÇn gièng nh− nhËt ký. Sè liÖu sau ®ã ®−îc chuyÓn ®Õn c¬ quan thu thËp ë ®ã ng−êi ta sÏ ®−a ra: • th«ng tin kh«ng thay ®æi bao gåm: hÖ ph¶, ngµy cai s÷a, ngµy b¸n vµ lý do • th«ng tin vÒ sinh tr−ëng gåm: khèi l−îng c¬ thÓ, thÓ tr¹ng, chiÒu cao, sè liÖu vÒ tû lÖ thÞt xÎ • th«ng tin vÒ kh¶ n¨ng sinh s¶n cña bß c¸i, m« t¶ chi tiÕt kÕt qu¶ phèi gièng hµng n¨m • th«ng tin vÒ kh¶ n¨ng sinh s¶n cña bß ®ùc, th«ng tin vÒ tÝnh h¨ng vµ kh¶ n¨ng phèi gièng • th«ng tin vÒ qu¶n lý bao gåm: qu¶n lý theo nhãm, ®ång cá, thó y.... §Ó ®¶m b¶o c¸c môc tiªu trªn, c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt, Ýt tèn thêi gian nhÊt lµ sö dông sæ s¸ch hoÆc hÖ thèng m¸y tÝnh ®Ó l−u gi÷, qu¶n lý sè liÖu vµ tiÕn hµnh c¸c ph©n tÝch c¬ b¶n sau ®ã ký hîp ®ång víi c¸c chuyªn gia vµo d÷ liÖu vµ ph©n tÝch chóng b»ng phÇn mÒm hoµn chØnh. §èi víi nh÷ng ng−êi thÝch vµ cã thÓ dïng m¸y tÝnh cña hä th× vÊn ®Ò cÇn quan t©m nhiÒu lµ chän hÖ thèng m¸y tÝnh ®Ó lµm viÖc víi sè liÖu. Mét lo¹t vÊn ®Ò tõ viÖc th−¬ng m¹i phÇn mÒm ®Õn x©y dùng môc ®Ých phÇn mÒm. Cã thÓ chän phÇn mÒm tiªu chuÈn trªn thÞ tr−êng hoÆc sö dông c¸c phÇn mÒm chuyªn dông. C¸c phÇn mÒm hÖ thèng cÇn cã c¸c tiÖn Ých sau ®©y: • hÖ thèng phï hîp víi tr×nh ®é kinh nghiÖm cña ng−êi sö dông vµ phï hîp víi môc tiªu cña ng−êi dïng • hÖ thèng ph¶i t−¬ng thÝch víi c¸c phÇn mÒm kh¸c. HÖ thèng kh«ng t−¬ng thÝch chØ phï hîp víi ng−êi s¶n xuÊt ra chóng vµ lµ c¸ch ®Ó ng−êi lµm ch−¬ng tr×nh kiÕm tiÒn tõ ng−êi sö dông khi cÇn gióp ®ì vµ n©ng cÊp phÇn mÒm • hÖ thèng cã thÓ kÕt nèi víi phÇn mÒm kh¸c khi cÇn thiÕt §o ®¹c vµ ph©n tÝch kh¶ n¨ng s¶n xuÊt Trong ch¨n nu«i bß thÞt th−êng chän läc gia sóc trªn c¬ së ®¸nh gi¸ b»ng m¾t. §¸nh gi¸ b»ng m¾t vÉn dùa trªn c¬ së mµu s¾c, tÝnh nÕt vµ cÊu tróc c¬ thÓ. §¸nh gi¸ b»ng m¾t còng cã thÓ cã hiÖu qu¶ ®èi víi chän läc c¸c tÝnh tr¹ng liªn quan ®Õn mét sè gen. Nh÷ng tÝnh tr¹ng nµy cã khuynh h−íng biÓu hiÖn ra tÊt c¶ hoÆc kh«ng vÝ dô tÝnh tr¹ng cã sõng, gia sóc cã thÓ cã hoÆc kh«ng cã sõng. §¸nh gi¸ b»ng m¾t Ýt cã hiÖu qu¶ ®èi víi c¸c tÝnh tr¹ng liªn quan ®Õn nhiÒu gen vµ Ýt cã hiÖu qu¶ khi ®o ®¹c kh¸ch quan cã thÓ tiÕn hµnh ®−îc, vÝ dô ®èi víi c¸c tÝnh tr¹ng tèc ®é sinh tr−ëng vµ sinh s¶n. 31
§o ®¹c vµ ph©n tÝch tèc ®é sinh tr−ëng §o tèc ®é sinh tr−ëng rÊt ®¬n gi¶n, chØ yªu cÇu mét chiÕc c©n, cã sè hiÖu gia sóc chÝnh x¸c vµ mét hÖ thèng ghi chÐp khèi l−îng, ngµy c©n vµ nhËn d¹ng. Ph©n tÝch vµ xö lý c¸c sè liÖu lµ c«ng viÖc phøc t¹p h¬n. Gia sóc cã khèi l−îng cao nhÊt trong mét ®¬n vÞ thêi gian lµ gia sóc cã t¨ng träng cao nhÊt. Th«ng th−êng chóng ta sö dông t¨ng träng b×nh qu©n ngµy (ADG) vµ thÓ hiÖn chóng b»ng kg/ngµy, vÝ dô nh− 0,3 kg/ngµy. Sè liÖu nµy sÏ kh«ng cã nghÜa lµ nh÷ng gia sóc lín nhÊt t¹i thêi ®iÓm c©n hoÆc thËm chÝ kh«ng cã nghÜa lµ gia sóc cã tiÒm n¨ng sinh tr−ëng lín nhÊt. Chän läc nh÷ng gia sóc cã tèc ®é t¨ng träng cao nhÊt sÏ dÇn ®Õn t¨ng tiÕn bé di truyÒn. Ph©n tÝch vµ sö dông c¸c sè liÖu ®−îc cµng chi tiÕt bao nhiªu chóng ta cµng cã thÓ cã ®−îc nhiÒu tiÕn bé di truyÒn. Sö dông nh÷ng tû lÖ khèi l−îng §Ó cã thÓ dÔ dµng trong viÖc so s¸nh gi÷a c¸c gia sóc víi nhau cã thÓ sö dông tû lÖ khèi l−îng. Tû lÖ khèi l−îng xÕp lo¹i n¨ng suÊt cña tõng c¸ thÓ gia sóc so