Đề tài: "Thế giới nhân vật trong tác phẩm ăn mày dĩ vãng của Chu Lai"

Chia sẻ: Vũ Văn Khánh | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:53

Thêm vào BST

Báo xấu

319
lượt xem 55
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Lời đầu tiên em xin chân thành cảm ơn các thầy cô của khoa Văn- Xã Hội đã tạo điều kiện thuận lợi cho em được làm đề tài này. Cùng với đó em xin cảm ơn Th.s Phạm Thị Vân Huyền đã giúp đỡ em hoàn thành đề tài niên luận này. Do đây là lần đầu tiên tiếp xuc với một đề tài lớn nên đề tài gặp không ít những sai sót. Em mong quý thầy cô đóng góp ý kiến để đề tài hoàn thiện hơn. Em xin cảm ơn....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề tài: "Thế giới nhân vật trong tác phẩm ăn mày dĩ vãng của Chu Lai"

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐAI HOC KHOA HOC ̣ ̣ ̣ KHOA VĂN – XÃ HỘI ----------@&?---------- ̣ NIÊN LUÂN CHUYÊN NGHÀNH VĂN HỌC VIỆT NAM Đề tài: THẾ GIỚI NHÂN VẬT TRONG TÁC PHẨM ĂN MÀY DĨ VÃNG CỦA CHU LAI GV hướng dẫn: Sv thực hiện: Lớp: Cử nhân văn học K7 MSSV: Niên khóa: 2009 - 2013 1
LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên em xin chân thành cảm ơn các thầy cô của khoa Văn- Xã H ội đã tạo điều kiện thuận lợi cho em được làm đề tài này. Cùng với đó em xin c ảm ơn Th.s Phạm Thị Vân Huyền đã giúp đỡ em hoàn thành đề tài niên luận này. Do đây là lần đầu tiên tiếp xuc với một đề tài lớn nên đ ề tài g ặp không ít nh ững sai sót. Em mong quý thầy cô đóng góp ý kiến để đề tài hoàn thi ện h ơn. Em xin cảm ơn. 2
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan niên luận “Thế giới nhân vật trong truy ện ngụ ngôn c ủa La Fontaine” là kết quả nghiên cứu của riêng tôi, không sao chép c ủa ai. Các s ố liệu, kết quả nêu trong niên luận là trung thực và chưa được công bố trong các công trình khác. Nội dung niên luận có tham khảo và s ử d ụng các tài li ệu, thông tin được đăng tải trên các tác phẩm, tạp chí và các trang web theo danh mục tài liệu tham khảo của niên luận. Nếu sai, tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm. Tác giả niên luận Luyến Vũ Văn Khánh 3
Đề tài: Thế giới nhân vật trong tác phẩm ăn mày dĩ vãng MỞ ĐẦU I. Lý do chọn đề tài Văn học Việt Nam viết về đề tài kháng chiến chống Mỹ là m ột giai đoạn quan trọng trong lịch sử văn học thành văn của nhân dân quan trọng do vị trí, tính chất và những thành tựu của nó. Nhiều tác giả, tác phẩm văn học xuất sắc trong thời kỳ này vẫn sống khá mạnh mẽ trong sinh hoạt văn hóa ngh ệ thu ật hi ện đ ại của nước nhà. Mặc dù cuộc kháng chiến bảo vệ nền độc lập của dân tộc với biết bao chiến công anh dũng, đau thương, mất mát đã đi qua mấy mươi năm thế nhưng chiến tranh không phải là câu chuyện của ngày hôm qua,vẫn còn đó những dư âm, hậu quả hiện hữu. Đó là những vết thương trên cơ thể của những cựu chiến binh, những di chứng kéo dài trên cơ thể những em bé bị dính chất độc màu da cam, hay những mất mát của người phụ nữ...tất cả là nỗi ám ảnh đối với những ai đã từng đi qua chiến tranh và một thời cầm súng. Là một trong số nhà văn viết sau chiến tranh, lại là người c ầm súng tr ước khi cầm bút, những sáng tác của Chu Lai trong mấy ch ục năm qua dường nh ư không tránh khỏi cái vòng cương tỏa của những ki ức chiến tranh. C ả cu ộc đ ời Chu Lai là những chuyến lãng du và trận mạc nên nh ững trang vi ết c ủa ông sống động, tươi rói, như cuộc chiến đang hiện diện có khói lửa, có tiếng bom đạn, có mùi thuốc súng và đặc biệt mùi “tử sĩ”. Nhân vật người lính trong những sáng tác của Chu Lai không chỉ được thể hiện trong chiến tranh mà h ọ còn đ ược đặt trong vô vàn những khó khăn của cuộc sống thời hậu chiến. Tất cả nh ững điều đó đã tạo nên chiều sâu, sức hấp dẫn, sự đặc sắc và m ới m ẻ c ủa ti ểu thuyết Chu Lai 4
