Cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo - kinh nghiệm của Ấn Độ, Singapore và bài học đối với Việt Nam

CƠ CHẾ HỖ TRỢ DOANH NGHIỆP KHỞI NGHIỆP<br /> SÁNG TẠO - KINH NGHIỆM CỦA ẤN ĐỘ, SINGAPORE<br /> VÀ BÀI HỌC ĐỐI VỚI VIỆT NAM<br /> <br /> ThS. Bùi Thị Bích Thuận<br /> Trường Đại học Công đoàn<br /> <br /> Tóm tắt<br /> Trong bối cảnh toàn cầu hóa ngày càng mạnh mẽ, các quốc gia đều ưu tiên<br /> thúc đẩy hoạt động khởi nghiệp đổi mới sáng tạo. Đối với Việt Nam, năm 2016 được<br /> chọn là năm “Quốc gia khởi nghiệp”, điều này cho thấy vấn đề khởi nghiệp đang<br /> được nhà nước và xã hội dành sự quan tâm đặc biệt. Một trong những vấn đề cấp<br /> thiết để giúp các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo phát triển nhanh và mạnh trong<br /> bối cảnh hiện nay là xây dựng, hoàn thiện và thực hiện tốt chính sách hỗ trợ doanh<br /> nghiệp khởi nghiệp sáng tạo. Mặc dù đã có một số thành công bước đầu nhưng hoạt<br /> động khởi nghiệp ở nước ta còn gặp không ít khó khăn, phát triển còn chưa có tính<br /> hệ thống. Bài viết giới thiệu khái quát về cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp<br /> sáng tạo của Ấn Độ, Singapore và thực trạng ở Việt Nam, từ đó đưa ra những<br /> khuyến nghị nhằm góp phần giúp khởi nghiệp ở Việt Nam thành công hơn trong<br /> thời gian tới.<br /> Từ khóa: Khởi nghiệp sáng tạo; doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo; cơ chế<br /> hỗ trợ khởi nghiệp.<br /> <br /> Các quốc gia thường đưa ra các chương trình hỗ trợ, khuyến khích người dân<br /> tham gia khởi nghiệp thông qua các chính sách thúc đẩy thành lập doanh nghiệp, trợ<br /> giúp các doanh nghiệp khởi sáng tạo (DNKNST) và các đề án hỗ trợ cộng đồng khởi<br /> nghiệp với nhiều ưu đãi…nhằm tạo lập môi trường thuận lợi để thúc đẩy, hỗ trợ quá<br /> trình hình thành và phát triển loại hình doanh nghiệp có khả năng tăng trưởng nhanh<br /> dựa trên khai thác tài sản trí tuệ, công nghệ, mô hình kinh doanh mới. Bên cạnh đó<br /> cần thiết phải xem xét một vài trường hợp cụ thể là Ấn Độ và Singapore để có cái<br /> nhìn tổng quan về diễn tiến, sự kết hợp giữa các biện pháp hỗ trợ được sử dụng và<br /> cách thức mà các chính phủ triển khai liên quan tới vấn đề này.<br /> Ấn Độ và Singapore là hai quốc gia khởi nghiệp đứng trong tốp đầu của thế<br /> giới, có nhiều điểm tương đồng với Việt Nam (Singapore có vị trí địa kinh tế tương<br /> tự Việt Nam, Ấn Độ là nước có nền kinh tế ở trình độ phát triển tương tự Việt Nam).<br /> Hơn thế nữa, cả hai nước vừa có sự điều chỉnh tổng thể đối với các biện pháp hỗ trợ<br /> startup, nhằm tạo ra một làn sóng khởi nghiệp sáng tạo mới, một mục tiêu mà Việt<br /> Nam cũng đang hướng tới.<br /> <br /> 69<br />  1. Cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo của Ấn Độ và Singapore<br /> 1.1. Ấn Độ<br /> Ấn Độ là nền kinh tế lớn thứ 6 thế giới nhưng chỉ đứng thứ 141 thế giới về<br /> thu nhập bình quân đầu người, và đứng thứ nhất thế giới về số lượng người dân<br /> sống dưới mức nghèo khổ. Tìm động lực để phát triển cho đất nước hơn 1.2 tỷ<br /> người, với tuổi bình quân rất trẻ (27,6 tuổi) luôn là nhiệm vụ hàng đầu của Chính<br /> phủ Ấn Độ. Trong hơn hai thập kỷ, đánh dấu bằng thời điểm Ấn Độ quyết định<br /> mở cửa nền kinh tế tự do hóa thương mại với thế giới đầu những năm 1990, dưới<br /> áp lực của cuộc khủng hoảng kinh tế năm 1991, một mặt Ấn Độ thiết kế các biện<br /> pháp phát triển các ngành kinh tế theo chiều rộng, sử dụng nhiều lao động (đặc<br /> biệt là dệt may, nông nghiệp), mặt khác tập trung nỗ lực hỗ trợ, thúc đẩy sáng tạo<br /> và công nghệ, Ấn Độ đã không chỉ từng bước thoát khỏi khủng hoảng, cải thiện<br /> thu nhập người dân mà còn tạo dựng vị trí của mình trên bản đồ kinh tế sáng tạo<br /> của thế giới. Viễn thông, công nghệ thông tin, ô tô, năng lượng tái tạo, dược phẩm<br /> và sinh hóa phẩm trở thành các ngành kinh tế trọng điểm của Ấn Độ. Tháng<br /> 2/2016, dưới áp lực phải tạo động lực mới cho nền kinh tế, thúc đẩy tăng trưởng<br /> kinh tế, Chính phủ Ấn Độ đã thông qua Chương trình STARTUP INDIA –<br /> STANDUP INDIA với mục tiêu thúc đẩy một cuộc cách mạng mới cho nền kinh<br /> tế thông qua các startup– nhóm chủ thể mà Chính phủ Ấn Độ xác định là động lực<br /> chuyển đổi nền kinh tế Ấn Độ khi thế giới bước vào kỷ nguyên kinh tế số và cuộc<br /> cách mạng công nghiệp 4.0.