Cơ cấu, tỷ lệ và các yếu tố liên quan đến đau mạn tính tại thành phố Hồ Chí Minh

TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 6-2014<br /> <br /> CƠ CẤU, TỶ LỆ VÀ CÁC YẾU TỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐAU MẠN TÍNH<br /> TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH<br /> Đoàn Văn Đệ*; Nguyễn Văn Chương*; Nguyễn Thị Thanh Thủy*<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: khảo sát cơ cấu, tỷ lệ và các yếu tố liên quan đến đau mạn tính tại Thành phố<br /> Hồ Chí Minh.<br /> Đối tượng và phương pháp: nghiên cứu mô tả cắt ngang 1.100 cư dân ≥ 18 tuổi sống tại TP.<br /> HCM năm 2012 - 2013, chọn ngẫu nhiên trả lời theo bảng câu hỏi soạn sẵn.<br /> Kết quả: tỷ lệ đau mạn tính tại TP. HCM là 30,73%, nhất là đối với phụ nữ, người cao tuổi,<br /> người thất nghiệp, hưu trí, người có trình độ học vấn thấp, thu nhập thấp, phụ nữ đông con. Vị trí<br /> đau phổ biến là khớp gối (36,98%), thắt lưng (30,18%), đau vùng đầu mặt (15,38%). 59,39% BN<br /> chịu đựng mức độ đau từ vừa đến dữ dội, ảnh hưởng cảm xúc > 86,35% BN và ảnh hưởng<br /> công việc > 77,51% BN. Tuy nhiên, chỉ có 62,72% BN đi khám bệnh.<br /> Kết luận: đau mạn tính là một trong những vấn đề sức khỏe cần được quan tâm của người dân<br /> Thành phố Hồ Chí Minh, do tỷ lệ mắc khá cao, nhất là đối với phụ nữ, người cao tuổi.<br /> * Từ khóa: Đau mạn tính; Cơ cấu; Tỷ lệ; Yếu tố liên quan.<br /> <br /> STRUCTURE, PREVALENCE AND RELATED FACTORS TO<br /> CHRONIC PAIN IN HOCHIMINH CITY<br /> SUMMARY<br /> Objectives: To survey the framework, the prevalence and the factors related to chronic pain<br /> in HCM city.<br /> Subjects and methods: A cross-sectional survey was performed for the population in Hochiminh<br /> City in 2012 - 2013. 1.100 people aged 18 years and older were randomly selected to complete<br /> the questionnaire available.<br /> Results: The prevalence of chronic pain was found in 30.73% of studied samples, it was more<br /> prevalent in women, older person, unemployed person, retired person, low educational person,<br /> low income person and women with many children. The common locations of pain were knee<br /> (36.98%), low back (30.18%), head-face (15.38%). 59.39% of patients reported moderate to<br /> severe pain intensity, chronic pain affected the emotion for 86.35% of patients and affected the<br /> work for 77.51% of patients. But, only 62.72% of patients consulted a doctor.<br /> Conclusion: Chronic pain is one of the major health problems of the population in HCM city<br /> because of the high prevalence (30.73%), especially women, older person.<br /> * Key words: Chronic pain; Structure; Prevalence; Related factos.