"Chiến tranh là nơi tập trung đỉnh điểm cảm xúc con người, đó là n ơi sinh tử trong gang tấc, là nơi xuất hiện anh hùng và cả nh ững k ẻ hèn nhát, là n ơi có vinh quang, ánh sáng, lý tưởng và có cả sự ích kỷ, độc ác, tàn bạo...Ng ười ta biết đến chiến tranh không chỉ bởi sự đau thương, khổ hạnh mà ở đó còn có c ả tình yêu và lý tưởng”. Tôi đã đọc rất nhiều tiểu thuy ết, ký s ự và c ả truy ện ng ắn chiến tranh nhưng thực sự Ăn mày dĩ vãng đã để lại cho tôi nhiều ấn tượng nhất. Tác phẩm là một tiểu thuyết chiến tranh nhưng kỳ th ực nó phô bày h ết mọi mặt của cuộc sống từ cuộc chiến tranh đẫm máu giữa hai phe: ta và k ẻ thù đến tâm sinh lý con người, đến tình yêu lãng mạn trong th ời kỳ dã man và kh ốc liệt, rồi cả những mặt trái trong thời chiến lẫn thời bình đều được lôi ra tu ồn tuột trưng bày cho độc giả nhấm nháp và chiêm nghiệm suy tư. Nghiên cứu thế giới nhân vật trong Ăn mày dĩ vãng là một việc làm cần thiết, có ý nghĩa khoa học và thực tiễn. Nó không ch ỉ giúp cho ta tìm hi ểu đ ược về những con người trong thời kì bom đạn của chiến tranh mà còn giúp chúng ta thấy được bộ mặt của xã hội thời kì hậu chiến. Xuất phát t ừ nh ững lý do trên, chúng tôi mạnh dạn đi nghiên cứu tìm hiểu đề tài “Thế giới nhân vật trong tác phẩm Ăn mày dĩ vãng của Chu Lai” để góp phần khám phá và kh ẳng định một phương diện đặc sắc trong tài năng nghệ thuật của nhà văn. II. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Những công trình nghiên cứu của các tác giả về Chu Lai chủ yếu là những bài viết ngắn, mang tính chất giới thiệu và được đăng rải rác ở trên báo chí, mạng Internet…mà chưa đi sâu vào nghiên cứu về nhân vật trong ti ểu thuy ết của ông. Bên cạnh đó là các bài viết ngắn của các độc giả phát bi ểu v ề c ảm nghĩ của mình trên các trang Web điên tử, đó là nh ững bài vi ết s ơ l ược ch ỉ mang tính chất đọc để tham khảo chứ chưa đi sâu vào nghiên cứu. 5
Tuy rằng tài liệu có phần hạn chế, ít ỏi nhưng nhờ những sự giúp đỡ quý báu của các cô giáo, và quá trình thu nhặt tài liệu tôi đã mạnh dạn nghiên cứu đề tài “Thế giới loài vật trong tác phẩm Ăn mày dĩ vãng của Chu Lai”. III. Phạm vi nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu thế giới nhân vật trong tác phẩm Ăn mày dĩ vãng của Chu Lai, nhà xuất bản Lao động, phát hành năm 2009. IV. Đối tượng nghiên cứu. Khi tiến hành nghiên cứu đề tài, chúng tôi tập trung vào nghiên cứu một số đối tượng chính là: nhân vật người chiến sĩ trước và sau cách mạng, nhân vật người phụ nữ và những kẻ thừa nước thả câu của xã hội hiện tại. Cùng với việc nghiên cứu nhân vật, đề tài còn tập trung làm sáng t ỏ ngh ệ thuật xây dựng nhân vật của nhà văn, từ cách xây dựng hành đ ộng đ ến cách miêu tả tính cách để từ đó làm cho nhân vật trở lên sống động hơn. V. Phương pháp nghiên cứu Để thực hiện đề tài, chúng tôi thực hiện một số ph ương pháp nghiên c ứu sau: Phương pháp phân loại thống kê Tiến hành thống kê, phân loại từng nhân vật để thấy được vị trí của thế giới nhân vật trong tiểu thuyết Ăn mày dĩ vãng của Chu Lai. Phương pháp xã hội học Nghiên cứu tác phẩm từ góc độ ngoài văn học để nhấn mạnh tính chân thực của tác phẩm từ đó đặt ra mối quan hệ giữa nhân vật trong tác ph ẩm và nhân vật trong thực tế. 6
Phương pháp lịch sử so sánh Vận dụng phương pháp lịch sử so sánh so sánh, đối chiếu để thấy được sự khác nhau giữa những nhân vật trong thời kì chiến tranh và những nhân vật trong thời kì hậu chiến trong tác phẩm của ông. Tiếp cận tác phẩm trong tính tổng thể, mối quan hệ giữa các yếu t ố và giá trị của các yếu khác quyết định tác phẩm. VI. Đóng góp của đề tài Về lý thuyết Đề tài phần nào mang đến cái nhìn toàn cảnh về những nhân vật trong tiểu thuyết viết về chiến tranh của Chu Lai, cùng với đó, đề tài góp phần tìm hiểu sự khác nhau giữa nhân vật này với nhân vật khác và v ới chính nhân v ật đó trong các thời kì khác nhau. Thực tiễn Đề tài đóng góp một phần nhỏ vào việc nghiên cứu và làm tài liệu tham khảo cho sinh viên các trường Đại học, Cao đẳng. VII. Cấu trúc của đề tài Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, đề tài còn gồm 3chương: Chương 1: Cơ sở lí luận chung Chương 2: Thế giới nhân vật trong tác phẩm ăn mày dĩ vãng Chương 3. Nghệ thuật xây dựng nhân vật 7
