Đánh giá và nghiên cứu, đề xuất giải pháp đồng bộ để sử dụng và phát triển bền vững nguồn tài nguyên dược liệu Việt Nam

Chia sẻ: Nguyen Lan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:270

Thêm vào BST

Báo xấu

175
lượt xem 45
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Việt Nam nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa nóng và ẩm nên có nguồn tài nguyên thực vật phong phú và đa dạng. Theo thống kê sơ bộ, ở Việt Nam hiện đã biết khoảng 10.350 loài thực vật bậc cao có mạch, khoảng 800 loài Rêu, 600 loài Nấm và hơn 2000 loài Tảo. Trong đó có nhiều loài làm thuốc. Về động vật cũng đã biết 224 loài thú; 828 loài chim; 258 loài bò sát, lưỡng cư và khoảng 5.500 loài côn trùng....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đánh giá và nghiên cứu, đề xuất giải pháp đồng bộ để sử dụng và phát triển bền vững nguồn tài nguyên dược liệu Việt Nam

BKHCN - BYT BKHCN - BYT VDL BKHCN - BYT VDL VDL Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ - bé y tÕ ViÖn D−îc LiÖu 3B Quang Trung, Hµ Néi B¸o c¸o tæng kÕt khoa häc vµ kü thuËt ®Ò tµi ®¸nh gi¸ vµ Nghiªn cøu, ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p ®ång bé ®Ó sö dông vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng nguån tµi nguyªn d−îc liÖu viÖt nam M· sè: kc.10.07 5636 14/12/2005 Hµ Néi, 12 – 2004 B¶n quyÒn 2004 thuéc ViÖn D−îc liÖu §¬n xin sao chÐp toµn bé hoÆc tõng phÇn tµi liÖu nµy ph¶i göi ®Õn ViÖn tr−ëng ViÖn D−îc liÖu
Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ - bé y tÕ ViÖn D−îc LiÖu 3B Quang Trung, Hµ Néi B¸o c¸o tæng kÕt khoa häc vµ kü thuËt §Ò tµi ®¸nh gi¸ vµ Nghiªn cøu, ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p ®ång bé ®Ó sö dông vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng nguån tµi nguyªn d−îc liÖu viÖt nam M· sè: kc.10.07 Hµ Néi, 12– 2004 B¶n th¶o viÕt xong th¸ng 11/2004 Tµi liÖu nµy ®−îc chuÈn bÞ trªn c¬ së kÕt qu¶ thùc hiÖn cña §Ò tµi cÊp Nhµ n−íc m· sè KC.10. 07
danh s¸ch nh÷ng ng−êi tham gia häc hµm, STT Hä vµ tªn §¬n vÞ c«ng t¸c Vai trß tham gia häc vÞ 1 NguyÔn Duy ThuÇn TS. ViÖn D−îc liÖu Chñ nhiÖm ®Ò tµi 2 NguyÔn TËp TS. ViÖn D−îc liÖu CN§T nh¸nh 01 3 Ng« Quèc LuËt Th.S. ViÖn D−îc liÖu CN§T nh¸nh 02 4 Ph¹m V¨n Thanh TS. ViÖn D−îc liÖu CN§T nh¸nh 03.01 5 NguyÔn Th−îng Dong PGS. TS. ViÖn D−îc liÖu CN§T nh¸nh 03.02 6 Bïi ThÞ B»ng PGS. TS. ViÖn D−îc liÖu Phã CN§T nh¸nh 03.02 7 Ph¹m Thanh Kú GS. TS. §H D−îc Hµ Néi CN§T nh¸nh 03.03 8 NguyÔn Minh Ch©u DS. ViÖn D−îc liÖu Th− ký §Ò tµi 9 Chu ThÞ Ngä CN. - nt - KÕ to¸n 10 NguyÔn Kim BÝch DSCKI - nt - 11 NguyÔn Thanh B×nh DS. - nt - 12 TrÞnh ThÞ §iÖp KS - nt - 13 Ph¹m Thanh HuyÒn ThS - nt - 14 Ph¹m Minh H−ng ThS - nt - 15 TrÇn C«ng LuËn TS - nt - 16 Lª ThÞ Kim Loan TS. - nt - 17 Ph¹m Xu©n Lu«n CN - nt - 18 §inh V¨n mþ KS - nt - 19 Lª NguyÖt Nga DS - nt - 20 NguyÔn V¨n Ngãt DS - nt - 21 Tr−¬ng VÜnh Phóc CN - nt - 22 Ng« §øc Ph−¬ng CN - nt - 23 NguyÔn Kim Ph−îng DS. - nt - 24 Lª Thanh S¬n KS - nt - 25 NguyÔn BÝch Thu TS - nt - 26 NguyÔn ThÞ Th− ThS - nt - 27 NguyÔn Quèc Thøc ThS - nt -
28 Ng« V¨n Tr¹i CN - nt - 29 t¹ Ngäc TuÊn CN - nt - 30 Ph¹m V¨n ý TS - nt - 31 Phan ThÞ Thu Anh PGS. TS §H Y Hµ Néi 32 Bïi Hång C−êng ThS C«ng ty Cæ phÇn Traphaco 33 Vò ThÞ ThuËn ThS - nt - 34 TrÇn B×nh Duyªn DSCKII C«ng ty D−îc liÖu TW I 35 NguyÔn Quang M¹nh KS Liªn ®oµn VËt lÝ vµ §Þa chÊt 36 Ng« V¨n Minh TS - nt - Ph©n viÖn H¶i d−¬ng häc 37 Lª ThÞ Thanh TS H¶i Phßng 38 NguyÔn V¨n TiÕn PGS.TS - nt - 39 NguyÔn V¨n YÕt TS - nt - ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi 40 NguyÔn xu©n §Æng TS nguyªn sinh vËt 41 Tr−¬ng V¨n L· TS - nt - 42 NguyÔn V¨n s¸ng TS - nt - 43 NguyÔn Kiªm S¬n TS - nt - 44 NguyÔn Qu¶ng Tr−êng CN - nt - ViÖn Th«ng tin t− liÖu Y 45 Vò Hång S¬n ThS häc TW ViÖn Tµi nguyªn - N«ng 46 NguyÔn C«ng Vinh TS nghiÖp Trung t©m nghiªn cøu c©y 47 TrÇn V¨n TriÖu ThS trång §µ L¹t 48 NguyÔn ThÞ ót KS - nt -
