Đạo đức học phương Tây đương đại: Tổng quan các trào lưu và các vấn đề chủ yếu

§¹o ®øc häc ph−¬ng T©y ®−¬ng ®¹i:<br /> tæng quan c¸c trµo l−u vµ c¸c vÊn ®Ò chñ yÕu<br /> <br /> <br /> <br /> NguyÔn Vò H¶o(*)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> T huËt ng÷ “®¹o ®øc häc” cã nguån<br /> gèc tõ thuËt ng÷ “ethos” trong tiÕng<br /> Hy L¹p cæ vµ ®−îc Aristotle (384-322<br /> I. Khuynh h−íng duy lý - duy khoa häc trong ®¹o<br /> ®øc häc(*)<br /> Khuynh h−íng duy lý - duy khoa<br /> tr.CN) sö dông víi tÝnh c¸ch lµ m«n häc häc chñ yÕu ®−îc h×nh thµnh tõ thÕ kû<br /> vÒ phÈm h¹nh, mét trong nh÷ng lÜnh XIX vµ ph¸t triÓn trong thÕ kû XX.<br /> vùc ®Æc thï cña triÕt häc, m«n triÕt häc Khuynh h−íng nµy xuÊt ph¸t tõ triÕt<br /> thùc tiÔn. Sau nµy, ®¹o ®øc häc ®−îc häc cæ ®iÓn §øc vµ tËp trung vµo c¸c<br /> xem lµ m«n häc vÒ ®¹o ®øc vµ lu©n lý. vÊn ®Ò ph−¬ng ph¸p luËn cña khoa häc<br /> Trong mçi giai ®o¹n ph¸t triÓn lÞch sö tù nhiªn vµ c¸c vÊn ®Ò trùc tiÕp g¾n liÒn<br /> nh©n lo¹i, c¸c häc thuyÕt ®¹o ®øc häc cã víi c¸c thµnh tùu khoa häc kü thuËt.<br /> ¶nh h−ëng kh«ng nhá ®Õn nÒn t¶ng ®êi<br /> C¸c trµo l−u ®¹o ®øc häc thuéc<br /> sèng tinh thÇn x· héi còng nh− lèi sèng<br /> khuynh h−íng duy lý - duy khoa häc<br /> ®¹o ®øc cña c¸c c¸ nh©n vµ céng ®ång<br /> nµy cã thiªn h−íng ®Ò cao tÝnh hîp lý<br /> ng−êi kh¸c nhau trong x· héi.<br /> khoa häc, ®−a ra c¸c tiªu chuÈn chÆt<br /> Trong bµi viÕt nµy, chóng t«i muèn chÏ mang tÝnh khoa häc, cè g¾ng vËn<br /> ®−a ra mét bøc tranh tæng quan vÒ c¸c dông c¸c kh¸i niÖm ®¹o ®øc cho toµn bé<br /> trµo l−u ®¹o ®øc häc ph−¬ng T©y vµ c¸c giíi tù nhiªn d−íi gãc nh×n toµn cÇu vµ<br /> vÊn ®Ò chñ yÕu trong thÕ kû XX vµ hiÖn ph©n biÖt nh÷ng c«ng tr×nh khoa häc<br /> nay. ®Ých thùc víi c¸c häc thuyÕt mang tÝnh<br /> Trong thÕ kû XX, ë c¸c n−íc ph−¬ng t«n gi¸o - thÇn tho¹i. Trµo l−u cã −u thÕ<br /> T©y xuÊt hiÖn rÊt nhiÒu trµo l−u ®¹o trong khuynh h−íng nµy lµ ®¹o ®øc häc<br /> ®øc häc kh¸c nhau, nh−ng cã thÓ quy vÒ ph©n tÝch, mét trµo l−u dùa vµo c¸c<br /> ba khuynh h−íng chñ yÕu sau ®©y: 1) nguyªn t¾c thùc chøng vÒ ®¹o ®øc.<br /> khuynh h−íng duy lý - duy khoa häc<br /> trong ®¹o ®øc häc; 2) khuynh h−íng phi<br /> duy lý trong ®¹o ®øc häc; vµ 3) khuynh (*)<br /> PGS. TS., Tr−êng §¹i häc KHXH&NV, §¹i häc<br /> h−íng ®¹o ®øc häc t«n gi¸o. Quèc gia Hµ Néi.<br /> §¹o ®øc häc ph−¬ng T©y… 33<br /> <br /> §−îc h×nh thµnh tõ triÕt häc ph©n mÖnh lÖnh cña ng−êi ph¸t ng«n trªn c¬<br /> tÝch hay chñ nghÜa thùc chøng logic, së c¸c c¶m xóc ®Ó t¸c ®éng ®Õn t©m lý<br /> ®¹o ®øc häc ph©n tÝch ®−îc xem lµ ng−êi nghe.<br /> siªu ®¹o ®øc häc (metaethics), bé phËn<br /> Mét nh¸nh kh¸c cña siªu ®¹o ®øc<br /> cña ®¹o ®øc häc nghiªn cøu nh÷ng vÊn<br /> häc lµ thuyÕt trùc gi¸c do G. E. Moore<br /> ®Ò vÒ b¶n chÊt nhËn thøc luËn vµ logic<br /> (1873-1958) khëi x−íng trong t¸c phÈm<br /> cña ng«n ng÷ ®¹o ®øc. Siªu ®¹o ®øc häc<br /> Nh÷ng nguyªn lý cña ®¹o ®øc häc.<br /> chØ nghiªn cøu h×nh thøc cña nh÷ng<br /> Chèng l¹i c¸ch tiÕp cËn cña chñ nghÜa<br /> ph¸n ®o¸n ®¹o ®øc, chø kh«ng xem xÐt<br /> tù nhiªn ®èi víi vÊn ®Ò ®¹o ®øc, Moore<br /> néi dung ®¹o ®øc, nguyªn t¾c ®¹o ®øc<br /> cho r»ng, c¸c ®¹i biÓu cña c¸ch tiÕp cËn<br /> cña nh÷ng ph¸n ®o¸n Êy. Trªn thùc tÕ,<br /> nµy nh− Aristotle, J. Bentham, H.<br /> siªu ®¹o ®øc häc chñ yÕu tËp trung lµm<br /> Spencer ®· m¾c sai lÇm, vi ph¹m c¸c<br /> râ ý nghÜa cña c¸c kh¸i niÖm vµ c¸c<br /> quy luËt logic h×nh thøc khi ®−a ra ®Þnh<br /> mÖnh ®Ò ®¹o ®øc, v× vËy nã cã thÓ coi lµ<br /> nghÜa luÈn quÈn theo kiÓu vßng trßn:<br /> mét biÕn thÓ cña logic häc t×nh th¸i<br /> Hä ®ång nhÊt c¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n cña<br /> [Xem 2, 202-217].