Đề tài nghiên cứu khoa học của người học: Phát huy giá trị tài liệu quý hiếm tại các Trung tâm Lưu trữ quốc gia

Chia sẻ: Hao999 Hao999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:77

Thêm vào BST

Báo xấu

49
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích cơ bản của luận văn này là nghiên cứu cơ sở khoa học và thực trạng phát huy giá trị tài liệu quý hiếm tại các Trung tâm Lưu trữ quốc gia. Đề xuất một số giải pháp nhằm phát huy tài liệu quý hiếm tại các Trung tâm Lưu trữ quốc gia. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề tài nghiên cứu khoa học của người học: Phát huy giá trị tài liệu quý hiếm tại các Trung tâm Lưu trữ quốc gia

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NỘI VỤ HÀ NỘI KHOA VĂN THƯ - LƯU TRỮ BÁO CÁO TỔNG HỢP ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA NGƯỜI HỌC PHÁT HUY GIÁ TRỊ TÀI LIỆU QUÝ HIẾM TẠI CÁC TRUNG TÂM LƯU TRỮ QUỐC GIA Mã số: ĐTSV.2019.04 Chủ nhiệm đề tài : Lê Thị Hoài Linh Lớp : 1605LTHB Cán bộ hướng dẫn : ThS. Trần Văn Quang Hà Nội, 2019
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NỘI VỤ HÀ NỘI KHOA VĂN THƯ - LƯU TRỮ BÁO CÁO TỔNG HỢP ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA NGƯỜI HỌC PHÁT HUY GIÁ TRỊ TÀI LIỆU QUÝ HIẾM TẠI CÁC TRUNG TÂM LƯU TRỮ QUỐC GIA Mã số: ĐTSV.2019.04 Chủ nhiệm đề tài : Lê Thị Hoài Linh Thành viên tham gia : Hoàng Công Quỳnh Nguyễn Tiến Đạt Lớp : 1605LTHB Cán bộ hướng dẫn : ThS. Trần Văn Quang Hà Nội, 2019
LỜI CAM ĐOAN Nhóm nghiên cứu xin cam đoan bài nghiên cứu khoa học về đề tài “phát huy giá trị tài liệu quý hiếm tại các Trung tâm Lưu trữ quốc gia” là công trình nghiên cứu phát triển và hoàn thiện trong thời gian khảo sát và thực tế tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia I và III. Các nội dung nghiên cứu, kết quả trong đề tài này là trung thực được thực hiện tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia I và III; Chưa được công bố dưới bất kì hình thức nào trước đây. Ngoài ra bài nghiên cứu khoa học này có sử dụng một số khái niệm của các tác giả đều có trích dẫn và chú thích rõ ràng. TRƯỞNG NHÓM Lê Thị Hoài Linh
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành đề tài nghiên cứu này, nhóm nghiên cứu gửi lời cảm ơn sâu sắc đến Ths. Trần Văn Quang đã hướng dẫn, giúp đỡ tận tình nhóm nghiên cứu trong suốt quá trình thực hiện đề tài này. Đồng thời nhóm nghiên cứu xin gửi lời cảm ơn đến các thầy, cô trong khoa Văn thư – Lưu trữ nói riêng và thầy, cô trường Đại học Nội Vụ Hà Nội nói chung đã truyền đạt cho nhóm nghiên cứu rất nhiều kiến thức về học tập và thực tế. Cuối cùng nhóm nghiên cứu xin gửi lời cảm ơn đến toàn thể các công chức, viên chức và người lao động tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia I đã giúp đỡ chúng tôi để hoàn thành được đề tài nghiên cứu khoa học. Trong quá trình nghiên cứu gặp khá nhiều khó khăn, mặt khác do trình độ chuyên môn còn hạn chế nên dù rất cố gắng nhưng đề tài của nhóm nghiên cứu không tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy, nhóm nghiên cứu rất mong nhận được đóng góp của thầy cô để nhóm nghiên cứu học được nhiều kinh nghiệm và sẽ hoàn hoàn thành tốt hơn các đề tài nghiên cứu tiếp theo. Cuối cùng nhóm nghiên cứu xin chúc quý Thầy, Cô dồi dào sức khoẻ và gặt hái được nhiều thành công trên con đường sự nghiệp trồng người của mình. Nhóm nghiên cứu xin chân thành cảm ơn!
DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1: Bảng thống kê số lượng và thành phần tài liệu lưu trữ quý hiếm tại TTLTQG I. .......................................................................................................... 14 Bảng 1.2: Bảng thống kê số lượng và thành phần tài liệu lưu trữ quý hiếm tại TTLTQG III. ....................................................................................................... 19 Bảng 2.1: Bảng thống kê số lượng độc giả đến khai thác sử dụng tài liệu tại phòng đọc của các TTLTQG .............................................................................. 26 Bảng 2.2: Bảng liệt kê các hoạt động trưng bày, triển lãm tại TTLTQG I từ năm 2013 – tháng 3 năm 2019 .................................................................................... 29 Bảng 2.3: Bảng liệt kê các hoạt động trưng bày, triển lãm tại TTLTQG III từ năm 2013 –tháng 3 năm 2019 ............................................................................. 31 Bảng 2.4: Bảng liệt kê các ấn phẩm từ năm 2013 – tháng 3 năm 2019 của TTLTQG I ........................................................................................................... 34 Bảng 2.5: Bảng liệt kê các ấn phẩm từ năm 2013 – tháng 3 năm 2019 của TTLTQG III ........................................................................................................ 35 Bảng 2.6: Các video, clip từ năm 2013 – tháng 3 năm 2019 tại TTLTQG I ...... 36 Bảng 2.7: Các video, clip từ năm 2016 đến tháng 3 năm 2019 tại TTLTQG III .. 40
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1 1.Lý do chọn đề tài.......................................................................................... 1 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề. ......................................................................... 2 3. Mục tiêu nghiên cứu. .................................................................................. 3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu. ............................................................. 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu. ................................................................................. 3 6. Phương pháp nghiên cứu. ........................................................................... 3 7. Đóng góp mới của đề tài. ............................................................................ 4 8. Cấu trúc trong báo cáo tổng hợp kết quả nghiên cứu của đề tài. ................ 4 Chương 1. CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ TÀI LIỆU QUÝ HIẾM TẠI CÁC TRUNG TÂM LƯU TRỮ QUỐC GIA ............................... 5 1.1. Cơ sở lý luận. ........................................................................................... 5 1.1.1. Một số khái niệm. ................................................................................. 5 1.1.1.1.Tài liệu. ............................................................................................... 5 1.1.1.2. Tài liệu quý hiếm và phát huy giá trị tài liệu ..................................... 5 1.1.2. Khái quát đặc điểm của tài liệu quý hiếm............................................. 7 1.1.2.1. Khái quát đặc điểm về hình thức. ...................................................... 7 1.1.2.2. Khái quát đặc điểm về nội dung. ....................................................... 7 1.1.3. Vai trò của việc phát huy giá trị tài liệu quý hiếm ............................... 8 1.1.3.1. Đối với lĩnh vực chính trị.................................................................. 8 1.1.3.2.Đối với lĩnh vực kinh tế ...................................................................... 8 1.1.3.3. Đối với lĩnh vực văn hoá – xã hội..................................................... 9 1.1.4. Các hình thức phát huy giá trị tài liệu lưu trữ quý hiếm hiện nay. ....... 9 1.1.4.1. Phòng đọc........................................................................................... 9 1.1.4.2. Tổ chức trưng bày, triển lãm tài liệu lưu trữ: .................................. 10 1.1.4.3. Ấn phẩm. .......................................................................................... 10 1.1.4.4. Xây dựng các video, clip. ................................................................ 10 1.1.4.5. Mạng xã hội. .................................................................................... 10 1.2. Cơ sở pháp lý ......................................................................................... 10 1.3. Cơ sở thực tiễn. ...................................................................................... 13