Bµi Tãm t¾t Nh»m gãp phÇn thùc hiÖn môc tiªu ®Õn n¨m 2010 cã 60% nhu cÇu thuèc s¶n xuÊt ë trong n−íc vµ chiÕn l−îc ph¸t triÓn Y häc cæ truyÒn, ViÖn D−îc liÖu ®· thùc hiÖn ®Ò tµi “§¸nh gi¸ vµ nghiªn cøu, ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p ®ång bé ®Ó sö dông vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng nguån tµi nguyªn d−îc liÖu ViÖt Nam” – M· sè KC.10.07, thuéc Ch−¬ng tr×nh KH&CN träng ®iÓm cÊp Nhµ n−íc giai ®o¹n 2001-2005 “Khoa häc vµ C«ng nghÖ phôc vô, ch¨m sãc vµ b¶o vÖ søc kháe céng ®ång”. Môc tiªu cña ®Ò tµi lµ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng vµ kh¶ n¨ng sö dông nguån tµi nguyªn d−îc liÖu ë ViÖt Nam (c©y, con, h¶i s¶n vµ kho¸ng vËt), trªn c¬ së ®ã ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p ®ång bé nh»m sö dông vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng nh÷ng d−îc liÖu cã gi¸ trÞ kinh tÕ vµ lµm thuèc. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu: - §iÒu tra c©y thuèc, ¸p dông “Quy tr×nh ®iÒu tra d−îc liÖu”, 1973 cña Bé y tÕ, ®· bæ sung, söa ch÷a. §iÒu tra ®éng vËt, sinh vËt biÓn vµ kho¸ng vËt, kho¸ng chÊt lµm thuèc theo c¸c quy tr×nh vµ th−êng quy chuyªn ngµnh. §¸nh gi¸ t×nh tr¹ng bÞ ®e däa ®èi víi c¸c loµi, theo khung ph©n h¹ng cña IUCN (1994). §Þa bµn ®iÒu tra chñ yÕu ë 7 tØnh träng ®iÓm (B¾c K¹n, Gia Lai, Kon Tum, §¾k L¾k, L©m §ång, Lai Ch©u vµ Tuyªn Quang). §Þa bµn ®iÒu tra ®éng vËt (kÓ c¶ ®éng vËt biÓn) vµ kho¸ng vËt lµm thuèc ®−îc tiÕn hµnh thu thËp t− liÖu trªn ph¹m vi toµn quèc. - Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra x· héi häc, ®iÒu tra n«ng th«n, ®iÒu tra pháng vÊn céng ®ång theo ph−¬ng ph¸p PRA vµ RRA. T×m hiÓu ®iÒu kiÖn khÝ hËu t¹i c¸c tr¹m khÝ t−îng thuû v¨n vµ t¹i c¸c phßng chØ ®¹o n«ng nghiÖp, khuyÕn n«ng cña tõng vïng. LÊy mÉu ®Êt theo ph−¬ng ph¸p ®−êng chÐo gãc vµ ph©n tÝch t¹i Phßng Nghiªn cøu sö dông ®Êt, ViÖn N«ng hãa Thæ nh−ìng. - Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu c¸c thÝ nghiÖm ®ång ruéng: gåm 9 c«ng thøc, nh¾c l¹i 3 lÇn vµ lÆp l¹i ë 3 vô cña 3 n¨m. DiÖn tÝch mçi « thÝ nghiÖm tõ 6 -30m2. C¸c « thÝ nghiÖm ®−îc bè trÝ theo ph−¬ng ph¸p ngÉu nhiªn; hoÆc s¾p xÕp theo kiÓu khèi Fisher. - Nghiªn cøu c¸c thuèc míi tõ d−îc liÖu ®−îc tiÕn hµnh theo ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch sµng läc hãa häc, sµng läc t¸c dông d−îc lÝ. X¸c ®Þnh t¸c dông h¹
cholesterol m¸u, viªm gan m¹n ho¹t ®éng, ®¸i th¸o ®−êng, tÝnh an toµn cña thuèc vµ bµo chÕ thuèc theo ph−¬ng ph¸p th−êng qui trªn c¸c ph−¬ng tiÖn, m¸y mãc vµ phßng thÝ nghiÖm hiÖn ®¹i ®¸ng tin cËy. Sau 3 n¨m thùc hiÖn §Ò tµi ®¹t ®−îc c¸c kÕt qu¶ sau: 1. §iÒu tra t×nh h×nh d−îc liÖu ë ViÖt Nam vµ mét sè vÊn ®Ò kh¸c cã liªn quan - KÕt qu¶ ®iÒu tra nhanh vÒ thÞ tr−êng, b−íc ®Çu x¸c ®Þnh ®−îc nhu cÇu vÒ d−îc liÖu cña ViÖt Nam hiÖn nay cÇn kho¶ng 50.000 tÊn/n¨m. - §· tiÕn hµnh ®iÒu tra tµi nguyªn c©y thuèc ë 7 tØnh vïng nói träng ®iÓm. Phèi hîp víi ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn Sinh vËt, Ph©n viÖn H¶i d−¬ng häc H¶i Phßng, Liªn ®oµn VËt lý - §Þa chÊt ®iÒu tra c¸c lo¹i ®éng vËt, t¶o biÓn, kho¸ng vËt vµ kho¸ng chÊt lµm thuèc. Tæng hîp c¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra, kÕt hîp víi c¸c nguån tµi liÖu ®iÒu tra tr−íc ®©y, ®· x¸c ®Þnh hiÖn cã 3948 loµi thùc vËt ®−îc dïng lµm thuèc, trong ®ã cã 52 loµi t¶o biÓn lín, 408 loµi ®éng vËt vµ 75 lo¹i kho¸ng vËt - kho¸ng chÊt cã c«ng dông lµm thuèc ë ViÖt Nam. - §¸nh gi¸ vÒ tiÒm n¨ng vµ hiÖn tr¹ng nguån tµi nguyªn d−îc liÖu, ®· x¸c ®Þnh hiÖn cã 206 loµi c©y thuèc cã gi¸ trÞ sö dông phæ biÕn, cã thÓ khai th¸c trong tù nhiªn. Giíi thiÖu vïng cã c©y thuèc mäc tËp trung, phôc vô cho nhu cÇu khai th¸c. §· x¸c ®Þnh thùc tr¹ng nguån tµi nguyªn c©y thuèc vµ ®éng vËt lµm thuèc ë ViÖt Nam ngµy mét suy gi¶m, trong ®ã ®¸ng chó ý víi 136 loµi c©y thuèc vµ 152 loµi ®éng vËt lµm thuèc cã tªn trong S¸ch ®á ViÖt Nam cÇn ®−îc b¶o vÖ. - §· x©y dùng ®−îc hai b¶n ®å ph©n bè ®iÓm cña 58 loµi vµ nhãm loµi c©y thuèc mäc tù nhiªn cã kh¶ n¨ng khai th¸c, 60 loµi c©y thuèc quý hiÕm bÞ ®e däa cao cÇn ®−îc b¶o vÖ ë ViÖt Nam. - §· x©y dùng mét phÇn mÒm qu¶n lý c¬ së d÷ liÖu vÒ nguån tµi nguyªn d−îc liÖu ViÖt Nam, cã thÓ thèng kª, cËp nhËt kÞp thêi th«ng tin vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu phôc vô nhu cÇu trao ®æi th«ng tin, qu¶n lý vµ sö dông nguån tµi nguyªn d−îc liÖu. Bé CSDL nµy chøa c¸c th«ng tin liªn quan ®Õn sö dông vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng nguån d−îc liÖu ë céng ®ång, bao gåm ®iÒu kiÖn sinh th¸i, tr÷ l−îng, kh¶ n¨ng nh©n trång, chÕ biÕn còng nh− kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ hãa häc, d−îc häc, sö dông cña c©y thuèc vµ ®éng vËt lµm thuèc ®−îc thu thËp trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi.