PHẦN NỘI DUNG Chương 1. Cơ sở lý luận chung 1.1. Nhân vật văn học. Trong cuốn Lí luận văn học do Phương Lựu chủ biên (NXB giáo dục, xuất bản năm 2002 ) ông cho rằng: “ Nhân vật văn học là một hi ện t ượng có tính ước lệ, có những dấu hiệu để ta nhận ra. Thông thường đó là một cái tên như Trương Phi, Chí Phèo, chị Sứ, hai Mẫn. Thứ đến là các dấu hiệu tiểu sử, nghề nghiệp hoặc đặc điểm riêng như chàng mồ côi, hai anh em sinh đôi, chú lính, ông quan huyện…sâu hơn là các đặc điểm tính cách như ông tư s ản h ọc làm quý tộc, thằng đạo đức giả, người đi tìm hình của nước…các dấu hiệu, đặc điểm ấy thường đúc kết thành các “công thức” giới thiệu nhân vật.” (4, 278). Cùng với đó ông cũng cho rằng: “Nhân vật văn h ọc khác v ới nhân v ật trong hội họa điêu khắc, bộc lộ trong hành động (hiểu theo nghĩa rộng, bao g ồm ngôn ngữ) và quá trình. Nó luôn hứa hẹn những điều sẽ xảy ra, những điều chưa biết trong quá trình giao tiếp”. (4, 278). Khi bàn về chức năng của nhân vật ông khẳng định: “Ch ức năng của nhân vật là khái quát những quy luật của cuộc sống con người, th ể hi ện nh ững hi ểu biết, những ước ao và kỳ vọng về con người. Nhà văn sang tạo nhân vật là để thể hiện những cá nhân xã hội nhất định và quan niệm về cá nhân đó. Nó cách khác, nhân vật là phương tiện khái quát các tính cách, số ph ận con ng ười và các quan niệm về chúng.” (4,279). Từ đó chúng ta thấy rằng: Nhân vât văn học là nh ững con ng ười đ ược miêu tả trong văn học bằng phương tiện văn học và là ph ương ti ện đ ể khái quát hiện thực. 8
Hay khi bàn về nhân vật văn học, Lại Nguyên Ân có viết: “Nhân v ật văn học là một đơn vị nghệ thuật, nó mang tính ước lệ, không thể đồng nh ất v ới con người có thật, ngay khi tác giả xây dựng nhân vật với nh ững nét rất g ần với nguyên mẫu có thật. Nhân vật văn học là sự thể hiện quan niệm ngh ệ thuật c ủa nhà văn về con người.” (1, ) Vậy nhân vật văn học là một trong những khái niệm trung tâm để xem xét sáng tác của nhà văn, một khuynh hướng, trường phái hoặc một phong cách. Những nét chung về nhân vật văn học có thể cho phép nêu lên những hiện tượng văn học như: văn học về “con nười nhỏ bé”, vể “con người thừa” (ở văn học Nga thế kỉ XIX), văn học về thế hệ mất mát (văn học Việt Nam thế kỉ XX)… Những nhân vật văn học trở lên nổi tiếng, được biết đến rộng rãi chính là những hình tượng vĩnh cửu vủa văn học thế giới. 1. 2. Chu Lai và tác phẩm ăn mày dĩ vãng 1. 2.1. Nhà văn Chu Lai Chu Lai có tên khai sinh là Chu Văn Lai, sinh ngày 5 tháng 2 năm 1946, tại xã Hưng Đạo, huyện Phù Tiên nay là huyện Tiên Lữ, tỉnh Hưng Yên, hiện đang ở Hà Nội. Ông là đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam, hội viên Hội Nhà văn Việt Nam từ năm 1980. (6) Nhà văn Chu Lai là một cây viết trưởng thành trong môi trường quân ngũ và nhiều tác phẩm của ông ra đời dưới làn mưa bom bão đ ạn c ủa quân thù. Ông là con trai của nhà viết kịch Học Phi. Trong chiến tranh Việt Nam ông công tác trong đoàn kịch nói Tổng cục Chính trị rồi trở thành chiến sĩ đặc công hoạt động trong vùng Sài Gòn. Sau 1973, ông về làm trợ lý tuyên huấn Quân khu 7. Đ ến cuối năm 1974 ông tham dự trại sáng tác văn học Tổng cục Chính trị và sau đó học tại Trường Viết văn Nguyễn Du khóa 1. Sau khi tốt nghi ệp, ông biên t ập và 9