1.3.1. Giới thiệu khái quát Trung tâm Lưu trữ quốc gia I và Khối tài liệu quý hiếm đang bảo quản tại TT. .......................................................................... 13 1.3.1.1. Giới thiệu khái quát Trung tâm Lưu trữ quốc gia I. ........................ 13 1.3.1.2. Khối tài liệu quý hiếm đang bảo quản tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia I. .............................................................................................................. 14 1.3.2. Giới thiệu khái quát Trung tâm Lưu trữ quốc gia III và Khối tài liệu quý hiếm đang bảo quản tại Trung tâm. ....................................................... 16 1.3.2.1. Giới thiệu khái quát Trung tâm Lưu trữ quốc gia III...................... 16 1.3.2.2. Khối tài liệu quý hiếm đang bảo quản tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia III. ............................................................................................................ 18 Tiểu kết ......................................................................................................... 20 Chương 2. THỰC TRẠNG PHÁT HUY GIÁ TRỊ TÀI LIỆU QUÝ HIẾM TẠI CÁC TRUNG TÂM LƯU TRỮ QUỐC GIA ......................................... 21 2.1. Tổ chức bộ máy và tổ chức nhân sự. ..................................................... 21 2.1.1. Tổ chức bộ máy. ................................................................................. 21 2.1.2. Tổ chức nhân sự. ................................................................................. 21 2.2. Thực trạng phát huy giá trị tài liệu quý hiếm tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia I và III...................................................................................................... 22 2.2.1. Phòng đọc............................................................................................ 22 2.2.2. Trưng bày, triển lãm. .......................................................................... 27 2.2.3. Ấn phẩm. ............................................................................................. 34 2.2.4.Xây dựng video, clip. ........................................................................... 36 2.2.5. Mạng xã hội. ....................................................................................... 41 2.2.5.1. Trang website. .................................................................................. 42 2.2.5.2. Facebook. ......................................................................................... 42 2.2.5.3.Youtube. ............................................................................................ 44 Tiểu kết ......................................................................................................... 45 Chương 3. MỘT SỐ NHẬN XÉT VÀ GIẢI PHÁP NHẰM PHÁT HUY TÀI LIỆU QUÝ HIẾM TẠI CÁC TRUNG TÂM LƯU TRỮ QUỐC GIA ........ 46 3.1. Nhận xét thực trạng. ............................................................................... 46 3.1.1. Ưu điểm............................................................................................... 46 3.1.1.1. Nhận được sự quan tâm của Đảng và nhà nước. ............................. 46 3.1.1.2. Nhận được sự quan tâm của ban Lãnh đạo Trung tâm. ................... 46
3.1.1.3. Đội ngũ cán bộ, nhân viên giàu kinh nghiệm. ................................. 47 3.1.1.4. Sử dụng các hình thức phát huy giá trị tài liệu đem lại hiệu quả cao. . 47 3.1.2. Hạn chế. .............................................................................................. 48 3.1.2.1.Thiếu nguồn nhân lực trong công tác phát huy giá trị tài liệu quý hiếm. .............................................................................................................. 48 3.1.2.2. Kinh phí để thực hiện phát huy giá trị tài liệu quý hiếm còn hạn chế. 48 3.1.2.3. Phòng đọc tại Trung tâm chưa thu hút được sự quan tâm của độc giả. ................................................................................................................. 49 3.1.2.4. Việc công bố và giới thiệu tài liệu quý hiếm chưa được đẩy mạnh. 49 3.1.2.5. Việc sử dụng mạng xã hội chưa đạt hiệu quả cao. .......................... 49 3.2. Một số giải pháp..................................................................................... 49 3.2.1. Các biện pháp kỹ thuật bảo quản tài liệu quý hiếm 3.2.2. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. ................................................ 50 3.2.3. Tăng cường kinh phí cho hoạt động phát huy giá trị tài liệu quý hiếm. . 51 3.2.4. Đa dạng hóa, hiện đại hóa các hình thức phát huy giá trị tài liệu....... 51 3.2.4.1. Tổ chức phòng đọc........................................................................... 51 3.2.4.2.Triển lãm. .......................................................................................... 53 3.2.4.3. Xuất bản Ấn phẩm về tài liệu quý hiếm. ......................................... 55 3.2.4.4. Tăng cường công tác tuyên truyền................................................... 