<br /> ®¹o ®øc häc cña m×nh nh− “h¹nh phóc”<br /> (thuyÕt h¹nh phóc), “kho¸i l¹c” (thuyÕt<br /> Mét nh¸nh cña siªu ®¹o ®øc häc lµ<br /> kho¸i l¹c), “c¸i lîi” (thuyÕt vÞ lîi) víi<br /> ®¹o ®øc häc cña thuyÕt c¶m xóc<br /> ph¹m trï “c¸i thiÖn” vµ vÒ phÇn m×nh<br /> (emotivism) cña B. Russell, R. Carnap,<br /> l¹i ®Þnh nghÜa c¸c häc thuyÕt nµy nhê<br /> A. J. Ayer, L. Stevenson (chñ nghÜa thùc<br /> chÝnh c¸c thuËt ng÷ ®ã. Theo Moore,<br /> chøng logic), theo ®ã c¸c c©u vÒ ®¹o ®øc<br /> thùc ra, kh«ng ®−îc x¸c ®Þnh ë ph−¬ng<br /> häc kh«ng ph¶i lµ c¸c ph¸n ®o¸n logic,<br /> diÖn duy lý, c¸i thiÖn vµ c¸i ¸c chØ cã thÓ<br /> mµ thÓ hiÖn th¸i ®é c¶m xóc cña ng−êi<br /> ®−îc c¶m nhËn mét c¸ch thuÇn tóy<br /> nãi. Ch¼ng h¹n, c©u “Tra kh¶o con<br /> b»ng trùc gi¸c trong tõng tr−êng hîp cô<br /> ng−êi – ®ã lµ kh«ng tèt” hay c©u “C¸i<br /> thÓ. Thµnh thö, ®¹o ®øc häc cña chñ<br /> nµy lµ c¸i thiÖn, cßn c¸i kia lµ c¸i ¸c”<br /> nghÜa tù nhiªn, theo Moore, lµ kh«ng<br /> kh«ng m« t¶ sù kiÖn nµo, kh«ng cung<br /> khoa häc, còng gièng nh− ®¹o ®øc häc<br /> cÊp bÊt cø th«ng tin nµo vÒ thÕ giíi,<br /> duy t©m – t«n gi¸o [Xem 6, 75-77; 7,<br /> thµnh thö kh«ng thÓ kiÓm tra ®−îc tÝnh<br /> 55].<br /> ch©n lý, kh«ng thÓ nãi ®ã lµ nh÷ng<br /> mÖnh ®Ò ch©n thùc hay gi¶ dèi. C¸c nhµ ThuyÕt phñ ®Þnh ®¹o ®øc häc<br /> t− t−ëng nµy sö dông nguyªn lý thùc (ethical negativism) ph¸t triÓn vµo<br /> chøng víi tÝnh c¸ch lµ tiªu chÝ quan nh÷ng thËp niªn 1940-1960 trong<br /> träng nhÊt cho tÝnh khoa häc, theo ®ã khu«n khæ cña chñ nghÜa thùc chøng<br /> mäi lý thuyÕt khoa häc thùc sù ®Òu ph¶i míi. Trµo l−u nµy ®Æc tr−ng bëi th¸i ®é<br /> ®−îc kiÓm chøng b»ng kinh nghiÖm. hoµi nghi vµ xu h−íng phñ ®Þnh hoÆc<br /> Nh− vËy, theo thuyÕt c¶m xóc, còng nh− ®èi lËp víi mäi ®Ò xuÊt hay mÖnh lÖnh<br /> c¸c mÖnh ®Ò ®¹o ®øc häc, c¸c mÖnh ®Ò vÒ ®¹o ®øc. Sau ®ã, trµo l−u nµy ®−îc<br /> t«n gi¸o lµ kh«ng thÓ kiÓm chøng ®−îc thay thÕ b»ng trµo l−u ph©n tÝch ng«n<br /> b»ng kinh nghiÖm hay thùc nghiÖm, tøc ng÷ trong ®¹o ®øc häc víi c¸c ®¹i<br /> lµ chóng kh«ng cã tÝnh khoa häc, mµ chØ biÓu nh− Stephen E. Toulmin (1922-<br /> thÓ hiÖn thiªn h−íng, mong muèn vµ 1997), Peter F. Strawson (1919-2006) ë<br /> 34 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 4.2013<br /> <br /> <br /> Anh vµ Mü. Trµo l−u nµy tËp trung vµo chøa ®ùng trong ®ã lîi Ých cña nã. §¹o<br /> c¸c vÊn ®Ò lu©n lý ®¹o ®øc liªn quan ®øc ë ®©y cã xu h−íng ®−îc xem nh−<br /> ®Õn ng«n ng÷ tù nhiªn th−êng ngµy ph−¬ng tiÖn ®Ó ®¹t ®−îc sù th− th¸i t©m<br /> trong ng÷ c¶nh giao tiÕp (trß ch¬i ng«n hån vµ sù hµi lßng víi cuéc sèng. Trong<br /> ng÷). MÆc dï cã nh÷ng ®iÓm chung, trµo ý nghÜa ®ã, kh¸i niÖm thiÖn vµ ¸c kh«ng<br /> l−u ph©n tÝch ng«n ng÷ trong ®¹o ®øc cßn mang ý nghÜa siªu h×nh, mµ trë<br /> häc cã ®iÓm kh¸c víi thuyÕt c¶m xóc. thµnh vÊn ®Ò thùc tiÔn ®¬n thuÇn.<br /> NÕu nh÷ng ng−êi theo thuyÕt c¶m xóc §¹o ®øc häc thùc dông luËn chñ yÕu<br /> chñ yÕu tËp trung ph©n tÝch c¸c mÖnh thiªn vÒ c¸ch tiÕp cËn duy lý. Charles<br /> ®Ò ®¹o ®øc, th× c¸c ®¹i biÓu cña trµo l−u Sanders Peirce ®· phª ph¸n chñ nghÜa<br /> ph©n tÝch ng«n ng÷ tËp trung vµo logic phi duy lý vµ chñ nghÜa gi¸o ®iÒu v× ®·<br /> cña ng«n ng÷ ®¹o ®øc nãi chung vµ cho tuyÖt ®èi hãa c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc nh−<br /> r»ng nh÷ng ph¸n ®o¸n ®¹o ®øc c¸ biÖt nh÷ng gi¸ trÞ vÜnh h»ng vµ bÊt biÕn.<br /> cã thÓ ®−îc luËn gi¶i nhê c¸c luËn ®iÓm William James ®−a ra hai nguyªn t¾c c¬<br /> chung h¬n, nhê c¸c nguyªn t¾c ®¹o ®øc, b¶n: 1) C¸i thiÖn kh«ng ph¶i lµ ph¹m<br /> nh−ng b¶n th©n c¸c nguyªn t¾c nµy l¹i trï trõu t−îng, mµ lu«n ®¸p øng mét<br /> kh«ng thÓ nµo ®−îc luËn gi¶i. Theo trµo nhu cÇu nµo ®ã; 2) Mçi t×nh huèng ®¹o<br /> l−u nµy, viÖc lùa chän quan niÖm ®¹o ®øc lµ ®éc ®¸o vµ kh«ng lÆp l¹i, thµnh<br /> ®øc lµ viÖc riªng cña mçi ng−êi vµ ®−îc thö kh«ng tån t¹i ch©n lý tuyÖt ®èi; mçi<br /> thùc hiÖn mét c¸ch tïy ý trªn c¬ së thiªn t×nh huèng l¹i cã mét gi¶i ph¸p míi.<br /> h−íng c¸ nh©n. Nãi c¸ch kh¸c, ®¹o ®øc James coi kh¶ n¨ng lµm viÖc, kÕt qu¶<br /> häc kh«ng thÓ mang ®Õn cho con ng−êi cuèi cïng vµ c¸c hÖ qu¶ thùc tiÔn chÝnh<br /> ®Þnh h−íng ®¹o ®øc vµ t− t−ëng, mµ chØ lµ tiªu chuÈn cña ch©n lý hay chuÈn<br /> h−íng dÉn mäi ng−êi c¸c quy t¾c h×nh mùc ®¹o ®øc nhÊt ®Þnh [Xem 6, 27-53].