intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Đa nghĩa và cấu trúc tham tố cấu trúc cú pháp của vị từ trong tiếng Việt

Chia sẻ: Trương Tiên | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:5

150
lượt xem
5
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết muốn làm rõ mối quan hệ giữa hiện tượng đa nghĩa và sự chuyển đổi cấu trúc cú pháp, cấu trúc tham tố của vị từ trong tiếng Việt. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết của tài liệu.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Đa nghĩa và cấu trúc tham tố cấu trúc cú pháp của vị từ trong tiếng Việt

136<br /> <br /> N G 6 N N G f & Bin<br /> <br /> S6NG<br /> <br /> S6 10 (240)-2015<br /> <br /> N G Q N NGty HQC - VIET NGO* HQC- NGOAI NGOI<br /> <br /> DA NGHIA VA c A u TRUC THAM T 6<br /> cAu TRUC CU P H A P C U A VI Ttr TRONG TIENG VIET<br /> POLYSEMY AND ARGUMENT STRUCTURE,<br /> SYNTACTIC STRUCTURE OF POLYSEMOUS VERBS IN VIETNAMESE<br /> Di^U T H A N H VINH<br /> (ThS-NCS; Dgi hpc Sv phgm T P Ho Chf Minh)<br /> LildNHTHANG<br /> (TS; Dgi hpc Ddng Nai)<br /> Abstract: Polysony is a widespread phenomenon charact^izing the majority of words; any<br /> theory of tiie representation of word meaning must be able to account for it In Vietnamese,<br /> polysranous verte are closely related to verb's changing valency, and veib's changing of syntactic<br /> behavior. Each sense of polysemous verb can be a head of the different argument structures and<br /> syntactic structures. In Vietnamese, monovalency veibs, wfaicfa are intransitive veihs, can be head of<br /> the stiucture of bivalency verbs and vice serva. The phenomenon reflects the interface between verb<br /> senses and argument structures and syntactic structures that they play roles as the head. It is verb<br /> sense that plays the decisive role how argument structure and syntactic structure, «4iich it is the head,<br /> will be.<br /> K ^ words: Polysemy; argument structure; changing valency; syntactic behavior; Vietnamese.<br /> • 1.9$t vin d l<br /> p h ^ ldn cfic tft diu da ngh& d mftc dp nhilu ft<br /> Cac n ^ f i n cftu gin dfiy thudng xem nghia khfic nhau. Qay lugt tiet kifm trong ngdn ngft vfi<br /> ciia vi tft (WT) quyet dinh ciu true cu phfip, ciu kfad nfing gfai nhd cd hgn ciia con ngu£n nhftng Id<br /> true tiiam td ciia chung. Tuy .nhien, khdng nhilu nguyfin nhdn ca bfin dan din faifn tupng da<br /> tfie gjfi chii y den moi quan hf giiia cfic ngjua ciia n^iia trong tit cd cdc ngdn ngft trfin thl gidi.