- Trªn c¬ së lùa chän nh÷ng d−îc liÖu lµm ®èi t−îng nghiªn cøu ®ang cã nhu cÇu ë ViÖt Nam, ®· x¸c ®Þnh ®−îc 4 vïng trång thÝch hîp, gåm cã: vïng nói cao Sa Pa (Lµo Cai); vïng ®ång b»ng B¾c Bé; vïng B¾c Trung Bé vµ vïng §µ L¹t (L©m §ång). 2. Nghiªn cøu kü thuËt trång mét sè c©y thuèc cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao Qua 3 thêi vô nghiªn cøu, bè trÝ c¸c thÝ nghiÖm ®ång ruéng, ®· x©y dùng ®−îc 10 qui tr×nh kü thuËt trång 5 loµi c©y thuèc (ng−u tÊt, Ých mÉu, actiso, cóc gai vµ l·o quan th¶o) ®Ó s¶n xuÊt gièng vµ d−îc liÖu, phï hîp víi tõng vïng sinh th¸i vµ ®¸p øng yªu cÇu chuyÓn giao kü thuËt cho ng−êi d©n tham gia trång c©y thuèc. C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu kü thuËt trång l·o quan th¶o ®· ®−îc nghiÖm thu vµ Bé Y tÕ cho phÐp triÓn khai Dù ¸n SXTN “ Hoµn thiÖn qui tr×nh nh©n gièng vµ s¶n xuÊt thö nghiÖm l·o quan th¶o t¹i vïng ®ång b»ng B¾c Bé”, gièng míi l·o quan th¶o gãp phÇn tham gia c¬ cÊu c©y trång vô ®«ng xu©n trªn nh÷ng ch©n ruéng cã thÓ chñ ®éng t−íi tiªu, gãp phÇn t¨ng thu nhËp cho ng−êi n«ng d©n. LÇn ®Çu tiªn, c©y cóc gai ®−îc nghiªn cøu x©y dùng qui tr×nh kü thuËt trång t¹i ®ång b»ng, ®¹t n¨ng suÊt 200 - 250kg d−îc liÖu/sµo B¾c Bé, víi hµm l−îng ho¹t chÊt silymarin lµ 2,21 - 2,30% tÝnh theo DL kh« tuyÖt ®èi. Gi¶i ph¸p kü thuËt nµy ®· gãp phÇn chñ ®éng ®−îc nguån nguyªn liÖu s¶n xuÊt thuèc trong n−íc, ®Æc biÖt phôc vô nghiªn cøu thuèc míi Cugama hç trî ®iÒu trÞ viªm gan m¹n ho¹t ®éng cña §Ò tµi. 3. Nghiªn cøu mét sè thuèc míi tõ d−îc liÖu: Th«ng qua nghiªn cøu sµng läc t¸c dông d−îc lý, thµnh phÇn ho¸ häc cña 21 d−îc liÖu vµ 3 bµi thuèc ®· t¹o ra 3 chÕ phÈm thuèc míi cã t¸c dông: * Thuèc hç trî ®iÒu trÞ viªm gan m¹n ho¹t ®éng Cugama (tõ cóc gai vµ m· ®Ò): - §· kh¶o s¸t t¸c dông b¶o vÖ gan cña 11 d−îc liÖu trªn ALT vµ bilirubin ë chuét g©y viªm gan cÊp b»ng CCl4. §· chän ®−îc thuèc Cugama, chÕ phÈm phèi hîp silymarin tõ h¹t cóc gai víi ph©n ®o¹n F2c tõ m· ®Ò, cã t¸c dông lµm gi¶m ALT vµ bilirubin cã ý nghÜa thèng kª. - §· nghiªn cøu ®éc tÝnh cÊp thuèc Cugama, liÒu tèi ®a kh«ng chÕt lµ 480gDL/kg chuét. Thö ®éc tÝnh b¸n tr−êng diÔn, liÒu 15gDL/kg/ngµy, thá khoÎ m¹nh, b×nh th−êng, kh«ng cã c¸c biÓu hiÖn nhiÔm ®éc trªn c¸c th«ng sè xÐt nghiÖm sinh hãa, huyÕt häc vµ gi¶i phÉu khi so s¸nh gi÷a l« dïng thuèc víi l« kh«ng dïng thuèc.
- §· nghiªn cøu c¸c t¸c dông d−îc lý, kÕt qu¶ cho thÊy, thuèc cã c¸c t¸c dông ®¸p øng yªu cÇu cña thuèc hç trî ®iÒu trÞ VGMH§, lµm gi¶m men gan, chèng oxy hãa, b¶o vÖ gan, lîi mËt, øc chÕ t¹o colagen gan, chèng viªm cÊp vµ vµ m·n tÝnh, ®éc tÝnh rÊt thÊp. T¸c dông trªn hÖ miÔn dÞch, thuèc cã t¸c dông chñ yÕu ®èi víi lympho bµo B thÓ hiÖn t¨ng chøc n¨ng sinh kh¸ng thÓ t¹o quÇng dung huyÕt t¨ng cã ý nghÜa thèng kª. - §· nghiªn cøu x©y dùng qui tr×nh chiÕt xuÊt s¶n phÈm Cugama ë qui m« pilot víi hiÖu suÊt chiÕt F2c lµ 5,4-5,6%; hiÖu suÊt chiÕt silymarin tõ h¹t cóc gai kho¶ng 3,0% (hµm l−îng flavonolignan tÝnh theo silybin lµ 50,68%). - Thuèc Cugama ®−îc bµo chÕ ë d¹ng viªn nÐn bao phim. - §· x©y dùng c¸c tiªu chuÈn c¬ së cho nguyªn liÖu ®Çu vµo qu¶ cóc gai, m· ®Ò, cao tinh chÕ m· ®Ò F2c, bét silymarin. Tiªu chuÈn viªn nÐn bao phim Cugama ®· ®−îc ViÖn KiÓm nghiÖm thÈm ®Þnh. * Thuèc ®iÒu trÞ ®¸i th¸o ®−êng Asphocitrin (tõ qu¶ nhµu vµ th©n rÔ tri mÉu) - §· sµng läc t¸c dông h¹ glucose huyÕt cña 8 d−îc liÖu vµ 3 bµi thuèc trªn m« h×nh g©y ®¸i th¸o ®−êng ë chuét nh¾t tr¾ng b»ng alloxan. §· chän tri mÉu vµ nhµu ®Ó nghiªn cøu thuèc ®iÒu trÞ ®¸i th¸o ®−êng. - §· nghiªn cøu thµnh phÇn hãa häc cña nhµu vµ tri mÉu. X©y dùng qui tr×nh chiÕt xuÊt ë qui m« pilot víi hiÖu suÊt chiÕt cao tri mÉu kho¶ng 4,0%, cao nhµu ®¹t kho¶ng 7,2%. Bét Asphocitrin lµ chÕ phÈm phèi hîp cao nhµu vµ cao tri mÉu theo tØ lÖ 3:2. - Thuèc cã t¸c dông gi¶m glucose huyÕt so víi l« chøng lµ 44,8% cã ý nghÜa thèng kª (P