<br /> thøc cña ng«n ng÷ ®¹o ®øc. Cßn theo John Dewey, con ng−êi lu«n<br /> gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô cô thÓ ®Ó ®¹t<br /> Thùc dông luËn còng lµ mét trong<br /> ®−îc c¸c môc ®Ých ®¸p øng c¸c ®ßi hái<br /> c¸c trµo l−u ®¹o ®øc häc thuéc khuynh<br /> cña ý chÝ. Khi ®ã, lý tÝnh thÓ hiÖn vai<br /> h−íng duy lý – duy khoa häc. §¹o ®øc<br /> trß cña nã qua viÖc lùa chän c¸c ph−¬ng<br /> häc cña thùc dông luËn víi c¸c ®¹i biÓu<br /> tiÖn hay c«ng cô phï hîp ®Ó ®¹t ®−îc<br /> nh− Charles Sanders Peirce (1893-<br /> môc tiªu ®Æt ra (chñ nghÜa c«ng cô) vµ<br /> 1914), William James (1842-1919),<br /> t×m ra c¸c kiÓu hµnh ®éng ®óng ®¾n<br /> John Dewey (1859-1952) vµ Richard<br /> ®¶m b¶o ®−îc lîi Ých. Nh− vËy, khi liªn<br /> Rorty (1931-2007) l¹i chñ tr−¬ng g¾n<br /> kÕt c¸c kh¸i niÖm lu©n lý víi c¸c lîi Ých,<br /> c¸c kh¸i niÖm lu©n lý víi c¸c lîi Ých,<br /> nhu cÇu vµ sù thµnh c«ng cña hµnh<br /> nhu cÇu vµ tÝnh hiÖu qu¶ cña hµnh<br /> ®éng, thùc dông luËn coi hµnh ®éng lµ<br /> ®éng (Ých lîi thùc tiÔn) vµ g¸n cho chóng<br /> cã ®Æc ®iÓm t×nh huèng.<br /> ®Æc ®iÓm t×nh huèng. Ch¼ng h¹n,<br /> William James cho r»ng, ch©n lý lµ II. Khuynh h−íng nh©n b¶n phi duy lý trong ®¹o<br /> nh÷ng g× cã kÕt qu¶ tèt ®Ñp. Cßn John ®øc häc<br /> Dewey l¹i cho r»ng, tÝnh h÷u Ých thùc tÕ Khuynh h−íng nh©n b¶n phi duy lý<br /> lµ tiªu chuÈn ®¹o ®øc, vµ r»ng mçi t×nh trong ®¹o ®øc häc chñ yÕu dùa vµo nÒn<br /> huèng ®¹o ®øc lµ ®éc nhÊt v« nhÞ vµ t¶ng nh©n häc cña chñ nghÜa phi duy lý<br /> §¹o ®øc häc ph−¬ng T©y… 35<br /> <br /> vµ phi quyÕt ®Þnh luËn nh»m lý gi¶i con ng−êi phï hîp víi trËt tù kh¸ch<br /> nguån gèc, t− t−ëng vµ hµnh vi ®¹o ®øc. quan cña c¸c gi¸ trÞ. Theo Husserl, kh¸c<br /> C¸c trµo l−u nµy cã xu h−íng trë vÒ víi víi ®¹o ®øc häc kinh nghiÖm, ®¹o ®øc<br /> vÊn ®Ò siªu h×nh häc, vÊn ®Ò con ng−êi, häc thuÇn tóy gièng nh− to¸n häc thuÇn<br /> vÊn ®Ò ý thøc, vÊn ®Ò v« thøc... ë ®©y, tóy, cã tr−íc kinh nghiÖm vµ ®−îc g¸n<br /> chóng t«i tËp trung chñ yÕu vµo quan cho c¸c chuÈn mùc.<br /> niÖm ®¹o ®øc häc cña hiÖn t−îng häc, Quan niÖm cña Husserl vÒ ®¹o ®øc<br /> chñ nghÜa hiÖn sinh, chñ nghÜa nh©n vÞ häc thuÇn tóy lµ nç lùc cña «ng tr¸nh<br /> vµ ph©n t©m häc. chñ nghÜa t©m lý, chñ nghÜa kinh<br /> Husserl ph©n tÝch vÊn ®Ò ®¹o ®øc nghiÖm vµ chñ nghÜa t−¬ng ®èi trong<br /> häc trong mét lo¹t bµi gi¶ng cña «ng tõ ®¹o ®øc häc. Tõ ®©y, Husserl ®· ®−a ra<br /> n¨m 1891 ®Õn n¨m 1924. XuÊt ph¸t häc thuyÕt ®¹o ®øc häc vÒ c¸c gi¸ trÞ<br /> ®iÓm cña ®¹o ®øc häc hiÖn t−îng kh¸ch quan víi tÝnh c¸ch lµ ®¹o ®øc häc<br /> luËn Husserl lµ vÊn ®Ò mµ Brentano khoa häc. §¹o ®øc häc gi¸ trÞ cña<br /> ®Æt ra trong t¸c phÈm VÒ nguån gèc cña Husserl h−íng ®Õn viÖc nghiªn cøu lÜnh<br /> nhËn thøc ®¹o ®øc [3]: nguån gèc cña vùc ®Æc thï cã tÝnh tiªn nghiÖm trong<br /> c¸c kh¸i niÖm ®¹o ®øc häc cÇn ph¶i t×m c¸c c¶m xóc hay c¸c c¶m gi¸c.<br /> kiÕm trong c¸c c¶m gi¸c, nh−ng c¸c c¶m Chñ nghÜa hiÖn sinh lµ mét trong<br /> gi¸c l¹i ch−a ph¶i lµ c¸c nguyªn t¾c cña c¸c trµo l−u cã ¶nh h−ëng cña xu h−íng<br /> ®¹o ®øc häc; chóng cã thÓ ®−îc ®−a ra ®¹o ®øc häc nh©n b¶n phi duy lý. Nçi<br /> nhê ph¶n øng ®èi víi c¶m gi¸c vµ nhê tr¨n trë cña c¸c nhµ ®¹o ®øc häc<br /> sù t−¬ng tù gi÷a c¸c ph¸n ®o¸n vµ c¸c hiÖn sinh nh− Kierkegaard (1813-<br /> c¶m xóc. Còng nh− Brentano, Husserl 1855), M. Heidegger (1889-1976), K.<br /> phª ph¸n ®¹o ®øc häc Kant v× ®· kh«ng Jaspers (1883-1969), J. P. Sartre (1905-<br /> ®Ò cËp ®Õn sù kh¸c biÖt vÒ chÊt gi÷a c¸c 1980), A. Camus (1913-1960), v.v... lµ ë<br /> c¶m gi¸c, ch¼ng h¹n gi÷a c¸c c¶m gi¸c chç, mäi ng−êi sÏ ngµy cµng trë nªn<br /> cã tÝnh thÞ hiÕu vµ c¸c c¶m gi¸c vÒ c¸i gièng hÖt nhau vµ con ng−êi c¸ nh©n cã<br /> tr¸c tuyÖt, bëi v× mÖnh lÖnh tuyÖt ®èi lµ nguy c¬ ®¸nh mÊt c¸i t«i cña m×nh, tÝnh<br /> sù kh¸i qu¸t qu¸ réng cho ý thøc ®¹o c¸ nh©n ®éc ®¸o, ®éc nhÊt v« nhÞ cña<br /> ®øc. Tuy nhiªn, theo Husserl, ®¹o ®øc m×nh, ®¸nh mÊt tù do c¸ nh©n cña<br /> häc Kant cã lý ë chç cho r»ng, c¸i ®¹o chÝnh m×nh. Theo c¸c nhµ triÕt häc hiÖn<br /> ®øc cÇn ph¶i cã ý nghÜa kh¸ch quan, tøc sinh nµy, tù do c¸ nh©n lµ quyÒn tù do<br /> lµ phï hîp víi quy luËt phæ qu¸t. V× lùa chän cña mçi ng−êi ®èi víi sè phËn<br /> vËy, Husserl ®· ®−a ra quan niÖm vÒ cña m×nh, kÓ c¶ quyÒn tù do ®−îc chÕt.