<br /> * Bệnh viện Quân y 103<br /> ** Bệnh viện Quận 8, TP. HCM<br /> Người phản hồi (Corresponding): Nguyễn Thị Thanh Thủy (bsthuybvq8@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 08/05/2014; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 26/07/2014<br /> Ngày bài báo được đăng: 11/08/2014<br /> <br /> 94<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 6-2014<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Đau mạn tính là biểu hiện rất thường<br /> gặp trong cuộc sống hàng ngày, là một<br /> trong những lý do khiến bệnh nhân (BN)<br /> đi khám bệnh. Đau mạn tính thường gây<br /> nhiều ảnh hưởng bất lợi trong mọi sinh<br /> hoạt, vận động, tâm lý, tình cảm của BN.<br /> Hơn nữa, việc điều trị các chứng đau này<br /> rất khó khăn và phức tạp, đây thực sự là<br /> nỗi sợ hãi, nỗi ám ảnh của chính BN và<br /> gia đình. Trong đời sống hàng ngày, chúng<br /> ta thấy ít ai chết vì đau, nhưng lại có nhiều<br /> <br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣơng nghiên cứu.<br /> Người dân Thành phố Hồ Chí Minh,<br /> ≥ 18 tuổi, không phân biệt giới, được chọn<br /> ngẫu nhiên trả lời theo bảng câu hỏi soạn<br /> sẵn phù hợp với mục tiêu nghiên cứu,<br /> thực hiện năm 2012 - 2013.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> - Thiết kế: mô tả cắt ngang (các đối tượng<br /> được phỏng vấn trực tiếp bằng bộ câu hỏi<br /> có chuẩn bị).<br /> - Cỡ mẫu: tính theo công thức:<br /> <br /> người chết trong đau đớn và nhiều người<br /> hơn nữa phải sống khổ sở trong nỗi đau<br /> <br /> Z2 1 –α /2 . p (1- p )<br /> n =<br /> d2<br /> <br /> đớn đó.<br /> Vì thế, vấn đề đánh giá và điều trị đau<br /> <br /> trong đó: p: tỷ lệ đau dự kiến (0,08);<br /> <br /> đã được nhiều nước quan tâm từ rất lâu.<br /> <br /> d: sai số cho phép (0,023); α: độ tin cậy<br /> <br /> Tuy nhiên, đây vẫn còn là một lĩnh vực<br /> <br /> (0,05); Z1<br /> <br /> tương đối mới trong công việc chăm sóc<br /> sức khỏe cho người dân Việt Nam.<br /> Do đó, đề tài này được thực hiện với<br /> mong muốn vấn đề đau mạn tính được<br /> quan tâm nhiều hơn, góp phần chẩn<br /> đoán, điều trị và phòng ngừa tốt hơn<br /> <br /> –α /2<br /> <br /> : 1,96, tính được n = 534.<br /> <br /> Do hiệu ứng thiết kế chọn mẫu cụm nên<br /> cần cỡ mẫu N = n x 2 = 1068 và làm tròn<br /> thành 1.100.<br /> - Chọn mẫu ngẫu nhiên: chọn ngẫu nhiên<br /> theo phương pháp chọn mẫu cụm, chọn<br /> ngẫu nhiên mỗi quận huyện 1 cụm, gồm 24<br /> cụm, ở mỗi cụm chọn ngẫu nhiên vị trí<br /> <br /> chứng đau mạn tính với mục đích làm<br /> <br /> bắt đầu thực hiện khảo sát, từ đó khảo<br /> <br /> giảm thiểu sự đau đớn mà BN phải gánh<br /> <br /> sát người dân sống ở các nhà liên tiếp<br /> <br /> chịu, cải thiện chất lượng sống ngày càng<br /> <br /> cho đến khi đủ số lượng mẫu điều tra ở<br /> <br /> tốt hơn.<br /> <br /> mỗi cụm.<br /> <br /> Đề tài thực hiện với mục tiêu: Khảo sát<br /> cơ cấu, tỷ lệ và các yếu tố liên quan đến<br /> đau mạn tính tại Thành phố Hồ Chí Minh.