- HiÖn thuèc ®−îc theo dâi ®é æn ®Þnh sau thêi gian b¶o qu¶n 3 th¸ng, 6 th¸ng. C¸c kÕt qu¶ kiÓm nghiÖm cho thÊy Asphocitrin vÉn ®¹t c¸c chØ tiªu qui ®Þnh trong TCCS ë ®iÒu kiÖn b¶o qu¶n tù nhiªn sau 6 th¸ng. * Thuèc h¹ cholesterol huyÕt Curperin (tõ thÊt diÖp ®ëm vµ nghÖ s©m) - §· x¸c ®Þnh tªn khoa häc, ®Æc ®iÓm vi häc, thµnh phÇn ho¸ häc cña 2 d−îc liÖu thÊt diÖp ®ëm (Gynostemma pentaphyllum Makino) vµ nghÖ s©m (Curcuma trichosantha Gagnep). §©y lµ ®ãng gãp míi cña ®Ò tµi, v× chóng t«i lµ ng−êi ®Çu tiªn nghiªn cøu 2 c©y thuèc nµy ë ViÖt Nam. - §· x©y dùng quy tr×nh chiÕt xuÊt Flavonoid vµ Saponin trong thÊt diÖp ®ëm. - §· thö ®éc tÝnh cÊp cña 2 d−îc liÖu nghiªn cøu. - §· thö t¸c dông chèng oxy hãa, t¸c dông t¨ng lùc, t¸c dông h¹ cholesterol, t¸c dông t¨ng c−êng ®¸p øng miÔn dÞch cña thÊt diÖp ®ëm. - §· thö t¸c dông lîi mËt, t¸c dông kÐo dµi thêi gian ch¶y m¸u, t¸c dông h¹ cholesterol m¸u cña nghÖ s©m. - §· x©y dùng quy tr×nh bµo chÕ cao thÊt diÖp ®ëm vµ cao nghÖ s©m. - §· thö ®éc tÝnh b¸n tr−êng diÔn cña chÕ phÈm Curpenin. - §· x©y dùng quy tr×nh bµo chÕ viªn nang Curpenin. Bµo chÕ ®−îc 30.000 viªn phôc vô thö t¸c dông trªn l©m sµng. §· x©y dùng tiªu chuÈn c¬ së nguyªn liÖu thÊt diÖp ®ëm, nghÖ s©m vµ viªn nang Curpenin. - B−íc ®Çu ®¸nh gi¸ t¸c dông cña chÕ phÈm Curpenin trªn 31 bÖnh nh©n cã héi chøng rèi lo¹n lipid huyÕt. KÕt qu¶ cho thÊy, thuèc cã t¸c dông h¹ cholesterol huyÕt, triglycerid huyÕt vµ LDL-C, ®Æc biÖt ®èi víi cholesterol toµn phÇn cao ®iÒu trÞ cã hiÖu qu¶ tèt. Thuèc cã t¸c dông c¶i thiÖn ¨n ngñ vµ mét sè triÖu chøng kh¸c nh−: ®au ®Çu, chãng mÆt, mÖt mái, ®au tøc ngùc, dÞ c¶m, ®¹i tiÖn t¸o, tiÓu tiÖn ®ªm nhiÒu gi¶m theo chiÒu h−íng tèt, ®Æc biÖt thuèc cã t¸c dông t¨ng c¬ lùc rÊt râ rÖt. Thuèc cã t¸c dông lµm gi¶m creatinin huyÕt, lµm t¨ng hång cÇu, tiÓu cÇu, huyÕt s¾c tè trong giíi h¹n h»ng sè sinh lÝ cña ng−êi ViÖt Nam. Thuèc kh«ng ®éc vµ ch−a thÊy t¸c dông phô trªn nh÷ng bÖnh nh©n ®−îc sö dông thuèc. §Ò tµi ®· t¹o ra 3 thuèc míi víi ®Çy ®ñ c¬ së khoa häc ®Ó chuyÓn sang giai ®o¹n nghiªn cøu thö nghiÖm l©m sµng ®¸nh gi¸ tÝnh an toµn vµ hiÖu qu¶ cña thuèc. 4. §Ó sö dông vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng nguån tµi nguyªn d−îc liÖu ViÖt Nam, cÇn thùc hiÖn ®ång bé mét sè gi¶i ph¸p tõ ®¸nh gi¸ toµn diÖn nguån tµi nguyªn
d−îc liÖu, khai th¸c hîp lý, b¶o tån ®i ®«i víi ph¸t triÓn nu«i trång, t¹o nguån nguyªn liÖu míi, ®Õn viÖc nghiªn cøu n©ng cao chÊt l−îng thuèc tõ d−îc liÖu. X¸c ®Þnh chÝnh x¸c tªn khoa häc cña vÞ thuèc, x¸c ®Þnh nhãm ho¹t chÊt vµ ®éc tÝnh, tiªu chuÈn ho¸ tÊt c¶ c¸c d¹ng thuèc tõ d−îc liÖu ®−îc xem träng. Còng tõ tiªu chuÈn ®ã mµ chØ ®¹o viÖc thu h¸i tõ hoang d¹i hoÆc trång trät. ViÖc thu h¸i vµ trång trät cÇn tu©n thñ theo nh÷ng qui ®Þnh cña Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi ®· nªu trong GACP. §©y cßn lµ ®iÒu kiÖn ®Ó héi nhËp vµ xuÊt khÈu. Víi ViÖt Nam cßn cÇn ph¶i cã kÕ ho¹ch ph¸t triÓn thÞ tr−êng d−îc liÖu, nhÊt lµ cÇn cã chÝnh s¸ch ph¸t triÓn thuèc tõ d−îc liÖu trªn qui m« c«ng nghiÖp, ®ã lµ ®éng lùc thóc ®Èy trång trät c©y thuèc vµ xa h¬n n÷a lµ xuÊt khÈu. §Ò tµi cßn ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p vÜ m« kh¸c vÒ ®Çu t−, c¬ chÕ qu¶n lý vµ chÝnh s¸ch ®ßn bÈy kh¸c. KÕt luËn: §Ò tµi ®· hoµn thµnh ®Çy ®ñ môc tiªu vµ c¸c néi dung ®Ò ra.
Danh s¸ch c¸c bµi b¸o ®−îc c«ng bè tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi KC.10.07 STT Tªn bµi b¸o Tªn t¸c gi¶ Tªn t¹p chÝ 1 §éng vËt lµm thuèc ë ViÖt Nam 1) NguyÔn V¨n TËp T¹p chÝ D−îc liÖu sè 2) NguyÔn Duy ThuÇn 6/2004, tËp 9 3) NguyÔn Xu©n §Æng 4) NguyÔn V¨n S¸ng 5) Lª Xu©n HuÖ 6) NguyÔn Kiªm S¬n 7) NguyÔn Qu¶ng Tr−êng 8) NguyÔn Huy YÕt 2 KÕt qu¶ ph©n tÝch chÊt l−îng ®Êt ë 1) Ng« Quèc LuËt T¹p chÝ D−îc liÖu sè mét sè vïng trång d−îc liÖu 2) NguyÔn C«ng Vinh 3/2003, tËp 8 3) NguyÔn Duy ThuÇn 3 Nghiªn cøu sµng läc c©y thuèc cã 1) NguyÔn Th−îng Dong T¹p chÝ D−îc liÖu sè t¸c dông b¶o vÖ gan 2) Bïi ThÞ B»ng 4/2004, tËp 9 3) NguyÔn Duy ThuÇn 4) NguyÔn Kim Ph−îng 5) NguyÔn Kim BÝch 6) NguyÔn ThÞ Dung 7) TrÞnh ThÞ §iÖp 8) Ph¹m Minh H−ng 9) §ç ThÞ Ph−¬ng 10) TrÇn H÷u ThÞ 11) NguyÔn BÝch Thu 12) NguyÔn Quèc Thøc 4 Ph©n lËp vµ nhËn d¹ng Scopoletin 1) Ph¹m Minh H−ng T¹p chÝ D−îc häc sè trong rÔ c©y nhã ®«ng (Morinda 2) NguyÔn Duy ThuÇn 346, th¸ng 2/2005 longisina Y.Z. Ruan, Rubiaceae) 3) §ç Trung §µm 5 Nghiªn cøu ®¸nh gi¸ mét sè mÉu 1) Ph¹m V¨n ý T¹p chÝ D−îc häc sè gièng c©y l·o quan th¶o (Geranum 1/2003 2) Ng« Quèc LuËt nepalense Kudo) trång t¹i Trung t©m Nghiªn cøu c©y thuèc Hµ Néi 3) NguyÔn Duy ThuÇn vô 2001 - 2002 4) NguyÔn B¸ Ho¹t 5) NguyÔn V¨n ThuËn 6 Nghiªn cøu sµng läc t¸c dông h¹ 1) §µo V¨n Phan T¹p chÝ nghiªn cøu y ®−êng huyÕt cña sinh ®Þa, mãng 2) NguyÔn Kh¸nh Hoµ häc sè 21 (1) - 2003 tr©u, thÊt diÖp ®ëm vµ tri mÉu 3) NguyÔn Duy ThuÇn 7 T¸c dông cña c©y nhã ®«ng trªn 1) L¹i ThÞ V©n T¹p chÝ D−îc liÖu sè tæn th−¬ng gan do carbon 2) §µo V¨n Phan 5/2003, tËp 8 tetraclorid ë chuét cèng tr¾ng 3) NguyÔn Duy ThuÇn