<br /> VT vdi ciu tiiic cd i * ^ , cau tnic tham td ciia Tuy nfaifin, cdc tft diln ngdn ngft tfaudng kfadng<br /> chung. Trong tilng Vift, m0t ngdn ngft don l|q) cd sy tiidng nfait tiding vifc xde d^Ai mpt tft nfio<br /> diln hlnh,faifn tupng cfic nghia ciia VT da nglua dd cd da T i ^ a kfadng vd sd lupng ngfala cung<br /> cd tfai tucmg ftng vdi nhieu ciu true tham td, ciu nfau cdc ndua cua nd Id gl [9, 3]. Sy khfic bift<br /> tnic cu phfip khfic nhau rit phd bien. Chung tdi, ndy din den nhihig hudng xft If Ididc nhau trong<br /> trong mft sd bfii vilt ([11], [12]) cho rfing hifn mieu td n^ua cfta m$t tft cGng nhu troi^ vifc de<br /> tupng chuyen doi dien di O^ao gdm rdt gpn vd c^ tdi cfic vin d l cd lifin quan (chdng hgn, vdi<br /> md rpng dien trj) Id ca sd cua hifn tupng chuyin VT, dd Id tu cdch cii p h ^ hay khd nfing Ifim hgt<br /> ddi tu cdch cii {^idp cfta VT (tft ngogi ddng sang<br /> npi dpngfao$cngupc Igi). Cd till I§ptiiftcmpt so<br /> quy tdc trong vifc nfagn difn I i i ^ tupng ndy.<br /> Trong bdi viet ndy chung ^ i mudn Idm rd mdi<br /> quan hf gii^ hifn tupng da nglua vd sy chuyin<br /> ddi cau tiuc eft phfip, ciu true tham td ciia VT<br /> trong tilng VifL<br /> 2. Quan hf giiia nghiia cda VT da nghiia vdi<br /> d u true tfaam to, cau trftc cu phdp cua VT<br /> Da ngfaia (polysemy), mdt (ton vj ngdn ngft<br /> cd nfailu n^ita (senses) lien quan vdi nhau. Id<br /> mdtfaifntupng ngdn ngft phd qudt 6 cip dd tiir.<br /> <br /> nhfin ciia nd trong c ^ cdu tnic tfaam ^ ) . Li&i<br /> quan van<br /> " - de<br /> *~ (h<br /> * n^ila,<br /> *-'- cd<br /> - ' hai<br /> *-= nfadm<br /> -*-' quan diem:<br /> -*"—<br /> (i) nfaihig ngudi tfaeo trudng pfadi da n^m<br /> (polysemist), Qi) nhibig nguM theo tiudng ^^<br /> don n^ua (monosemist).^ Nhttng ngudi theo<br /> trudng ph^ da n g ^ cfao rdng cdc nghia cfta mdt<br /> tft da n^i& cd ranfa gidi tuong ddi r5 rfii^ vfi<br /> dupc luu gift trong tii vyng Oexicon) (ching hgn<br /> Melcuketal.. 1995; MiUer, 1995); cd till vfta cd<br /> sfin trong tft vyng (n^iia kfadng thl dofin dupc)<br /> vfta cd till hlnh tiidnh tft thih hudng (nghTa cd<br /> thl (tofin dupc thdng qua cfic quy tic chung hay<br /> <br /> So 10 (24Q)-2015<br /> <br /> NG6N NGC & Bin S6NG<br /> <br /> nhd ngtt cfinh) (chfing hgn, Kleiber, 1999,2008).<br /> Cdc nhd ngdn ngft hpc tri nh|n (chfing hgn,<br /> Lakoff, 1987; Langacker, 1987, 1991; Fillmore<br /> & Aticins, 2000, Evans, 2005) cho rfing, cdc<br /> n^Ta cua tft da nghia hlnh tiifinh mpt mgng ludi<br /> phftc hpp Uong dd cd mpt sd nghta ngogi bien<br /> (non-central senses) gfin lien vdi cdc ngfaTa tnmg<br /> tfim (central senses) tiidng qua con dudng cdc<br /> lifin faf nfau so sfinfa, in dy, faofin dy. Tfaeo dd,<br /> cfic n^iHa cfta tft da ngfaTa khdng pfadi cd