sáng tác cho Tạp chí Văn nghệ Quân đội. Nhà văn Chu Lai còn vi ết m ột s ố k ịch bản sân khấu, kịch bản phim và tham gia đóng phim. Ông vốn là một chiến sĩ đặc công vùng R ừng Sác - mi ền Đông Nam B ộ, đầu tiên ông khởi nghiệp lính bằng suất diễn viên ở đoàn k ịch T ổng c ục Chính trị. Được một dạo thì chán, có lẽ những tố chất nhà văn đang ươm nhú trong tâm hồn đã thôi thúc Chu Lai bỏ nghề diễn để nằng nặc xin được làm lính chiến. Quãng đời mười năm lính chiến kia hơn cả nỗi ám ảnh đã trở thành m ột phần quan trọng thường trực chi phối toàn bộ cuộc sống của Chu Lai. Mỗi người lính trở về từ mặt trận, dù còn nguyên vẹn hay đã mất m ột phần cơ thể thì chính họ cũng đã là những nhân chứng lịch sử xác thực nhất viết nên những bản hùng ca về cuộc chiến tranh giành độc lập dân tộc của Vi ệt Nam. Mỗi người có một cách kể lại cho các thế h ệ con cháu h ọ v ề cu ộc chi ến và Chu Lai cũng không phải là ngoại lệ. Phải chăng có h ơn nh ững đ ồng đ ội khoác chiếc áo lính màu xanh ấy là ông đa cảm h ơn và “nói d ẻo h ơn”. Và chính nhờ cái sự “nói dẻo” ấy mà ông đã cho ra đời những tác phẩm văn h ọc để đời như: “Nắng đồng bằng” (1978), “Vòng tròn bội bạc” (1987), “Ăn mày dĩ vãng” (1991), “Phố” (1992), “Ba lần và một lần” (1999), “Khúc bi tráng cu ối cùng” (2004), “Cuộc đời dài lắm” (2001), “Chỉ còn một lần” (2006),... Đó là những bức tranh về hiện thực cuộc chiến tranh Việt Nam đầy bi tráng nh ưng cũng đầy tính nhân văn. Mấy chục năm cầm bút đã giúp cho Chu Lai có được một gia tài kha khá gồm khoảng hơn chục cuốn tiểu thuyết để đời và cũng g ần ng ần ấy s ố truy ện ngắn, kịch bản phim, kịch bản sân khấu... Và quan trọng hơn, nó đã để lại cho văn đàn Việt Nam thời hiện đại một dấu ấn đậm nét v ề m ảng đ ề tài chi ến tranh mà mỗi khi nhắc đến sẽ không ai khác ngoài cái tên “Chu Lai. 1.2.2. Tác phẩm ăn mày dĩ vãng của Chu Lai (1991) 10
"Ăn mày dĩ vãng" của Chu Lai là một tiểu thuy ết đ ược vi ết sau khi chi ến tranh kết thúc nhưng nó phô bày hết mọi mặt của cuộc s ống. Từ cu ộc chi ến tranh đẫm máu giữa hai phe: ta và kẻ thù đến tâm sinh lý con người, đến tình yêu lãng mạn trong thời kỳ dã man và khốc liệt. Tác phẩm là một bộ tiểu thuyết nói về một người lính, một anh hùng, tìm lại quá khứ, tìm lại đồng đội, người yêu dấu xưa, rồi để khóc, để buồn, căm giận, vấn vương. Hai Hùng - người rừng - nhân vật "tôi", là người chỉ huy ở bên sông Sài Gòn những năm 1968, mạnh mẽ, dũng cảm, mưu trí còn Ba S ương - người y tá thì mảnh dẻ, xinh đẹp, lương thiện. Hai người yêu nhau trong chi ến tranh, một tình yêu đẹp, tình yêu từ duyên kiếp nh ưng chi ến tranh th ật tàn nh ẫn, trong một chiến dịch khiến Hai Hùng đã tưởng Ba Sương ra đi mãi mãi. Hòa bình về, mang Hai Hùng trở lại Bắc, để lại hồn người con gái Ba Sương. Rồi mấy mươi năm sau, người chỉ huy kia trở lại chiến trường và vô tình th ấy lại người con gái yêu thương ấy. Người con gái tên "Ba Sương" vẫn ch ưa ch ết, không hề chết và một cuộc hành trình lạ lùng, ký ức được khơi d ậy s ống đ ộng, có máu, có nước mắt. Những người bạn chiến xưa như ba Thành, Tuấn, Quân, Tường... mỗi người một cuộc sống, một quan điểm sống nhưng tất cả họ đều hết mình với đồng đội dù ở bất cứ nơi đâu. Trong chiến tranh, h ọ đã k ề vai, sát cánh bên bìa rừng ven sông Sài Gòn để giành từng mét đất, g ốc cây. Chi ến tranh ác liệt, bom, pháo dội ngày đêm, giặc càn quét từng đợt với cái ch ết c ủa t ừng đồng chí trong tiểu đội, sự đau thương, mất mát càng làm h ọ g ần nhau h ơn. Đ ể rồi trở về hiện tại, họ vui, họ sống với tinh th ần người lính, qu ật c ường, không khách xáo. Tình đồng chí mạnh mẽ, keo sơn.Còn tình yêu của Hai Hùng - ng ười chỉ huy xưa, ngọt ngào, mặn nồng mà cay đắng. Duyên phận đưa họ đến với nhau nhưng lại cách xa mấy chục năm và tình cờ nhìn thấy nhau, cả hành trình tìm lại với nhau gặp mặt rồi xa nhau tức khắc. 11
