Đặc điểm lâm sàng, điều trị sốt xuất huyết dengue ở trẻ nhũ nhi

Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 7 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2003<br /> <br /> Nghieân cöùu Y hoïc<br /> <br /> ÑAËC ÑIEÅM LAÂM SAØNG, ÑIEÀU TRÒ SOÁT XUAÁT HUYEÁT DENGUE<br /> ÔÛ TREÛ NHUÕ NHI<br /> Nguyeãn Thanh Huøng(1), Nguyeãn Troïng Laân(1), Leâ Bích Lieân(1), Ñoã Quang Haø(2) Vuõ Thò Queá<br /> Höông(2), Laâm Thò Myõ(3).<br /> <br /> TOÙM TAÉT<br /> Moät nghieân cöùu tieàn cöùu veà ñaëc ñieåm laâm saøng soát xuaát huyeát/soác soát xuaát huyeát (SXH/Soác SXH) dengue<br /> ñöôïc tieán haønh treân 245 treû nhuõ nhi. Tuoåi trung bình cuûa beänh nhaân trong nghieân cöùu laø 6,8 thaùng (töø 1-11<br /> thaùng). Soát cao (100%), chaám xuaát huyeát döôùi da (99,6%), vaø gan to (97,1%) laø caùc daáu hieäu laâm saøng<br /> thöôøng gaëp nhaát trong SXH/Soác SXH ôû treû nhuõ nhi. Soác SXH xaûy ra trong 63 (25,7%) beänh nhaân. 14 (5,7%)<br /> beänh nhaân coù xuaát huyeát tieâu hoùa (oùi maùu hoaëc tieâu ra maùu), trong ñoù coù 9 tröôøng hôïp xuaát huyeát naëng phaûi<br /> caàn truyeàn maùu. Coâ ñaëc maùu (Hct taêng ≥ 20% giaù trò bình thöôøng) ñöôïc ghi nhaän trong 91,4%, vaø tieåu caàu<br /> giaûm (≤100×103/mm3) ñöôïc ghi nhaän trong 93,8% beänh nhaân. Huyeát thanh chaån ñoaùn cho thaáy haàu heát<br /> (95,3%) tröôøng hôïp SXH/Soác SXH nhuõ nhi bò sô nhieãm virus dengue. Nhöõng keát quaû naøy chöùng toû raèng<br /> nhöõng bieåu hieän laâm saøng vaø caän laâm saøng ôû treû nhuõ nhi bò SXH/Soác SXH phuø hôïp vôùi tieâu chuaån chaån<br /> ñoaùn laâm saøng SXH cuûa Toå chöùc Y teá Theá giôùi (WHO,1997). Chaån ñoaùn sôùm, ñieàu trò ñuùng, vaø chaêm soùc<br /> ñieàu döôõng toát laø nhöõng yeáu toá chính ñeå laøm giaûm tæ leä töû vong SXH ôû nhoùm tuoåi nhoû naøy.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> CLINICAL ASPECTS AND TREATMENT OF DENGUE HEMORRHAGIC FEVER IN<br /> INFANTS.<br /> Nguyen Thanh Hung, Nguyen Trong Lan, Le Bich Lien, Do Quang Ha Vu Thi Que Huong,<br /> Lam Thi My.* Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol.7 * Supplement of No 1: 138 - 144<br /> <br /> A prospective study of clinical aspects of dengue hemorrhagic fever/dengue shock syndrome (DHF/DSS)<br /> in 245 infants was conducted. Mean age of the patients was 6.8 months (range,1-11 months). Fever (100%),<br /> petechiae on the skin (99,6%), and hepatomegaly (97.1%) were the commonest clinical findings of<br /> DHF/DSS in infants. DSS occurred in 63 (25.7%) patients. Gastro-intestinal (GI) bleeding (hematemesis or<br /> melena) was recorded in 14 (5.7%) patients in whom 9 cases with severe GI bleeding received fresh whole<br /> blood transfusion. Hemoconcentration (Hct rise ≥20%) and thrombocytopenia (≤100×103/mm3) were<br /> observed in 91.4% and 93.8% of the patients, respectively. Serologic response revealed almost all patients<br /> (95.3%) suffered from primary dengue infections. These data demonstrate that clinical and laboratory<br /> findings of DHF/DSS in infants are compatible with the WHO’s clinical diagnostic criteria for DHF. Early<br /> diagnosis, correct treatment, and good nursing care are the key factors to reduce the mortality of DHF in<br /> infants.<br /> truyeàn roäng raõi, trong ñoù daïng naëng nhaát cuûa SXH<br /> MÔÛ ÑAÀU<br /> laø soác SXH coù theå gaây töû vong nhanh choùng cho<br /> Soát dengue/soát xuaát huyeát dengue (SXH) laø moät<br /> beänh nhaân neáu khoâng ñöôïc chaån ñoaùn sôùm vaø ñieàu<br /> beänh do virus dengue (goàm 4 type huyeát thanh<br /> trò ñuùng. Soát dengue/ SXH dengue ñaõ gia taêng ñaùng<br /> DEN-1, DEN-2, DEN-3, vaø DEN-4) gaây ra vaø lan<br /> keå treân toaøn theá giôùi trong nhöõng thaäp nieân gaàn<br /> (1), Khoa Soát Xuaát Huyeát, Beänh vieän Nhi Ñoàng 1- TP.HCM.<br /> (2), Phoøng xeùt nghieäm Arbovirus, Vieän Pasteur- TP.HCM.<br /> (3, Boä moân Nhi, Tröôøng Ñaïi Hoïc Y Döôïc- TP.HCM, - Khoa Soát Xuaát Huyeát, Beänh vieän Nhi Ñoàng 1- TP.HCM.<br /> T<br /> <br /> T<br /> <br /> 138<br /> <br /> Chuyeân ñeà Nhi û<br /> <br /> Nghieân cöùu Y hoïc<br /> <br /> Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 7 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2003<br /> <br /> ñaây. Beänh naøy xaûy ra treân 100 quoác gia vaø ñe doaï söùc<br /> khoûe hôn 2,5 tæ ngöôøi. Döïa treân phöông phaùp thoáng<br /> keâ öôùc tính coù 50 trieäu tröôøng hôïp nhieãm virus<br /> dengue moãi naêm bao goàm 500.000 tröôøng hôïp SXH<br /> vaø soác SXH dengue, ít nhaát 2,5% beänh nhaân bò töû<br /> vong. 95% caùc tröôøng hôïp beänh SXH xaûy ra ôû treû em<br /> döôùi 15 tuoåi(22), trong khi ñoù treû nhuõ nhi chieám<br /> khoaûng 5% beänh nhaân SXH/ Soác SXH(6). Tuy nhieân<br /> keå töø khi ñöôïc taùc giaû Halstead baùo caùo laàn ñaàu tieân<br /> naêm 1970, chæ moät soá ít nghieân cöùu SXH ôû treû nhuõ<br /> nhi vôùi soá löôïng nhoû beänh nhaân ñöôïc baùo<br /> caùo(8,10,13,17,20). Tæ leä töû vong cuûa SXH ôû treû nhuõ nhi<br /> cao hôn ôû treû lôùn(20). Chuùng toâi tieán haønh nghieân<br /> cöùu tieàn cöùu SXH ôû treû nhuõ nhi ñeå tìm hieåu veà ñaëc<br /> ñieåm laâm saøng cuûa SXH ôû nhoùm tuoåi ñaëc bieät naøy<br /> nhaèm giuùp caùc thaày thuoác laâm saøng chaån ñoaùn, ñieàu<br /> trò toát hôn, vaø hieåu roõ theâm sinh beänh hoïc SXH<br /> dengue. Qua keát quaû nghieân cöùu naøy, chuùng toâi<br /> trình baøy nhöõng döõ kieän cho thaáy nhöõng bieåu hieän<br /> laâm saøng vaø caän laâm saøng ôû treû nhuõ nhi bò SXH phuø<br /> hôïp vôùi tieâu chuaån chaån ñoaùn laâm saøng SXH cuûa Toå<br /> chöùc Y teá Theá giôùi (21).