quan hf<br /> vd dofin ma dupc hinfa thanfa qua nfaihig ca cfal<br /> cfaung bit ngudn tft sy tri nfa§n. Trfii lgi, nfaihig<br /> ngudi theo trudng phfii don ngfaTa (cfafing fagn,<br /> Allerton, 1979; Rufal, 1989; Pustejovsk^, 1995;<br /> Bouchard, 1995; Levinson, 2000) cho ring nlu<br /> cfic thdng tin vl ngft cdnh vd kiln tfaftc nln dupc<br /> v$n dyng, ngfaTa ciia tftfaiuinfau cd tfae dodn bilt<br /> dupc. Pfain Idn cfic tft chl cd mdt ngfaTa, trfin ca<br /> sd nghia ndy, cdc nghia khfic hlnh tfafinfa do dupc<br /> d$t titmg ngft cfinfa cy till (xem: [14,11-19]).<br /> Sy klific bift cuafaaiquan dilm trfin t^p trung<br /> d cfich thl hifn cdc myc tft trong til diln. Quan<br /> dilm don ngfaTa kfadng midu td cfic ngfaTa xfic<br /> djnfa do ngft cfinfa vfi cdch dimg. Rd rfing, vifc<br /> logi bd cfic nghTa do cfich dimg, do ngft cdnh,<br /> h o ^ gifim tfaieu cac ngfaTa nay trong mieu td<br /> myc til ij til diln sd hap dan vl m$t If tiiuylt<br /> nhung vl pfauong difn tri nfa$n, cfaung ta khdng<br /> till bd qua tfayc te Id ngudi ndi cd tilm nfing<br /> pfafin cfaia cdc myc tft tft vyng tfafinfa nfaOng tfae<br /> faifn tinh tfain tdch bift (cfic nghia khfic nhau).<br /> v l mdi quan faf gjOa VT da ngfaTa vfi ciu tiuc<br /> cii pfa^, ciu tiftc tiiam td md cfaiing tham gia.<br /> Boas [1, 64-71] cd dl cgp tdi vai ti^ ciia hf<br /> tiidng cdc nghTa cua ddng tft ti^ng vifc tgo ra<br /> nhftng khdc bift timng ciu tiftc tiiam td vfi tu<br /> cficfafaogtdpn^ cu pfato ciia cfaftng. Goldberg [7,<br /> 391 cung cfao rfing "Doi vdi dpng tft, cfaung ta cd<br /> till ndi ling mdt nghTa cua dpng tii tiiang ftng<br /> vdi mdt khung ngfaTa [...]".<br /> 3. Quan hf gifta nshta cfta VT da nghta vdi<br /> cau true tham td, ciu true cd phdp cila VT<br /> trtmg tieng Vift<br /> 3.1. VT da nghid vd hi^ tupng md rpng<br /> diin tri, '*'9' dii tuedch cdphdp cda VT<br /> Nhu trong cdc ngdn ngft khfic, sy md rfng<br /> n^Ta ddi vdi tft ndi cfaung vd vdi VT ndi rifing<br /> <br /> 137<br /> <br /> cfaft ylu theo phuang thftc in dy (meti^faor) vd<br /> faofin dp (metonyme). Ddy Idfaaiphuong tfaftc co<br /> bfin dl tgo ra n^Ta phdi sinh cfta tft. Trfin ca sd<br /> nfaihig tuong dong lio$c cd lien quan vl nghTa,<br /> mdt tft cd thl dupc phdt triln, md rdng n ^ a<br /> thdnh cdc ngfaTa mdi. Nfaihig nghia mdi ndy<br /> tuang ftng vdi cdc ciu tiftc tfiam td vfi ciu tnic<br /> eft phdp khdc nhau. Vi dy la, lb cho thiy sy<br /> thay doi theo hirdng md rdng diln tii vfi chuyin<br /> mft VT ndi d^ng sang ngogi dpng: (1) a. 6nggy<br /> khdc; b. Ong dy khdc vg.