Đánh giá mức độ kiểm soát hen phế quản bằng bảng trắc nghiệm ACT

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 2 * 2010<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> ĐÁNH GIÁ MỨC ĐỘ KIỂM SOÁT HEN PHẾ QUẢN<br /> BẰNG BẢNG TRẮC NGHIỆM ACT<br /> Lê Văn Nhi*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Đặt vấn ñề: Hen phế quản (HPQ) là vấn ñề sức khỏe trầm trọng trên toàn Thế Giới, mọi lứa tuổi<br /> ñều có thể mắc phải và có xu thế gia tăng. Khi không ñược kiểm soát, HPQ có thể trở nên nặng làm<br /> giới hạn cuộc sống hàng ngày và ñôi khi ñưa ñến tử vong. Trong thực hành lâm sàng, thường ñánh<br /> giá mức ñộ kiểm soát HPQ theo tiêu chuẩn GINA. Tuy nhiên, cách ñánh giá này khó ñược áp dụng<br /> rộng rãi do có tiêu chuẩn về ño chức năng hô hấp và không phải mọi tuyến y tế cơ sở ñều có thể thực<br /> hiện ñược ño chức năng hô hấp cho mọi bệnh nhân HPQ. Sự ra ñời của bảng trắc nghiệm kiểm soát<br /> HPQ (Asthma Control Test) ñã ñáp ứng ñược tính ñơn giản, rẻ tiền, tiện lợi, dễ hiểu, không cần ño<br /> chức năng hô hấp, cho kết quả nhanh chóng, khá chính xác về mức ñộ kiểm soát HPQ và ñã ñược<br /> chứng minh về tính hiệu quả tại nhiều quốc gia khác nhau. Tuy nhiên, giá trị của bảng câu hỏi ñể<br /> ñánh giá mức ñộ kiểm soát HPQ trong ñiều kiện thực tế Việt Nam chưa từng ñược xem xét.<br /> Mục tiêu: Xác ñịnh giá trị bảng câu hỏi trắc nghiệm ACT và so sánh với tiêu chuẩn GINA 2006<br /> trong ñánh giá mức ñộ kiểm soát hen phế quản.<br /> Đối tượng và phương pháp: Thực hiện nghiên cứu cắt ngang với 124 bệnh nhân hen phế quản<br /> ñến khám và ñiều trị tại BV. Đại học Y Dược từ tháng 2/2006 – 2/2007.<br /> Kết quả: Qua nghiên cứu cho thấy tỉ lệ kiểm soát ñược hen phế quản hoàn toàn theo tiêu chuẩn<br /> GINA cao hơn so với tiêu chuẩn ACT (p=0,032), trong khi ñó tỉ lệ kiểm soát ñược HPQ một phần<br /> theo tiêu chuẩn ACT lại có tỉ lệ cao hơn so với tiêu chuẩn GINA (p=0,033). Tỉ lệ không kiểm soát<br /> ñược HPQ ở 2 tiêu chuẩn là như nhau (p=0,34) và khi so sánh chung nhóm bệnh nhân có mức ñộ<br /> kiểm soát HPQ hoàn toàn và kiểm soát HPQ một phần ñược ñánh giá theo GINA 2006 (88/124 –<br /> 70,97%) và theo bảng trắc nghiệm ACT (85/124 – 68,55%) thì sự khác biệt này không có ý nghĩa<br /> thống kê (p=0,08).<br /> Kết luận: Kiểm soát HPQ theo bảng câu hỏi trắc nghiệm ACT cho kết quả tương tự như tiêu<br /> chuẩn GINA 2006. Bảng câu hỏi trắc nghiệm ACT có thể giúp bệnh nhân ñánh giá ñược mức ñộ kiểm<br /> soát HPQ ngay tại nhà do ñặc ñiểm ñơn giản, rẻ tiền, dễ thực hiện, khá chính xác và không cần ño<br /> chức năng hô hấp và quan trọng hơn hết là tăng cường ñược sự hợp tác giữa thầy thuốc và bệnh<br /> nhân, giúp tuân thủ ñiều trị tốt hơn.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> VALIDATION OF THE ACT QUESTIONNAIRE IN THE ASSESSMENT OF ASTHMA BY LEVEL<br /> OF CONTROL<br /> Le Van Nhi * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 14 - Supplement of No 2 - 2010: 232 - 238<br /> Context: Asthma is a major serious health problem worldwide affecting all groups of age and its<br /> prevalence is increasing. Without appropriate treatment, it can become severe and sometimes fatal<br /> and decreasing the quality of life. In clinical practice, the GINA recommend the classification of<br /> Asthma by level of control but its implementation is complicated by the need of the functional<br /> respiratory exploration which cannot be available in most of the health posts. The Asthma Control<br /> Test questionnaire was developed to help medical doctor to classify with accuracy asthma by level of<br /> control without the use of functional respiratory exploration. It is a simple, cheap, accurate and<br /> efficient tool to assess this level of control. It has been validated in many different countries but not yet<br /> in VietNam.