víi gi¸ trÞ trung b×nh cña nhãm. Gi¸ trÞ trung b×nh ®−îc cho gi¸ trÞ lµ 100, gi¸ trÞ cña tõng c¸ thÓ cã thÓ lµ cao h¬n hoÆc thÊp h¬n gi¸ trÞ trung b×nh nµy. VÝ dô: khi so s¸nh khèi l−îng cai s÷a, nÕu gi¸ trÞ trung b×nh cña nhãm lµ 150 kg, vµ gia sóc ®−îc c©n cã khèi l−îng 180 kg th× chóng cã tû lÖ khèi l−îng lµ 120 tøc lµ 20% cao h¬n gi¸ trÞ trung b×nh cña nhãm (30/150 x 100% = 20%). Th«ng th−êng tû lÖ khèi l−îng ph¶n ¸nh sù kh¸c nhau gi÷a c¸c gia sóc mét c¸ch thùc tÕ h¬n lµ sè liÖu th« vµ nh− vËy chän läc sÏ chÝnh x¸c h¬n. Tû lÖ khèi l−îng còng cã giíi h¹n khi chóng ta sö dông chóng. §iÒu quan träng nhÊt lµ tû lÖ nµy kh«ng thÓ dïng ®Ó so s¸nh gi¸ trÞ di truyÒn cña c¸c gia sóc sinh ra ë c¸c n¨m kh¸c nhau hoÆc c¸c gia sóc sinh ra vµ ®−îc nu«i d−ìng trong c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c nhau (lo¹i ®Êt kh¸c, ®ång cá kh¸c nhau) c¸c trang tr¹i kh¸c nhau. Sù so s¸nh nµy chØ cã thÓ lµm ®−îc khi sö dông c¸c hÖ th«ng ph©n tÝch hiÖn ®¹i trªn m¸y vi tÝnh nh− hÖ thèng ph©n tÝch cña BREEDPLAN. BREEDPLAN Breedplan lµ tõ th−¬ng m¹i cña hÖ thèng ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ di truyÒn cña bß ®ang ®−îc sö dông t¹i ViÖn nghiªn cøu kinh tÕ n«ng nghiÖp (Agricutural Business Research Institute-ABRI) Tr−êng §¹i häc tæng hîp New England, Armidale, Australia. Chi tiÕt vÒ cµi ®Æt vµ sö dông ch−¬ng tr×nh nµy cã thÓ xem trong cuèn s¸ch "Beef Cattle Recording and Selection" do DPI xuÊt b¶n. BREEDPLAN lµ hÖ thèng t©n tiÕn trong ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ di truyÒn cña gia sóc theo c¸c tÝnh tr¹ng kinh tÕ quan träng. Nã tÝnh ®Õn tÊt c¶ c¸c chØ tiªu vÒ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña tÊt c¶ c¸c c¸ thÓ hä hµng ®· biÕt vµ ®−îc nhËn d¹ng vÒ hÖ sè di truyÒn. BREEDPLAN cho phÐp x¸c ®Þnh chÝnh x¸c nh÷ng gia sóc ®· truyÒn cho con c¸i cña chóng c¸c gene ®Ó c¶i tiÕn n¨ng suÊt, viÖc nµy tû lÖ khèi l−îng vµ khèi l−îng kh«ng lµm ®−îc BREEDPLAN gióp qu¸ tr×nh chän läc tr¸nh chän nh÷ng gia sóc hay thay ®æi, chóng cã thÓ cã n¨ng suÊt cao do may m¾n hoÆc do c¸c ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt. Nh÷ng nhµ t¹o gièng bß cã thÓ hy väng t¹o ra nhiÒu tiÕn bé di truyÒn h¬n khi sö dông th«ng tin cña BREEDPLAN h¬n lµ dïng tû lÖ khèi l−îng hoÆc t¨ng träng b×nh qu©n ngµy BREEDPLAN còng cho phÐp so s¸nh c¸c gia sóc sinh ë c¸c mïa hoÆc n¨m kh¸c nhau, cã nghÜa lµ ch−¬ng tr×nh cã thÓ so s¸nh c¸c løa bª kh¸c nhau. Ch−¬ng tr×nh BREEDPLAN sö dông trong c¸c trang tr¹i cã thÓ më réng ®Ó ph©n tÝch chÐo c¸c ®µn víi nhau. §iÒu nµy chØ cã thÓ lµm ®−îc trong ®iÒu kiÖn khi cã quan hÖ vÒ di truyÒn gi÷a c¸c trang tr¹i ph©n tÝch. Kh¸i niÖm ph©n tÝch chÐo c¸c ®µn ®−îc gäi lµ nhãm BREEDPLAN (Group Breed Plan) BREEDPLAN thÓ hiÖn gi¸ trÞ di truyÒn −íc tÝnh cña c¸c tÝnh tr¹ng cã thÓ ®o ®Õm ®−îc: gi¸ trÞ gièng −íc tÝnh (EBVs). HiÖn t¹i ch−¬ng tr×nh BREEDPLAN cã EBVs vÒ 32