55 3.2.4.5. Tăng cường các phương tiện truyền thông. ..................................... 56 3.2.4.6. Ứng dụng mua bán, trao đổi tài liệu. ............................................... 57 3.2.4.7. Liên kết với các đơn vị khác trong việc phát huy tài liệu quý hiếm 57 3.2.4.8. Mở các cuộc thi. ............................................................................... 59 Tiểu kết ......................................................................................................... 60 KẾT LUẬN ........................................................................................................ 61 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................... 63 PHỤ LỤC ........................................................................................................... 64
MỞ ĐẦU 1.Lý do chọn đề tài. Trong từng thời kỳ lịch sử của dân tộc, nguồn tư liệu, tài liệu được lưu giữ rất phong phú, đa dạng và thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau như: tài liệu chính trị, tài liệu văn hóa, tài liệu văn học- nghệ thuật….Bên cạnh khối tài liệu đó có số lượng không nhỏ là tài liệu quý hiếm cần được đặc biệt bảo tồn và phát huy. Các tài liệu quý hiếm là những tài liệu có ý nghĩa lịch sử, có giá trị đặc biệt và có duy nhất một bản (độc bản). Tài liệu quý hiếm đóng vai trò to lớn trong nhiều lĩnh vực: Kinh tế, chính trị, văn hóa,…Tài liệu quý hiếm đã ngày càng khẳng định được vị trí của mình trong việc phát triển kinh tế xã hội, bảo vệ chủ quyền cũng như xây dựng luật pháp. Hiện nay, công tác phát huy giá trị tài liệu quý hiếm được thực hiện thông qua nhiều hình thức khác nhau. Các hình thức này sẽ giúp Trung tâm lưu trữ giới thiệu, quảng bá rộng rãi tài liệu quý hiếm đến công chúng đặc biệt là những nhà nghiên cứu khoa học, nghiên cứu lịch sử, học sinh , sinh viên.... Qua đó sẽ làm cho công chúng nhận thức được tầm quan trọng của tài liệu quý hiếm và có hứng thú khai thác, sử dụng tài liệu quý hiếm. Tài liệu có giá trị khi và chỉ khi được đưa vào khai thác sử dụng. Để tài liệu quý hiếm phát huy hết giá trị thì chúng ta cần thực hiện công tác phát huy giá trị tài liệu quý hiếm. Nước ta có 04 TTLTQG là đơn vị trực thuộc Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước. Trong đó TTLTQG I và III là một trong những lưu trữ lịch sử lớn của nhà nước, có chức năng trực tiếp quản lý và thực hiện hoạt động lưu trữ đối với tài liệu lưu trữ thuộc phạm vi quản lý. Tài liệu quý hiếm lưu giữ tại các TTLTQG là những bằng chứng lịch sử quý giá chứa đựng các thông tin của quá khứ, phản ánh thành tựu sáng tạo của nhân dân qua các thời kỳ, góp phần xác lập, bảo vệ chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ đất nước. Tuy nhiên, công tác phát huy giá trị tài liệu quý hiếm tại các TTLTQG vẫn còn chưa được đẩy mạnh. Việc sử dụng các loại hình phát huy giá trị tài liệu quý hiếm tại các TTLTQG không đem lại hiệu quả cao. Số lượng độc giả quan tâm đến tài liệu tại các Trung tâm không được nhiều. Trước thực trạng trên đòi 1
hỏi cần phải có các hình thức phát huy giá trị tài liệu lưu trữ nhằm nâng cao giá trị của tài liệu và phổ biến quảng bá rộng rãi đến độc giả. Tài liệu quý hiếm có vai trò rất quan trọng, chính vì vậy cần phải thực hiện công tác phát huy giá trị tài liệu quý hiếm. Tuy nhiên thực trạng công tác phát huy giá trị tài liệu trữ quý hiếm tại các TTLTQG còn hạn chế. Trong phạm vi có thể thực hiện đề tài, nhóm nghiên cứu chỉ có thể lựa chọn TTLTQG I và III để khảo sát, nghiên cứu.Vì những lý do đó, nhóm nghiên cứu đã chọn đề tài “Phát huy giá trị tài liệu quý hiếm tại các Trung tâm Lưu trữ quốc gia” làm đề tài nghiên cứu khoa học của mình. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề. Trong những năm qua nhận thấy được ý nghĩa của việc phát huy giá trị của tài liệu lưu trữ do đó đã có khá nhiều công trình nghiên cứu liên quan tới vấn đề này cụ thể là: Trương Thị Duyến (2010), khóa luận tốt nghiệp: Tổ chức khai thác sử dụng tài liệu lưu trữ của TTLTQG III, Đại học Nội Vụ, Hà Nội. Khóa luận tốt nghiệp đã nêu nên thực trạng tổ chức khai thác sử dụng tài liệu lưu trữ của TTLTQG III, qua đó đã đưa ra giải pháp và kiến nghị về công tác tổ chức khai thác sử dụng tài liệu lưu trữ của TTLTQG III. Một số giải pháp nhằm phát huy giá trị tài liệu lưu trữ tại lưu trữ lịch sử, CN. Hoàng Quang Cương, tạp trí Văn thư lưu trữ ngày 18/11/2016. Trong bài tham luận, CN. Hoàng Quang Cương đưa ra một số nhóm “giải pháp” nhằm giúp các Lưu trữ lịch sử tổ chức tốt công tác phát huy giá trị tài liệu lưu trữ tại lưu trữ lịch sử. Bảo quản và phát huy giá trị tài liệu lưu trữ quốc gia – Ngọc Linh, Báo nhân dân số ra ngày 03/09/2017. Công trình nghiên cứu này đã chỉ ra tầm quan trọng của tài liệu lưu trữ, qua đó đã đề cao công tác bảo quản và phát huy giá trị tài liệu lưu trữ quốc gia thông qua những giải pháp cụ thể. Những công trình nghiên cứu trên đều liên quan tới vấn đề phát huy giá trị tài liệu lưu trữ; Tổ chức khai thác sử dụng tài liệu lưu trữ ở một cơ quan, tổ 2