<br /> STARTUP INDIA – STANDUP INDIA là một Đề án tổng lực, thống nhất toàn<br /> Ấn Độ để thúc đẩy và hỗ trợ các startup phát triển. Điểm mạnh của Chương trình này<br /> là: kết nối các tất cả các biện pháp hỗ trợ startup vào một tổng thể chung để tạo hiệu<br /> ứng lan tỏa tốt hơn; nguồn lực được tập trung nhiều hơn từ Chính phủ; minh bạch hóa<br /> các cơ chế ưu đãi, hỗ trợ thông qua việc thiết lập hệ thống thống nhất tiêu chí để công<br /> nhận startup và tiêu chí cho startup hưởng các loại ưu đãi cụ thể. Đối tượng hướng tới<br /> của Chương trình không chỉ là các DNKNST mới thành lập mà còn cả các doanh nghiệp<br /> trong bất kỳ lĩnh vực nào có triển vọng phát triển, mang lại thịnh vượng cho Ấn Độ.<br /> Chương trình STARTUP INDIA – STANDUP INDIA bao gồm 03 cấu phần<br /> chính với các nội dung cụ thể như sau:<br /> Nhóm 1: Các biện pháp đơn giản hóa thủ tục, điều kiện pháp luật đối với startup:<br /> - Cơ chế tự chứng nhận cho các startup (các startup được phép tự chứng nhận<br /> đáp ứng các điều kiện về lao động, môi trường mà không phải xin chứng nhận của<br /> các cơ quan có thẩm quyền);<br /> <br /> <br /> <br /> 70<br />  - Xây dựng đầu mối chung về hỗ trợ startup Ấn Độ tại một cổng web và App<br /> di động về startup, qua đó các startup có thể đăng ký để được công nhận, kết nối với<br /> các đơn vị hỗ trợ, tham gia các khóa đào tạo miễn phí…;<br /> - Hỗ trợ pháp lý và thủ tục rút gọn khi đăng ký bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ với<br /> chi phí thấp;<br /> - Giảm bớt các điều kiện về kinh nghiệm, doanh thu tối thiểu cho startup khi<br /> tham gia đấu thầu mua sắm công;<br /> - Áp dụng thủ tục rút gọn cho startup khi giải thể, rút khỏi thị trường.<br /> Nhóm 2: Các biện pháp hỗ trợ về tài chính cho startup:<br /> - Cung cấp hỗ trợ tài chính thông qua các quỹ đầu tư mạo hiểm (Fund of funds)<br /> theo đó Chính phủ rót vốn vào các quỹ đầu tư mạo hiểm để các quỹ này đầu tư cho<br /> startups theo các điều kiện, tiêu chí quy định;<br /> - Cung cấp bảo lãnh tín dụng cho startup thông qua việc thành lập một Công<br /> ty tín thác bảo lãnh quốc gia;<br /> - Ưu đãi thuế đối với các khoản đầu tư vào startup;<br /> - Ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp đối với startup.<br /> Nhóm 3: Các biện pháp kết nối, tạo môi trường, nhận thức khuyến khích startup:<br /> - Tổ chức các cuộc thi, festival;<br /> - Thành lập Tổ Công tác Sáng tạo;<br /> - Xây dựng các trung tâm sáng tạo tại các trường đại học lớn;<br /> - Xây dựng các công viên nghiên cứu;<br /> - Các biện pháp thúc đẩy startup theo chủ đề.<br /> Điều kiện startup của Ấn Độ Trong khuôn khổ Chương trình Startup India –<br /> Standup India, Ấn Độ sử dụng 02 bộ tiêu chí:<br /> Nhóm 1: Điều kiện để được công nhận là một startup và hưởng lợi từ các biện<br /> pháp hỗ trợ của Chương trình là (trừ hỗ trợ dưới dạng ưu đãi thuế):<br /> - Được thành lập dưới hình thức công ty TNHH, công ty hợp danh, công ty<br /> hợp danh TNHH thành lập theo pháp luật Ấn Độ;<br /> - Hoạt động chưa tới 7 năm kể từ ngày thành lập (riêng trường hợp doanh<br /> nghiệp công nghệ sinh học thì là 10 năm), không chấp nhận trường hợp chia tách từ<br /> doanh nghiệp khác;<br /> - Có tổng doanh thu của bất kỳ năm tài chính nào từ ngày thành lập không<br /> vượt quá Rupees 25 crores;<br /> <br /> <br /> <br /> 71<br />  - Hoạt động hướng tới sáng tạo, phát triển, cải thiện sản phẩm, quy trình, dịch<br /> vụ hoặc có mô hình kinh doanh tiềm năng lớn trong tạo việc làm, lợi nhuận.<br /> Nhóm 2: Điều kiện để được hưởng ưu đãi thuế<br /> - Đáp ứng tất cả các điều kiện nhóm 1 (tức là đã được công nhận là startup<br /> theo Chương trình Startup India – Standup India);<br /> - Là công ty TNHH hoặc công ty hợp danh TNHH thành lập trong khoảng từ<br /> 1/4/2016-31/3/2019;<br /> - Được cấp chứng nhận đủ điều kiện hưởng ưu đãi thuế.[1]<br /> Những kết quả ban đầu của việc triển khai Chương trình STARTUP INDIA –<br /> STANDUP INDIA cho thấy Chính phủ Ấn Độ đã đi đúng hướng, tạo ra một làn sóng<br /> startup mới ở Ấn Độ với chất lượng và hiệu quả tác động rất tích cực.