sinh tr−ëng, sinh s¶n vµ mét sè tÝnh tr¹ng vÒ kh¶ n¨ng cho thÞt. Gi¸ trÞ gièng −íc tÝnh vÒ sinh tr−ëng gåm EBV cho: • 200 ngµy hoÆc khèi l−îng cai s÷a • 400 ngµy hoÆc khèi l−îng s¶n xuÊt • 600 ngµy hoÆc khèi l−îng kÕt thóc • n¨ng suÊt s÷a • khèi l−îng s¬ sinh • khèi l−îng tr−ëng thµnh EBVs vÒ khèi l−îng s¬ sinh lµ yÕu tã quan träng trong sinh s¶n. Kh«ng may cho nhµ tao gièng bß thÞt lµ tèc ®é sinh tr−ëng nhanh th−êng liªn quan tíi khèi l−îng s¬ sinh cao (liªn quan tíi ®Î khã). HiÕm cã gia sóc cã khèi l−îng s¬ sinh thÊp vµ tèc ®é sinh tr−ëng cao. Sö dông EBVs nh− thÕ nµo trong ch−¬ng tr×nh gièng sÏ ®−îc gi¶i thÝch trong cuèn s¸ch "Chän läc ®ùc gièng" vµ "Chän läc vµ ghi chÐp sè liÖu trong ch¨n nu«i bß thÞt" do Bé N«ng nghiÖp bang Queensland (DPI) xuÊt b¶n. §o ®¹c vµ ph©n tÝch kh¶ n¨ng sinh s¶n Kh¶ n¨ng sinh s¶n cña bß c¸i nghÜa lµ bß c¸i ®Î vµ nu«i bª hoÆc kh«ng ®Î vµ nu«i bª trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh. PhÇn lín gia sóc c¸i cã kh¶ n¨ng sinh s¶n nÕu chóng cã ®ñ thêi gian hoÆc c¬ héi, vÊn ®Ò lµ chóng sinh s¶n nh− thÕ nµo. Kh¶ n¨ng sinh s¶n liªn quan ®Õn nhiÒu gen vµ bÞ ¶nh h−ëng bëi v« sè c¸c nh©n tè cña m«i tr−êng. Kh¸m thai lµ c«ng cô qu¶n lý h÷u hiÖu trong ch¨n nu«i bß thÞt. Chøc n¨ng cña bß mÑ lµ nu«i bª. Cµng nhiÒu bª cai s÷a th× bß mÑ t¹o ra cµng nhiÒu lîi nhuËn. Chi phÝ qu¶n lý cho mét bß c¸i cã chöa Ýt h¬n so víi chi phÝ qu¶n lý cho mét bß kh«ng chöa. MÆc dï hÖ sè di truyÒn vÒ tÝnh tr¹ng sinh s¶n cña phÇn lín bß c¸i thÊp, hÖ sè lÆp l¹i cña tÝnh tr¹ng nµy cao. §iÒu nµy cã nghÜa lµ nh÷ng bß c¸i ®Î b×nh th−êng trong qu¸ khø cã thÓ cã kh¶ n¨ng lín lÆp l¹i hiÖn t−îng nµy trong t−¬ng lai. Kh¸m thai Cã rÊt nhiÒu ph−¬ng ph¸p kiÓm tra bß cã thai. Kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c ph−¬ng ph¸p lµ h÷u hiÖu vµ thùc tÕ. C¸c ph−¬ng ph¸p nµy bao gåm: • sö dông c¸c ghi chÐp vÒ chu kú sinh s¶n (®éng dôc) • xÐt nghiÖm hormone trong s÷a, m¸u vµ n−íc tiÓu • xem xÐt m« tÕ bµo c¬ quan sinh dôc • siªu ©m (c¶ dïng m¸y nghe vµ nh×n nh− siªu ©m nh×n qua mµn h×nh) • m¸y dß ®iÖn cùc ©m ®¹o x¸c ®Þnh th«ng qua ®iÖn tÝch cña dÞch nhên • kh¸m ngoµi trùc trµng • kh¸m ®−êng sinh dôc qua trùc trµng Kh¸m qua trùc trµng lµ ph−¬ng ph¸p th«ng dông ®Ó kh¸m thai trong ch¨n nu«i bß thÞt. Ngµy nay ®©y lµ ph−¬ng ph¸p ®−îc chän cho hÇu hÕt c¸c tr−êng hîp. Kh¸m thai do mét ng−êi lµnh nghÒ víi gi¸ thµnh rÎ, tin cËy vµ cã thÓ tiÕn hµnh ë nhiÒu trang tr¹i. Kh¸m thai cho chóng ta nh÷ng kÕt qu¶ ®¸nh dÊu nh÷ng gia sóc ph¶i lo¹i th¶i ngay vµ ®ßi hái Ýt trang thiÕt bÞ. Kh«ng cã mét thêi ®iÓm lý t−ëng ®Ó kh¸m thai. Tuy nhiªn, nÕu cã thÓ thùc hiÖn ®−îc th× nªn tiÕn hµnh vµo 13 tuÇn sau khi chuyÓn ®ùc gièng khái ®µn c¸i. §iÒu nµy ®¶m b¶o r»ng viÖc kh¸m thai sÏ an toµn cho bß c¸i vµ bµo thai vµ ®¶m b¶o kÕt qu¶ kh¸m thai cã ®é chÝnh x¸c cao. Cã chót Ýt rñi ro dÉn ®Õn x¶y thai nÕu tiÕn hµnh kh¸m thai tr−íc 13 tuÇn. V× lý do nµy mµ kh¸m thai b¾t buéc ph¶i do c¸n bé thó y ®¹i gia sóc giái hoÆc nÕu kh«ng ph¶i lµ c¸n bé kü thuËt cã kü n¨ng vµ kinh nghiÖm tiÕn hµnh. Sau 13 tuÇn, ®é chÝnh x¸c trong kh¸m thai cña c¸n bé thó y giái cã thÓ ®¹t 99% hoÆc cao h¬n. NÕu kh¸m thai lóc 8 tuÇn trë ®i th× ®é chÝnh x¸c kh«ng cao nh−ng còng cã thÓ ®¹t trªn 95%. 33