chức. Đây là những công trình có ý nghĩa lớn đối với công tác phát huy giá trị tài liệu. Tuy nhiên các công trình này đều nói về việc phát huy giá trị của tài liệu lưu trữ nói chung chưa có đề tài nào nghiên cứu cụ thể về những tài liệu lưu trữ quý hiếm. Qua đó nhóm nghiên cứu muốn đưa ra một số ý kiến và giải pháp về công tác phát huy giá trị tài liệu quý hiếm tại các TTLTQG mà trước đó chưa có đề tài nào nghiên cứu đến. 3. Mục tiêu nghiên cứu. Thứ nhất: Nghiên cứu cơ sở khoa học và thực trạng phát huy giá trị tài liệu quý hiếm tại các TTLTQG. Thứ 2: Đề xuất một số giải pháp nhằm phát huy tài liệu quý hiếm tại các TTLTQG. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu. - Đối tượng: Tài liệu quý hiếm và công tác phát huy giá trị tài liệu quý hiếm tại các TTLTQG. - Phạm vi nghiên cứu: Nhóm tác giả chú trọng nghiên cứu tại TTLTQG I và III. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu. Nhóm nghiên cứu thực hiện những nhiệm vụ chủ yếu sau: - Tìm hiểu cơ sở lý luận, cơ sở pháp lý, cơ sở thực tiễn của việc phát huy giá trị tài liệu quý hiếm tại các TTLTQG. - Khảo sát, đánh giá thực trạng phát huy giá trị tài liệu quý hiếm tại các TTLTQG. - Tìm ra những ưu điểm, hạn chế trong công tác phát huy giá trị tài liệu quý hiếm tại các TTLTQG. Từ đó đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác này. 6. Phương pháp nghiên cứu. Trong quá trình thực hiện đề tài, nhóm nghiên cứu đã áp dụng nhiều phương pháp nghiên cứu nhằm thu được những kết quả xác thực, có giá trị để đảm bảo cho bài nghiên cứu có tính chính xác và hiệu quả: 3
- Phương pháp phỏng vấn: Được áp dụng để phỏng vấn cán bộ tại Trung tâm. - Phương pháp thống kê: Được áp dụng để thu thập, tổng hợp số liệu khảo sát tại Trung tâm. - Phương pháp phân tích và so sánh: Phương pháp được áp dụng nhằm phân tích các hình thức phát huy giá trị tại Trung tâm và so sánh các hình thức đó giữa các Trung tâm. - Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Là phương pháp chọn lọc, nghiên cứu tìm hiểu một số tài liệu liên quan đến vấn đề nghiên cứu như các tài liệu từ sách giáo trình, các bài luận văn, nghiên cứu khoa học có liên quan, các bài viết trên các tạp chí… 7. Đóng góp mới của đề tài. Đề tài chỉ ra tầm quan trọng của công tác phát huy giá trị tài liệu lưu trữ quý hiếm nói chung và phát huy giá trị tài liệu lưu trữ quý hiếm tại các TTLTQG nói riêng. Ngoài ra đề tài còn chỉ ra ưu điểm và hạn chế về việc phát huy giá trị tài liệu lưu trữ quý hiếm tại các TTLTQG. Từ đó đưa ra các giải pháp nhằm phát huy ưu điểm, khắc phục hạn chế để ngày càng phát huy tốt hơn giá trị của tài liệu lưu trữ quý hiếm tại các TTLTQG. Qua đó đề tài sẽ là nguồn tài liệu tham khảo bổ ích cho giảng viên, sinh viên của Trường Đại học Nội Vụ Hà Nội. 8. Cấu trúc trong báo cáo tổng hợp kết quả nghiên cứu của đề tài. Để thực hiện đề tài ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, Phụ lục và Nội dung gồm có 3 chương: Chương 1: Cơ sở khoa học về phát huy giá trị tài liệu quý hiếm tại các Trung tâm Lưu trữ quốc gia. Chương 2: Thực trạng phát huy giá trị tài liệu quý hiếm tại các Trung tâm Lưu trữ quốc gia. Chương 3: Một số nhận xét và giải pháp nhằm phát huy tài liệu quý hiếm tại các Trung tâm Lưu trữ quốc gia. 4
Chương 1 CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ TÀI LIỆU QUÝ HIẾM TẠI CÁC TRUNG TÂM LƯU TRỮ QUỐC GIA 1.1. Cơ sở lý luận. 1.1.1. Một số khái niệm. 1.1.1.1.Tài liệu. Theo Tiến Sỹ Nguyễn Cảnh Đương thì “Tài liệu là đơn vị thông tin được ghi lại không phụ thuộc vào hình thức và vật mang tin”. [1,1] Theo Cuốn Từ điển Tiếng Việt, NXB Đà Nẵng (2011) tài liệu là “dữ liệu, tin tức giúp cho việc tìm hiểu một vấn đề gì”.[5,1095] Tại khoản 2, điều 2, Lưu trữ 2011 giải thích “Tài liệu là vật mang tin được hình thành trong quá trình hoạt động của cơ quan, tổ chức, cá nhân.” “Tài liệu bao gồm văn bản, dự án, bản vẽ thiết kế, bản đồ, công trình nghiên cứu, sổ sách, biểu thống kê; âm bản, dương bản phim, ảnh, vi phim; băng, đĩa ghi âm, ghi hình; tài liệu điện tử; bản thảo tác phẩm văn học, nghệ thuật; sổ công tác, nhật ký, hồi ký, bút tích, tài liệu viết tay; tranh vẽ hoặc in; ấn phẩm và các vật mang tin khác.”[3,1] 1.1.1.2. Tài liệu quý hiếm và phát huy giá trị tài liệu Hiện nay có rất nhiều quan điểm được đưa ra khi đề cập tới vấn đề tài liệu quý hiếm : Quan điểm về tài liệu quý hiếm trên thế giới: Từ điển thuật ngữ về Công tác thư viện của Nga, xuất bản năm 1986 - Định nghĩa về Sách quý hiếm: Là cuốn sách được bảo quản hoặc xuất bản với số lượng tương đối nhỏ và giữ được giá trị nghệ thuật, khoa học, thư mục và các giá trị khác. Là một bản của xuất bản phẩm có những dấu hiệu khác thường giúp phân biệt nó với những số bản còn lại của xuất bản phẩm, trang trí đặc biệt bằng tay, có thủ bút của tác giả và đóng bìa cứng đặc biệt. Trong tài liệu quy định về danh mục nhà nước những tài liệu quý hiếm thuộc Phông Lưu trữ Liên bang Nga (Ban hành kèm theo Quyết định số 75 ngày 9/10/2001 của Cơ quan Lưu trữ Liên bang Nga) đã đề cập đến khái niệm về tài 5