Tiểu thuyết không vênh vang ca ngợi bằng những lời lẽ khô khốc khuôn sáo, mà chính từ những gì đã xảy ra theo một diễn biến tự nhiên sinh động, thực, rất thực đã tự cho ta thấy được giá trị của nh ững đ ức hy sinh chân chính. Không hoàn toàn hoàn hảo như thiên thần, họ, những con người vì quê hương bán mạng bám lấy từng mảnh rừng, quyết giữ gìn từng tấc đất, không nề hà sống trong những chốn hiểm nguy, cốt mơ ước khát khao th ực thi cho đ ược s ứ m ệnh cứu nước vĩ đại, cũng đôi lúc "phàm tục". Cuộc sống của những con người trong chiến tranh và sau chiến tranh là những cuộc sống hoàn toàn khác nhau. Đó là cuộc sống chiến đấu không màng đến mạng sống của mình vì độc lập trong thời chiến và những kẻ đục nước thả câu trong thời bình…Tất cả hiện thực của cuộc sống đã được hiện lên một cách rõ nét qua ăn mày di vãng Chương 2. Thế giới nhân vật trong tác phẩm ăn mày dĩ vãng 2.1. Những người lính trong chiến tranh. Đó là những con người đã lên đường theo tiếng gọi của tổ quốc, h ọ hi sinh tuổi trẻ để bảo vệ nền độc lập, bảo vệ tổ quốc. Họ là những anh hùng của đất nước, nhưng họ cũng là những con người bình thường với những nhu cầu thiết yếu của cuộc sống: đó là được sống, được yêu và hạnh phúc… 2.1.1. Những người anh hùng của đất nước Trong chiến tranh, hình ảnh những người lính được hiện lên với một vẻ đẹp thật phi thường, một vẻ đẹp mà chúng ta ch ỉ có th ể thấy được ở nh ững người lính quả cảm và anh dũng này. Họ là những thế hệ đại diện cho cả đất nước lên đường đánh giặc. Họ đến từ nhiều nơi khác nhau nhung tất cả đều tập trung tại đây, trong cùng một khu rừng, cùng chung một trận tuyến và cùng nhau 12
sinh hoạt. Họ đều là những con người mang vẻ đẹp chung c ủa nh ững ng ười lính nhung ở họ ta lại tìm thấy được nhũng cái riêng biệt. Trước hết là nhân vật Hai Hùng, chúng ta thấy tác giả đã vẽ lên một người đẹp từ con người đến phẩm chất. Đó là một chàng trai đất Bắc có một thân hình vạm vỡ khỏe đẹp: “Cao một mét bảy ba, nặng suýt tám mươi ký, nếu nhịn đói dài ngày hay bị thương cũng chỉ xê dịch một chút ít, vòng ng ực vênh cong như rá úp, tóc dầy cộm, mắt xếch, miệng rộng, cười tươi, răng to và chắc, bụng nổi dủ sáu múi, chân tay xoắn chừng như chão bện, da bánh mật có lúc đỏ lâu…” (3,32). Hai Hùng là như vậy, anh là một mẫu người tiêu biểu cho chiến tranh sông lạch, thứ chiến tranh đòi hỏi sự tinh nhạy, khôn khéo và can tràng đến tột độ. Không chỉ là người có vóc dáng của một người phù hợp với chiến tranh, Hai Hùng còn là một người được mọi người quý mến, quý mến từ tính cách đến con người anh. Trong trận mạc, anh không có một động tác thừa, một câu nói thừa, anh biết nói bằng ánh mắt, biết nghe và biết cười bằng ánh m ắt, m ột đôi mắt nâu xám, hồn nhiên và hoang dại. Khi nói về anh thì các cô du kích, các cô ở đội nữ phá binh trong rừng ngưỡng mộ, thần tượng. Đối với bà con nơi ấp chiến lược, anh được họ quý mến coi như người con của bản, cua mình. Họ gọi anh bằng mày, bằng thằng với tất cả sự yêu mén, tin cậy. Đ ồng đội thì tin c ậy anh như thủy thủ hết lòng tin cậy vào thuyền trưởng tài ba gi ữa muôn trùng sóng cả. Và cũng chính vì lí do đó mà kẻ thù phải gọi anh bằng tên sát nhân tài tử, nghệ sĩ cầm súng ảo thuật. Nhìn chung lại, Hùng là một người oánh đá có sỏi, ti ếng tăm đ ến m ức ba thằng ngụy cũng phải kêu nể mà kêu là ác ôn Việt Cộng nhưng sau gần chục năm vẫn chỉ là đội trưởng, quân hàm chuẩn úy như ngày nào mới vào. Nếu ở 13