<br /> ®¹o ®øc häc thuÇn tóy mµ xuÊt ph¸t Tù do ë ®©y cã nghÜa lµ: kh«ng bÞ buéc<br /> ®iÓm cña nã lµ sù t−¬ng tù gi÷a logic ph¶i suy nghÜ vµ hµnh ®éng gièng nh−<br /> häc vµ ®¹o ®øc häc. tÊt c¶ nh÷ng ng−êi kh¸c. Theo c¸c nhµ<br /> Chñ tr−¬ng r»ng, c¸c gi¸ trÞ cã cÊu hiÖn sinh, con ng−êi bÞ kÕt ¸n lµ ph¶i tù<br /> tróc kh¸ch quan ®−îc mang l¹i cho con do vµ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c hµnh<br /> ng−êi trong c¸c hµnh vi trùc tiÕp cña ®éng cña m×nh.<br /> c¶m gi¸c, ®¹o ®øc häc hiÖn t−îng luËn M. Heidegger cho r»ng, chÝnh sù<br /> coi nhiÖm vô cña m×nh lµ h−íng hµnh vi l·ng quªn tån t¹i ®· ®−a nÒn v¨n minh<br /> 36 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 4.2013<br /> <br /> <br /> ®−¬ng ®¹i ch©u ¢u ®Õn chç khñng ®¹o ®øc häc cña chñ nghÜa nh©n vÞ, tù do<br /> ho¶ng. ViÖc “l¾ng nghe tån t¹i” trë lùa chän ®−îc coi lµ phÈm chÊt ®¹o ®øc<br /> thµnh mÖnh lÖnh ®éc ®¸o, cã ý nghÜa c¬ b¶n cña nh©n vÞ cã tÝnh s¸ng t¹o.<br /> ®¹o ®øc lu©n lý. Theo «ng, chÝnh t− duy Martin Buber lµ mét nhµ triÕt häc<br /> hiÖn sinh nµy mang ®Õn nh÷ng ch©n hiÖn sinh, nh−ng ®ång thêi «ng còng lµ<br /> trêi míi, lµm thay ®æi chÝnh con ng−êi nhµ triÕt häc cña chñ nghÜa nh©n vÞ,<br /> cïng nh÷ng ®Þnh h−íng cña m×nh vµ ng−êi s¸ng lËp chñ nghÜa nh©n vÞ ®èi<br /> dän ®−êng cho c¸c kh¶ n¨ng míi. tho¹i. NÒn t¶ng cho häc thuyÕt triÕt häc<br /> Thµnh thö, viÖc ®Æt vÊn ®Ò vÒ c¸c quy - lu©n lý cña «ng lµ ®èi tho¹i luËn. Môc<br /> ph¹m ®¹o ®øc míi mµ bá qua t− duy tiªu cña ®èi tho¹i luËn lµ t¹o ra mét<br /> hiÖn sinh, lµ kh«ng phï hîp. kiÓu ph¶n t− míi dùa vµo ®èi tho¹i, t¹o<br /> ra mèi quan hÖ gi÷a con ng−êi vµ tha<br /> J. P. Sartre coi tù do lµ mét trong nh©n, gi÷a T«i vµ B¹n, gi÷a T«i vµ Nã.<br /> nh÷ng ®Þnh nghÜa c¬ b¶n cña tån t¹i Theo «ng, quan hÖ gi÷a T«i vµ B¹n ®ßi<br /> ng−êi (Con ng−êi bÞ kÕt ¸n lµ ph¶i tù hái sù t−¬ng t¸c tÝch cùc gi÷a T«i vµ c¸i<br /> do) vµ ®ång thêi lµ môc ®Ých c¬ b¶n cña T«i kh¸c cña Tha nh©n trªn c¬ së thiÕt<br /> tån t¹i [Xem 9, 18-28]. Sartre nhÊn lËp c¸c mèi liªn hÖ kh«ng bÞ tha hãa,<br /> m¹nh viÖc con ng−êi cã thÓ s¸ng t¹o ra c¸c mèi liªn hÖ t−¬ng t¸c lÉn nhau víi<br /> c¸c gi¸ trÞ lu©n lý vµ kh«ng thõa nhËn B¹n, tøc lµ víi mét chñ thÓ kh¸c [Xem<br /> c¸i thiÖn lý t−ëng, ®−îc ®Þnh s½n mét 2, 245-246].<br /> c¸ch kh¸ch quan ngay tõ ®Çu, còng nh−<br /> Coi quan hÖ lµ ph¹m trï träng t©m<br /> bÊt cø chuÈn mùc ®¹o ®øc nµo ®−îc Ên<br /> trong triÕt häc vµ ®¹o ®øc häc cña m×nh,<br /> ®Þnh tõ bªn ngoµi. Theo «ng, mçi con<br /> Buber nhÊn m¹nh: ChØ con ng−êi míi cã<br /> ng−êi c¸ nh©n ph¶i hoµn toµn chÞu<br /> thÓ quan hÖ víi nh÷ng ng−êi kh¸c (Tha<br /> tr¸ch nhiÖm vÒ tÊt c¶ c¸c dù ¸n riªng<br /> nh©n) b»ng c¸ch kh¼ng ®Þnh tån t¹i cña<br /> cña chÝnh m×nh [Xem 8, 566].<br /> m×nh trong nh÷ng ng−êi kh¸c. Theo<br /> Buber, tÝnh tinh thÇn ®Ých thùc cã thÓ<br /> Mét trong nh÷ng trµo l−u ®¹o ®øc<br /> ®−îc t×m thÊy kh«ng ph¶i ë trong T«i,<br /> häc nh©n b¶n phi duy lý cã ¶nh h−ëng<br /> kh«ng ph¶i ë trong B¹n, mµ trong mèi<br /> kh¸c trong thÕ kû XX lµ ®¹o ®øc häc<br /> quan hÖ gi÷a T«i vµ B¹n. Sù gÆp gì cña<br /> cña chñ nghÜa nh©n vÞ(*) víi c¸c nhµ<br /> mét ng−êi víi mét ng−êi kh¸c cã thÓ t¹o<br /> t− t−ëng Ph¸p nh− Jean Lacroix, (1900-<br /> ra mèi quan hÖ ®èi tho¹i hoÆc “tån t¹i<br /> 1986), Emmanuel Mounier (1905-1950),<br /> cïng håi t−ëng” hoÆc “tån t¹i cña con<br /> Paul Ricœur (1913-2005) vµ Martin<br /> ng−êi víi Tha nh©n” víi tÝnh c¸ch lµ<br /> Buber (1878-1965). Kh¸i niÖm trung<br /> “Chóng ta” nh»m kh¾c phôc c¸i T«i c¸<br /> t©m cña ®¹o ®øc häc cña chñ nghÜa<br /> thÓ ®éc lËp. (*)<br /> nh©n vÞ lµ nh©n vÞ (person hay persona)<br /> ®−îc xem nh− mét cÊu tróc tinh thÇn Theo Buber, ®Ønh ®iÓm cña c¸c mèi<br /> tån t¹i bÒn v÷ng vµ ®éc lËp nhê cã sù quan hÖ gi÷a c¸c c¸ nh©n lµ t−ëng t−îng,<br /> liªn kÕt víi trËt tù thø bËc cña c¸c gi¸<br /> trÞ ®−îc tiÕp nhËn, biÕn ®æi vµ ®−îc tr¶i ë ViÖt Nam, chñ nghÜa duy linh nh©n vÞ ®−îc<br /> (*)<br /> <br /> Ng« §×nh Nhu ®−a ra vµo cuèi nh÷ng n¨m 50, ®Çu<br /> nghiÖm mét c¸ch tù do trªn c¬ së tù hoµn nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû XX, còng Ýt nhiÒu liªn<br /> thiÖn vµ s¸ng t¹o th−êng xuyªn. Theo quan ®Õn t− t−ëng cña chñ nghÜa nh©n vÞ nµy.