<br /> 1.2. Singapore<br /> Singapore là 1 trong 3 vùng đất hứa của tinh thần khởi nghiệp trên thế giới (2<br /> quốc gia còn lại là Israel và Đan Mạch). Trong 10 năm trở lại đây, tinh thần khởi<br /> nghiệp tại Singapore đã được khơi dậy mạnh mẽ nhờ các chính sách hỗ trợ của Chính<br /> phủ, bắt đầu từ các cơ sở giáo dục đại học giảng dạy tinh thần khởi nghiệp và thúc<br /> đẩy gắn kết đào tạo, nghiên cứu khoa học với doanh nghiệp. Từ năm 2008, Chính phủ<br /> Singapore đã thành lập Quỹ Đầu tư mạo hiểm, đầu tư mạnh vào các lĩnh vực khởi<br /> nghiệp quan trọng như truyền thông số, công nghệ sinh học, công nghệ làm sạch và<br /> lọc nước… Đồng thời, công tác truyền thông về khởi nghiệp đổi mới sáng tạo được<br /> đẩy mạnh, giúp người dân vốn quen tư duy thụ động trở nên năng động hơn. Các<br /> chính sách tích cực của Chính phủ đã giúp khơi dậy tinh thần khởi nghiệp của thế hệ<br /> trẻ dựa trên nền tảng của giáo dục và hành lang pháp lý thông thoáng. Những nỗ lực<br /> này của Singapore đã mang lại những hiệu quả tích cực, góp phần quan trọng đưa<br /> Singapore trở thành một trong những mảnh đất hấp dẫn nhất cho khởi nghiệp nói<br /> chung và khởi nghiệp sáng tạo nói riêng.<br /> Điểm nổi bật của các chương trình hỗ trợ startup ở Singapore là không chỉ tạo<br /> ra động lực để khuyến khích giới trẻ ở Singapore khởi nghiệp mà còn thu hút nhân<br /> tài, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ, trên toàn thế giới tới Singapore để khởi nghiệp.<br /> Phần lớn các chương trình đều tập trung vào việc hỗ trợ tài chính trực tiếp hoặc gián<br /> tiếp từ Chính phủ cho các startup được lựa chọn. Một số chương trình hỗ trợ khởi<br /> nghiệp đáng chú ý của Chính phủ Singapore trong thời gian qua:<br /> - Chương trình Cộng đồng Hành động Khởi nghiệp (Action Community for<br /> Entrepreneurship - (ACE): Đây là chương trình do Bộ Công Thương Singapore thực<br /> hiện từ năm 2003 với mục tiêu thúc đẩy sáng tạo và khởi nghiệp ở Singapore. Chương<br /> trình tài trợ cho công dân hoặc người cư trú thường xuyên tại Singapore lần đầu khởi<br /> <br /> 72<br /> nghiệp, cứ mỗi 3 đô la Singapore vốn đầu tư, doanh nghiệp sẽ nhận được đầu tư từ<br /> quỹ là 7 đô la Singapore và tối đa là 50.000 đô la Singapore. Năm 2014, ACE được<br /> tái cấu trúc lại để trở thành một chương trình phi chính phủ, phi lợi nhuận nhưng có sự<br /> hỗ trợ của Chính phủ, hoạt động với sự liên kết cùng Chương trình SPRING SEEDS.<br /> - SPRING SEEDS (The SPRING Startup Enterprise Development Scheme<br /> (SEEDS): Đây là Chương trình cung cấp đầu tư dưới dạng góp vốn, mua cổ phần cho<br /> các startup Singapore có sản phẩm hoặc ý tưởng sáng tạo. Các startup được nhận<br /> hỗ trợ từ Chương trình sẽ nhận được khoản đầu tư từ SPRING SEEDS bằng với<br /> khoản đầu tư mà startup kêu gọi từ bên thứ ba, với tổng giá trị không vượt qua 2<br /> triệu đô la Singpapore;<br /> - Quỹ đầu tư giai đoạn sơ khởi (the Early Stage Venture Fund): Quỹ được<br /> thành lập năm 2008, thuộc Quỹ Nghiên cứu Quốc gia Singapore (NRF). Quỹ phối<br /> hợp với các nhà đầu tư mạo hiểm để đầu tư vào công ty công nghệ cao ở giai đoạn sơ<br /> khởi có trụ sở tại Singapore theo tỷ lệ 1:1. Trong vòng 05 năm, nhà đầu tư mạo hiểm<br /> có thể mua lại phần vốn đầu tư của NRF. Công ty được đầu tư sẽ phải hoàn trả lại<br /> vốn và lãi cho NRF.<br /> - Chương trình thương mại hóa cho doanh nghiệp công nghệ (Technology<br /> Enterprise Commercialization Scheme - TECS): Đây là Chương trình của Chính phủ<br /> tài trợ cho các startup trong giai đoạn nghiên cứu phát triển (R&D) công nghệ sáng<br /> tạo, đã có tuổi đời ít nhất 5 năm và khởi nghiệp tại Singapore. Tài trợ từ TECS có thể<br /> lên tới tối đa là 750.000 đô la Singapore;<br /> - Chương trình đào tạo tư vấn I.JAM (IDM Jump Starts and Mentors): Đây là<br /> Chương trình được thực hiện bởi Cơ quan phát triển thông tin đại chúng của<br /> Singapore, nhằm thúc đẩy khởi nghiệp sáng tạo trong các lĩnh vực thông tin đại chúng<br /> công nghệ số. I.JAM hỗ trợ startup có các ý tưởng, sản phẩm, dịch vụ độc nhất thông<br /> qua chương trình tài trợ nhỏ với mạng lưới các vườn ươm;<br /> - Chương trình hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo trong các lĩnh vực ưu tiên (The<br /> Sector Specific Accelerator Programme - SSA): Chương trình là một phần của Kế<br /> hoạch Nghiên cứu, Khởi nghiệp và Sáng tạo năm 2015 của Singapore nhằm cung<br /> cấp hỗ trợ cho các startup trong lĩnh vực y tế và công nghệ sạch. Nguồn tiền thực<br /> hiện Chương trình lên tới 70 triệu đô la Singapore, 04 tổ chức hỗ trợ startup<br /> (accelerators) của Singapore được lựa chọn để tham gia Chương trình, cung cấp đầu<br /> tư cho startup theo tỷ lệ 1:1.