NÕu thêi gian kh¸m thai trïng vµo lóc cai s÷a, viÖc qu¶n lý còng kh«ng khã kh¨n h¬n vµ nªn tr¸nh th−¬ng tÝch cho bª. SÏ cã Ýt viÖc ®Ó t¸ch nh÷ng bß cã chöa vµ kh«ng cã chöa. §èi víi nh÷ng ®µn n¬i ®ùc gièng ë cïng bß c¸i quanh n¨m th× viÖc kh¸m thai khã thµnh c«ng. Tuy nhiªn, nh÷ng ph−¬ng ph¸p cho phÐp x¸c ®Þnh nh÷ng con c¸i cã n¨ng suÊt sinh s¶n cao nhÊt sÏ cho chóng ta cã ®−îc c¸c sè liÖu vÒ n¨ng suÊt sinh s¶n cña ®µn. Gi¸ trÞ gièng −íc tÝnh (EBVs) vÒ sinh s¶n Sö dông chØ sè nµy tõ ph©n tÝch sè liÖu cña ch−¬ng tr×nh BREEDPLAN hoÆc Group BREEDPLAN lµ ph−¬ng ph¸p cã hiÖu qu¶ trong viÖc n©ng cao sinh s¶n cña ®µn c¸i gièng. Cã nhiÒu chØ sè EBVs ¶nh h−ëng ®Õn mét sè khÝa c¹nh sinh s¶n. Chóng bao gåm c¸c chØ sè cho c¶ bß ®ùc vµ bß c¸i: • kÝch cì tinh hoµn (SS) • sè ngµy ®Õn khi ®Î l¹i (DC) • khèi l−îng s¬ sinh (BW) • thêi gian mang thai (GL) • tÝnh dÔ ®Î ë bß c¸i (CEdir) • tÝnh dÔ ®Î cña con g¸i (CEdtr) C¸ch ®¬n gi¶n vµ dÔ dµng nhÊt ®Ó c¶i tiÕn møc ®é di truyÒn vÒ sinh s¶n (hoÆc bÊt cø tÝnh tr¹ng nµo) lµ th«ng qua chän läc ®ùc gièng. Víi phÇn lín c¸c tÝnh tr¹ng, sö dông EBVs cho phÐp ®¹t ®−îc tèc ®é c¶i tiÕn di truyÒn lín h¬n so víi chØ dïng c©n ®o ®¬n gi¶n. EBVs kÝch cì tinh hoµn lµ ph−¬ng ph¸p ®¬n gi¶n, h÷u hiÖu nhÊt dïng c¶i tiÕn møc ®é di truyÒn vÒ kh¶ n¨ng sinh s¶n cña ®µn bß gièng ë Queensland. NÕu kh«ng cã chØ sè nµy th× chØ ®¬n gi¶n chu vi tinh hoµn vÉn cã hiÖu qu¶. Ng−êi s¶n xuÊt nªn tr¸nh dïng ®ùc gièng cã sè ®o chu vi tinh hoµn nhá h¬n 32 cm lóc bß ®ùc 24 th¸ng tuæi hoÆc lín h¬n. KÝch cì tinh hoµn EBVs kÝch cì tinh hoµn rÊt quan träng do 2 nguyªn nh©n. §Çu tiªn, nh÷ng ®ùc gièng cã tinh hoµn lín h¬n th× s¶n xuÊt nhiÒu tinh trïng h¬n, t¹o c¬ héi thô thai cao h¬n. Hai lµ nh÷ng ®ùc gièng cã tinh hoµn lín sÏ s¶n xuÊt nhiÒu bª c¸i sinh s¶n tèt h¬n. §iÒu nµy cã nghÜa lµ chóng cho ra nhiÒu bß c¸i t¬ thµnh thôc sím vµ cã thÓ cã chöa sím h¬n sau khi ®Î nghÜa lµ chóng cã EBVs kho¶ng c¸ch 2 løa ®Î ng¾n h¬n (xem phÇn sau). Víi tÝnh tr¹ng nµy, EBVs ®· ®−îc x¸c ®Þnh lµ tèt nhÊt vµ nã chØ ra ®−îc bß ®ùc nµo cã tiÒm n¨ng di truyÒn vÒ n©ng cao kh¶ n¨ng sinh s¶n tèt. Sè ngµy ®Õn khi ®Î EBVs sè ngµy ®Õn khi ®Î lµ chØ thÞ vÒ thêi gian cÇn thiÕt ®Ó bß c¸i cã chöa sau khi bß ®ùc ®−îc th¶ vµo ®µn. Nh÷ng bß sinh ra bª sím nhÊt gi¶ thiÕt lµ chóng chöa sím nhÊt. EBVs nµy ®−îc ®o b»ng ngµy trªn hoÆc d−íi gi¸ trÞ nµy cña gièng. ë bß c¸i cã EBVs vÒ sè ngµy ®Õn khi ®Î lµ +2 ngµy cã nghÜa lµ chóng ®Î bª 2 ngµy chËm h¬n so víi gi¸ trÞ trung b×nh cña gièng. Bß ®Î sím nhÊt lµ bß lý t−ëng nhÊt vµ cã gi¸ trÞ EBVs DC ©m. EBVs vÒ sè ngµy ®Õn khi ®Î cã gi¸ trÞ d−¬ng lµ kh«ng mong muèn. Khèi l−îng s¬ sinh EBVs vÒ khèi l−îng s¬ sinh lµ gi¸ trÞ ®o b»ng kg trªn hoÆc d−íi gi¸ trÞ c¬ së cña gièng. Còng nh− víi tÊt c¶ c¸c tÝnh tr¹ng kh¸c trong BREEDPLAN, gi¸ trÞ c¬ së cña gièng ®−îc ®Æt b»ng 0. Gi¸ trÞ d−¬ng cña EBVs vÒ khèi l−îng s¬ sinh cã nghÜa lµ gia sóc cã khèi l−îng s¬ sinh n»m trªn gi¸ trÞ c¬ së cña gièng. Khèi l−îng s¬ sinh lµ yÕu tè quan träng cã thÓ ®o ®Õm ®−îc gãp phÇn vµo hiÖn t−îng ®Î khã. ë nh÷ng n¬i cã thÓ ng−êi ch¨n nu«i dïng nh÷ng ®ùc gièng cã gi¸ trÞ EBVs khèi l−îng s¬ sinh thÊp nh−ng chóng cã tèc ®é sinh tr−ëng vµ c¸c gi¸ trÞ EBVs kh¸c cao phï hîp cho ch−¬ng tr×nh t¹o gièng vµ yªu cÇu cña thÞ tr−êng. L−u ý r»ng EBVs vÒ khèi l−îng s¬ sinh còng lµ EBVs vÒ tèc ®é sinh tr−ëng. 34