liệu quý hiếm : Là những tài liệu có những phẩm chất hay giá trị đặc sắc về tinh thần, thẩm mỹ hoặc về phương pháp tài liệu hoá; đem lại giá trị lịch sử và ý nghĩa văn hoá đặc biệt; là những sản phẩm duy nhất, độc đáo xét về phương diện nội dung và vị trí của chúng trong lịch sử của nhà nước và xã hội Nga và là những thứ không thể bù đắp và thay thế được trong trường hợp bị tổn thất nếu xét từ góc độ ý nghĩa pháp lý, bút tích và các đặc trưng bên ngoài của chúng. Quan điểm về tài liệu quý hiếm tại Việt Nam: Theo từ điển giải thích Nghiệp vụ văn thư lưu trữ Việt Nam thì tài liệu quý hiếm là tài liệu lưu trữ có giá trị cao và tài liệu còn rất ít, có giá trị đặc biệt về tư tưởng, chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, khoa học, lịch sử và có tầm quan trọng đặc biệt đối với quốc gia và xã hội; được hình thành trong hoàn cảnh lịch sử đặc biệt về thời gian, không gian và địa điểm; được thể hiện trên vật mang tin độc đáo, tiêu biểu của thời kỳ lịch sử. Tài liệu lưu trữ quý hiếm cần được bảo quản theo một chế độ đặc biệt.[2,10] Từ các quan điểm trên chúng ta có thể khái quát tài liệu quý hiếm là “Tài liệu thuộc diện lưu trữ vĩnh viễn và có một trong các đặc điểm sau đây: Có giá trị đặc biệt về tư tưởng, chính trị, kinh tế - xã hội, khoa học, lịch sử và có tầm quan trọng đặc biệt đối với quốc gia, xã hội; được hình thành trong hoàn cảnh lịch sử đặc biệt về thời gian, không gian, địa điểm, tác giả; được thể hiện trên vật mang tin độc đáo, tiêu biểu của thời kỳ lịch sử. Tài liệu lưu trữ quý hiếm không phân biệt hình thức sở hữu được đăng ký với cơ quan quản lý nhà nước về lưu trữ ở trung ương và cấp tỉnh, được lựa chọn để đăng ký vào chương trình, danh hiệu của khu vực và thế giới. Tài liệu lưu trữ quý hiếm phải được kiểm kê, bảo quản, lập bản sao bảo hiểm và sử dụng theo chế độ đặc biệt”. Các tài liệu quý hiếm là những tài liệu có ý nghĩa lịch sử có giá trị đặc biệt, không có bản thứ hai giống về nội dung thông tin, phương thức ghi tin và các đặc điểm bên ngoài. Hiện tại chưa có nhiều bài viết, giáo trình và văn bản pháp lý về định nghĩa phát huy giá trị tài liệu. Qua khảo sát, nhóm nghiên cứu đưa ra quan điểm sau: Phát huy giá trị tài liệu là sử dụng đa dạng hóa, hiện đại hóa các hình thức 6
tổ chức khai thác như phòng đọc; trưng bày, triển lãm; xuất bản ấn phẩm…..Những hoạt động tuyên truyền này nhằm giới thiệu các giá trị của tài liệu lưu trữ và công tác lưu trữ, tăng cường sự hiểu biết của xã hội về lưu trữ, xây dựng được nhịp cầu giao lưu giữa các cơ quan lưu trữ và công chúng, thúc đẩy sự phát triển và sử dụng nguồn tài liệu lưu trữ, làm cho lưu trữ phát huy được nhiều hơn nữa, lớn hơn nữa tác dụng trong sự phát triển của kinh tế- xã hội. Từ đó, chúng ta có thể nhận thấy rằng, phát huy giá trị tài liệu là sử dụng các hình thức khác nhau nhằm quảng bá, giới thiệu tài liệu đến gần hơn với công chúng. Các hình thức phát huy giá trị tài liệu là cầu nối giữa các Trung tâm với độc giả. 1.1.2. Khái quát đặc điểm của tài liệu quý hiếm. 1.1.2.1. Khái quát đặc điểm về hình thức. Tài liệu lưu trữ quý hiếm được thể hiện trên vật mang tin độc đáo (các chất liệu giấy dó, giấy điệp, khắc gỗ thị…), tiêu biểu của thời kỳ lịch sử. Tài liệu lưu trữ quý hiếm là những tài liệu chỉ có một bản duy nhất (độc bản). Ví dụ: Châu bản triều Nguyễn của Việt Nam hiện đang bảo quản tại TTLTQG I là tài liệu lưu trữ quý hiếm chỉ có một bản duy nhất 1.1.2.2. Khái quát đặc điểm về nội dung. Với đặc trưng riêng biệt khác với tài liệu truyền thống nên các tài liệu quý hiếm có nhiều đặc điểm khác về nội dung thông tin lưu giữ trong tài liệu như: “có giá trị đặc biệt về tư tưởng, chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, khoa học, lịch sử và có tầm quan trọng đặc biệt đối với quốc gia và xã hội; được hình thành trong hoàn cảnh lịch sử đặc biệt về thời gian, không gian và địa điểm” [2;10] Tài liệu lưu trữ quý hiếm thuộc diện tài liệu lưu trữ vĩnh viễn. Tài liệu lưu trữ quý hiếm có tính chính xác cao vì là bản chính, bản gốc chứa đựng thông tin có độ tin cậy, phản ánh chân thực về thông tin tại thời kỳ lịch sử đó. Tài liệu lưu trữ quý hiếm là tài liệu có giá trị đặc biệt về lịch sử, văn hóa, 7