<br /> Trong vf dy la, "khdc" Id mdt VTfafinfacd<br /> mdt ciu tiiic tham ^ don trj (cd mdt diln td dfim<br /> nhifm vai Hdnh thl - Actor), dupc dimg theo<br /> cdch npi dpng. Trong khi dd, "khdc" trong tiif dy<br /> lb du vin Id VTfafinfad$ng nfaung Id hgt nhfin<br /> cfta ciu ti^c VT song trj vd dupc diing theo cfich<br /> dimg ngogi ddng. Hifn tupng ndy kfad phd bien<br /> trong tieng Vift Trong [11] cfaftng tdi dd bfin<br /> din 2 nfadm VT ndi ddng cfauyln sang VT ngogi<br /> ddng lifin quan din sy md rpng ngfaia ciia VT: (i)<br /> VT npi dpng cfauyln sang cficfa dimg ngogi dpng<br /> chi cd sy chuyin ngfaTa cfaft kfadng cd sy cfauyln<br /> ddi kilu logi ;^ ngfaia sy tinfa; (ii) VT npi d$ng<br /> chuyin sang cdcfa dimg ngogi ddng cd cd sy<br /> chuyin ddi kilu logi y ngfaTa sy tinfa.<br /> D I Ifim rd d$c dilm cfta kilu nfadm VT<br /> chuyin ddi tu cdch cu p h ^ nhung kfadng chuyin<br /> ddi kilu logi ^ nghTa sy tinfa, cd tfai xem x ^ vf<br /> <br /> *:<br /> <br /> .<br /> <br /> (2) a. Thang bi dang tdm; b. Thdng bi dang<br /> tdm ndng.<br /> "Tfim" trong vf dy 2a vfi 2b diu mang n ^ a<br /> cfaung Ifi "ca tfai ddn nfa$n mdt tfie d^ng tit ngogi<br /> cfinfa", nfaung trong 2a, "tfim" dupc dflng tfaeo<br /> ngfaia ca bfin: "gJdi nude len ngudi ho$c ngfim<br /> mhifa trong nude cfao sgcfa sg"; trong khi d cfiu<br /> 2b, "tfim" dupc dflng tfaeo nghia md rpng: "ptiai<br /> mlnfa dudi nfing". 6 vl dy 2a, VT trong cfiu chl<br /> cd mdt diln td, dd Id vai Hfinh till, titme kfai dd<br /> VT tiong cfiu 2b cd hai dien td. Diln to thft faai<br /> xde djnh phgm vifafinfad^ng md VT hudng tdi,<br /> dd Id vai Phgm vi (Domam). NhQng VT nhdm<br /> ndy Id nhflng VT chuyen nghTa khdng ddng logt<br /> Nhftng cdch dflng ndy, xdt vl ngfaTa cy till, cd sy<br /> chuyin nghia (md rdng ngfaTa), dd cin dupc xem<br /> Ifi hai n ^ i a cfta cflng mdt VT (VT da n ^ a ) , tuy<br /> <br /> 138<br /> <br /> N G 6 N N G t r & Bin<br /> <br /> nhien xdt d kilu logi ngfaia sy tinfa, dd vin Id mdt<br /> logi, tix)ng till dy 2, dd Id VTfafinfaddng. Tilng<br /> Vift da till hifn dupc khd ndng diln td vd hgn<br /> irong nhftng cdch dung kilu ndy. C A g hgn,<br /> "Chgy chdc", "chgy Tdy", "fdtoc Duong Khue".<br /> "tdm cdc cugc khdi nghta ciia ta trong be mdu",<br /> ... Id nfaftng minfa cfaung cfao cdch dflng kieu nfiy.<br /> VT trgng tfadi (kilu "gidu". "gidu long nhdn<br /> dgo", ...), VT qud tiinfa (^'n/w spp", "Nhd dang<br /> sdp mdi (Ida)",... cung cd thl thudc kilu nhdm<br /> ndy.<br /> Hifn tupng chuyen VT ndi dpng chuyin sang<br /> cfich dfmg ngogi ddng kdo tiieo sy chuyen ddi<br /> kilu logi sytinfacung xdy ra ddi vdi mpt sd VT<br /> tu till vd VTtign^ tiidi. Vf dy:<br /> (3) fl. Cdm hdn hgnh ra; b. Hdn bgnh chm<br /> ra;<br /> c. Hdn ngd<br /> d Hdn (dang) ngd gid ngoi<br /> nhd.