chủ lực, ít nhất ông ấy cũng phải đeo lon đại úy hay thiếu tá, năm trong tay m ột tiểu đoàn, một trung đoàn ngon ơ. Không chỉ là một người đánh giặc giỏi, Hùng còn là một người có tình yêu sâu sắc: Đó là khi mà mọi người nói gần Ba S ương s ẽ ch ết, anh đã m ặc t ất c ả, vẫn yêu cô chân thành, một tình yêu sâu sắc và trong sáng. Anh yêu cô còn hơn cả bản thân và tính mạng của mình. Anh chỉ cần có Sương, có tình yêu chân thật và không bao giờ để mất đi người mà anh yêu mến. Anh đã từng nói: “ Một mình anh cũng sẵn sàng tiến hành cả một cuộc chiến tranh, lập ra cả một tiểu thuyết chính trị, tổ chức một cuộc siêu quần chúng của riêng hai đ ứa đ ể tôn th ờ và đê chết cho nó” (3, 210). Khi cả hai người bị kẻ địch bao vây trong một cài hầm nhỏ, cận kề với cái chết, anh đã không sợ sệt mà còn vui bởi vì nó vô tình đã tạo cho S ương và anh được ở bên nhau một mình, trong một không gian riêng t ư. Cũng t ại n ơi đây lần đầu tiên hai người nói ra từ yêu mà trước đó chưa ai nói với ai: “Anh yêu em!”: Lần đầu tiên mà Hai Hùng nói được câu nói đó bằng tất cả sự dồn nén ngột ngạt bấy lâu nay trong lòng. Đáp lại đó, Sương cũng đã nói được tình yêu của cô với anh mà bý lâu nay cô chưa hề nói với anh: “Em thương anh!...yêu anh . Yêu cũng là lần đầu tiên em nói với tôi câu đó.(3, 216). Cũng từ trong gian khổ, hai người đã trao cho nhau tuổi thanh xuân của mình với tất cả sụ nồng cháy, sự đam mê và sự chân thành với nhau. Cũng ở đây Hùng đã nhận biết được dấu hiệu đặc biệt mà sau này chính anh đã tìm được sự thật từ dấu hiệu đó. Cùng với đó, Hai Hùng còn là một người có tính tình thẳng th ắn, cương trực, đó là khi cấp trên nhận xét, Hùng đã th ẳng thắn đ ưa ra quan đi ểm c ủa 14
mình: “Là một người lính, một người đảng viên cộng sản, tôi xin được nói m ột lần để hy vọng không ao giờ phải nói nữa. Chúng tôi, nhũng người con trai con gái từ hậu phương lam lũ và đau thương tình nguyện từ trái tim chân thật vào đây để thục hện ý tưởng giải phóng quê hương chứ không phải quân viễn chinh Bắc Việt mở cuộc hành trình đi tiếm quyền, tiếm đất. Như vậy, chúng tôi là công cụ của Đảng chứ không phải công cụ vô tri của một Đảng bộ riêng t ư nào. Chúng tôi đã ngã xuống, sẽ còn ngã xuống và còn có th ể còn ngã xu ống t ới người cuối cùng nhưng không hề oán thán, không hề đánh mất đi lòng kiên trung và sự lãng mạn trong tâm hồn mình. Song không vì thế mà chúng tôi can tâm chấp nhận mình là nạn nhân của một thứ chủ nghĩa địa phương h ẹp hòi”(3, 204). Chúng ta thấy, anh đã dũng cảm nói lên những điều mà m ột người c ấp dưới ít khi nói với cấp trên của mình bởi vì khi nói ra đi ều này cũng đ ồng nghĩa với việc sẽ mất tất cả quyền lợi và chức tước của mình. Tuy nhiên Hai Hùng lại sẵn sàng nói lên điều đó bởi vì những điều mà anh nói cũng chính là những điều mà những người chiến sĩ muốn nói. Anh là đại diện cho đơn vị đặc công, là người tiêu biểu cho những người lính ngày đêm cầm súng đánh giặc, những con người không tiếc tuổi trẻ, sự sống của mình để bảo vệ quê hương. Chính vì lẽ đó, những điều mà anh nói ra không chỉ là tiến nói của riêng anh mà đó là tiếng nói của những người lính chiến đấu đó. Không chỉ bảo vệ cho lẽ phải của mình, anh còn dũng cảm tự nhận những khuyết điểm của bản thân, và chấp nhận sự trừng ph ạt của c ấp trên: “Vâng tôi đã mắc phải những sai lầm, thậm chí có lỗi lầm không nh ỏ nh ưng v ới tư cách người lính cách mạng, tôi không hề hổ thẹn. Tôi chính th ức xin t ừ ch ức đơn vị trưởng đơn vị đặc nhiệm vùng sông. Từ chức không phải lui v ề phía sau làm kẻ cầu an bảo mạng trong một cơ quan tham mưu, chính trị hay h ậu c ần nào. Tôi từ chức để xin được xuống làm người lính ở vùng vành đai sát Sài Gòn, 15