khoa học, xã hội; phản ánh các khía cạnh của đời sống chính trị, kinh tế, văn hóa – xã hội và khoa học kỹ thuật. Ví dụ: Tập Sắc lệnh của Chủ tịch Chính phủ Lâm thời Việt Nam Dân chủ Cộng hòa 1945-1946 1.1.3. Vai trò của việc phát huy giá trị tài liệu quý hiếm Tài liệu lưu trữ quý hiếm là những tài liệu có ý nghĩa lịch sử có giá trị đặc biệt, không có bản thứ hai giống về nội dung thông tin, phương thức ghi tin và các đặc điểm bên ngoài. Tài liệu lưu trữ quý hiếm đóng vai trò to lớn trong nhiều lĩnh vực: Kinh tế, chính trị, văn hóa, những lĩnh vực này luôn không ngừng khai thác và sử dụng những tài liệu lưu trữ quý hiếm. Từ đó những tài liệu lưu trữ quý hiếm đã ngày càng khẳng định được vị trí của mình trong việc phát triển kinh tế xã hội, bảo vệ chủ quyền cũng như xây dựng luật pháp. 1.1.3.1. Đối với lĩnh vực chính trị. Đối với lĩnh vực chính trị, thông tin được lưu trữ trong tài liệu quý hiếm được khai thác sử dụng nhằm: cải cách bộ máy hành chính; làm sáng tỏ các chủ trương chính sách của Đảng và nhà nước về tôn giáo, dân quyền; tố cáo tội ác chiến tranh; bảo vệ an ninh quốc gia và trật tự an toàn xã hội. Mặc khác, tài liệu lưu trữ quý hiếm còn là bằng chứng chứng minh chủ quyền quốc gia, giải quyết các xung đột về biên giới lãnh thổ đặc biệt là giải quyết các tranh chấp về vấn đề biển đảo hiện nay. Ví dụ: Các sắc phong của vua dưới triều Nguyễn cho các hải đội Hoàng Sa là một trong những bằng chứng để chứng tỏ chủ quyền của nước ta với quần đảo này. 1.1.3.2.Đối với lĩnh vực kinh tế Đối với lĩnh vực kinh tế, các thông tin trong tài liệu lưu trữ quý hiếm thường xuyên được khai thác và sử dụng để phục vụ cho việc xây dựng các đề tài, dự án, đề án, kế hoạch phát triển kinh tế phù hợp với điều kiện của từng địa phương, từng vùng; phục vụ việc quy hoạch phát triển khu kinh tế. Các thông tin trong tài liệu lưu trữ quý hiếm còn được khai thác để phục vụ việc tìm kiếm và khai thác các tài nguyên, khoáng sản. Sử dụng tài liệu lưu trữ quý hiếm để sửa chữa, nâng cấp các công trình 8
xây dựng. Nước ta có rất nhiều công trình được xây dựng từ thời pháp thuộc, những công trình có tuổi thọ hàng trăm năm. Sau thời gian sử dụng chúng ngày càng xuống cấp, chính vì thế mà tài liệu lưu trữ góp phần trong việc giúp người thiết kế thiết kế lại công trình mới dựa trên bản thiết kế có sẵn hoặc tu sửa để phục hồi những cấu trúc và nét cổ xưa của nó. Ví dụ: nhờ có tài liệu lưu trữ quý hiếm về công trình xây dựng cầu Long Biên bảo quản tại TTLTQG I đã giúp Việt Nam trong việc tu sửa lại cây cầu này. 1.1.3.3. Đối với lĩnh vực văn hoá – xã hội. Tài liệu lưu trữ quý hiếm vừa là căn cứ vừa là nguồn thông tin đáng tin cậy để thế giới công nhận và xếp hạng nhiều di sản văn hoá có giá trị. Ví dụ: Châu bản triều Nguyễn của Việt Nam hiện đang bảo quản tại TTLTQG I đã được UNESCO công nhận là Di sản tư liệu Chương trình Ký ức thế giới Khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Tài liệu lưu trữ quý hiếm nắm giữ nguồn thông tin tư liệu quan trọng. Ngoài ra tài liệu lưu trữ quý hiếm xác định các giá trị văn hóa của đất nước và xác định phong tục tập quán qua các thời kỳ lịch sử . Tài liệu lưu trữ quý hiếm đã góp phần giới thiệu những nét văn hóa truyền thống của dân tộc ta với bạn bè quốc tế và góp phần lưu lại những chiến công của những anh hùng liệt sĩ đã có công với đất nước. 1.1.4. Các hình thức phát huy giá trị tài liệu lưu trữ quý hiếm hiện nay. Trong những năm gần đây, các hình thức phát huy giá trị tài liệu lưu trữ nói chung rất phong phú, đa dạng. Chúng được tổ chức dựa theo đặc điểm của tài liệu lưu trữ, theo mục đích sử dụng và phù hợp với yêu cầu của mỗi ngành, mỗi cấp, mỗi giai đoạn cụ thể. Một số hình thức sử dụng tài liệu lưu trữ thường được áp dụng phổ biến nhất là: 1.1.4.1. Phòng đọc. Là hình thức chủ yếu được áp dụng phổ biến trong các lưu trữ. Đối với các lưu trữ lịch sử, đối tượng phục vụ khá rộng rãi gồm độc giả trong nước, ngoài nước và quần chúng nhân dân. Đây là hình thức hướng tới đối tượng có 9
nhiều thời gian, cần khai thác tài liệu theo chủ đề. 1.1.4.2. Tổ chức trưng bày, triển lãm tài liệu lưu trữ: Đây là một trong những hình thức phát huy giá trị tài liệu được sử dụng rất nhiều ở trong nước và ngoài nước. Trưng bày tài liệu lưu trữ là bày tài liệu lưu trữ ở không gian cố định, trang trọng và được diễn ra thường xuyên. Triển lãm được diễn ra khi tổ chức các sự kiện trọng đại, không gian rộng rãi ở nhiều địa điểm khác nhau, diễn ra trong một khoảng thời gian nhất định. Tổ chức trưng bày, triển lãm tài liệu lưu trữ nhằm quảng bá, giới thiệu đến công chúng tài liệu và các hoạt động của cơ quan, tổ chức. 1.1.4.3. Ấn phẩm. Xuất bản phẩm là tác phẩm, tài liệu về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, giáo dục và đào tạo, khoa học, công nghệ, văn học, nghệ thuật được xuất bản thông qua nhà xuất bản hoặc cơ quan, tổ chức được cấp giấy phép xuất bản bằng các ngôn ngữ khác nhau, bằng hình ảnh, âm thanh và được thể hiện dưới các hình thức. 1.1.4.4. Xây dựng các video, clip. Hình thức xây dựng các video, clip hiện nay ngày càng được đẩy mạnh, các cơ quan tổ chức cũng đã và đang xây dựng rất nhiều video, clip nhằm phát huy giá trị của tài liệu. 1.1.4.5. Mạng xã hội. Cùng với sự phổ biến của mạng internet và mạng xã hội thì công tác phát huy giá trị của các tài liệu lưu trữ quý hiếm đã có những bước chuyển mình như: đẩy mạnh giới thiệu thông tin trên cổng thông tin điện tử, giới thiệu trên mạng xã hội Facebook và trang website... 1.2. Cơ sở pháp lý Tài liệu lưu trữ quý hiếm là tài liệu lưu trữ có giá trị đặc biệt, hiếm về nội dung thông tin hoặc hình thức mang tin. Giá trị của tài liệu lưu trữ quý, hiếm phụ thuộc vào nhiều tiêu chí như nội dung, hình thức tài liệu; thời gian, địa điểm hình thành tài liệu. Các văn bản quy định có liên quan đến tài liệu lưu trữ quý hiếm đã được 10