4) Ph¹m Minh H−ng 8 A novel Insulin - releasing 1) Ake Norberg The Journal of Substance, Phanoside, from the 2) NguyÔn Kh¸nh Hoµ Biogical Chemistry Plant Gynostemma pentaphyllum Vol.279, No 40, Issue 3) Edvards Liepish 10/01/2004, 4) §µo V¨n Phan PP.41361 - 41367 5) NguyÔn Duy ThuÇn 6) Hans Jornvall 7) Rannar Sillard 8) Claes-Goran Ostenson 9 DÉn liÖu b−íc ®Çu vÒ nguån d−îc 1) PGS.TS. NguyÔn V¨n Tµi liÖu Héi nghÞ liÖu tõ sinh vËt biÓn ViÖt Nam TiÕn d−îc liÖu toµn quèc 2) TS. NguyÔn Huy YÕt lÇn thø nhÊt - ”Ph¸t triÓn d−îc liÖu bÒn 3) ThS. Lª ThÞ Thanh v÷ng trong thÕ kû 21” (Ph©n viÖn H¶i d−¬ng häc H¶i Phßng) 10 Vµi nÐt vÒ thÞ tr−êng d−îc liÖu vµ TS. NguyÔn Duy ThuÇn Tµi liÖu Héi nghÞ triÓn väng ph¸t triÓn (ViÖn D−îc liÖu) d−îc liÖu toµn quèc lÇn thø nhÊt - “Ph¸t triÓn d−îc liÖu bÒn v÷ng trong thÕ kû 21” 11 D−îc liÖu biÓn - nguån nguyªn TS. NguyÔn Duy ThuÇn Héi th¶o Quèc gia vÒ liÖu lµm thuèc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ (ViÖn D−îc liÖu) Ph¸t triÓn y tÕ biÓn to lín cÇn ®−îc ®Çu t− nghiªn cøu, lÇn thø nhÊt - “Kû khai th¸c vµ ph¸t triÓn yÕu toµn v¨n c¸c ®Ò tµi khoa häc” Danh s¸ch c¸c nghiªn cøu sinh ®Ò tµi KC.10.07 ®∙ tham gia ®µo t¹o Thêi gian STT Hä vµ tªn NCS Tªn ®Ò tµi Ng−êi h−íng dÉn thùc hiÖn 1 Ph¹m Minh Nghiªn cøu vÒ thùc vËt, 1) PGS. TSKH. §ç 2001-2005 H−ng thµnh phÇn ho¸ häc vµ mét Trung §µm (Ch−a b¶o sè t¸c dông d−îc lÝ cña c©y 2) TS. NguyÔn Duy vÖ) nhã ®«ng (Morinda ThuÇn longissima Y.Z. Ruan, Rubiaceae) lµm thuèc ch÷a viªm gan 2 TrÞnh ThÞ §iÖp Nghiªn cøu c©y cóc gai dµi 1) PGS. TS. NguyÔn 2001-2006 (Silybum marianum Th−îng Dong (Ch−a b¶o Gaertn.) lµm thuèc ch÷a 2) PGS. TS. Bïi ThÞ vÖ) viªm gan B»ng 3 NguyÔn Quèc Nghiªn cøu vÒ thùc vËt, 1) PGS. TS. NguyÔn 2001-2005 Thøc thµnh phÇn ho¸ häc vµ t¸c Th−îng Dong (Ch−a b¶o dông sinh häc cña mét sè 2) PGS. TS. Bïi ThÞ vÖ) loµi ban (Hypericum spp.) B»ng ë ViÖt Nam
Môc lôc Ch−¬ng Môc Néi dung Trang Lêi më ®Çu 1 I Tæng quan tµi liÖu 4 1.1 T×nh h×nh nghiªn cøu, sö dông vµ ph¸t triÓn d−îc liÖu 4 trªn thÕ giíi 1.1.1 T×nh h×nh nghiªn cøu, sö dông vµ s¶n xuÊt d−îc liÖu ë 7 Trung Quèc 1.1.2 T×nh h×nh nghiªn cøu, sö dông vµ s¶n xuÊt d−îc liÖu ë Ên 11 §é 1.1.3 T×nh h×nh nghiªn cøu, sö dông vµ s¶n xuÊt d−îc liÖu ë 13 Hµn Quèc 1.1.4 T×nh h×nh nghiªn cøu, sö dông vµ s¶n xuÊt d−îc liÖu ë 14 Indonesia 1. 2 T×nh h×nh nghiªn cøu, sö dông vµ ph¸t triÓn d−îc liÖu ë 16 ViÖt Nam II §èi t−îng vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 23 2.1 §iÒu tra thÞ tr−êng vµ chÝnh s¸ch liªn quan 23 2.1.1 §èi t−îng kh¶o s¸t 23 2.1.2 Ph¹m vi kh¶o s¸t 23 2.1.3 Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 23 2.2 §iÒu tra c©y thuèc, ®éng vËt vµ kho¸ng vËt lµm thuèc 24 2.2.1 Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra, thu thËp c©y thuèc 24 2.2.2 Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra, thu thËp ®éng vËt, kho¸ng vËt lµm 25 thuèc 2.2.3 §Þa bµn ®iÒu tra, nghiªn cøu 26 2.3 §iÒu tra, nghiªn cøu kü thuËt trång mét sè loµi c©y thuèc 26 cã gi¸ trÞ trªn mét sè vïng trång thÝch hîp 2.3.1 §èi t−îng nghiªn cøu 26 2.3.2 §Þa ®iÓm nghiªn cøu 26 2.3.3 Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 27 2.3.3.1 Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra 27 2.3.3.2 Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®Êt 27 2.3.3.3 Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu c¸c thÝ nghiÖm ®ång ruéng 27 2.4 Nghiªn cøu t¹o thuèc míi tõ d−îc liÖu 28 2.4.1 §èi t−îng nghiªn cøu 28 2.4.1.1 Thuèc hç trî viªm gan m¹n ho¹t ®éng tõ d−îc liÖu 28 2.4.1.2 Thuèc ®iÒu trÞ ®¸i th¸o ®−êng 28 2.4.1.3 Thuèc chèng t¨ng cholesterol huyÕt 29 2.4.2 ChuÈn bÞ mÉu thö 29 2.4.2.1 Cao n−íc 29 2.4.2.2 Cao ethanol 29 2.4.2.3 ChiÕt ph©n ®o¹n 29 2.4.2.4 ChÕ phÈm 30 2.4.3 §éng vËt thÝ nghiÖm 30 2.4.4 Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 30 2.4.4.1 Nghiªn cøu vÒ ho¸ häc 30 2.4.4.2 Nghiªn cøu vÒ ®éc tÝnh 31 2.4.4.3 Nghiªn cøu t¸c dông d−îc lý 31 2.4.4.4 Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu vÒ bµo chÕ 32