nơi mà con người ít khi tồn tại quá được ba tháng, nơi không mấy ai dám xu ống và các đồng chí bao năm nay vẫn chưa tìm được ai đ ể đi ều xu ống c ả” (3, 205). Chính những lời tự nhận xét về bản thân như vậy chúng ta đã th ấy được một con người không chi bản lĩnh trong chiến trận mà đó còn là m ột ng ười b ản lĩnh cả trong đường lối chính sách của Đảng “ Phê bình và tụ phê bình”. Để rồi tính cách đó được chính người yêu của anh bảo vệ: “C háu thấy đồng chí ấy được hết thảy bộ đội du kích, bà con trong ấp chiến lược hết sức thương yêu, kính trọng và tin cậy. Nhiều bà má, ông già đòi đ ược mang đầu heo c ủ ki ệu ra r ừng tế sống ảnh. Nói thiệt tình nếu thời gian ác liệt qua không có ảnh thì cháu nghĩ đơn vị đặc hiệm đã mất sức chiến đấu từ lâu rồi và phong trào giành dân giữ đất ở dưới đó có nguy cơ bị tan rã” (3, 206). Bên cạnh nhân vật Hai Hùng thì còn rất nhiều những ng ười chi ến sĩ khác đã hi sinh tuổi trẻ của mình để đến với vùng sông nước này. Đó là Tám Tính, một con người đánh giặc trời gầm, dọc ngang chẳng biết nể sợ ai. Đó là Khi ển, một con người lầm lì sống, lầm lì đánh giặc, nhiều khi Khiển là linh h ồn, là đối tượng sáng chói trước những câu tán dương vừa chân thật vừa bỗ bã của bạn bè. Một mình anh, bằng tài trí khéo léo, bằng thế lực và nội lực phi thường, đã gỡ cho cả đơn vị ra thoát một kết cục bi thảm tưởng chừng không tránh nổi. Cái bi thảm chung của tất cả những đơn vị lao vào đợ tổng tiến công đợt ba không thành. Mà sự không thành này, theo đúng luật ch ơi, anh ph ải nh ận nh ưng cú đòn phản kích đến nơi đến chốn. Bằng một cú thọc ngoạn mục vào đúng gi ữa ru ột đối phương. Khiển đã chuyển bại thành thắng, chuyển cái chết mười mươi thành cái sống nguyên vẹn cho gần hai chục con người, trong đó có cả những tay súng du kích. Tất cả những con người đó là nh ững ng ười đ ại di ện cho m ột thế hệ trẻ lên đường đánh giặc để bảo vệ cho nền độc lạp của tổ quốc. Họ 16
cùng chiến đấu, cùng sinh hoạt và cùng hướng về một mục đích chung là đánh đuổi quân thù để bảo vệ đất nước, thống nhất đất nước. 2.1.2. Những con người bình thường Một con người bằng xương bằng thịt, một con người dù vĩ đại, kiệt xuất, cao đẹp đến đâu cũng vẫn có những hạn chế, những khiếm khuyết, có cả những mềm yếu, ngã lòng. Đó là những người lính trong những ngày không phải tham gia vào những trận đánh. Những ngày đó, những người lính đã bộc lộ những tính cách của mình, có cả cái xấu và cái tốt. Là nh ững người ânh hùng của đất nước nhưng họ vẫn chỉ là những con người bình thường. Họ vẫn có nhũng lúc yếu đuối, có những ham muốn cá nhân và có tính cách riêng của bản thân. Nhưng thông qua những tính cách riêng đó mà chúng ta có th ể hi ểu h ơn v ề những người lính trong những năm tháng mịt mờ của tổ quốc. 2.1.2.1. Nhân vật Hai Hùng Là những người bề ngoài nhìn có vẻ bề ngoài khiến bao nhiêu người được đồng đội yêu mến, tin cậy. Anh là một người khi mà được nh ắc đ ến thì ai cũng tỏ vẻ thán phục không chỉ với vẻ bề ngoài cao to đẹp trai mà l ạnh lùng mà còn bơi tính cách, tình cảm và đặc biệt là năng lực c ủa anh trong nh ững tr ận chiến. Nhưng cũng như bao người lính khác, Hai Hùng cũng chỉ là một con người, cũng có những lúc yếu đuối, cũng có những hành động tầm thường như bao nhiêu con người khác. Trước hết, Hai Hùng là một con người yếu đuối và một người dễ mất bình tĩnh. Đó là khi mà trái bom làm lấp của h ầm c ủa S ương, ng ười mà Hai Hùng yêu say thì thay vì thực hiện tiếp nh ững động tác bới móc ráo ri ết h ơn thì: “ Hùng lại quỳ xuống, nước mát trào ra, u mê cầm l ấy nh ững ngón tay v ấn đ ất, vấy máu ấp áp lên môi, lên má…Bốn ngón tay nhỏ nhắn run r ẩy, qu ờ quạng r ờ 17