nhà nước ban hành gồm: Pháp lệnh Lưu trữ Quốc gia 2001 của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội số 34/2001/PL-UBTVQH10 ngày 04/04/2001 về Lưu trữ Quốc gia; Chỉ thị số 05/2007/CT-TTG của Thủ tướng Chính phủ Về việc tăng cường bảo vệ và phát huy giá trị tài liệu lưu trữ; Luật lưu trữ 2011; Quyết định 644/QĐ-TTg năm 2012 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt nội dung Đề án "Sưu tầm tài liệu lưu trữ quý, hiếm của Việt Nam và về Việt Nam"; Quyết định 922/QĐ-BNV năm 2013 phê duyệt Kế hoạch tổng thể thực hiện Đề án “Sưu tầm tài liệu lưu trữ quý, hiếm của Việt Nam và về Việt Nam” từ năm 2012 đến năm 2020 do Bộ Nội vụ ban hành đã chi tiết Quyết định 644/QĐ-TTg năm 2012 của Thủ tướng Chính phủ. Trong các văn bản trên đã quy định cụ thể như sau: Điều 19, Pháp lệnh Lưu trữ Quốc gia 2001 đã nêu: “Tài liệu lưu trữ đặc biệt quý, hiếm; tài liệu lưu trữ có nguy cơ bị hư hỏng chỉ được khai thác, sử dụng bản sao.”. Điều 2, chỉ thị số 05/2007/CT-TTG của Thủ tướng Chính phủ Về việc tăng cường bảo vệ và phát huy giá trị tài liệu lưu trữ đã chỉ rõ: “Bộ Nội vụ có trách nhiệm: Chỉ đạo các cơ quan, tổ chức trong phạm vi trách nhiệm của mình: Thực hiện nghiêm túc việc thu thập, bổ sung tài liệu lưu trữ có ý nghĩa quốc gia, nhất là tài liệu lưu trữ quý, hiếm; Nghiên cứu, ứng dụng các thành tựu khoa học công nghệ vào việc bảo vệ, bảo quản an toàn, bảo hiểm và quản lý, khai thác tài liệu lưu trữ; Bố trí diện tích thích đáng để thường xuyên tổ chức triển lãm, trưng bày tài liệu lưu trữ; Tổ chức giải mật theo quy định, chủ động công bố giới thiệu và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho việc khai thác sử dụng tài liệu lưu trữ được nhanh chóng và có hiệu quả.” Điều 26, Luật lưu trữ 2011 quy định: “Tài liệu lưu trữ quý, hiếm là tài liệu thuộc diện lưu trữ vĩnh viễn và có một trong các đặc điểm sau đây: Có giá trị đặc biệt về tư tưởng, chính trị, kinh tế - xã hội, khoa học, lịch sử và có tầm quan trọng đặc biệt đối với quốc gia, xã hội; Được hình thành trong hoàn cảnh lịch sử 11
đặc biệt về thời gian, không gian, địa điểm, tác giả; Được thể hiện trên vật mang tin độc đáo, tiêu biểu của thời kỳ lịch sử. Tài liệu lưu trữ quý, hiếm không phân biệt hình thức sở hữu được đăng ký với cơ quan quản lý nhà nước về lưu trữ ở trung ương và cấp tỉnh, được lựa chọn để đăng ký vào chương trình, danh hiệu của khu vực và thế giới. Tài liệu lưu trữ quý, hiếm phải được kiểm kê, bảo quản, lập bản sao bảo hiểm và sử dụng theo chế độ đặc biệt.” Điều 1, Quyết định 644/QĐ-TTg năm 2012 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt nội dung Đề án "Sưu tầm tài liệu lưu trữ quý, hiếm của Việt Nam và về Việt Nam" có đề cập: “Phê duyệt nội dung Đề án “Sưu tầm tài liệu lưu trữ quý, hiếm của Việt Nam và về Việt Nam” với những nội dung chính sau đây: Mục tiêu: Sưu tầm tài liệu lưu trữ quý, hiếm để bổ sung vào các phông lưu trữ đang bảo quản tại các Trung tâm Lưu trữ quốc gia thuộc Cục Văn thư và Lưu trữ Nhà nước (Bộ Nội vụ); Bảo quản an toàn và phát huy hiệu quả giá trị của các tài liệu lưu trữ quý, hiếm sưu tầm được; Trợ giúp các cá nhân, gia đình, dòng họ… trong việc bảo quản an toàn tài liệu lưu trữ quý, hiếm - một bộ phận di sản quý giá của dân tộc trước nguy cơ ngày càng bị xuống cấp do không được bảo quản đúng chế độ.” Điều 1, Quyết định 922/QĐ-BNV năm 2013 phê duyệt Kế hoạch tổng thể thực hiện Đề án “Sưu tầm tài liệu lưu trữ quý, hiếm của Việt Nam và về Việt Nam” từ năm 2012 đến năm 2020 do Bộ Nội vụ ban hành đã chi tiết Quyết định 644/QĐ-TTg năm 2012 của Thủ tướng Chính phủ như sau: “Sưu tầm tài liệu lưu trữ quý, hiếm: Hình thức tài liệu: Bản chính, bản gốc, bản sao hợp pháp (bằng các hình thức sao chụp khác nhau kèm theo dấu chứng thực hoặc các tài liệu xác nhận tính hợp pháp của bản sao), bản thảo viết tay hoặc có bút tích của các cá nhân tiêu biểu, tài liệu lịch sử khẩu vấn.” Từ các văn bản quy phạm pháp luật trên có thể thấy, tài liệu lưu trữ quý, hiếm phải là các tài liệu có giá trị đặc biệt về tư tưởng, chính trị, kinh tế, khoa học, lịch sử và hiếm có về nội dung thông tin hoặc vật mang tin. Hơn nữa chúng phải đặc biệt về hoàn cảnh lịch sử, thời gian, không gian, địa điểm, tác giả…tiêu biểu của thời kỳ lịch sử đó và không thể bị thay thế. Do đó, việc xây dựng các 12