Thêi gian mang thai Gi¸ trÞ −íc tÝnh vÒ thêi gian mang thai lµ chØ sè ®¸nh gi¸ sù kh¸c nhau di truyÒn gi÷a c¸c c¸ thÓ bß vÒ sè ngµy tõ lóc thô thai ®Õn khi ®Î. Thêi gian mang thai ®−îc x¸c ®Þnh bëi bµo thai kh«ng ph¶i bëi mÑ vµ lµ mét thµnh phÇn di truyÒn cã thÓ chän läc. EBVs vÒ thêi gian mang thai ng¾n h¬n (gi¸ trÞ ©m) th−êng ®i liÒn víi khèi l−îng s¬ sinh thÊp vµ v× vËy sÏ c¶i tiÕn viÖc ®Î dÔ hay khã. Gi¸ trÞ EBVs vÒ thêi gian mang thai ng¾n h¬n còng g¾n liÒn víi thêi gian phèi gièng trë l¹i ng¾n h¬n vµ ®Êy lµ ®iÒu mµ c¸c nhµ ch¨n nu«i mong muèn. Chöa ng¾n lµ c¸ch tr¸nh khèi l−îng s¬ sinh cao. §Î dÔ EBVs vÒ chØ tiªu nµy cho biÕt bª cña nh÷ng con ®ùc dÔ ®Î hay khã. Nã th−êng ®−îc ¸p dông cho con cña nh÷ng bß ®ùc vµ bß c¸i t¬ 2 n¨m tuæi ®−îc sinh ra kh«ng cÇn can thiÖp. Gi¸ trÞ nµy (+) cµng cao bª ®Î cµng dÔ, Ýt ph¶i can thiÖp. TÝnh dÔ ®Î ë con g¸i EBVs vÒ chØ tiªu nµy cho biÕt con g¸i cña mét con ®ùc ®Î dÔ nh− thÕ nµo lóc chóng 2 n¨m tuæi. Víi gi¸ trÞ d−¬ng (+) bß sÏ dÔ ®Î h¬n. HiÖn EBVs vÒ chØ tiªu nµy cho bß c¸i vµ nh÷ng con g¸i cña con ®ùc ch−a ®−îc dïng ë c¸c gièng bß nhiÖt ®íi. HiÖn nay, chØ sè EBVs ®Î dÔ chñ yÕu dïng cho mét sè gièng bß Anh vµ Ch©u ¢u. §o kÝch th−íc vïng x−¬ng chËu Kho¶ng trªn 50% c¸c nguyªn nh©n ®−îc biÕt vµ cã thÓ ®o ®−îc vÒ khã ®Î lµ do phèi hîp gi÷a khèi l−îng s¬ sinh vµ kÝch th−íc vïng x−¬ng chËu. C¶ 2 yÕu tè nµy ®Òu cã sù ®ãng gãp cña di truyÒn. Khèi l−îng s¬ sinh lµ thµnh phÇn quan träng trong 2 yÕu tè trªn, kho¶ng 35% tr−êng hîp ®Î khã r¬i vµo tr−êng hîp nµy. EBVs vÒ khèi l−îng s¬ sinh ®· ®−îc ®Ò cËp ë phÇn tr−íc. Cã mét sè nguyªn nh©n kh¸c g©y ra ®Î khã ®· ®−îc biÕt ®Õn gåm h×nh d¹ng cña bª, vì n−íc èi, ®Î ng−îc, thai kh«ng n»m ®óng vÞ trÝ vµ bß mÑ bÞ ¶nh h−ëng bëi c¸c yÕu tè gièng vµ dinh d−ìng ®Æc biÖt lµ thiÕu kho¸ng. Nh÷ng nguyªn nh©n nµy kh«ng cã liªn quan ®Õn di truyÒn vµ kh«ng thÓ ®o ®−îc. §Î khã thÊy nhiÒu ë gièng bß Bos taurus h¬n lµ gièng bß Bos indicus. HiÖn nay kh«ng cã EBVs cho kÝch th−íc vïng x−¬ng chËu. KÝch th−íc x−¬ng chËu chØ gi¶i thÝch ®−îc 15% tr−êng hîp ®Î khã. KÝch th−íc x−¬ng chËu kh«ng thÓ ®¸nh gi¸ ®−îc trõ phi dïng th−íc chuyªn dông ®Ó ®o bªn trong (pelvimeter). §¸nh gi¸ mét c¸ch kh¸ch quan mét sè ®Æc ®iÓm nh− ®é réng gi÷a 2 x−¬ng khum, x−¬ng h«ng vµ ®−êng chÐo h«ng-khum kh«ng cã t¸c dông g×. Cã 2 th−íc (pelvimeter) chuyªn dïng ®−îc dïng ë Australia; Rice pelvimeter vµ Krautmann pelvimeter. Lo¹i Rice pelvimeter dïng com-pa, dÔ lµm, rÎ vµ dÔ sö dông. Krautmann pelvimeter më theo kiÓu dïng n−íc vµ phøc t¹p khi dïng h¬n. Nh÷ng ng−êi ch¨n nu«i bß gièng vÉn dïng sè liÖu th« khi chon bß c¸i t¬ thay thÕ ®µn. Chän nh÷ng con cã kÝch th−íc vïng x−¬ng chËu lín, sÏ ngay lËp tøc cã lîi v× lo¹i bá ®−îc nh÷ng bß c¸i cã kh¶ n¨ng ®Î khã ngay lÇn ®Î ®Çu tiªn. KÝch th−íc vïng x−¬ng chËu cã hÖ sè di truyÒn cao cã nghÜa lµ nh÷ng bß ®ùc cã kÝch th−íc vïng x−¬ng chËu lín sÏ ®Î ra nh÷ng con g¸i cã kÝch th−íc vïng x−¬ng chËu lín. Qu¶n lý phèi gièng Ch−¬ng tr×nh qu¶n lý phèi gièng ®−îc kiÓm so¸t sÏ gióp nh÷ng nhµ ch¨n nu«i bß thÞt ®¹t ®−îc tiÕn bé di truyÒn trong ®µn cña hä. Møc ®é qu¶n lý phèi gièng cã thÓ tõ thÊp nh− ®−a nh−ng bß ®ùc ®· ®−îc chän läc di truyÒn vµo ®ång cá ch¨n th¶ vµ hy väng sÏ tèt h¬n, chØ cho 1 ®ùc gièng ®· ®−îc chän läc di truyÒn nh¶y trong mét ®µn hoÆc cho nhiÒu ®ùc gièng ®· ®−îc chän läc vÒ di truyÒn vµo 1 ®µn c¸i, dïng thô tinh nh©n t¹o vµ cÊy truyÒn ph«i. 35