2.4.4.5 Nghiªn cøu x©y dùng tiªu chuÈn 32 2.4.4.6 Nghiªn cøu ®é æn ®Þnh cña thµnh phÈm 32 2.4.4.7 Nghiªn cøu l©m sµng 32 2.4.5 Xö lý c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu 32 2.5 §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p ®ång bé 33 III KÕt qu¶ ®iÒu tra, nghiªn cøu 34 3.1 §iÒu tra t×nh h×nh d−îc liÖu ë ViÖt Nam vµ mét sè vÊn ®Ò 34 liªn quan 3.1.1 Kh¶o s¸t thÞ tr−êng d−îc liÖu ë ViÖt Nam 34 3.1.1.1 ThÞ tr−êng miÒn B¾c 34 3.1.1.2 ThÞ tr−êng Thanh Hãa 34 3.1.1.3 ThÞ tr−êng thµnh phè Hå ChÝ Minh 36 3.1.1.4 NhËn xÐt chung 39 3.1.2 TiÒm n¨ng vµ hiÖn tr¹ng nguån tµi nguyªn d−îc liÖu ë 40 ViÖt Nam 3.1.2.1 Sù phong phó vÒ thµnh phÇn loµi c©y thuèc 40 3.1.2.2 TiÒm n¨ng khai th¸c sö dông trong y häc cæ truyÒn 42 3.1.2.3 TiÒm n¨ng chiÕt xuÊt hîp chÊt tù nhiªn tõ sinh vËt ®Ó lµm 43 thuèc 3.1.2.4 Nh÷ng c©y thuèc cã gi¸ trÞ sö dông cao cã kh¶ n¨ng khai 43 th¸c trong tù nhiªn 3.1.2.5 VÒ thùc tr¹ng s¨n b¾t ®éng vËt hoang d· ®Ó lµm thuèc 46 3.1.3 T×nh h×nh suy gi¶m nghiªm träng nguån c©y thuèc thiªn 47 nhiªn ë ViÖt Nam 3.1.3.1 Vïng ph©n bè tù nhiªn cña c©y thuèc bÞ thu hÑp 47 3.1.3.2 Sù gi¶m sót nghiªm träng kh¶ n¨ng khai th¸c nhiÒu lo¹i 48 c©y thuèc 3.1.3.3 Nh÷ng c©y thuèc bÞ ®e däa cÇn b¶o vÖ ë ViÖt Nam 49 3.1.3.4 X©y dùng phÇn mÒm qu¶n lý nguån tµi nguyªn d−îc liÖu 50 ViÖt Nam 3.1.4 §iÒu tra vïng trång c©y thuèc 51 3.1.4.1 Vïng Lµo Cai trång c©y thuèc di thùc 51 3.1.4.2 C¸c vïng cao kh¸c trång c©y thuèc di thùc 52 3.1.4.3 Vïng trång c©y thuèc di thùc ë ®ång b»ng 53 3.1.4.4 Vïng trång c©y thuèc nam ë ®ång b»ng B¾c Bé 53 3.1.4.5 Vïng trång c©y thuèc ë Thanh Hãa 54 3.1.4.6 §iÒu tra, ph©n tÝch ®Êt trång ë mét sè vïng nghiªn cøu 55 3.1.4.7 NhËn xÐt chung 56 3.1.5 Nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c cã liªn quan 57 3.1.5.1 VÒ chÝnh s¸ch 57 3.1.5.2 VÒ chÊt l−îng d−îc liÖu vµ c«ng t¸c qu¶n lý d−îc liÖu, 58 c¸c s¶n phÈm cã nguån gèc tõ d−îc liÖu 3.1.5.3 Qu¸ tr×nh chÕ biÕn d−îc liÖu vµ b¶o qu¶n d−îc liÖu 61 3.2 Nghiªn cøu kü thuËt trång mét sè c©y thuèc cã gi¸ trÞ 62 kinh tÕ cao 3.2.1 Nghiªn cøu trång c©y ng−u tÊt 62 3.2.1.1 Nghiªn cøu trång c©y ng−u tÊt thu h¹t gièng t¹i Hµ Néi 62 3.2.1.2 Nghiªn cøu c©y ng−u tÊt thu d−îc liÖu ë Thanh Hãa 64 3.2.1.3 Nghiªn cøu ng−u tÊt thu d−îc liÖu t¹i H−ng Yªn vµ H¶i 66 D−¬ng 3.2.1.4 Nghiªn cøu c©y ng−u tÊt thu h¹t gièng t¹i H¶i D−¬ng 69 3.2.2 Nghiªn cøu trång c©y Ých mÉu 70 3.2.2.1 Nghiªn cøu trång Ých mÉu lÊy d−îc liÖu ë Thanh Hãa 70
3.2.2.2 Nghiªn cøu c©y Ých mÉu lÊy d−îc liÖu t¹i Hµ Néi 71 3.2.2.3 Nghiªn cøu c©y Ých mÉu lÊy h¹t gièng t¹i Hµ Néi 74 3.2.2.4 Nghiªn cøu c©y Ých mÉu lÊy d−îc liÖu t¹i H¶i D−¬ng 76 3.2.2.5 Nghiªn cøu c©y Ých mÉu lÊy h¹t gièng t¹i H¶i D−¬ng 77 3.2.3 Nghiªn cøu trång c©y cóc gai dµi 79 3.2.3.1 ¶nh h−ëng cña thêi vô ®Õn tØ lÖ ®Ëu qu¶ vµ n¨ng suÊt h¹t 79 cña c©y cóc gai 3.2.3.2 ¶nh h−ëng cña ph©n bãn ®Õn sinh tr−ëng vµ n¨ng suÊt 80 cóc gai 3.2.3.3 §éng th¸i tÝch lòy Silymarin cña cóc gai 82 3.2.3.4 Nghiªn cøu s¶n xuÊt h¹t gièng cóc gai ë Sapa 84 3.2.4 Nghiªn cøu trång c©y l·o quan th¶o 85 3.2.4.1 Nghiªn cøu so s¸nh 3 gièng l·o quan th¶o t¹i Hµ Néi 85 3.2.4.1.1 N¨ng suÊt vµ yÕu tè t¹o thµnh n¨ng suÊt h¹t gièng cña 3 85 gièng l·o quan th¶o 3.2.4.1.2 N¨ng suÊt vµ yÕu tè t¹o thµnh n¨ng suÊt d−îc liÖu 3 gièng 86 l·o quan th¶o 3.2.4.1.3 Hµm l−îng ho¹t chÊt trong d−îc liÖu 3 gièng l·o quan 88 th¶o 3.2.4.2 ¶nh h−ëng cña kho¶ng c¸ch vµ ph©n bãn ®Õn n¨ng suÊt 88 vµ chÊt l−îng d−îc liÖu l·o quan th¶o 3.2.4.3 Nghiªn cøu c©y l·o quan th¶o ë Sapa 91 3.2.5 Nghiªn cøu trång c©y actis« 92 3.2.5.1 Nghiªn cøu c©y actis« lÊy d−îc liÖu ë §µ L¹t, L©m §ång 92 3.2.5.2 Nghiªn cøu c©y actis« lµm gièng ë Sapa, Lµo Cai 94 3.2.5.2.1 Nh©n gièng v« tÝnh 94 3.2.5.2.2 Nh©n gièng h÷u tÝnh 94 3.2.6 X©y dùng mét sè quy tr×nh s¶n xuÊt gièng vµ s¶n xuÊt 95 d−îc liÖu cña 5 c©y thuèc nghiªn cøu trªn c¸c vïng trång 3.3 KÕt qu¶ nghiªn cøu mét sè thuèc míi tõ d−îc liÖu 96 3.3.1 Nghiªn cøu thuèc hç trî ®iÒu trÞ viªm gan m¹n ho¹t ®éng 96 3.3.1.1 Nghiªn cøu sµng läc t×m vÞ thuèc vµ chÕ phÈm cã t¸c 96 dông b¶o vÖ gan 3.3.1.1.1 T¸c dông cña d−îc liÖu trªn ALT vµ bilirubin ë chuét g©y 96 viªm gan cÊp b»ng CCl4 3.3.1.1.2 T¸c dông b¶o vÖ gan cña mét sè chÕ phÈm tõ m· ®Ò vµ 98 chÕ phÈm phèi hîp gi÷a c¸c d−îc liÖu 3.3.1.1.3 Nghiªn cøu lËp c«ng thøc cho bµi thuèc hç trî ®iÒu trÞ 100 VGMH§ 3.3.1.2 Nghiªn cøu vÒ hãa häc 101 3.3.1.3 Nghiªn cøu quy tr×nh chiÕt xuÊt s¶n phÈm Cugama 102 3.3.1.3.1 Nghiªn cøu chiÕt xuÊt s¶n phÈm tõ m· ®Ò 102 3.3.1.3.2 Nghiªn cøu chiÕt xuÊt silymarin tõ qu¶ cóc gai 105 3.3.1.4 Nghiªn cøu ®éc tÝnh vµ t¸c dông d−îc lý cña thuèc 107 Cugama 3.3.1.4.1 KÕt qu¶ nghiªn cøu ®éc tÝnh cña thuèc Cugama 107 3.3.1.4.2 Nghiªn cøu t¸c dông d−îc lý cña thuèc Cugama 107 3.3.1.5 Nghiªn cøu bµo chÕ viªn nÐn bao phim Cugama 110 3.3.1.5.1 Nghiªn cøu bµo chÕ viªn nÐn 110 3.3.1.5.2 Nghiªn cøu bµo chÕ viªn bao phim Cugama 112 3.3.1.6 X©y dùng tiªu chuÈn 113 3.3.2 Nghiªn cøu thuèc ®iÒu trÞ ®¸i th¸o ®−êng 114