<br /> <br /> 95<br /> <br /> - Thang đo mức độ đau: chọn thang nhìn<br /> (VAS: Visual Analog Scale):<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 6-2014<br /> <br /> Thang nhìn (VAS) được trình bày dưới dạng<br /> một đường ngang dài 100 mm hoặc 10 cm,<br /> định hướng từ trái sang phải. Ví dụ, hai đầu<br /> của đường thẳng được định nghĩa một đầu là<br /> “không đau” và đầu kia là “đau đến mức tối<br /> đa có thể tưởng tượng được”. BN trả lời<br /> bằng cách kéo vạch trên đường thẳng,<br /> khoảng cách giữa vạch và đầu đường<br /> thẳng “không đau” giúp chỉ<br /> ra mức độ<br /> đau. Đo lường bằng milimetre hoặc<br /> centimetre.<br /> <br /> - Tỷ lệ đau mạn tính ở nữ (32,67%) cao<br /> hơn nam (26,57%), sự khác biệt có ý nghĩa<br /> thống kê. §au m¹n tÝnh ë c- d©n Thành phố<br /> Hồ Chí Minh là một trong những vấn đề sức<br /> khỏe cần được quan tâm, vì theo nghiên<br /> cứu này tình trạng đau mạn tính ảnh hưởng<br /> đến 30,73% dân số. Ước lượng sẽ có đến<br /> hơn 3 triệu dân TP. HCM mắc chứng đau<br /> này. Như vậy, số bác sỹ chuyên khoa đau<br /> chưa đáp ứng được nhu cầu của người<br /> dân.<br /> <br /> * Xử lý số liệu: bằng phần mềm thống kê<br /> y học Stata 11.1.<br /> <br /> - Tỷ lệ đau mạn tính tăng dần theo nhóm<br /> tuổi, cao nhất > 50 tuổi, tỷ lệ đau chiếm gần<br /> một nửa và > 70 tuổi, tỷ lệ đau 60%, phù<br /> hợp với các nghiên cứu [2, 3, 4, 5, 6, 7, 8,<br /> 10]. Tuổi tăng làm tăng tỷ lệ mắc các bệnh<br /> mạn tính không lây, là một trong những<br /> nguyên nhân gây đau mạn tính.<br /> - Đau mạn tính thường gặp nhất ở người<br /> đã nghỉ hưu (65,63%), người cao tuổi<br /> (53,51%), người chăn nuôi trồng trọt, làm<br /> việc nhà (35,85%), đặc biệt ở người thất<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN<br /> Tỷ lệ đau mạn tính (đau ít nhất 3 tháng<br /> trong 6 tháng gần đây): 30,73% (khoảng tin<br /> cậy 95%: 28,0 - 33,4%).<br /> 1. Đặc điểm nhóm dân số đau mạn<br /> tính.<br /> * Đặc điểm chung:<br /> <br /> 96<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 6-2014<br /> <br /> nghiệp (32,26%) và ít gặp hơn ở nh÷ng đối<br /> tượng khác, phù hợp với các nghiên cứu [3,<br /> 5, 7]. Người nghỉ hưu, cao tuổi có tỷ lệ đau<br /> mạn tính cao hơn có thể do ảnh hưởng của<br /> tuổi tác. Ở những người thất nghiệp, tỷ lệ<br /> đau nhiều có thể do kém vận động, ảnh<br /> hưởng sức cơ, độ dẻo dai của cơ xương<br /> khớp, khả năng ứng phó với stress của cơ<br /> thể...<br /> - Qua kết quả phân tích đơn biến thấy,<br /> trình độ học vấn càng thấp, tỷ lệ đau mạn<br /> tính nhiều hơn, tỷ lệ đau ở người mù chữ và<br /> chưa hết cấp I > 40%; cấp I: 36,07%; cấp II:<br /> 28,27%; cấp III và THCN: > 21%; cao đẳng:<br /> 7,69% và đại học-sau đại học 19,35%.<br /> Ngược lại, người có trình độ học vấn cao có<br /> tỷ lệ đau thấp hơn. Kết quả này phù hợp với<br /> các nghiên cứu [5, 8]. Trình độ học vấn cao<br /> thường tương ứng với sự hiểu biết tốt hơn<br /> về bệnh tật, giúp phòng ngừa và điều trị tốt<br /> hơn, góp phần làm giảm tỷ lệ đau mạn tính.<br /> - Tỷ lệ đau mạn tính thường cao hơn ở<br /> người có thu nhập thấp, tỷ lệ đau > 30%<br /> nếu thu nhập < 2 triệu đồng/tháng, 19,48 28,17% nếu thu nhập trong khoảng 2 - < 5<br /> triệu đồng/tháng và chỉ còn 13,33% khi thu<br /> nhập ≥ 5 triệu đồng/tháng, phù hợp với các<br /> nghiên cứu [2, 4, 5, 7, 10].