<br /> - Chương trình Vườn ươm công nghệ (Technology Incubation Scheme - TIS):<br /> Chương trình được quản lý bởi NFIE thuộc Quỹ Nghiên cứu Quốc gia Singapore<br /> <br /> <br /> 73<br /> (NRF). NRF sẽ cùng đầu tư với một Vườn ươm công nghệ tới 85% tổng đầu tư, tối<br /> đa là 500.000 đô la Singapore.<br /> Theo Báo cáo về hệ sinh thái khởi nghiệp của Startup Genome’s năm 2017,<br /> Singapore đã trở thành quốc gia số 1 thế giới về thu hút startup nhân tài, kết quả đạt<br /> được phần lớn là do các biện pháp hỗ trợ sáng tạo rất hiệu quả mà Chính phủ dành<br /> cho các startup công nghệ. Khoảng 1.600-2.400 startup Singapore về công nghệ đã<br /> nhận được hỗ trợ tài chính từ Chính phủ để hoạt động. Trong vòng 03 năm, số lượng<br /> các startup ở Singapore đã thu hút được vốn đầu tư series A cao gấp 6 lần, với tổng<br /> số vốn đầu tư nhận được tăng gấp đôi, lên tới 1.7 triệu USD. Singapore xếp hạng thứ<br /> tư thế giới về số lượng các kỹ sư phần mềm có kinh nghiệm và thứ hai về số nhân lực<br /> có tiềm năng phát triển.[2]<br /> Không dừng lại ở những gì đã đạt được, tháng 3/2017, Chính phủ Singapore,<br /> thông qua Bộ Công Thương, đã chính thức khởi động một Chương trình hỗ trợ Startup<br /> mới, nhằm hỗ trợ cho các startup Singapore ở cả 03 khía cạnh thương hiệu, tài chính<br /> và thu hút nhân tài. Chương trình tổng thể được biết tới dưới tên gọi là START SG.<br /> Singapore hy vọng sẽ tạo ra một làn sóng startup mới, chất lượng và hiệu quả hơn,<br /> biến Singapore trở thành tâm điểm khởi nghiệp không chỉ của người Singapore mà<br /> còn của cả thế giới.<br /> Startup SG với các nhánh chính sau:<br /> - Startup SG Founder: Hỗ trợ cho các cá nhân lần đầu khởi nghiệp;<br /> - Startup SG Tech: Hỗ trợ cho các startup công nghệ cao;<br /> - Startup SG Equity: Thúc đẩy đầu tư cho startups;<br /> - Startup SG Accelerator: Thúc đẩy sự hình thành, phát triển của các vườn<br /> ươm, tổ chức hỗ trợ startup;<br /> - Startup SG Talent: Chương trình dành riêng cho việc phát hiện, hỗ trợ phát<br /> triển ý tưởng nhân tài.<br /> Về tài chính, Chính phủ sẽ tham gia cùng các quỹ tư nhân đầu tư vào các doanh<br /> nghiệp công nghệ cao với tổng mức đầu tư tối đa tăng gấp đôi (từ 2 triệu đô la<br /> Singapore lên 4 triệu). Giới hạn tỷ lệ tối đa của Chính phủ trong tổng vốn đầu tư mà<br /> startup nhận được tăng từ 50% lên 70%. [3]<br /> Bài học đối với Việt Nam: Từ việc nghiên cứu cơ chế hỗ trợ DNKNST của<br /> Ấn Độ và Singapore, bài viết khái quát một số bài học kinh nghiệm từ 2 quốc gia trên<br /> như sau:<br /> Thứ nhất, cả 2 quốc gia đều có chính sách chú trọng xây dựng tinh thần khởi<br /> nghiệp mạnh mẽ;<br /> Thứ hai, nhà nước luôn đồng hành và dành nhiều ưu đãi cho DNKNST;<br /> <br /> <br /> 74<br />  Thứ ba, chính sách không chỉ chú trọng các vấn đề khởi nghiệp trước mắt mà<br /> còn có phạm vi rộng hơn, để đầu tư cho phát triển giáo dục và đào tạo, nâng cao chất<br /> lượng nguồn nhân lực;<br /> Thứ tư, xây dựng đội ngũ đông đảo chuyên gia khoa học công nghệ và doanh<br /> nhân tài năng là yếu tố quan trọng tạo nên sự phát triển và thành công của doanh<br /> nghiệp khởi nghiệp;<br /> Thứ năm, những chính sách khuyến khích khởi nghiệp của các quốc gia này<br /> đã thực sự đem lại nhiều kết quả tích cực, tạo dựng được hệ sinh thái khởi nghiệp<br /> hiệu quả.<br /> 2. Khái quát thực trạng về cơ chế hỗ trợ DNKNST ở Việt Nam<br /> Hoạt động khởi nghiệp sáng tạo ở Việt Nam đã bắt đầu từ hơn 10 năm trước<br /> với việc hình thành một số DNKNST trong lĩnh vực thương mại điện tử, dạy học<br /> trực tuyến. Tuy nhiên, năm 2016 mới được chọn là năm “Quốc gia khởi nghiệp”.<br /> Hơn 10 năm hình thành và phát triển của cộng đồng khởi nghiệp sáng tạo, mạng<br /> lưới hỗ trợ khởi nghiệp đang hình thành và hoạt động ngày càng hiệu quả, trong đó,<br /> nổi bật là vai trò của cố vấn khởi nghiệp vốn có từ lâu ở các nước, nay dần hình<br /> thành một cách chuyên nghiệp ở Việt Nam. Thêm vào đó, đã bắt đầu manh nha mạng<br /> lưới nhà đầu tư cho công ty khởi nghiệp, bao gồm không chỉ các nhà đầu tư trong<br /> nước mà còn các nhà đầu tư nước ngoài. Đến nay hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo<br /> và các DNKNST của Việt Nam hiện có thể xem là đã bao gồm đầy đủ các thành tố<br /> quan trọng (bao gồm các DNKNST, nhà đầu tư thiên thần, quỹ đầu tư mạo hiểm, tổ<br /> chức hỗ trợ kinh doanh, vườn ươm, công viên nghiên cứu, mạng lưới các huấn luyện<br /> viên/tư vấn, các cơ sở/đơn vị hỗ trợ nghiên cứu và khởi nghiệp sáng tạo tại các trường<br /> đại học, viện nghiên cứu… thuộc cả khối tư nhân và Nhà nước). Tuy nhiên, số lượng<br /> của các chủ thể này ở Việt Nam được đánh giá là còn khá khiêm tốn.