3.3.2.1 KÕt qu¶ nghiªn cøu sµng läc t¸c dông h¹ glucose huyÕt 114 cña mét sè d−îc liÖu vµ bµi thuèc 3.3.2.1.1 KÕt qu¶ sµng läc t¸c dông h¹ glucose huyÕt cña 20 mÉu 114 thö tõ mét sè d−îc liÖu vµ bµi thuèc 3.3.2.1.2 Lùa chän d−îc liÖu ®Ó nghiªn cøu chÕ t¹o thuèc 115 3.3.2.2 KÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ hãa häc 116 3.3.2.2.1 Nghiªn cøu s¬ bé vÒ thµnh phÇn hãa häc cña qu¶ nhµu 116 3.3.2.2.2 Nghiªn cøu s¬ bé vÒ thµnh phÇn hãa häc trong rÔ tri mÉu 116 3.3.2.3 Nghiªn cøu vÒ chiÕt xuÊt 117 3.3.2.4 KÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ d−îc lý vµ ®éc tÝnh 120 3.3.2.4.1 KÕt qu¶ nghiªn cøu t¸c dông h¹ glucose huyÕt cña d−îc 120 liÖu tri mÉu 3.3.2.4.2 KÕt qu¶ nghiªn cøu t¸c dông h¹ glucose huyÕt cña qu¶ 123 nhµu 3.3.2.4.3 KÕt qu¶ nghiªn cøu t¸c dông h¹ glucose huyÕt cña bét 125 Asphocitrin 3.3.2.4.4 KÕt qu¶ thö ®éc tÝnh cña bét Asphocitrin 126 3.3.2.5 Nghiªn cøu d¹ng bµo chÕ 127 3.3.2.5.1 §Æc ®iÓm nguyªn phô liÖu 127 3.3.2.5.2 C«ng thøc dù kiÕn mét viªn nang 127 3.3.2.5.3 Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 127 3.3.2.5.4 Nghiªn cøu ph−¬ng ph¸p phèi t¸ d−îc ¶nh h−ëng tíi chÊt 128 l−îng cña viªn nang 3.3.2.6 Nghiªn cøu x©y dùng tiªu chuÈn 128 3.3.2.7 Theo dâi ®é æn ®Þnh cña thµnh phÈm thuèc 129 3.3.3 Nghiªn cøu thuèc ®iÒu trÞ t¨ng cholesterol huyÕt 130 3.3.3.1 Nghiªn cøu t×m vÞ thuèc vµ chÕ phÈm cã t¸c dông 130 3.3.3.2 Nghiªn cøu thµnh phÇn hãa häc 132 3.3.3.2.1 Thµnh phÇn hãa häc cña thÊt diÖp ®ëm 132 3.3.3.2.2 Nghiªn cøu thµnh phÇn hãa häc th©n rÔ nghÖ s©m 133 3.3.3.3 Nghiªn cøu chiÕt xuÊt 134 3.3.3.3.1 ChiÕt xuÊt cao th©n rÔ nghÖ s©m 134 3.3.3.3.2 ChiÕt xuÊt cao kh« thÊt diÖp ®ëm 135 3.3.3.4 Nghiªn cøu ®éc tÝnh 135 3.3.3.5 KÕt qu¶ thö t¸c dông d−îc lý 136 3.3.3.5.1 T¸c dông d−îc lý cña thÊt diÖp ®ëm 136 3.3.3.5.2 T¸c dông d−îc lý cña nghÖ s©m 140 3.3.3.6 Nghiªn cøu bµo chÕ viªn nang Curpenin 141 3.3.3.7 Nghiªn cøu x©y dùng tiªu chuÈn 141 3.3.3.8 Nghiªn cøu l©m sµng viªn nang Curpenin 141 3.4 §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p ®ång bé ®Ó sö dông vµ ph¸t 146 triÓn bÒn v÷ng nguån tµi nguyªn d−îc liÖu ViÖt Nam 3.4.1 §¸nh gi¸ toµn diÖn nguån tµi nguyªn d−îc liÖu 147 3.4.2 Khai th¸c hîp lÝ, b¶o tån ®i ®«i víi khuyÕn khÝch ph¸t 148 triÓn nu«i trång d−îc liÖu 3.4.2.1 Khai th¸c hîp lÝ nguån tµi nguyªn hoang d· 148 3.4.2.2 B¶o tån nguån gen c©y con lµm thuèc 150 3.4.2.3 KhuyÕn khÝch ph¸t triÓn trång c©y thuèc 151 3.4.3 Kh«i phôc vµph¸t triÓn ®ång bé c¸c vïng trång c©y thuèc 153 3.4.3.1 VÊn ®Ò gièng vµ ph¸t triÓn c«ng nghÖ sinh häc ®Ó c¶i t¹o 153 gièng c©y thuèc 3.4.3.2 N©ng cao tr×nh ®é th©m canh c©y trång d−îc liÖu 154
3.4.3.3 ¸p dông c¸c quy tr×nh s¶n xuÊt d−îc liÖu s¹ch cã n¨ng 155 suÊt cao 3.4.3.4 VÊn ®Ò chÕ biÕn sau thu ho¹ch 156 3.4.3.5 Tæ chøc thùc hiÖn 157 3.4.4 Sö dông hîp lÝ vµ t¨ng c−êng kiÓm so¸t chÊt l−îng d−îc 157 liÖu 3.4.5 T¹o nguån nguyªn liÖu míi, ®i s©u nghiªn cøu n©ng cao 159 chÊt l−îng thuèc tõ d−îc liÖu 3.4.5.1 T¹o nguån nguyªn liÖu míi 159 3.4.5.2 §i s©u nghiªn cøu n©ng cao chÊt l−îng thuèc tõ d−îc liÖu 159 3.4.6 Më réng thÞ tr−êng ®i ®«i víi x©y dùng th−¬ng hiÖu d−îc 160 liÖu ViÖt Nam 3.4.6.1 Ph¸t triÓn thÞ tr−êng d−îc liÖu 160 3.4.6.2 X©y dùng, b¶o hé, qu¶ng b¸ th−¬ng hiÖu d−îc liÖu ViÖt 162 Nam 3.4.7 Ph¸t triÓn s¶n xuÊt thuèc tõ d−îc liÖu trªn qui m« c«ng 162 nghiÖp 3.4.8 VÊn ®Ò vÒ ®Çu t−, c¬ chÕ qu¶n lÝ vµ chÝnh s¸ch ®ßn bÈy 164 3.4.8.1 §Çu t− 164 3.4.8.2 Cã chÕ qu¶n lý vµ chÝnh s¸ch ®ßn bÈy 165 3.4.8.3 Më réng hîp t¸c vµ liªn doanh liªn kÕt 167 IV KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ 169 4.1 KÕt luËn 169 4.2 §Ò nghÞ 174 Tµi liÖu tham kh¶o 175