H×nh 10: Mét dßng bª cai s÷a ®ång ®Òu Th¶ ®ùc vµo ®µn c¸i quanh n¨m (phèi tù do) Th¶ bß ®ùc vµo ®µn c¸i suèt n¨m hay phèi gièng quanh n¨m lµ hÖ thèng sö dông ë nh÷ng n¬i ®ùc gièng ®−îc th¶ vµo ®µn bß c¸i c¶ n¨m. Trong nh÷ng ®µn gia sóc lín nu«i qu¶ng canh khã cã thÓ n©ng tiÕn bé di truyÒn trong hÖ thèng nµy ®Æc biÖt lµ tÝnh tr¹ng sinh s¶n bëi v× gi¸m s¸t kh¶ n¨ng sinh s¶n rÊt khã. ë nh÷ng ®µn nh− thÕ nµy c¶i thiÖn tiÕn bé di truyÒn chØ cã thÓ th«ng qua chän läc ®ùc gièng. Nh÷ng tiÕn bé trong sö dông chän läc bß c¸i cho tÊt c¶ tÝnh tr¹ng sÏ rÊt thÊp hoÆc b»ng kh«ng. Th¶ ®ùc vµo ®µn c¸i trong mét kho¶ng thêi gian h¹n chÕ (phèi h¹n chÕ) HÖ thèng nµy lµ h¹n chÕ chØ cho bß c¸i tiÕp xóc víi bß ®ùc trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh trong n¨m. Thêi gian ®ùc c¸i ë cïng nhau trong mét ®µn cã thÓ kÐo dµi 6 tuÇn ë nh÷ng n¬i ch¨n nu«i bß th©m canh cao ®é ®Õn 8 hoÆc 9 th¸ng ë nh÷ng n¬i ch¨n nu«i qu¶ng canh. Thªm n÷a, ë mét sè ®µn, nh÷ng bß ®ùc gièng cã thÓ ®−îc ®−a vµo ®µn c¸i 2 lÇn, mçi lÇn tõ 3-4 th¸ng. HÖ thèng nµy cho phÐp gi¸m s¸t kh¶ n¨ng sinh s¶n dÔ h¬n vµ cho phÐp so s¸nh sinh s¶n víi c¸c tÝnh tr¹ng kh¸c. ¸p lùc chän läc thay ®æi phô thuéc vµo møc ®é qu¶n lý. Th¶ ®ùc vµo ®µn c¸i sinh s¶n 9 tuÇn vµ 6 tuÇn cho bß t¬ kÕt hîp víi sö dông 1 ®ùc cho mét nhãm cho phÐp gi¸m s¸t ®−îc n¨ng suÊt sinh s¶n vµ ¸p dông chän läc víi c−êng ®é cao. Sö dông nhiÒu ®ùc gièng vµ kÐo dµi thêi kú th¶ ®ùc, h¹n chÕ ¸p lùc chän läc sÏ lµm t¨ng tiÕn bé di truyÒn. Tû lÖ bß ®ùc trong ®µn c¸i trong ch¨n nu«i qu¶ng canh lµ 4% hoÆc cao h¬n. Tuy nhiªn, nghiªn cøu tõ "Dù ¸n søc m¹nh cña ®ùc gièng" cho thÊy r»ng phÇn lín c¸c tr−êng hîp lµ 2,5% bß ®ùc ®· ®−îc chän läc lµ ®ñ. §iÒu nµy gióp c¸c nhµ ch¨n nu«i bß gièng gi¶m chi phÝ vÒ bß ®ùc gièng vµ gi¸ thµnh 1 con bª nu«i sèng. H×nh 11: Thô tinh nh©n t¹o bß 36
Phèi gièng nh©n t¹o Thô tinh nh©n t¹o ®−îc xem lµ phèi gièng nh©n t¹o. Thô tinh nh©n t¹o cã hµng lo¹t c¸c øng dông trong ch¨n nu«i bß thÞt. Trong nhiÒu tr−êng hîp nã lµ ph−¬ng ph¸p rÎ nhÊt trong viÖc ®−a c¸c nguyªn liÖu di truyÒn míi cã gi¸ trÞ trªn diÖn réng. Nã còng lµ c¸ch kinh tÕ nhÊt ®Ó cã c¸c liªn kÕt vÒ di truyÒn cÇn thiÕt ®Ó tiÕn hµnh c¸c ch−¬ng tr×nh ®¸nh gi¸ di truyÒn nh− ch−¬ng tr×nh Group BREEDPLAN. Phèi gièng nh©n t¹o cã thÓ thµnh c«ng thËm chÝ ë nh÷ng tr¹i ch¨n nu«i qu¶ng canh, d−íi c¸c ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i. Nh÷ng ®iÓm cÇn l−u ý khi tiÕn hµnh ch−¬ng tr×nh phèi gièng nh©n t¹o nh− sau: • Ch−¬ng tr×nh thô tinh nh©n t¹o trong ch¨n nu«i bß thÞt chØ ®−îc sö dông réng r·i trªn bß t¬. Nh÷ng bß c¸i ®· ®Î th× Ýt phï hîp. Cho s÷a ®ßi hái nhiÒu n¨ng l−îng vµ ho¹t ®éng bó cña bª sÏ lµm chËm chu kú ®éng dôc vµ gi¶m kh¶ n¨ng sinh s¶n. Sù hiÖn diÖn cña nh÷ng con bª còng ¶nh h−ëng ®Õn viÖc ph¸t hiÖn ®éng dôc, viÖc lïa bß vµ tiÕn hµnh thô tinh nh©n t¹o. Cai s÷a xong lµ c¸ch tèt nhÊt ®Ó nh÷ng bß c¸i ®éng dôc l¹i, tuy nhiªn, ®iÒu nµy sÏ lµm t¨ng kho¶ng c¸ch gi÷a 2 løa ®Î trõ khi bª ®−îc cai s÷a sím. • §ñ thøc ¨n chÊt l−îng cao lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó tiÕn hµnh thô tinh nh©n t¹o. • BÊt cø ch−¬ng tr×nh phèi gièng nh©n t¹o ¸p dông cho nh÷ng bß kh«ng cã kh¶ n¨ng sinh s¶n b»ng nh¶y trùc tiÕp sÏ bÞ thÊt b¹i. §iÒu nµy th−êng kh«ng ®−îc ¸p dông ngay c¶ ë nh÷ng n¬i tæ chøc tèt ch−¬ng tr×nh phèi gièng nh©n t¹o. Nh÷ng bß ®Î løa 1 Ýt phï hîp cho ch−¬ng tr×nh thô tinh nh©n t¹o. • KÕt qu¶ phèi gièng sÏ tèt chØ khi cã mét kÕ ho¹ch chi tiÕt. §èi víi ch−¬ng tr×nh phèi gièng nh©n t¹o ®−îc tiÕn hµnh trªn qui m« lín th× kÕt qu¶ hîp lý lµ 1 bª sinh ra/2 liÒu tinh cäng r¹, thËm chÝ ë c¶ nh÷ng n¬i cã ®iÒu kiÖn tèt. • Khi cã c¸c stress nhiÖt, nghÌo dinh d−ìng, kho¸ng vi l−îng kh«ng c©n b»ng vµ bÖnh tËt th× tû lÖ chÕt ph«i t¨ng lªn. T−¬ng tù nh− vËy c¸c stress nhiÖt vµ c¸c stress kh¸c còng dÉn ®Õn chÕt ph«i thai ë giai ®o¹n muén h¬n hoÆc x¶y thai • Sö dông thuèc g©y ®éng dôc hµng lo¹t nªn ®−îc xem xÐt cho ch−¬ng tr×nh phèi gièng trªn ®µn cã nhiÒu bß c¸i sinh s¶n. Sö dông thuèc ®óng sÏ lµm gi¶m lao ®éng, rót ng¾n thêi gian cña ch−¬ng tr×nh phèi gièng, ph¸t hiÖn ®éng dôc tËp trung h¬n vµ khi cã hiÖu qu¶ cho phÐp thô tinh nh©n t¹o mét lóc nhiÒu bß c¸i theo yªu cÇu cña chñ tr¹i. NÕu sö dông sai hoÆc kh«ng chó ý mét c¸ch chi tiÕt ®Õn s¶n phÈm thuèc sÏ gi¶m tû lÖ thô thai vµ t¨ng gi¸ thµnh s¶n xuÊt 1 con bª. • Bß t¬ ph¶i cã kh¶ n¨ng sinh tr−ëng tèt vµ ®−îc chuÈn bÞ tèt tr−íc khi tiÕn hµnh ch−¬ng tr×nh phèi gièng. §iÒu sèng cßn lµ ph¶i ng¨n ngõa c¸c bÖnh lµm gi¶m kh¶ n¨ng sinh s¶n nh− bÖnh phÈy khuÈn, bÖnh trïng roi vµ bÖnh Lepto CÊy truyÒn ph«i CÊy truyÒn ph«i cã thÓ dïng ®Ó ph¸t t¸n c¸c gen cña c¸c gia sóc c¸i cã tiÒm n¨ng di truyÒn cao réng h¬n vµ nhanh h¬n so víi phèi gièng tù nhiªn. Vµo lóc s¬ sinh, mçi gia sóc c¸i cã kho¶ng 100.000 trøng. Trong ®iÒu kiÖn tù nhiªn chØ cã mét sè l−îng nhá trøng ®−îc th¶i ra vµ cã kh¶ n¨ng thô thai. Th−êng 1 trøng rông vµo mçi chu kú. Khi tiªm bß c¸i b»ng mét liÖu tr×nh hormone thÝch hîp, mét sè l−îng trøng nhiÒu h¬n ®−îc th¶i ra trong qu¸ tr×nh rông trøng. NÕu ®−îc thô tinh, ta cã thÓ thu ®−îc nhiÒu hîp tö (th−êng lµ sau 7 ngµy) vµ sau ®ã chuyÓn chóng cho nh÷ng bß nhËn ph«i vµ sau ®ã nu«i bª ®Î ra. CÊy truyÒn ph«i cã thÓ tiÕn hµnh b»ng phÉu thuËt hoÆc kh«ng cÇn phÉu thuËt. Ph−¬ng ph¸p kh«ng phÉu thuËt ®−îc tiÕn hµnh t−¬ng tù nh− thô tinh nh©n t¹o. Cho ®Õn nay ph−¬ng ph¸p phÉu thuËt ®¹t ®−îc kÕt qu¶ cao h¬n chót Ýt so víi kh«ng phÉu thuËt. Tuy nhiªn, cÊy truyÒn ph«i b»ng ph−¬ng ph¸p kh«ng phÉu thuËt nhanh h¬n vµ cho phÐp sö dông bß c¸i ®−îc nhiÒu lÇn h¬n so víi ph−¬ng ph¸p phÉu thuËt. 37
CÊy truyÒn ph«i lµ ph−¬ng ph¸p ®¾t tiÒn vµ kh«ng th«ng dông cho s¶n xuÊt nh÷ng gia sóc ®Ó giÕt thÞt. CÊy truyÒn ph«i ®· ®−îc dïng ë mét sè tr¹i s¶n xuÊt gièng bß s÷a th−¬ng phÈm nh−ng th«ng th−êng ®èi víi bß thÞt th× chØ dïng h¹n chÕ trong s¶n xuÊt ®µn h¹t nh©n. CÊy truyÒn ph«i ®· trë nªn dÔ dµng vµ thùc tÕ h¬n khi chóng ta cÊy ®−îc ph«i ®−îc ®«ng l¹nh ®· gi¶i ®«ng. Ph©n biÖt giíi tÝnh cña ph«i hiÖn còng ®ang ®−îc mét sè nhµ t¹o gièng quan t©m. Trong t−¬ng lai viÖc ph¸t triÓn ph«i ®«ng l¹nh vµ gi¶i ®«ng cho phÐp cÊy truyÒn ph«i cã thÓ ¸p dông réng r·i trong c¸c tr¹i gièng bß thÞt. Tr¸nh cã chöa cho nh÷ng bß c¸i lo¹i th¶i C¾t buång trøng lµ phÉu thuËt lo¹i bá buång trøng. Tr−êng hîp kh«ng phÉu thuËt th× dïng hormone ®iÒu trÞ ®Ó chèng viÖc chøc n¨ng buång trøng ph¸t triÓn b×nh th−êng nh−ng kh«ng c¾t hoÆc ph¸ huû buång trøng. Chøc