<br /> Với tinh thần Chính phủ đồng hành cùng doanh nghiệp, trong những năm qua,<br /> Chính phủ đã có rất nhiều chính sách hỗ trợ cho doanh nghiệp, đặc biệt là DNKNST.<br /> Tùy vào từng trường hợp mà các hỗ trợ liên quan đến thủ tục pháp lý, mặt bằng sản<br /> xuất, văn phòng làm việc, công nghệ, đào tạo nhân lực, bảo lãnh tín dụng, tiếp nhận<br /> vốn từ các quỹ đầu tư, thị trường tiêu thụ, xúc tiến thương mại, kết nối đối tác, thuế<br /> thu nhập doanh nghiệp... Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách quan trọng như:<br /> - Nghị quyết số 35/NQ-CP về hỗ trợ và phát triển doanh nghiệp giai đoạn<br /> 2016-2020, đặt mục tiêu tới năm 2020 Việt Nam có 1 triệu doanh nghiệp.<br /> - Quyết định số 844/QĐ-TTg ban hành ngày 18/5/2016 của Thủ tướng<br /> Chính phủ phê duyệt Đề án “Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc<br /> <br /> <br /> 75<br /> gia đến 2025” (sau đây gọi là Đề án 844). Đây là văn bản chính sách đầu tiên, bao<br /> quát nhất và là nền tảng về chính sách hỗ trợ đối với startup của Việt Nam. Đề án<br /> được xây dựng và chủ trì triển khai thực hiện bởi Bộ Khoa học và Công nghệ, có<br /> phạm vi bao trùm toàn quốc.<br /> - Quyết định 171/QĐ-BKHCN ngày 7/2/2017 của Bộ Khoa học và Công nghệ<br /> phê duyệt danh mục nhiệm vụ đặt hàng thuộc Đề án 844 bắt đầu thực hiện từ năm<br /> 2017 và Quyết định 3362/QĐ-BKHCN về việc ban hành quy định tạm thời xử lý hồ<br /> sơ tham gia Đề án 844. Đây là 02 văn bản cấp Bộ nhằm triển khai Đề án hỗ trợ startup<br /> thông qua kênh đề tài, đề án, dự án khoa học và công nghệ cấp quốc gia thuộc phạm<br /> vi quản lý của Bộ Khoa học và Công nghệ.<br /> - Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa được Quốc hội thông qua và có hiệu<br /> lực vào ngày 1/1/2018;<br /> - Bộ Khoa học và Công nghệ đã tham gia xây dựng nội dung về hỗ trợ khởi<br /> nghiệp sáng tạo và đầu tư khởi nghiệp sáng tạo từ Quỹ phát triển khoa học và công<br /> nghệ của doanh nghiệp tại Nghị định số 76/2018/NĐ-CP của Chính phủ, quy định chi<br /> tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Chuyển giao công nghệ; đề xuất các<br /> giải pháp thu hút đầu tư khởi nghiệp sáng tạo trong và ngoài nước tại Công văn số<br /> 666/BKHCN-PTTTDN ngày 19/3/2018…<br /> - Bộ Khoa học và Công nghệ cũng đã hoàn thiện, phát triển Cổng Thông tin<br /> khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia, cung cấp các thông tin về hệ sinh thái khởi<br /> nghiệp đổi mới sáng tạo Việt Nam. Đây là công cụ thống nhất từ trung ương đến địa<br /> phương trong việc thu thập và phân tích cơ sở dữ liệu các đối tượng trong hệ sinh thái<br /> khởi nghiệp đổi mới sáng tạo.<br /> - Các Nghị quyết của các Hội đồng nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung<br /> ương, các Quyết định, Kế hoạch, Chương trình của Ủy ban nhân dân tỉnh về khởi<br /> nghiệp và khởi nghiệp sáng tạo.<br /> - Một số Đề án khác mà Thủ tướng Chính phủ phê chuẩn có liên quan tới khởi<br /> nghiệp như: Quyết định 1665/QĐ-TTg ngày 30/10/2017 của Thủ tướng Chính phủ<br /> phê duyệt Đề án “Hỗ trợ học sinh, sinh viên khởi nghiệp đến năm 2025”, do Bộ Giáo<br /> dục và Đào tạo chủ trì. Quyết định 939/QĐ-TTg ngày 30/6/2017 của Thủ tướng Chính<br /> phủ về việc phê duyệt Đề án: “Hỗ trợ phụ nữ khởi nghiệp giai đoạn 2017 - 2025”.<br /> Chính phủ còn nhiều các giải pháp, chính sách trọng tâm hỗ trợ doanh nghiệp<br /> khởi nghiệp khác và đã triển khai thường xuyên, rầm rộ các chương trình hỗ trợ khởi<br /> nghiệp sáng tạo, đổi mới sáng tạo như Chương trình Đối tác đổi mới sáng tạo Việt<br /> Nam - Phần Lan, Dự án đẩy mạnh đổi mới, sáng tạo thông qua nghiên cứu, khoa học<br /> và công nghệ, Dự án xây dựng chính sách đổi mới và phát triển các cơ sở ươm tạo<br /> <br /> <br /> 76<br /> Doanh nghiệp...; và các sự kiện cho khởi nghiệp Techfest, Demoday, HatchFair,<br /> Venture Cup, Startup Weekend, Startup Fair Danang…<br /> Nỗ lực cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh<br /> là điểm đáng ghi nhận trong thời gian qua. Chính phủ đã ban hành 50 nghị định về<br /> điều kiện đầu tư kinh doanh theo Luật Đầu tư và Luật Doanh nghiệp, trong đó tập<br /> trung cắt giảm nhiều thủ tục, giấy phép, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp.<br /> Kết quả đạt được: Việc thực hiện chính sách hỗ trợ DNKNST đã đạt được<br /> nhiều thành quả đáng ghi nhận, góp phần phát triển kinh tế cả nước và giúp các<br /> DNKNST “vươn mình ra biển lớn”. Nỗ lực cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh,<br /> nâng cao năng lực cạnh tranh là điểm đáng ghi nhận trong thời gian qua. Các Bộ, cơ<br /> quan ngang bộ, UBND cấp tỉnh đã tích cực thực hiện những nhiệm vụ, giải pháp chủ<br /> yếu cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh để tạo điều kiện<br /> thuận lợi cho doanh nghiệp hoạt động và phát triển, như cải thiện về thủ tục về thuế<br /> và hải quan; cơ chế một cửa; đăng ký doanh nghiệp qua mạng điện tử đã được đưa<br /> vào vận hành, đáp ứng yêu cầu dịch vụ công trực tuyến mức độ 4, góp phần giảm thời<br /> gian, chi phí thành lập doanh nghiệp và xây dựng một hệ thống đăng ký kinh doanh<br /> minh bạch, hạn chế tối đa tiêu cực có thể phát sinh từ sự can thiệp của con người.<br /> Chính phủ đã có những tháo gỡ khó khăn, vướng mắc cho doanh nghiệp. Hệ<br /> thống tiếp nhận, xử lý phản ánh, kiến nghị của DNKNST trên cổng Thông tin điện tử<br /> Chính phủ đã giải quyết hầu hết các phản ánh, kiến nghị. Chủ tịch UBND các tỉnh,<br /> thành phố đã tổ chức đối thoại, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc cho doanh nghiệp;<br /> thành lập và công khai đường dây nóng, hỏi đáp trực tuyến trên Cổng thông tin điện<br /> tử của tỉnh, thành phố để tiếp nhận phản ánh và hướng dẫn, giải đáp cho doanh nghiệp.<br /> Các Bộ, ngành và địa phương đã ban hành Chương trình hành động cụ thể và tổ chức<br /> triển khai thực hiện.<br /> Nhờ đó, số lượng và chất lượng các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo ngày<br /> càng tăng, cả nước có hàng nghìn doanh nghiệp khởi nghiệp, gần 70 khu không gian<br /> làm việc chung, 50 cơ sở ươm tạo và tổ chức thúc đẩy kinh doanh, đã hình thành thêm<br /> một số quỹ đầu tư mạo hiểm như Quỹ đầu tư mạo hiểm của Tập đoàn Vingroup,<br /> Startup Viet Partner… Nhiều vườn ươm tiêu biểu đã được hình thành như Vườn ươm<br /> doanh nghiệp công nghệ cao Hòa Lạc, Vườn ươm doanh nghiệp công nghệ cao Thành<br /> phố Hồ Chí Minh, Vườn ươm Đà Nẵng (DNES), Trung tâm Hỗ trợ thanh niên khởi<br /> nghiệp (BSSC), Vườn ươm doanh nghiệp công nghệ thông tin đổi mới sáng tạo Hà<br /> Nội. Chất lượng và số lượng thương vụ đầu tư cho các startup có xu hướng tăng mạnh<br /> trong năm 2018 với tổng số vốn đầu tư 889 triệu USD, tăng gấp 3 lần so với năm<br /> 2017[4]. Sự hiện diện của các nhà đầu tư quốc tế cho khởi nghiệp sáng tạo tăng mạnh,<br /> với nhận diện chủ yếu là những doanh nhân khởi nghiệp đã thành công ở thế hệ đầu<br /> <br /> <br /> 77<br /> mong muốn đầu tư cho các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo ở thế hệ sau. Bên cạnh<br /> đó, hoạt động của các nhà đầu tư thiên thần ở Việt Nam đã bắt đầu có tính hệ thống<br /> qua việc liên kết, kết nối, hình thành một số câu lạc bộ, mạng lưới đầu tư cho khởi<br /> nghiệp sáng tạo như: VIC Impact, iAngel, Angel4us,… DNKNST thể hiện được vai<br /> trò to lớn của mình vào những đóng góp cho tăng trưởng kinh tế, cho thu hút đầu tư<br /> và thúc đẩy phong trào KNST của cả nước.<br /> Một số hạn chế: Đề án ban hành theo Quyết định số 844/QĐ-TTg gần như là<br /> văn bản duy nhất đặt ra các mục tiêu cụ thể mang tính định lượng về phát triển<br /> DNKNST với các mục tiêu ngắn hạn và trung hạn. Tuy nhiên, tương tự như phần<br /> lớn các đề án khác, các mục tiêu này chỉ mang tính định hướng, không ràng buộc<br /> trách nhiệm đối với bất kỳ cơ quan, tổ chức nào, cũng không có biện pháp xử lý<br /> trong trường hợp không đạt được mục tiêu. Bên cạnh đó, mặc dù hệ thống quy<br /> định và chính sách đã và đang ngày càng được hoàn thiện, nhiều nội dung cần<br /> được hướng dẫn cụ thể vẫn chưa có, dẫn đến tình trạng khó triển khai các quy<br /> định và chính sách trên thực tế.<br /> Cổng thông tin quốc gia về khởi nghiệp đã chính thức ra đời nhưng các nội<br /> dung, thông tin và tính liên kết đến các cổng thông tin liên quan còn hạn chế.<br /> Hướng dẫn cụ thể về hỗ trợ kinh phí cho hoạt động khởi nghiệp từ nguồn ngân<br /> sách nhà nước chưa được ban hành, vì vậy các hoạt động hỗ trợ khởi nghiệp từ các<br /> quỹ có nguồn gốc ngân sách gần như chưa thể triển khai.