<br /> * Trường Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch.<br /> Địa chỉ liên lạc: TS. Lê Văn Nhi; ĐT: 091 391 6589<br /> <br /> Email: le_vannhi@yahoo.com<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Công Nghệ Kỹ Thuật Đại Học Y Phạm Ngọc Thạch<br /> Năm 2010<br /> <br /> 232<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 2 * 2010<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Objectives: To validate the ACT questionnaire and to compare with the criteria from GINA 2006<br /> in the classification of Asthma by level of control.<br /> Methods: This is a cross sectional study with 124 asthmatic patients diagnosed and treated at the<br /> Medical and Pharmacy University Hospital of HCMC from Feb 2006 to Feb 2007.<br /> Results: From the study, the results show that the percentage of the complete control of asthma<br /> level according to the criteria from GINA 2006 is higher compare with those from the ACT<br /> questionnaire (p=0,032) while the percentage of the partially complete control with the ACT is higher<br /> than with those of GINA (p=0,033). The percentage of the level of no control of asthma was similar in<br /> the 2 groups (p=0,34). However, there is no statistically difference (p=0,08) in the group of control<br /> and complete control in the classification from GINA 2006 (88/124 = 70,97%)and from ACT (85/124<br /> = 68,55%).<br /> Conclusion: The classification of asthma by level of control with ACT questionnaire is<br /> comparable with the classification from GINA 2006. With the ACT questionnaire, the asthmatic<br /> patients can assess their disease at home since it is a simple, cheap, accurate tool for monitoring the<br /> disease without the need of functional respiratory exploration and enhances the collaboration<br /> between the doctor and the patient and increasing its adherence to treatment.<br /> Key words: ACT: Asthma Control Test, GINA: Global Initiative for Asthma.<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> Bệnh hen phế quản là một trong những bệnh mạn tính rất thường gặp, ước tính có khoảng 300<br /> triệu người trên thế giới mắc bệnh chiếm 4-14% dân số các nước. Theo WHO ước tính ñến năm 2025<br /> dự kiến có thêm 100 triệu người mắc bệnh HPQ trong 2 thập niên tới(10,11). Tại Việt Nam, tỉ lệ mắc<br /> bệnh HPQ ñã tăng gấp ñôi trong hơn 20 năm qua, từ 2.5% năm 1981 lên 5% như hiện nay(12). Mặc dù<br /> có những tiến bộ trong chẩn ñoán và ñiều trị, bệnh HPQ vẫn còn là một trong những nguyên nhân tử<br /> vong hàng ñầu và là gánh nặng kinh tế cho các quốc gia trên thế giới(6,8,9,11). Ước tính mỗi năm trên thế<br /> giới có khoảng 250.000 người chết vì bệnh HPQ, chỉ tính riêng tại Mỹ có hơn 5000 người chết vì<br /> HPQ mỗi năm(1,2,8,11). Tại Việt Nam ước tính có khoảng 3000 ca tử vong hàng năm do HPQ(12).