<br /> - Qua kết quả phân tích đơn biến thấy, tỷ<br /> lệ đau mạn tính gặp nhiều ở người góa bụa<br /> (42,65%), đã kết hôn (34,47%) và ít hơn ở<br /> người đã ly dị (26,09%), độc thân (14,09%),<br /> phù hợp với các nghiên cứu [2, 5, 8], có thể<br /> do người độc thân có nhiều điều kiện chăm<br /> sóc sức khỏe cho mình tốt hơn.<br /> - Đau mạn tính phổ biến hơn ở người có<br /> thẻ BHYT (36,23%) và ít hơn ở người<br /> không có thẻ BHYT (24,15%).<br /> <br /> 97<br /> <br /> * Đặc điểm sản phụ khoa:<br /> Qua kết quả phân tích đơn biến, đau<br /> mạn tính thường gặp hơn ở phụ nữ đã mãn<br /> kinh (50,59%) so với chưa mãn kinh<br /> (23,19%), ở phụ nữ nhiều con (> 2 con)<br /> (45,27%) so với chỉ có ≤ 2 con (30,53%).<br /> * Đặc điểm đau mạn tính:<br /> - Vị trí đau mạn tính:<br /> Đầu và mặt: 15,38%; ngón tay: 0,89%;<br /> khớp cổ tay: 10,65%; cổ: 7,69%; mông:<br /> 1,48%; khớp bàn-ngón tay: 10,06%; lưng:<br /> 10,06%; đùi: 4,14%; khớp ngón tay: 9,17%;<br /> thắt lưng: 30,18%; cẳng chân: 6,21%; khớp<br /> háng: 3,55%; ngực và bụng: 6,21%; bàn<br /> chân: 2,96%; khớp gối: 36,98%; vai: 5,33%;<br /> gót: 2,07%; khớp cổ chân: 7,99%; cánh tay:<br /> 5,33%; ngón chân: 0,30%; khớp bàn-ngón<br /> chân: 5,62%; cẳng tay: 2,37%; khớp vai:<br /> 14,20%; khớp ngón chân: 5,62%; bàn tay:<br /> 2,66%; khớp khuỷu: 8,88%; khác: 2,07%. Vị<br /> trí đau phổ biến nhất là khớp gối, thắt lưng,<br /> đầu và mặt, khớp vai. Đây là những vị trí<br /> cần cử động nhiều, nên dễ bị tổn thương<br /> gây đau. Điều này phù hợp với nghiên cứu<br /> của Arthus G. Cosby và CS tại Mississippi:<br /> đau thắt lưng (49%), chân - khớp gối (41%),<br /> vai - cánh tay (20%) [1]; Catherine B.<br /> Johannes và CS nghiên cứu tại Mỹ với đau<br /> nhiều nhất vùng thắt lưng [2]; Dwight E.<br /> Moulin và CS tại Canada ghi nhận vị trí<br /> đau phổ biến nhất là lưng (35%), chân<br /> (21%), đầu (15%) và cổ (14%); trong đó,<br /> 44% xuất phát từ bệnh lý khớp [4]; Érica<br /> Brandão de Moraes Vieira và CS tại São<br /> Luís, Brazil nhận xét đau thường gặp nhất ở<br /> chi (51%), đầu (36%) [5].<br /> * Thời gian đau:<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 6-2014<br /> <br /> 3 tháng - < 1 năm: 10,84%; 1 năm - < 2<br /> <br /> CS nhận xét mức độ đau trung bình 6,3;<br /> <br /> năm: 13,86%; 2 năm - < 3 năm: 14,76%; 3<br /> <br /> 20,3% đau nhẹ, 47,9% đau vừa, 31,7% đau<br /> <br /> năm - < 4 năm: 10,24%; 4 năm - < 5 năm:<br /> <br /> nhiều [4]; Érica Brandão de Moraes Vieira<br /> <br /> 6,02%; 5 năm - < 10 năm: 18,37%; 10 năm -<br /> <br /> và CS nhận xét đau nhẹ 20,7%, đau vừa<br /> <br /> < 20 năm: 18,07%; ≥ 20 năm: 7,83%. Điều<br /> <br /> 57,7%, đau nhiều 21,6% [5].<br /> <br /> này phù hợp với khảo sát của Arthus G.