C¸c ch÷ viÕt t¾t aLt : Alanin amino transaminase aoa : Antioxydant activity (Ho¹t tÝnh chèng oxy hãa) BC : B¹ch cÇu bmi : ChØ sè khèi l−îng BTTN : B¶o tån thiªn nhiªn bvtv : B¶o vÖ thùc vËt ce : Cholesterol ester cg : Cóc gai cgdt : Cóc gai di thùc cites : Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora CR : Critical endangered (§ang cùc k× bÞ nguy cÊp) cs : Céng sù ct : Cholesterol toµn phÇn cv : Sai sè thÝ nghiÖm do : Ngµy tr−íc khi ®iÒu trÞ d60 : Ngµy ®iÒu trÞ 60 d®vn 3 : D−îc ®iÓn ViÖt Nam III dl : D−îc liÖu DM : Dung m«i §C : §èi chøng ®t® : §¸i th¸o ®−êng en : Endangered (§ang bÞ nguy cÊp) et al. : Vµ nh÷ng ng−êi kh¸c gap : Good Agricultural Practice gh : Glucose huyÕt GMP : Good Manufaturing Practice gpt : Glutamico - pyruvic transaminase gsp : Good Storage Practice Ha : HuyÕt ¸p HBsag (-) : Ph¶n øng HBsAg ©m tÝnh HBsag (+) : Ph¶n øng HBsAg d−¬ng tÝnh hdl-c : High density lipoprotein - cholesterol htco : Ho¹t tÝnh chèng oxyho¸ iucn : The International Union for Conservation of Nature and Natural Resources kc : Kho¶ng c¸ch
lcat : Lecithin cholesterol acyl transferase ldl-c : Low density lipoprotein - cholesterol lp : lipoprotein lqt : C©y l·o quan th¶o lsd% : §é lÖch chuÈn thÝ nghiÖm md : MiÔn dÞch mda : Malonyl dialdehyd ncdl : Nghiªn cøu d−îc liÖu nckh : Nghiªn cøu khoa häc nk : Natural Killer (B¹ch cÇu diÖt tù nhiªn) npk : Ph©n ®¹m, l©n, ka li ns : N¨ng suÊt P : Protein pb : Ph©n bãn pvp : Polyvinyl pyrolidon rllm : Rèi lo¹n lipid m¸u sklm : S¾c kÝ líp máng sop : Standard Operating Practice tch : T¨ng cholesterol huyÕt tcm : Traditional chinese medicine tcyttg : tæ chøc y tÕ thÕ giíi Td§ : ThÊt diÖp ®ëm tg : Triglycerid tha : T¨ng huyÕt ¸p tlm : Tû lÖ mäc tlnm : Tû lÖ n¶y mÇm TQ : Trung Quèc vgb : Viªm gan B vgMh® : Viªm gan m¹n ho¹t ®éng vldl : Very low density lipoprotein vqg : V−ên quèc gia vu : Vulnerable (S¾p bÞ nguy cÊp) vx®m : V÷a x¬ ®éng m¹ch who : World Health Organization (Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi) WTO : World Trade Organization wwf : The World Wild Fund for Nature = World Wild - life Fund yDhct : Y d−îc häc cæ truyÒn yhct : Y häc cæ truyÒn
lêi më ®Çu C©y con lµm thuèc chiÕm mét vÞ trÝ quan träng trong viÖc ch¨m sãc vµ b¶o vÖ søc khoÎ con ng−êi vµ trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Theo Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi, xu thÕ sö dông thuèc cã nguån gèc tù nhiªn cã chiÒu h−íng ngµy cµng gia t¨ng. N»m trong vµnh ®ai khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa nãng vµ Èm, ViÖt Nam cã nguån tµi nguyªn ®éng - thùc vËt vµ kho¸ng vËt phong phó vµ ®a d¹ng. Bªn c¹nh ®ã, céng ®ång c¸c d©n téc ë n−íc ta tõ bao ®êi nay còng ®· cã nhiÒu kinh nghiÖm sö dông nguån c©y cá, kho¸ng vËt s½n cã trong tù nhiªn ®Ó lµm thuèc ch÷a bÖnh vµ båi bæ søc khoÎ. Víi chñ tr−¬ng x©y dùng nÒn Y häc ViÖt Nam khoa häc vµ ®¹i chóng, ngay sau ngµy hoµ b×nh lËp l¹i ë miÒn B¾c (1954) vµ gi¶i phãng miÒn Nam thèng nhÊt ®Êt n−íc (1975), Nhµ n−íc ta ®· cã nhiÒu nç lùc ®Çu t− cho c«ng t¸c ®iÒu tra, ph¸t triÓn nu«i trång vµ nghiªn cøu thuèc tõ d−îc liÖu. Thùc vËy, tÝnh ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû tr−íc, c«ng t¸c ®iÒu tra c¬ b¶n vÒ d−îc liÖu ®· ghi nhËn gÇn 2000 loµi c©y thuèc. C«ng t¸c nu«i trång c©y d−îc liÖu còng rÊt ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ c¸c vïng trång c©y thuèc nam, c©y thuèc nhËp néi vµ c©y tinh dÇu… D−îc liÖu khai th¸c tõ tù nhiªn vµ nu«i trång ®· ®¸p øng gÇn nh− tho¶ m·n nhu cÇu sö dông trong n−íc, gãp phÇn quan träng b¶o vÖ søc kháe cho toµn d©n. NhiÒu lo¹i d−îc liÖu vµ tinh dÇu cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao còng ®· ®−îc xuÊt khÈu. Tuy nhiªn, tõ khi nÒn kinh tÕ n−íc ta chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr−êng, ®ång thêi víi chÝnh s¸ch më cöa xuÊt nhËp khÈu ®· cã nh÷ng t¸c ®éng kh«ng nhá tíi thÞ tr−êng d−îc liÖu vµ thuèc ë trong n−íc. NhiÒu vïng trång c©y thuèc t¹o lËp ®−îc trong nh÷ng n¨m tr−íc ®©y kh«ng cßn ®ñ søc c¹nh tranh ®Ó tiÕp tôc trång c©y d−îc liÖu. D−îc liÖu nhËp khÈu å ¹t, cïng víi sù tham gia cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau còng lµm cho c«ng t¸c kiÓm so¸t chÊt l−îng d−îc liÖu gÆp nhiÒu khã kh¨n, trë ng¹i. Riªng vÒ nguån c©y thuèc thiªn nhiªn, do bÞ khai th¸c nhiÒu n¨m, Ýt chó ý b¶o vÖ t¸i sinh ®· lµm cho nguån tµi nguyªn nµy gi¶m sót nghiªm träng. NhiÒu loµi c©y thuèc cã gi¸ trÞ sö dông vµ kinh tÕ cao, tr−íc kia khai th¸c ®−îc nhiÒu nay ®· mau chãng c¹n kiÖt, hoÆc trë nªn rÊt hiÕm, ®Õn møc cã nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng… 1