<br /> Trong những thập niên qua, sự hiểu biết ngày càng nhiều hơn về sinh lý bệnh của HPQ và sự ra<br /> ñời của nhiều loại thuốc giúp dự phòng những ñợt cấp tính hiệu quả hơn ñã hướng các bác sỹ lâm<br /> sàng chuyển từ mục tiêu ñiều trị cơn kịch phát sang mục tiêu làm thế nào ñể kiểm soát ñược bệnh<br /> HPQ(11). Các bác sĩ lâm sàng thường ñánh giá mức ñộ kiểm soát HPQ theo tiêu chuẩn GINA, tuy<br /> nhiên cách ñánh giá này khó ñược áp dụng rộng rãi do có tiêu chuẩn về chức năng hô hấp, trong khi<br /> ñó không phải cơ sở y tế nào cũng sẵn có máy ño chức năng hô hấp, bên cạnh ñó cơ sở y tế có số<br /> lượng bệnh nhân quá ñông, bác sĩ quá bận rộn nên không thể cho ño chức năng hô hấp cho tất cả bệnh<br /> nhân và như vậy ñánh giá mức ñộ kiểm soát HPQ theo chủ quan của người bác sĩ sẽ không còn chính<br /> xác. Chính vì vậy mà sự ra ñời của bảng trắc nghiệm kiểm soát HPQ (Asthma Control Test) ñã nhận<br /> ñược sự ủng hộ của hầu hết các Hội hô hấp trên thế giới nhờ tính ñơn giản, dễ hiểu và không cần ño<br /> chức năng hô hấp, cho kết quả về mức ñộ kiểm soát HPQ nhanh chóng và hiệu quả. Giá trị bảng câu<br /> hỏi trong việc ñánh giá kiểm soát HPQ ñã ñược chứng minh trong một số nghiên cứu tại các quốc gia<br /> khác nhau(3,4-8,10,11).<br /> Tuy nhiên ñây là bảng trắc nghiệm tự ñiền, phụ thuộc nhiều vào sự hiểu biết và nhận thức của<br /> người bệnh do vậy cần phải ñược kiểm chứng. Tại Việt Nam chưa có nghiên cứu nào về vấn ñề này,<br /> chính vì vậy chúng tôi muốn tiến hành nghiên cứu này nhằm xác ñịnh giá trị của bảng câu hỏi trong<br /> ñánh giá mức ñộ kiểm soát HPQ trong ñiều kiện thực tế Việt Nam.<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Nghiên cứu cắt ngang với tất cả bệnh nhân (>12 tuổi và 12 tuổi và 0,05)<br /> Bảng 4 Nghề nghiệp<br /> Nghề nghiệp<br /> Công nhân<br /> Lao ñộng trí óc<br /> Già, mất sức lao ñộng<br /> Nội trợ<br /> Buôn bán<br /> Học sinh, sinh viên<br /> Nông dân<br /> Giáo viên<br /> Nghề nghiệp khác<br /> <br /> N<br /> 21<br /> 21<br /> 19<br /> 18<br /> 13<br /> 12<br /> 9<br /> 2<br /> 9<br /> <br /> %<br /> 16,93<br /> 16,93<br /> 15,32<br /> 14,51<br /> 10,48<br /> 9,67<br /> 7,25<br /> 1,66<br /> 7,25<br /> <br /> Nhận xét: mọi tầng lớp ñều có thể mắc bệnh HPQ.<br /> Bảng 5 Tần suất các yếu tố khởi phát<br /> Yếu tố khởi phát<br /> Thời tiết<br /> Bụi<br /> Khói thuốc<br /> Gắng sức<br /> Mùi lạ<br /> Cúm<br /> Thức ăn<br /> Cảm xúc<br /> Hóa chất<br /> Lông thú<br /> Rượu bia<br /> <br /> N<br /> 61<br /> 52<br /> 50<br /> 47<br /> 35<br /> 30<br /> 18<br /> 17<br /> 11<br /> 10<br /> 7<br /> <br /> %<br /> 62,88<br /> 53,36<br /> 51,54<br /> 48,45<br /> 36,08<br /> 30,09<br /> 18,55<br /> 17,52<br /> 11,34<br /> 10,31<br /> 7,21<br /> <br /> Nhận xét: Một bệnh nhân HPQ thường cùng lúc có nhiều YTKP cơn HPQ. Thời tiết, bụi, khói<br /> thuốc là những YTKP cơn HPQ thường gặp.<br /> Bảng 6 Tỉ lệ bậc HPQ<br /> N = 124<br /> %<br /> <br /> Bậc 1<br /> 28<br /> (22,59%)<br /> <br /> Bậc 2<br /> 23<br /> (18,55%)<br /> <br /> Bậc 3<br /> 41<br /> 33,06<br /> <br /> Bậc 4<br /> 32<br /> 25,81<br /> <br /> Nhận xét: >50% các ñối tượng nghiên cứu bậc HPQ là bậc hen 3 và hen bậc 4.<br /> Bảng 7 So sánh trung bình và ñộ lệnh chuẩn FEV1 theo bậc HPQ<br /> Bận hen<br /> FEV1<br /> X ± SD<br /> <br /> Bậc 1<br /> <br /> Bậc 2<br /> <br /> Bậc 3<br /> <br /> Bậc 4<br /> <br /> p<br /> <br /> 95,44<br /> ± 9,73<br /> <br /> 87,04<br /> ± 4,99<br /> <br /> 76,6<br /> 67,3