<br /> Trong vf dy 3a, "bgnfa" Id VT trgng thdi vd Id<br /> VT npi ddng. Nd cin dien td gift vai D I cd d$c<br /> tfnfa [- ddng vgt]; trong vi dy 3b VT "bgnfa" can<br /> mpt diln td gift vai D I cd d ^ tfnh [+ ddng v$t].<br /> VT tit)ng 3b dupc dflng nhu VT hdnfa ddng. Tuy<br /> nfaifin y ngfaTa ca bfin cfta "bgnfa" khdng khfic<br /> nhau trong hai c^fa dflng v) tfae cfaiing tdi xem<br /> dfiy Id mft VT cdfaaicficfa dflng. Trong vf dy 3c,<br /> "ngfi" Ifi VT tigng tiifii vd Id VT ndi ddng; trong<br /> vf dy 3d "ngS" dupc dflng nfau Id VT hdnfa ddng.<br /> Dien td vai De kfadng ttiay ddi nlu xfit d d$c tinfa<br /> [± ddng v^] tuy nfaifin xfit d tieu chf [± chfl ^] thl<br /> 1^ cd sy thay ddi. Dien to trong cau 3b cd d$c<br /> tinfa [- chu y] trong khi dd VT trong cau 3d lgi<br /> cdd$c tfnh [+chu y].<br /> Nhu v|ly neu Ididng tinfa den nhung VT qud<br /> tiinh bdi khd xde djnh ehilu cfauyln logi, cfaung<br /> ta cd tfai xde l§ip sy md rdng diln trj vd sy<br /> chuyen logi VT ti»ng tilng Vift nhu sau: NhQng<br /> VTfafinfaddng cd cdcfa dung ndi dpng khi md<br /> rdng dien trj vd chuyin sang cdch dimg ngogi<br /> ddng sd vin Id VT hdnfa ddng. Nhttng VT tir till<br /> khi md rpng diln trj vd chuyin sang cdch dCmg<br /> ngogi ddng tfai cfaflng trd tfadnh VT hfinh ddng.<br /> Rifing nhQng VT trgng thfii cd sy phan tdch<br /> tiifinh hai nfadm: CO phan Idn VT ti^mg tiidi khi<br /> dflng tfaeo cdch ngogi ddng khdng thay ddi tilu<br /> logi; (ii) mpt sd VT trgng tiidi thudc nfadm cfal<br /> <br /> S6NG<br /> <br /> S6lO(240>-2015<br /> <br /> tigng tiidi cfta mdt bO phgn ca till kfai cd sy md<br /> rdng diln tii vd chio'fin sang cich dftng ngogi<br /> dOng se UdtfifinhVT hdnh ddng.<br /> Ndi chung, VT tix)ng cdc nfadm ti^n vdn Ifi<br /> VT npi ddng (till faifn tixing cfic tit diln ngfaTa<br /> ndy dirpc coi Id nghTa ca bdn, n^Ta gde), khi<br /> dupc diing tiieo cdcfa ngogi dOng, ^ ngfaia cd sy<br /> tiiay ddi ft nhilu vd bong cdch dftng mdi nfiy<br /> chflng cin cd mdt ddi tupng dl chl ra phgm vi<br /> md ^ r^Ma VT chi phdi din (tiic cin tiiem mft<br /> diln td - Phgm vi). Chflng ta cd thl xde I§p sy<br /> Wnh tiifinh VT tgo mdi ndy Ifi khi mdt VT npi<br /> ddng dupc dftng Ifaeo m$t nghTa pfadi sinh vfi<br /> ngudi ndi mudn de c ^ tdi phgm vi md y nghia<br /> dd till faifn till VT ndy dupc dflng nhu mft VT<br /> ngogi dpng.