n¨ng buång trøng vµ qu¸ tr×nh sinh s¶n sÏ trë l¹i b×nh th−êng khi ngõng ®iÒu trÞ b»ng hormone. ChØ cã mét lý do cã gi¸ trÞ cho viÖc c¾t bá buång trøng lµ ng¨n kh«ng cho bß c¸i cã chöa. Bß c¸i c¾t bá buång trøng kh«ng ph¸t triÓn nhanh hoÆc bÐo nhanh h¬n bß kh«ng c¾t buång trøng- chóng chØ kh«ng cã chöa. KiÓm so¸t ®ùc gièng tèt cã thÓ lo¹i bá viÖc c¾t buång trøng, víi thÞ tr−êng nhËp gia sóc sèng th× tèt h¬n lµ c¾t buång trøng. Cã 3 ph−¬ng ph¸p phÉu thuËt c¾t buång trøng ë bß c¸i: phÉu thuËt ë vïng h«ng, kÐo buång trøng qua ©m ®¹o, ph−¬ng ph¸p lµm rông buång trøng hay ph−¬ng ph¸p Willis. C¾t buång trøng nªn ®−îc tiÕn hµnh nhê c¸c b¸c sü thó y ®¹i gia sóc giái hoÆc nh÷ng ng−êi kh«ng ph¶i lµ b¸c sü thó y nh−ng cã tay nghÒ, hiÓu hiÓu biÕt vµ cã kinh nghiÖm. PhÉu thuËt vïng h«ng Ph−¬ng ph¸p nµy lµ c¾t phÇn da vµ c¬ n»m phÝa tr−íc h«ng vµ sau x−¬ng x−ên ®Ó t×m c¬ quan sinh dôc. Buång trøng ®−îc kÐo ra vµ c¾t b»ng dông cô c¾t chuyªn dông hoÆc kÐo Ph−¬ng ph¸p c¾t buång trøng nµy ®¬n gi¶n cã thÓ ®−îc thùc hiÖn trªn phÇn lín gia sóc c¸i kh«ng kÓ tuæi hoÆc t×nh tr¹ng mang thai vµ chØ yªu cÇu Ýt trang thiÕt bÞ. Tuy nhiªn, nã lµm cho gia sóc ®au, kh«ng thÈm mü khi quan s¸t tõ phÝa ngoµi vµ cã thÓ cã mét sè con bÞ chÕt. Nã còng g©y tæn th−¬ng bªn trong. C¸c nhãm quyÒn ®éng vËt ®· tuyªn bè r»ng ®Ó h¹n chÕ tèi thiÓu ®au ®ín cho gia sóc, ng−êi phÉu thuËt nªn dïng thuèc tª côc bé ®Ó lµm dÞu ®au. Thêi gian vµ gi¸ thµnh cña ph−¬ng ph¸p nµy cho thÊy r»ng nã lµ mét ph−¬ng ph¸p kh«ng kinh tÕ. KÐo buång trøng ra c¾t Ph−¬ng ph¸p nµy lµ r¹ch vïng cæ tö cung ®Ó lÊy buång trøng, buång trøng ®−îc kÐo vµo trong ©m ®¹o vµ c¾t b»ng dông cô c¾t chuyªn dïng hoÆc b»ng kÐo. Ph−¬ng ph¸p nµy it ®au h¬n v× cã rÊt Ýt d©y thÇn kinh ë vÞ trÝ nµy. Ph−¬ng ph¸p nµy khã h¬n ph−¬ng ph¸p mæ h«ng vµ kh«ng dÔ thùc hiÖn trªn tÊt c¶ gia sóc cã chöa. Nh÷ng gia sóc ch−a tr−ëng thµnh còng khã thùc hiÖn ®−îc b»ng ph−¬ng ph¸p nµy. Th«ng th−êng nÕu ©m hé qu¸ nhá sÏ khã ®−a tay vµo. §iÒu nµy cã thÓ kh¾c phôc th«ng qua viÖc sö dông dông cô më "sepeader" (thiÕt bÞ c¨ng ©m hé), nh−ng th−êng lµm gia sóc rÊt ®au nh− khi dïng ph−¬ng ph¸p phÉu thuËt h«ng. ThiÖt h¹i gia sóc chÕt tõ viÖc sö dông ph−¬ng ph¸p nµy rÊt nhá. Kü thuËt lÊy buång trøng Willis Ph−¬ng ph¸p nµy lµ ph−¬ng ph¸p dïng dông cô (h×nh l−ìi m¸c) luån qua thµnh ©m ®¹o trong khung x−¬ng chËu. Buång trøng ®−îc cè ®Þnh b»ng tay luån trong trùc trµng vµ mçi buång trøng ®−îc ®Æt vµo ®Çu l−ìi m¸c vµ c¾t khái tö cung. Buång trøng nµy sau ®ã r¬i vµo xoang bông. Trong tÊt c¶ ph−¬ng ph¸p phÉu thuËt th× 38
ph−¬ng ph¸p nµy lµ ph−¬ng ph¸p phï hîp nhÊt v× nã Ýt g©y tæn th−¬ng nhÊt so víi c¸c ph−¬ng ph¸p kh¸c. Kh«ng cÇn thiÕt c¾t bá buång trøng bß c¸i ë nh÷ng n¬i qu¶n lý ®ùc gièng rÊt tèt. NÕu bß cã chöa d−íi 5 th¸ng vµ cã c¶ 2 buång trøng cÇn c¾t th× khi c¾t bá buång trøng th−êng cho kÕt qu¶ lµ bß bÞ sÈy thai. Trong tr−êng hîp bß chöa trªn 5 th¸ng th× c¾t buång trøng Ýt ¶nh h−ëng h¬n. Trong thùc tÕ ®èi víi bß cã chöa viÖc c¾t buång trøng chØ tiÕn hµnh ë phÝa sõng tö cung kh«ng mang thai vµ th¾t buång trøng bªn sõng tö cung cã thai. Th¾t buång trøng lµ lµm r¸ch vµ di chuyÓn vßi trøng vµ tÕ bµo chÊt xung quanh buång trøng ®Ó tr¸nh cã thai lÇn n÷a. 39