<br /> Chính sách tín dụng khó tiếp cận do hầu hết các DNKNST ban đầu đều có quy<br /> mô nhỏ, siêu nhỏ, nguồn vốn nội sinh ít, tài sản để thế chấp vay ngân hàng hầu như<br /> không có. Bên cạnh đó, bản chất của các DNKNST, đặc biệt là DNKNST là rủi ro cao<br /> nên các kênh huy động vốn truyền thống qua các ngân hàng thương mại rất khó khăn.<br /> Tựu trung lại có thể liệt kê các vướng mắc lớn nhất của startups Việt Nam như sau:<br /> - Hạn chế về vốn: các startup thường được bắt đầu bằng nguồn vốn tự có hạn<br /> hẹp của các thành viên sáng lập, trong khi khả năng vay vốn ngân hàng hoặc kêu gọi<br /> các quỹ đầu tư lại rất thấp.<br /> - Hạn chế về cơ sở vật chất, nghiên cứu phát triển: các startup thường không<br /> có đủ điều kiện để trang trải các chi phí phòng thí nghiệm, chi phí cho máy móc thiết<br /> bị phục vụ nghiên cứu, dẫn tới hạn chế trong phát triển ý tưởng, sản phẩm.<br /> - Hạn chế về kỹ năng quản trị, điều hành kinh doanh, xúc tiến, quảng bá phát<br /> triển: các startup và đặc biệt là các sáng lập viên, nhân sự chủ chốt đều chủ yếu là<br /> chuyên ngành kỹ thuật, công nghệ, không có kiến thức đầy đủ về kinh doanh, kinh<br /> tế và các kỹ năng điều hành, quản lý doanh nghiệp, xúc tiến thương mại, quảng bá<br /> sản phẩm.<br /> <br /> 78<br />  - Hạn chế về khả năng đáp ứng các thủ tục hành chính cần thiết: các startup<br /> thường có rất ít các kinh nghiệm trong thực hiện các thủ tục hành chính liên quan tới<br /> gia nhập thị trường (đăng ký kinh doanh, đất đai, giấy phép kinh doanh…), bảo hộ sở<br /> hữu trí tuệ (đăng ký bảo hộ các sản phẩm sở hữu trí tuệ), thương mại hóa sản phẩm<br /> (đăng ký tiêu chuẩn, đáp ứng quy chuẩn kỹ thuật), tài chính (tiêu chuẩn kế toán, hóa<br /> đơn, kê khai thuế, ưu đãi thuế…).<br /> 3. Đề xuất một số giải pháp đối với Việt Nam<br /> Thứ nhất, xây dựng chính sách hỗ trợ DNKNST một cách toàn diện, có sự tham<br /> gia của các tổ chức tài chính, ngân hàng và các cơ quan nhà nước. Song song với<br /> việc ban hành hệ thống chính sách hỗ trợ, cần sớm thiết lập hệ thống (cơ quan, tổ<br /> chức) để triển khai và thực thi cơ chế chính sách; Hỗ trợ xây dựng hệ thống cung<br /> cấp dịch vụ cho DNKNST, nâng cao việc chỉ đạo và dịch vụ công của Chính phủ<br /> dành cho các DNKNST. Đặc biệt, tăng cường vai trò của Nhà nước trong xây dựng<br /> quan hệ hợp tác nhiều mặt giữa các DNKNST với các doanh nghiệp lớn và các<br /> quỹ đầu tư mạo hiểm. Nhà nước cần đơn giản hóa thủ tục nhà nước, loại bỏ tính<br /> quan liêu.<br /> Thứ hai, cần có chính sách tăng cường giáo dục tinh thần khởi nghiệp và<br /> phát triển các kỹ năng: Hiện nay, môi trường khởi nghiệp Việt Nam còn quá trẻ<br /> so với thế giới nhưng có nhiều tiềm năng để khởi dậy tinh thần khởi nghiệp mạnh<br /> mẽ. Nhà nước cần quan tâm đến các chính sách đẩy mạnh giáo dục như: tài trợ các<br /> chương trình đào tạo khởi nghiệp, đào tạo miễn phí trong ngành lên kế hoạch kinh<br /> doanh, đào tạo sau đại học về khởi nghiệp, học vị thạc sĩ. Cải cách hệ thống giáo<br /> dục từ phổ thông đến đại học theo hướng gắn với giáo dục – đào tạo với hoạt động<br /> thực tiễn, đề cao tinh thần làm chủ, thúc đẩy văn hóa khởi nghiệp là điều kiện tiên<br /> quyết để bản thân mỗi người hình thành ý chí tự thân lập nghiệp. Cần chuẩn bị<br /> nguồn nhân lực cho khởi nghiệp sáng tạo bền vững từ trường phổ thông thông qua<br /> giáo dục khởi nghiệp. Cần đưa chương trình giáo dục khởi nghiệp vào giảng dạy<br /> trong các chương trình học trung học phổ thông, đặc biệt là trong giáo dục cao<br /> đẳng, đại học.<br /> Thứ ba, cần có chính sách tạo điều kiện trao đổi và đổi mới công nghệ: Để có<br /> một hệ sinh thái khởi nghiệp công nghệ cao, Nhà nước cần nâng cao cơ sở hạ tầng<br /> trực tuyến và trực tiếp như tạo ra các cơ chế để tăng cường hợp tác giữa các doanh<br /> nghiệp khởi nghiệp, xây dựng nền tảng cho việc tìm kiếm đối tác, nền tảng giao kết<br /> và các sự kiện, cổng thông tin ảo. Bên cạnh đó, cũng cần xây dựng cơ sở dữ liệu của<br /> bên yêu cầu, tạo lập các vườn ươm doanh nghiệp có chất lượng, đầu tư các khu công<br /> <br /> 79<br /> nghệ cao, không gian công cộng cho mạng lưới liên kết và làm việc nhóm; cần tăng<br /> cường trao đổi kiến thức và chia sẻ bằng cách tăng cường hợp tác giữa các tổ chức<br /> giáo dục và khởi nghiệp, viện nghiên cứu và khu công nghiệp, chuyển giao và đổi<br /> mới công nghệ trong môi trường kinh doanh, chia sẻ và hợp tác với các doanh nghiệp<br /> khởi nghiệp nước ngoài.