<br /> §¹o ®øc häc ph−¬ng T©y… 37<br /> <br /> tøc lµ n¨ng lùc thÓ hiÖn c¸i mµ Tha nh©n khëi ®Çu. C¸i v« thøc nµy quy ®Þnh<br /> khao kh¸t, c¶m nhËn vµ tiÕp nhËn, nh÷ng xóc c¶m t©m lý vµ ý thøc vÒ<br /> ch¼ng h¹n sù c¶m th«ng, sù chia sÎ nçi chóng, ®ång thêi thÓ hiÖn kh¸t väng tù<br /> ®au cña ng−êi kh¸c. Khi ®ã, Tha nh©n b¶o tån mang tÝnh c¸ nh©n vµ kh¸t väng<br /> trë thµnh chÝnh m×nh ®èi víi Chóng ta tù b¶o tån mang tÝnh loµi.<br /> vµ Tha nh©n cã thÓ kh¸m ph¸ ra c¸i B¶n C¶ hai d¹ng kh¸t väng nµy, theo<br /> th©n m×nh ë trong t«i, thÓ hiÖn c¸c T«i Freud, thÓ hiÖn râ nhÊt ë b¶n n¨ng tÝnh<br /> trong chÝnh m×nh [Xem 1, 34]. dôc, trong ®ã kh¸t väng duy tr× nßi<br /> §¹o ®øc häc ph©n t©m häc lµ gièng trïng hîp víi sù tháa m·n m·nh<br /> mét trµo l−u quan träng kh¸c cña xu liÖt nhÊt (kho¸i c¶m). Do vËy, theo «ng,<br /> h−íng ®¹o ®øc häc nh©n b¶n phi duy lý. tr×nh ®é ®Çu tiªn cña ®êi sèng t©m lý<br /> C¸c nhµ ph©n t©m häc nh− S. Freud tu©n theo nguyªn t¾c tháa m·n vµ<br /> (1856-1939), E. Fromm (1900-1980) vµ Libido (tøc lµ sù ham mª nhôc dôc<br /> C.G. Jung (1875-1961) tËp trung vµo m·nh liÖt, sù khao kh¸t tháa m·n vµ sù<br /> vÊn ®Ò v« thøc vµ coi v« thøc lµ nguån gi¶i tho¸t khái ®au khæ do sù dån nÐn<br /> gèc c¬ b¶n cña c¸c hµnh ®éng con ng−êi. cña n¨ng l−îng t©m lý g©y ra) chÝnh lµ<br /> Freud x¸c ®Þnh cÊu tróc t©m lý con b¶n chÊt cña c¸i v« thøc. B¶n n¨ng<br /> ng−êi gåm 3 yÕu tè: 1) “c¸i nã” (c¸i v« Libido ®ã h−íng ®Õn viÖc duy tr× ®êi<br /> thøc), 2) “c¸i t«i” (ý thøc) vµ 3) “c¸i siªu sèng chÝnh lµ thÓ hiÖn b¶n n¨ng sèng.<br /> t«i” (yÕu tè v¨n hãa x· héi), trong ®ã “c¸i Tõ quan ®iÓm ph©n t©m häc cña<br /> siªu t«i” lµ yÕu tè quan träng nhÊt, mµ Freud, trong con ng−êi cã 2 lo¹i b¶n<br /> biÓu hiÖn kh¸ch quan cña nã lµ m«i n¨ng ®èi nghÞch víi nhau ho¹t ®éng mét<br /> tr−êng v¨n hãa x· héi g¾n liÒn víi c¸c c¬ c¸ch v« thøc: (1) b¶n n¨ng h−íng ®Õn<br /> chÕ quy ®Þnh vÒ x· héi ®èi víi hµnh vi cuéc sèng, ®Õn h¹nh phóc, trong ®ã cã<br /> con ng−êi nh− c¸c tËp qu¸n, truyÒn kh¸t väng tÝnh dôc, b¶n n¨ng sèng<br /> thèng, c¸c ®iÒu cÊm kþ, c¸c yªu cÇu cña (eros) vµ (2) b¶n n¨ng h−íng ®Õn sù hñy<br /> t«n gi¸o, tÝn ng−ìng, c¸c quy ph¹m ®¹o ho¹i, h−íng ®Õn c¸i chÕt, b¶n n¨ng chÕt<br /> ®øc t¸c ®éng ®Õn con ng−êi tõ thêi th¬ Êu. (thanatos). Ho¹t ®éng cña con ng−êi bÞ<br /> Theo Freud, hµnh vi cña con ng−êi quy ®Þnh bëi sù t−¬ng t¸c vµ nh©n<br /> ®−îc x¸c ®Þnh kh«ng chØ bëi ý thøc, mµ nh−îng cña hai lo¹i b¶n n¨ng ®ã, t−¬ng<br /> cßn bëi c¸i v« thøc. Coi lÜnh vùc v« thøc øng víi hai lo¹i ý chÝ ®èi nghÞch víi<br /> trong t©m lý cña con ng−êi nh− mét con nhau ho¹t ®éng mét c¸ch v« thøc: ý chÝ<br /> ngùa, cßn ý thøc nh− ng−êi kþ sÜ, «ng h−íng ®Õn cuéc sèng vµ ý chÝ h−íng ®Õn<br /> cho r»ng, ng−êi kþ sÜ kh«ng ph¶i lóc nµo c¸i chÕt.<br /> còng ®iÒu khiÓn ®−îc con ngùa vµ thËm Freud cho r»ng, ®Ó kiÒm chÕ kh¸t<br /> chÝ con ngùa th−êng kh«ng tu©n theo väng nguyªn s¬ cña ý thøc, “c¸i t«i” sÏ<br /> ng−êi kþ sÜ. §èi víi Freud, c¸i v« thøc t×m kiÕm c¸c con ®−êng vßng, trong ®ã<br /> liªn quan ®Õn mét líp lín nhÊt vµ s©u nã cã thÓ thay ®æi c¸c môc ®Ých nh»m<br /> s¾c nhÊt trong t©m lý con ng−êi. Líp v« hiÖn thùc hãa n¨ng l−îng v« thøc trªn c¬<br /> thøc nµy cña t©m lý con ng−êi ho¹t së c¬ chÕ th¨ng hoa. Freud coi th¨ng hoa<br /> ®éng trªn c¬ së c¸c b¶n n¨ng tù nhiªn nh− lµ sù biÕn ®æi vµ ®Þnh h−íng l¹i<br /> víi tÝnh c¸ch lµ nh÷ng khuynh h−íng n¨ng l−îng sinh häc - tÝnh dôc ®−îc tÝch<br /> 38 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 4.2013<br /> <br /> <br /> tô ë “c¸i nã” vµo c¸c kh¸ch thÓ ngoµi thÊy m×nh lµ kÎ bÞ chÌn Ðp, kÎ kh«ng cã<br /> tÝnh dôc, ®Æc biÖt vµo lÜnh vùc v¨n hãa, tù do, kÎ bÊt h¹nh [Xem 4, 86-112].<br /> trong ®ã cã lu©n lý [Xem 10, 249-252].