<br /> <br /> * Nơi ưu tiên đến điều trị:<br /> <br /> Cosby và CS thực hiện tại Mississippi: tỷ lệ<br /> <br /> Tự điều trị: 40,24%; bệnh viện tư: 3,25%;<br /> <br /> đau ít nhất 1 tháng 37% và với 20 - 25 bác<br /> sỹ chuyên khoa đau của bang sẽ không đáp<br /> ứng việc điều trị cho 37% dân cư bang<br /> Mississippi [1]. Kết quả của chúng tôi phù<br /> hợp với nghiên cứu của Catherine B.<br /> Johannes và CS<br /> <br /> tại Mỹ [2]; Didier<br /> <br /> Bouhassira và CS tại Pháp [3]; Dwight E.<br /> Moulin<br /> <br /> và<br /> <br /> CS<br /> <br /> tại<br /> <br /> Canada [4];<br /> <br /> Érica<br /> <br /> Brandão de Moraes Vieira và CS tại São<br /> Luís, Brazil [5];<br /> <br /> R Fielding và CS tại<br /> <br /> Hồng Kông [9].<br /> <br /> bằng cm).<br /> 0-2<br /> <br /> 16,57%; châm cứu/vật lý trị liệu: 1,48%;<br /> thuốc đông y: 4,14%; khác: 6,51%.<br /> 37,28% người bị đau mạn tính nhưng<br /> không đi khám chữa bệnh, chỉ có 62,72%<br /> BN đi khám bệnh nếu tính dọc suốt thời gian<br /> đau, trong đó, khám ngay 38,71% BN, sau 2 6 ngày: 19,35%, sau 7 - 29 ngày: 17,42%<br /> và nhất là sau 1 tháng vẫn có đến<br /> Trong số những BN đi khám bệnh,<br /> 66,03% hài lòng về kết quả điều trị và chăm<br /> <br /> 2,1 - 4<br /> <br /> 4,1 - 6<br /> <br /> 6,1 - 8<br /> <br /> 8,1 - 10<br /> <br /> sóc, 17,93% không ý kiến và 16,04% không<br /> hài lòng. Điều này cho thấy chăm viÖc sóc y<br /> <br /> ®au<br /> %<br /> <br /> phòng khám đa khoa: 2,37%; nhà thuốc:<br /> <br /> 24,52%.<br /> <br /> Bảng 1: Mức độ đau (thang VAS tính<br /> <br /> Møc ®é<br /> <br /> bệnh viện công: 25,44%; phòng khám tư/<br /> <br /> 16,06<br /> <br /> 24,55<br /> <br /> 33,94<br /> <br /> 18,18<br /> <br /> 7,27<br /> <br /> tế vẫn còn chưa đáp ứng được nhu cầu của<br /> 33,97% BN đau. Tuy nhiên, khi so sánh với<br /> <br /> Mức độ đau trung bình 4,675 ± 2,290.<br /> <br /> nghiên cứu cña Érica Brandão de Moraes<br /> <br /> Mức độ đau phổ biến là 4,1 - 6 (33,94%).<br /> <br /> Vieira và CS ghi nhận 55% BN không hài<br /> <br /> Mức độ đau từ trung bình > 4,1 - 10 chiếm tỷ<br /> <br /> lòng với điều trị [5], nhiều hơn số liệu của<br /> <br /> lệ khá cao (59,39%). Điều này phù hợp với<br /> <br /> chúng tôi.<br /> <br /> nghiên cứu của Catherine B. Johannes và<br /> CS: một nửa đau hàng ngày ở mức trung<br /> <br /> * Ưu tiên chia sẻ khi đau:<br /> <br /> bình trong 3 tháng qua, đau nhiều (> 7 theo<br /> <br /> Vợ/chồng: 51,78%; con cái: 17,75%;<br /> <br /> thang điểm 0 - 10) là 32% [2]; Didier<br /> <br /> nhân viên y tế: 6,80%; cha mẹ: 5,33%; bạn<br /> <br /> Bouhassira và CS ghi nhận mức độ đau<br /> <br /> bè: 3,25%; anh chị em: 2,07%; không chia<br /> <br /> trung bình 4,5 ± 2,1; 33,9% đau nhẹ, 46,5%<br /> <br /> sẻ với ai: 11,24%; khác: 1,78%.<br /> <br /> đau vừa (mức đau 4 - 6), 16,1% đau nhiều<br /> (mức đau 7 - 10) [3]; Dwight E. Moulin và<br /> <br /> Đa số BN có trao đổi, chia sẻ với người<br /> thân, nhưng có đến 11,24% không chịu chia<br /> sẻ với ai.<br /> <br /> 98<br /> <br />