<br /> Ngodi ra, trong [12] chflng tdi cung dl c$p tdi<br /> hifn tupng VT npi ddng tid tfafinfa VT ngogi<br /> d$ng khi tham gia vfio cau triic gdy khiln. C ^<br /> ti:ftc gay khien dupc md hlnh hda Id "ldm + X"<br /> trong dd "lfim" Id VT tiimg tfim trong chuSi hw<br /> VT. X Id VT cfaft ylu tiiudc vfio nhdm VT tigng<br /> tiidi h o ^ qud tiinh. Do tfnh chit khdng biln<br /> hhih, ciu tnic gay khiln trong tilng Vift khdng<br /> thl faifn bfing sy thay ddi hlnh thdi cfta VT mfi<br /> till hifn bdng ylu tdti^vyng. Oh till hifn m^t sy<br /> tinh ^ y khien, tilng Vift tiiudng dflng cau tiftc<br /> cd chfta mdt VT kit hpp vdi mdt tiong cic VT<br /> mai^ ngfaTa gdy kfailn nfau "Ifim", "gfiy", "sai",<br /> "bfio", "kfailn", ... Tuy nfaifin cfai cd mdt sd VT<br /> trong mdfalnfatren gfin vdi vin dl md r^ng diln<br /> tii vd cfauyln logl. VT trong cficfalnfatfaftc gfiy<br /> kfailn khdc m$c dfl cd lifin quan vdi hifn tupng<br /> md rfng diln trj nfaung faiu nfau kfadng kdo tfaeo<br /> sy cfauyln logi.<br /> 3.Z VTda nghid vd hi$n tugng rdt gpn diin<br /> trf, tht^ dii tu cdch cdphdp cOa VT<br /> Cdc ngh& cfta mdt VT da ngfaia cd sy quan<br /> hf m|t tiiilt den hifn tupng rftt gpn diln tii vfi<br /> tiiay ddi tu cdch cfl phfip cfla VT (tft ngogi dfng<br /> tid tiifinh n0i ddng). Trong (2006), chflng tdi dfi<br /> dl c|ip din faifn tupng rut gpn dien tii vd sy<br /> cfauyln logi VT tilng Vift vd nh§n tiifiy faifn<br /> tupng ndy rit jdid biln tiong tilng Viet Cd<br /> khofing 800 VT Uong tieng Vift cd till hogt<br /> ddng tiieo chllu hudng ndy. Hai nhdm chfnh bao<br /> <br /> sd 10 (240)2015<br /> <br /> NG6N NGC & Bin S6NG<br /> <br /> gdm: (i) VTfafinfadpng cfauylntiifinfaVT tigng<br /> tilii; (ii) VT tir till chuyintiifinhVTtigngtiifii.<br /> Nhdm VT hdnfa dpng cfauyln sang VT tigng<br /> tiidi gfin liln vdi sy tiiay ddi, md rQng ngfaia cfla<br /> VT. Hifn tupng ndy, Ifiu nay trong cfic nghifin<br /> cftu cfla gidi Vift ngtt fapc ciing nfau sy tfai faifn<br /> trong tft diln tfaudng bj bd qua. Hifn tupng ndy<br /> thirdng dupc xem Id vin dl lifin quan d ^ phgm<br /> tifl bj d$ng tixing tilng Vift Tuy nfaifin, cfaung<br /> tdi dl xuit cficfa failu khdc ve hifn tupng ndy. Vf<br /> dy:<br /> (4) a. Anh dy bdn xe; b. Xe dd (dugc) bdn<br /> "Bfin" ttong till dy 4a Id mdt VT hdnfa dpng<br /> dilnfatafa,"Bdn" ldmfagtnfafin tiong ciu tiftc VT<br /> song tii, gdm mft tham td gift vai Hfinh thl (Anh<br /> iy), mdt tfaam td gift vai " D I " (Tfaeme) (xe).<br /> Trong cdcfa dflng ngogi ddng (thf dy 4b), "bfin"<br /> cin xft If Ifi m$t VT ti^g tiidi vfi cfal cd mdt diln<br /> td (vai De) ddng v ^ cfaft ngft trong cfiu. Vai<br /> nghia d vj ti^ cfaft ngft ndy Id m$t tiiam td [-dpng<br /> v§t] vd Id bd ngtt tryc tilp bong ciu tiiic VT<br /> ngogi ddng tuong flng. Tft gde df •
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2