<br /> Ph¸t triÓn t− t−ëng cña Freud trong<br /> Do vËy, ë Freud, chÝnh “c¸i siªu t«i” khu«n khæ trµo l−u ph©n t©m häc, c¸c<br /> ®−îc h×nh thµnh víi tÝnh c¸ch lµ ý thøc ®¹i biÓu cña chñ nghÜa Freud míi nh−<br /> c¸ nh©n nhê sù t−¬ng t¸c n¨ng l−îng Erich Fromm (1900-1980), Carl<br /> cña c¸i v« thøc víi hiÖn thùc cña cuéc Gustav Jung (1875-1961), Karen<br /> sèng x· héi, nhê kh¸t väng ®Ì nÐn vµ Horney (1885-1952) ®· cè g¾ng tr¸nh<br /> kiÒm chÕ tiÒm n¨ng ph¸ ho¹i cña c¸i v« lý gi¶i c¸c quan hÖ ®¹o ®øc mét c¸ch<br /> thøc trong con ng−êi vµ h−íng tiÒm h¹n hÑp tõ quan ®iÓm vÒ sù th¨ng hoa<br /> n¨ng ®ã vµo c¸c môc ®Ých v¨n hãa. “C¸i tÝnh dôc vµ ®−a ra kh¸i niÖm “v« thøc<br /> siªu t«i” ®−îc xem lµ kÕt qu¶ th¨ng hoa tËp thÓ” bÞ quy ®Þnh bëi c¸c yÕu tè x·<br /> cña c¸i v« thøc vµ ®−îc t¹o ra nhê cuéc héi. Trong t¸c phÈm Bµn vÒ t©m lý häc<br /> ®Êu tranh cña ý thøc víi nh÷ng ham cña c¸i v« thøc vµ Mèi quan hÖ gi÷a c¸i<br /> muèn v« thøc vµ nhê sù chuyÓn hãa t«i vµ c¸i v« thøc, Gustav Jung ®· ®−a<br /> nh÷ng n¨ng l−îng cña nh÷ng ham ra ®Þnh nghÜa vÒ c− mÉu (archetype),<br /> muèn v« thøc ®ã vµo c¸c d¹ng ho¹t ®éng tøc lµ toµn bé c¸c mÉu t©m lý s©u s¾c<br /> v¨n hãa. “C¸i siªu t«i” rµng buéc vµ thÓ hiÖn c¸c xu h−íng v¨n hãa vµ ®¹o<br /> khiÕn con ng−êi ngµy cµng lÖ thuéc: nã ®øc cña loµi. Cßn trong t¸c phÈm Cã hay<br /> g¾n kÕt con ng−êi víi c¸c tÝn ®iÒu quyÒn lµ tån t¹i vµ Ch¹y trèn khái tù do…,<br /> uy cña t«n gi¸o vµ c¸c chuÈn mùc ®¹o Erich Fromm ®· quy “v« thøc tËp thÓ”<br /> ®øc, t×nh c¶m tr¸ch nhiÖm vµ l−¬ng vÒ hai xu h−íng c¬ b¶n: xu h−íng thø<br /> t©m, ®ång thêi khèng chÕ con ng−êi nhÊt - b¶n n¨ng sèng, t×nh yªu cuéc<br /> b»ng c¸c ®iÒu cam kÕt lu©n lý vµ t−íc ®i sèng (eros) h−íng ®Õn viÖc tù thùc hiÖn,<br /> sù tháa m·n c¬ b¶n vµ h¹nh phóc. Nãi hiÖn thùc hãa c¸c mÇm mèng s¸ng t¹o<br /> kh¸c ®i, trong cÊu tróc t©m lý c¸ nh©n, cña m×nh; xu h−íng thø hai - b¶n n¨ng<br /> “c¸i siªu t«i” ®ãng vai trß cña kÎ kiÓm chÕt (thanatos) h−íng ®Õn viÖc së h÷u,<br /> duyÖt tõ bªn trong, cña l−¬ng t©m, cña chinh phôc hiÖn thùc xung quanh, dÉn<br /> nh©n c¸ch tõ lËp tr−êng cña ®¹o ®øc x· ®Õn hñy ho¹i hiÖn thùc ®ã vµ tù hñy<br /> héi, chÌn Ðp nh÷ng ham muèn v« thøc. ho¹i. Theo Fromm, trong c¸c giai ®o¹n<br /> lÞch sö kh¸c nhau cña nh©n lo¹i, c¸c xu<br /> Nh− vËy, ngay tõ ®Çu, Freud coi<br /> h−íng nµy lÇn l−ît chiÕm vÞ trÝ næi tréi<br /> lu©n lý lµ lÜnh vùc liªn quan ®Õn søc Ðp,<br /> trong nÒn v¨n hãa hoÆc ®−îc duy tr× ë<br /> sù c−ìng bøc vµ sù ®¸nh mÊt tù do.<br /> sù kÕt hîp nhÊt ®Þnh gi÷a chóng. C¸c<br /> Theo Freud, con ng−êi sèng gi÷a hai<br /> xu h−íng nµy sÏ ®Ó l¹i dÊu Ên cña<br /> kh¶ n¨ng lùa chän: (1) cè g¾ng lµ ng−êi<br /> chóng ë cÊu tróc ®¹o ®øc cña nh©n c¸ch<br /> h¹nh phóc, sau khi vøt bá nh÷ng ®iÒu<br /> vµ quy ®Þnh c¸c mèi quan hÖ ®¹o ®øc<br /> kiÖn rµng buéc cña ý thøc vµ v¨n hãa,<br /> næi tréi trong x· héi.<br /> sau khi v−ît qua mäi ranh giíi vµ tù do<br /> hiÖn thùc hãa c¸c mong muèn cña m×nh; G¾n s¸ng t¹o víi c¸i thiÖn vµ phÈm<br /> (2) sö dông c¸c thµnh tùu cña nÒn v¨n h¹nh, coi c¸i ¸c lµ nh÷ng trë ng¹i cho sù<br /> minh vµ v¨n hãa, th−êng xuyªn vÊp ph¸t triÓn c¸c n¨ng lùc cña con ng−êi,<br /> ph¶i c¸c h¹n chÕ vµ cÊm kþ, lu«n c¶m Fromm cho r»ng, nh÷ng kh¸t väng tÝnh<br /> §¹o ®øc häc ph−¬ng T©y… 39<br /> <br /> dôc cã thÓ chuyÓn thµnh sù s¸ng t¹o khoa häc ®· ®−îc kh¼ng ®Þnh trong thêi<br /> nh− lµ kh¸t väng cao cÊp h¬n. Tõ ®©y, ®¹i hiÖn nay. Chñ nghÜa T«m¸t míi ®·<br /> Fromm ph©n biÖt hai d¹ng ®Þnh h−íng sö dông c¸c t− t−ëng cña c¸c trµo l−u<br /> lu©n lý: d¹ng kh«ng hiÖu qu¶ vµ d¹ng triÕt häc vµ ®¹o ®øc häc kh¸c, ®Æc biÖt lµ<br /> hiÖu qu¶. D¹ng ®Þnh h−íng lu©n lý khuynh h−íng triÕt häc thùc chøng –<br /> kh«ng hiÖu qu¶ cã c¸c ®Æc ®iÓm nh− duy khoa häc vµ khuynh h−íng hiÖn<br /> tÝnh thô ®éng, sù bãc lét, sù tÝch lòy, thÞ sinh chñ nghÜa, nãi kh¸c ®i, sö dông c¸c<br /> tr−êng vµ th−êng xuÊt hiÖn trong “c¸c yÕu tè hîp lý cña c¶ chñ nghÜa duy lý,<br /> x· héi tiªu thô”. Con ng−êi thuéc d¹ng duy khoa häc lÉn chñ nghÜa phi duy lý.