<br /> <br /> ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN<br /> CÖÙU<br /> Beänh nhaân<br /> Treû nhuõ nhi döôùi 12 thaùng tuoåi nhaäp vieän Khoa<br /> Soát xuaát huyeát, Beänh vieän Nhi Ñoàng1 TP.HCM töø<br /> thaùng 8/1997 ñeán thaùng 12/2002 vôùi chaån ñoaùn laâm<br /> saøng theo doõi SXH ñöôïc ñöa vaøo nghieân cöùu vôùi söï<br /> ñoàng yù cuûa cha meï hoaëc ngöôøi chaêm soùc beänh<br /> nhaân. Beänh nhaân ñöôïc phaân loaïi thuoäc nhoùm SXH<br /> khoâng soác (ñoä I, II) vaø nhoùm soác SXH (ñoä III, IV).<br /> Theo tieâu chuaån cuûa TCYTTG(21) döaï treân nhöõng döõ<br /> kieän ôû treû lôùn, moät beänh nhaân bò SXH ñoä I khi beänh<br /> nhaân coù soát keøm theo nhöõng trieäu chöùng khoâng ñaëc<br /> hieäu nhö buoàn noân, oùi möõa vaø coù daáu daây thaét<br /> döông tính vaø/ hoaëc daáu deã bò baàm döùôi da; SXH ñoä<br /> II khi ngoaøi daáu hieäu nhö ñoä I beänh nhaân coù bieåu<br /> hieän xuaát huyeát töï nhieân (chaám xuaát huyeát, chaûy<br /> maùu chaân raêng, chaûy maùu muõi, oùi maùu, tieâu ra<br /> maùu); SXH ñoä III khi beänh nhaân coù soác bieåu hieän<br /> baèng beänh nhaân böùt röùt, maïch nhanh nheï, huyeát aùp<br /> <br /> Chuyeân ñeà Nhi<br /> <br /> keïp hoaëc tuït huyeát aùp, laïnh tím, aåm öôùt ñaàu chi, da<br /> noåi boâng, thôøi gian hoài phuïc maøu da > 2 giaây; SXH<br /> ñoä IV khi beänh nhaân soác saâu, maïch, huyeát aùp khoâng<br /> ño ñöôïc. Tieåu caàu giaûm ≤100×103/mm3 vaø moät trong<br /> nhöõng daáu hieäu baèng chöùng thaát thoaùt huyeát töông<br /> (dung tích hoàng caàu (Hct) taêng ≥ 20% giaù trò bình<br /> thöôøng, traøn dòch maøng phoåi, traøn dòch maøng buïng)<br /> laø hai daáu hieäu phaûi coù trong caû 4 ñoä laâm saøng. Beänh<br /> nhaân ñöôïc chaêm soùc bôûi caùc taùc giaû trong nhoùm<br /> nghieân cöùu. Moãi beänh nhaân ñeàu ñöôïc hoûi kyõ beänh<br /> söû, ghi nhaän caùc döõ kieän laâm saøng, dieãn bieán cuûa<br /> beänh theo maãu beänh aùn nghieân cöùu.<br /> Tieâu chí nhaän beänh<br /> <br /> Caùc treû nhuõ nhi ñöôïc chaån ñoaùn laâm saøng SXH<br /> dengue vaø ñöôïc xaùc nhaän baèng huyeát thanh chaån<br /> ñoaùn IgM-ELISA döông tính ñöôïc ñöa vaøo loâ nghieân<br /> cöùu.<br /> Tieâu chí loaïi tröø<br /> <br /> Nhöõng treû nhuõ nhi bò SXH dengue keøm theo caùc<br /> beänh maùu baåm sinh, beänh tim baåm sinh, vieâm gan<br /> taéc maät, hoaëc khoâng ñöôïc söï chaáp thuaän cuûa gia<br /> ñình beänh nhaân ñöôïc loaïi tröø ra khoûi nghieân cöùu.<br /> Caùc xeùt nghieäm caän laâm saøng<br /> Maãu huyeát thanh<br /> <br /> Moãi beänh nhaân ñeàu ñöôïc laáy hai maãu maùu: maãu<br /> huyeát thanh giai ñoaïn caáp töø ngaøy thöù 3-ngaøy thöù 7<br /> cuûa beänh vaø maãu huyeát thanh giai ñoaïn phuïc hoài töø<br /> ngaøy 8 ñeán ngaøy 19 cuûa beänh.<br /> Huyeát thanh chaån ñoaùn<br /> <br /> Chaån ñoaùn laâm saøng SXH ñöôïc xaùc nhaän bôûi xeùt<br /> nghieäm IgM-ELISA döông tính. Xeùt nghieäm naøy<br /> ñöôïc thöïc hieän taïi Vieän Pasteur TP.HCM theo tieâu<br /> chuaån quoác teá cuûa TCYTTG. Trong soá ñoù coù 114<br /> tröôøng hôïp maãu maùu ñöôïc thöû IgM vaø IgG-ELISA taïi<br /> Trung taâm Kieåm soaùt beänh taät (CDC), Boä Y Teá, Ñaøi<br /> Loan. Tæ leä IgM/IgG ≥1.2 xaùc ñònh moät tröôøng hôïp sô<br /> nhieãm, vaø tæ leä IgM/IgG < 1.2 xaùc ñònh moät tröôøng<br /> hôïp taùi nhieãm(18).