<br /> Thứ tư, Chính phủ cần tăng cường hỗ trợ tài chính. Nếu Việt Nam muốn<br /> tập trung phát triển DNKNST để làm đòn bẩy kinh tế, Chính phủ cần tham gia đầu<br /> tư trực tiếp để kích thích tăng trưởng về số lượng và chất lượng các DNKNST, đặc<br /> biệt là giai đoạn đầu. Các khoản hỗ trợ tài chính, cho vay, bảo lãnh tín dụng, đầu<br /> tư mạo hiểm. Miễn, giảm các nghĩa vụ tài chính với Nhà nước (ví dụ miễn giảm<br /> thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế giá trị gia tăng, giảm các mức đóng góp cho bảo<br /> hiểm xã hội…).<br /> Phát triển thêm các kênh huy động vốn cho DNKNST, chú trọng huy động<br /> vốn thông qua thị trường chứng khoán. Nghiên cứu và triển khai sàn giao dịch chứng<br /> khoán dành cho các DNKNST, giúp các DN huy động vốn trực tiếp từ xã hội góp<br /> phần tích cực trong việc tháo gỡ khó khăn về vốn.<br /> Nhà nước khuyến khích các nhà đầu tư thiên thần, thành lập các quỹ đầu tư<br /> mạo hiểm, kêu gọi khu vực tư nhân tham gia vào hoạt động đầu tư mạo hiểm cho<br /> DNKNST. Xây dựng Quỹ đầu tư cho DNKNST theo mô hình hợp tác công - tư thuộc<br /> Chính phủ, nhằm mục đích kêu gọi vốn đầu tư, tài trợ từ các thành phần xã hội cho<br /> các dự án khởi nghiệp đổi mới sáng tạo tiềm năng. Quỹ đầu tư này sẽ được đăng ký<br /> hoạt động theo mô hình Công ty đầu tư tài chính và ủy thác đầu tư. Phần lợi nhuận<br /> tạo ra từ nguồn đầu tư của Nhà nước và các nhà tài trợ sẽ được sử dụng để tái đầu tư<br /> cho hoạt động ươm tạo công nghệ, ươm tạo DNKNST, cũng như đầu tư trực tiếp cho<br /> DNKNST tiềm năng.<br /> Thứ năm, đẩy mạnh hoạt động tư vấn, hỗ trợ kinh doanh giúp các DNKNST<br /> vượt qua được các khó khăn về kinh doanh do thiếu các kiến thức cần thiết về kinh<br /> tế, quảng bá và kết nối mạng lưới. Hỗ trợ đào tạo, huấn luyện chuyên sâu về xây<br /> dựng, phát triển sản phẩm; thu hút đầu tư; tư vấn về sở hữu trí tuệ; thực hiện các thủ<br /> tục về tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, đo lường, chất lượng. Hỗ trợ kết nối để các<br /> DNKN có thể tiếp cận được mạng lưới các nhà đầu tư, các đơn vị, chương trình, dự<br /> án hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo. Hỗ trợ trong thực hiện các thủ tục hành chính liên<br /> quan tới gia nhập thị trường, bảo hộ sở hữu trí tuệ, thương mại hóa sản phẩm.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 80<br />  Chú thích:<br /> [1]: Quyết định của Bộ trưởng Công Thương Ấn Độ ngày 23/5/2017 (thay thế<br /> Quyết định ngày 17/2/2016).<br /> [2], [3]: https://www.startupdecisions.com.sg/ và http://www.startupsg.net<br /> [4]: http://dean844.most.gov.vn/giai-nut-that-cho-cac-mo-hinh-kinh-doanh-<br /> moi-va-khoi-nghiep-sang-tao.htm<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> A. Tài liệu tiếng Anh:<br /> 1. State's Startup Policies, https://www.startupindia.gov.in/content/sih/en/startup-<br /> scheme/state-startup-policies.html<br /> 2. Why Incorporate and Launch Your Company in Singapore,<br /> https://www.startupdecisions.com.sg/singapore/incorporation/why-<br /> incorporate-in-singapore/<br /> <br /> B. Tài liệu tiếng Việt:<br /> 1. Cổng thông tin điện tử Chính phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam<br /> (2016), Quyết định số 844/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ: Về việc phê duyệt<br /> Đề án Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến năm 2025,<br /> http://vanban.chinhphu.vn/portal/page/portal/chinhphu/hethongvanban?class_i<br /> d=2&_page=1&mode=detail&document_id=184702.<br /> 2. Học viện tài chính (2017), Chính sách tài chính đối với doanh nghiệp khởi<br /> nghiệp ở Việt Nam - Đề tài khoa học cấp Bộ.<br /> 3. Ngô Minh Hải; Đoàn Đức Minh; Lý Đình Quân; Ngô Công Trường (2018),<br /> Startup journey: Con đường khởi nghiệp sáng tạo cho doanh nhân Việt, NXB<br /> Thế giới ; Công ty Văn hoá và Truyền thông AZ Việt Nam, Hà Nội.<br /> 4. Nguyễn Thị Hoàng Yến (2017), “Xây dựng hệ tiêu chí đánh giá chính sách thúc<br /> đẩy khởi nghiệp trong bối cảnh toàn cầu hóa”, Tạp chí khoa học, Đại học Quốc<br /> gia Hà Nội, Chuyên san Nghiên cứu Chính sách và Quản lý, Vol. 33, No 3.<br /> 5. Như Bình (2016), Sẽ có sàn chứng khoán cho doanh nghiệp khởi nghiệp,<br /> https://tuoitre.vn/se-co-san-chung-khoan-cho-doanh-nghiep-khoi-nghiep-<br /> 1114624.htm.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 81<br />