<br /> nµy cã thÓ ®i theo con ®−êng vÞ lîi. V× Ch¼ng h¹n, E. Gilson chñ tr−¬ng<br /> vËy, Fromm coi d¹ng ®Þnh h−íng lu©n duy tr× sù thèng nhÊt gi÷a khoa häc vµ<br /> lý kh«ng hiÖu qu¶ nµy lµ biÓu hiÖn cña t«n gi¸o mµ Th−îng §Õ hay §øc Chóa<br /> c¸i ¸c. Cßn d¹ng ®Þnh h−íng lu©n lý trêi lµ sù ®¶m b¶o cho nã. Cßn J.<br /> hiÖu qu¶ cã xu h−íng ph¸t triÓn nh÷ng Maritain th× ®Ò cËp ®Õn ho¹t ®éng thÇn<br /> n¨ng lùc bªn trong cña mçi con ng−êi bÝ cña tån t¹i. Ho¹t ®éng thÇn bÝ nµy<br /> h−íng ®Õn viÖc hoµn thiÖn chóng mét xuÊt ph¸t tõ Th−îng §Õ vµ ®ãng vai trß<br /> c¸ch ®Çy ®ñ [Xem 5, 348]. lµ nÒn t¶ng cho giíi tù nhiªn vµ c¸c mèi<br /> III. Khuynh h−íng ®¹o ®øc häc t«n gi¸o quan hÖ ®¹o ®øc trong x· héi loµi ng−êi.<br /> Khuynh h−íng nµy thÓ hiÖn râ nhÊt Maritain coi sù thèng nhÊt cña “thÕ giíi<br /> trong ®¹o ®øc häc cña chñ nghÜa T«m¸t trÇn gian” (víi c¸c thµnh tùu khoa häc<br /> míi vµ cña thuyÕt Tin lµnh míi. C¸c häc vµ kü thuËt) vµ “n−íc Chóa” lµ hiÖn<br /> thuyÕt t«n gi¸o nµy lµ kÕt qu¶ cña viÖc th©n lý t−ëng cña chñ nghÜa nh©n v¨n.<br /> c¸ch t©n c¸c nÒn t¶ng cña c¸c häc Trong khi ®ã, dùa vµo M. Heidegger,<br /> thuyÕt t«n gi¸o truyÒn thèng trong ®iÒu Karl Rahner ®−a ra nguyªn lý “nh©n<br /> kiÖn hiÖn ®¹i. häc thÇn häc” vµ tËp trung vµo ®Æc thï<br /> Chñ nghÜa T«m¸t míi lµ nÒn t¶ng cña “tån t¹i ng−êi trong thÕ giíi” bao<br /> cho häc thuyÕt triÕt häc – ®¹o ®øc häc gåm tÝnh khai më th−êng trùc, “sù siªu<br /> cña Gi¸o héi C«ng gi¸o t¹i Vatican. Cã v−ît” h−íng ®Õn tån t¹i cña Th−îng §Õ.<br /> thÓ kÓ ®Õn c¸c ®¹i biÓu næi tiÕng cña chñ Theo ®¹o ®øc häc T«m¸t míi, tù do<br /> nghÜa T«m¸t míi nh− J. Maritain (1882- ý chÝ quy ®Þnh c¸c hµnh vi cña con<br /> 1973), E. Gilson (1884-1978), A. D. ng−êi vµ lµ tiÒn ®Ò cho tù do ®¹o ®øc:<br /> Sertillanges (1863-1948) ë Ph¸p, Van nÕu kh«ng cã tù do ý chÝ vµ tù do lùa<br /> Steenberghen (1904-1993) ë BØ, J. B. chän, th× kh«ng thÓ nãi ®Õn hµnh vi ®¹o<br /> Lotz (1903-1992) vµ Karl Rahner (1904- ®øc hay v« ®¹o ®øc. VÒ phÇn m×nh, tù<br /> 1984) ë §øc, cè Gi¸o hoµng Giovanni do ®¹o ®øc bÞ h¹n chÕ bëi bæn phËn ®¹o<br /> Paolo (1920-2005) ë Ba Lan, v.v… ®øc. Lu©n lý T«m¸t míi ®−îc coi lµ<br /> C¸c nhµ t− t−ëng nµy ®Æt cho m×nh phôc tïng t«n gi¸o theo ph−¬ng ch©m<br /> nhiÖm vô xem xÐt l¹i di s¶n t− t−ëng “Sèng víi ®«i m¾t kh¸t khao v−¬n lªn<br /> cña Tommaso d’Aquino cã tÝnh ®Õn bÇu trêi”.<br /> nh÷ng khuynh h−íng míi nhÊt vµ cè C¸c nhµ t− t−ëng T«m¸t míi ®−a ra<br /> g¾ng kÕt hîp c¸ch tiÕp cËn t«n gi¸o – thuyÕt biÖn thÇn ®Ó gi¶i thÝch nguån gèc<br /> thÇn häc víi thÕ giíi quan duy lý – duy cña c¸i ¸c. Theo hä, mäi téi lçi vµ c¸i ¸c<br /> 40 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 4.2013<br /> <br /> <br /> ngù trÞ trªn thÕ giíi ®Òu b¾t nguån tõ khoa häc. Theo Niebuhr, trong ®iÒu kiÖn<br /> viÖc con ng−êi sö dông kh«ng ®óng ®¾n hiÖn nay, ®øc tin c¸ nh©n cã thÓ vµ cÇn<br /> hoÆc l¹m dông tù do ý chÝ. Tù do ý chÝ ph¶i ®iÒu chØnh thÕ giíi quan cña mçi<br /> cña con ng−êi nh− lµ tÆng vËt vµ lµ hång ng−êi ®Ó tr¸nh khái nh÷ng hµnh vi thiÕu<br /> phóc vÜ ®¹i nhÊt cã ®−îc tõ §øc Chóa chÝn ch¾n. Ch¼ng h¹n c¸c nhµ khoa häc<br /> trêi. Kh«ng thÓ tr¸ch Chóa, v× ®· ban cã ®øc tin ch©n chÝnh cè g¾ng kh«ng t¹o<br /> cho con ng−êi tù do ý chÝ vèn h−íng ra c¸c lo¹i vò khÝ giÕt ng−êi hµng lo¹t vµ<br /> thiÖn, mµ ph¶i c¸m ¬n Chóa vÒ ®iÒu ®ã. lµm gia t¨ng nh÷ng nguy c¬ hñy ho¹i<br /> Con ng−êi cã lçi, nÕu kh«ng biÕt sö dông m«i tr−êng. §¹o ®øc häc cña thuyÕt Tin<br /> ©n sñng cÇn thiÕt cña Chóa. lµnh míi ®−a ra kÕt luËn r»ng, tiªu<br /> §¹o ®øc häc cña thuyÕt Tin chuÈn ®¹o ®øc cÇn ®−îc chuyÓn dÞch vµo<br /> lµnh míi lµ mét trong nh÷ng trµo l−u bªn trong ý thøc cña chñ thÓ vµ trë<br /> cã ¶nh h−ëng cña khuynh h−íng ®¹o thµnh l−¬ng t©m cña chñ thÓ.