<br /> Caùc xeùt nghieäm coâng thöùc maùu, ñeám tieåu caàu,<br /> test ñoâng maùu, chöùc naêng gan thaän ñöôïc thöïc hieän<br /> taïi Khoa Xeùt nghieäm Beänh vieän Nhi Ñoàng 1.<br /> <br /> 139<br /> <br /> Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 7 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2003<br /> Phaân tích keát quaû vaø phöông phaùp thoáng keâ. Keát<br /> quaû nghieân cöùu ñöôïc xöû lyù baèng phaàn meàm Epi Info<br /> 2000 version 1.1 (CDC, USA). So saùnh caùc döõ kieän<br /> giöõa hai nhoùm baèng ANOVA test cho nhöõng döõ lieäu<br /> phaân phoái bình thöôøng, vaø duøng Kruskal-Wallis test<br /> neáu phöông sai (variances) hai maãu khaùc nhau. Söï<br /> khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ khi P40 U/l) ñöôïc ghi nhaän<br /> trong 63(91,3%) beänh nhaân vaø taêng men alanine<br /> aminotransaminase (ALT) (>40 U/l) trong 53<br /> (76,8%) beänh nhaân. Coù söï taêng ñaùng keå men AST vaø<br /> ALT trong maùu beänh nhaân SXH coù XHTH so vôùi<br /> beänh nhaân khoâng coù XHTH (trung bình: AST,<br /> 3226,2 vs 441,7 U/l, P=0,03; ALT, 1019,6 vs 232,4<br /> U/l, P= 0,006) (Baûng 3). Tuy nhieân, khoâng coù söï<br /> khaùc bieät coù yù nghóa thoáng keâ noàng ñoä men AST vaø<br /> ALT giöõa beänh nhaân soác SXH vaø beänh nhaân SXH<br /> khoâng soác (P=0,1, vaø P=0,7). Chöùc naêng thaän bình<br /> thöôøng ôû taát caû 65 tröôøng hôïp ñöôïc xeùt nghieäm.<br /> Haï natri maùu ñöôïc ghi nhaän trong 43 (56,5%),<br /> haï kali maùu trong 5 (6,5%), vaø haï calci maùu trong 14<br /> (18,4%) beänh nhaân (Baûng1).<br /> <br /> Chuyeân ñeà Nhi û<br /> <br /> Nghieân cöùu Y hoïc<br /> <br /> Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 7 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2003<br /> <br /> Baûng 1: Ñaëc ñieåm laâm saøng vaø caän laâm saøng SXH/<br /> Soác SXH nhuõ nhi (n=245)<br /> Daáu hieäu<br /> Soá beänh nhaân (%)(a)<br /> 138/107 (1,2:1)<br /> Laâm saøng: Nam/nöõ (tæ leä)<br /> (b)<br /> (c)<br /> Tuoåi, TB (thaùng) ± SD (möùc)<br /> 6,8± 2.4 (1-11)<br /> Soát cao<br /> 245(100)<br /> Bieåu hieän xuaát<br /> Chaám xuaát huyeát<br /> 244 (99.6)<br /> Xuaát huyeát tieâu hoùa<br /> 14 (5,7)<br /> huyeát:<br /> Gan to<br /> 238 (97.1)<br /> Laùch to<br /> 14(5,7)<br /> Soác<br /> Soát luùc vaøo soác<br /> Ngaøy vaøo soác, TB (ngaøy)± SD (range)<br /> Caän laâm saøng<br /> <br /> 63 (25,7)<br /> 25(39,7)<br /> 4.7± 0.9 (3-6)<br /> <br /> Taêng Hct ≥20%<br /> Giaûm tieåu caàu (≤100×103/mm3)<br /> <br /> 224 (91,4)<br /> 230 (93,8)<br /> <br /> Chöùc naêng gan<br /> (n=69)<br /> <br /> ↑ AST (>40U/l)<br /> ↑ ALT(>40U/l)<br /> <br /> 63 (91,3)<br /> 53 (76,8)<br /> <br /> Ion ñoà (n=77)<br /> Haï natri maùu (