<br /> ®øc häc t«n gi¸o, ®−îc h×nh thµnh trong Mét trµo l−u ®éc ®¸o trong khuynh<br /> thÕ kû XX trªn c¬ së ph¸t triÓn ®¹o ®øc h−íng ®¹o ®øc häc t«n gi¸o ph−¬ng T©y<br /> häc cña thuyÕt Tin lµnh. VÒ phÇn m×nh, thÕ kû XX lµ ®¹o ®øc häc cña Albert<br /> thuyÕt Tin lµnh ®−îc t¸ch ra khái ®¹o Schweitzer (1875-1965), mét nhµ t−<br /> C«ng gi¸o tõ thÕ kû XV-XVI theo tinh t−ëng ng−êi §øc, lµ “®¹o ®øc häc vÒ<br /> thÇn nhËn thøc c¸ nh©n vÒ Th−îng §Õ. sù t«n träng cuéc sèng” (Ethik der<br /> §¹o ®øc häc Tin lµnh míi ®−îc phæ biÕn Ehrfurcht vor dem Leben) hay ®¹o ®øc<br /> chñ yÕu ë Thôy SÜ víi c¸c ®¹i biÓu chñ häc nh©n v¨n. ¤ng còng ®−îc coi lµ mét<br /> yÕu nh− Karl Barth (1886-1968), H. E. nhµ t− t−ëng ®éc ®¸o cña chñ nghÜa<br /> Brunner (1889-1966) vµ ë Hoa Kú víi hiÖn sinh t«n gi¸o. Theo Schweitzer,<br /> c¸c ®¹i biÓu nh− Paul Johannes Tillich nguyªn t¾c phæ qu¸t cña ®¹o ®øc vµ<br /> (1886-1965) vµ Karl P. R. c¸ch thøc gi¶i tho¸t khái khñng ho¶ng<br /> Niebuhr (1892-1971). v¨n hãa vµ tinh thÇn lµ sù tù chèi bá vµ<br /> Khi luËn gi¶i c¸c khuynh h−íng ®¹o tù hoµn thiÖn. Nguyªn t¾c xuÊt ph¸t cña<br /> ®øc hiÖn ®¹i, Barth vµ Tillich ®· ®Ò cËp ®¹o ®øc häc cña «ng lµ sù kiÖn cña cuéc<br /> ®Õn “nçi lo sî thÇn bÝ” vµ “mèi quan t©m sèng, ®−îc thÓ hiÖn trong luËn ®iÓm<br /> tiÒn ®Þnh” (gÇn gòi víi c¸c kh¸i niÖm “T«i lµ cuéc sèng muèn ®−îc sèng trong<br /> cña chñ nghÜa hiÖn sinh) cña chñ thÓ cuéc sèng ®ang muèn ®−îc sèng”. Tõ ®ã,<br /> ®¹o ®øc cã nguån gèc tõ sù tha hãa cña theo «ng, t«n träng mäi sinh vËt sèng vµ<br /> chñ thÓ nµy khái Th−îng §Õ. khao kh¸t duy tr× bÊt cø sù sèng nµo ë<br /> mäi n¬i mäi lóc vµ trî gióp cho nã chÝnh<br /> Brunner t×m thÊy gi¶i ph¸p trong<br /> lµ nguyªn t¾c cã kh¶ n¨ng lý gi¶i ®¹o<br /> ®øc tin c¸ nh©n, trong sù tù siªu v−ît<br /> ®øc vµ gióp cho viÖc cñng cè v¨n hãa vµ<br /> theo m« h×nh cuéc ®êi cña §øc Chóa<br /> tinh thÇn.<br /> Jesus. Cßn Niebuhr coi “chñ nghÜa hiÖn<br /> thùc Kit« gi¸o” lµ kh¶ n¨ng lùa chän * *<br /> kh¸c ®èi víi “nçi lo sî” hiÖn sinh. Chñ *<br /> nghÜa hiÖn thùc Kit« gi¸o lµ sù hy väng Trªn ®©y, chóng t«i ®· ®−a ra ba<br /> khiªm nh−êng ë §øc Chóa trêi kh«ng khuynh h−íng chñ yÕu trong ®¹o ®øc<br /> thÓ tiÕp cËn tõ quan ®iÓm duy lý - duy häc ph−¬ng T©y hiÖn ®¹i g¾n liÒn víi<br /> §¹o ®øc häc ph−¬ng T©y… 41<br /> <br /> chñ nghÜa duy lý – duy khoa häc, chñ 3. Franz Brentano (1921), Vom<br /> nghÜa phi duy lý vµ c¸c häc thuyÕt t«n Ursprung sittlicher Erkenntnis, 2.<br /> gi¸o. Ngoµi c¸ch ph©n lo¹i nh− trªn, cßn Aufl., nebst kleineren Abhandlungen<br /> cã c¸c c¸ch ph©n lo¹i kh¸c, ph¶n ¸nh zur ethischen Erkenntnistheorie und<br /> bøc tranh rÊt ®a d¹ng cña c¸c trµo l−u Lebensweisheit, hrsg. und<br /> ®¹o ®øc häc ph−¬ng T©y hiÖn ®¹i cuèi eingeleitet von Oskar Kraus,<br /> thÕ kû XX, ®Çu thÕ kû XXI. Leipzig: F. Meiner.<br /> Trong c¸c trµo l−u thuéc c¸c khuynh 4. Freud, Sigmund (1973), Totem und<br /> h−íng trªn, theo chóng t«i cÇn ®Æc biÖt Tabu: Einige Uebereinstimmungen<br /> chó ý nghiªn cøu ®Õn c¸c trµo l−u, c¸c im Seelenleben der Wilden und der<br /> quan niÖm ®¹o ®øc häc ph−¬ng T©y cã Neurotiker, Hamburg: Fischer<br /> Bucherei.<br /> ¶nh h−ëng ®Õn ®êi sèng v¨n hãa vµ ®¹o<br /> ®øc ViÖt Nam kÓ tõ nöa sau thÕ kû XX 5. E. Fromm (1993), Ph©n t©m häc vµ<br /> ®Õn nay, nh−: ®¹o ®øc häc cña chñ ThiÒn, Nxb. V¨n Hãa Th«ng tin, Hµ Néi.<br /> nghÜa hiÖn sinh, chñ nghÜa nh©n vÞ, 6. Huegli, Anton und Luebcke, Poul<br /> ph©n t©m häc, chñ nghÜa thùc dông, chñ (Hg.) (1993), Philosophie im 20,<br /> nghÜa T«m¸t míi (t− t−ëng cña Gi¸o héi Jahrhundert, Band 2, Hamburg.<br /> C«ng gi¸o t¹i Vatican) vµ thuyÕt Tin 7. Moore, G.E. (1993), Ethics, London:<br /> lµnh míi. §©y lµ mét chñ ®Ò thó vÞ cã thÓ Oxford University Press, 1965, tr.55.<br /> ®−îc ®Ò cËp ®Õn trong c¸c bµi viÕt kh¸c
8. Sartre, J.P. (1956), Being and<br /> Nothingness, trans. Hazel Barnes,<br /> New York: Philosophical Library.<br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> 9. Warnock, M. (1970), Existentialist<br /> 1. Buber, M. (1958), I and Thou, trans Ethics, Macmillan: St. Martin’s Presss.<br /> R.G. Smith, New York: Scribner’s.<br /> 10. The Encyclopedia of Philosophy,<br /> 2. Bourke, Vernon J. (1968), History of Volumes 3, New York: Macmillan<br /> Ethics, Vol. 2: Modern Publishing Co., Inc. & The Free<br /> Contemporary Ethics. Press, 1967.<br />