rẫm vào mặt, vào hàm râu lởm chởm của anh rồi dừng lại…Chỉ đến lúc đó Hùng mới choàng tỉnh, anh gần như chọc cả ngón tay ” (3,101). Một người lính chiến đấu, một người lãnh đạo của cả mội đội quân chiến đấu thì cho dù trong bất cứ hoàn cảnh nào cũng phải giữ được sự bình tĩnh. Nhưng Hai Hùng đã đánh mất đi điều đó khi mà người yêu anh đang gặp nạn, thay vì ph ải đào b ới tìm kiếm và cứu người yêu thì anh thì anh lại khóc. Lúc này ta thấy, bên cạnh một con người không có một động tác thừa, một câu nói th ừa là một con ng ười hoàn toàn đối lập, đó là một con người hết sức yếu đuối và không kiểm soát được hành động của mình. Đó là sự yếu đuối của một cn người bình th ường ch ứ không phải người lính chiến đấu. Cùng với sự yếu, đôi khi Hai Hùng còn có những hành động c ủa một con người hết sức tầm thường thậm chí nó còn tầm thường như những con người khác. Đó là khi anh thú nhận với Sương: “ …Chiến tranh mờ mịt, bạn bè chết hết lớp này đến lớp khác, ngày kết thúc đang còn n ằm trong vô v ọng, nhi ều lúc anh muốn chạy trốn khỏi sự nhọc nhằn, khủng khiếp mà sức con người có h ạn, không thể mãi chịu đựng. Nhưng lại không có gan chạy trốn đến t ận cùng b ằng sự tự sát. Càng không thể làm trò ô nhục đào ngũ hay chiêu h ồi. Anh ch ỉ đ ủ can đảm tự thương. Tức là vẫn muốn níu giữ một chút hợp pháp, một chút thanh thản trong cái trò chơi man trá này. Mất một chân, thậm chí hai chân nhưng anh còn cả cuộc đời sau này. Dù cuộc đời có tàn tạ thế nào chăng n ữa. Anh đã hành động giống thằng Tuấn, giống như không ít kẻ khác một khi đã đánh đến trận thứ mười mà không chết…” (3, 122). Trong lời thú nhận này ta có thể hình dung ra rằng đây không còn là người chiến sĩ cách mạng oanh liệt nữa mà thay vào đó là một con người ích kỉ, đặt lợi ích của cá nhân lên trên t ập th ể. Nhưng cũng chính từ lời thú nhận của anh mà ta thấy được ph ần nào s ự kh ốc li ệt c ủa chi ến tranh, sự gian khổ của những người lính ở chiến trường. Chính trong những 18
hoàn cảnh đó, họ mới thể hiện được bản tính, con người thật c ủa mình. Ở đây, Hai Hùng cũng cho thấy được bản tính thật của anh, đó là một người cũng sợ sự gian khổ, sợ mang tiếng và sợ cả sự cô đơn. Đây là một b ản tính ta th ấy ở không ít người lính chiến. Bên cạnh sự tầm thường của mình, đôi lúc Hai Hùng còn hành động như một kẻ khốn nạn, hành động của một kẻ không nghĩ đến người khác: “ Anh đã quyết định khai trừ ra khỏi Đảng một chiến sĩ gan dạ, nhưng đã tự ti ện ăn h ết phần gạo dự trữ quy định”. Nhưng về đêm, anh lại làm một hành động còn đáng tôi hơn chiến sĩ đó gấp trăm lần: “Nhưng về đêm, chính anh đã lợi dụng bóng tối mò sang đám thương binh móc bồng ăn cắp một hộp sữa. Sữa còn quý hơn gạo. Không dao, không kéo, chỉ bằng hai hàm răng, anh đã cạp thủng nắp hộp và mút một hơi đến đáy”… (3, 124). Ta thấy ở đây, hành động mà Hai Hùng đã thực hiện khiến cho người đọc thấy thất vọng về anh, th ất vọng về m ột con người được mọi người yêu quý. Nhưng cùng với sự thất vọng đó là tình thương, thông qua hành động đó mà ta thấy được những thiếu thốn của người lính nơi chiến trường. Họ thiếu thốn tất cả mà thiếu thốn nhất là cái ăn. Chính vì v ậy mà họ có những hành động không phải là họ, những hành động của những con người thiếu thốn đủ thứ. Từ sự thiếu thốn đã tạo cho họ những hành động đó. Từ trên ta có thể thấy, bên cạnh một người chiến sĩ đặc nhi ệm c ủa vùng sông nước thì Hai Hùng còn là một con người y ếu đuối, m ột con ng ười t ầm thường như bao người khác. Điều này không là cho người đọc căm ghét anh mà ngược lại con tạo sự thương cảm hơn đối với anh. Từ đó ng ười đ ọc càng thêm căm ghét chiến tranh phi nghĩa. Thông qua việc xây dựng nhân vật Hai Hùng, tác giả phần nào khắc họa được cái sự khốc liệt của chiến tranh, sự gian khổ của những người lính. Từ dó lên án chiến tranh phi nghĩa và th ương c ảm cho nh ững con người đã hi sinh bản thân mình để chống lạ chiến tranh đó. 19
2.1.2.1.Nhân vật Tám Tính Là một người đánh giặc trời gầm, dọc ngang chẳng biết nể s ợ ai, n ếu không có cái tật vồ gái bất tử thì chắc đã phải ít nhất hai lần tuyên dương anh hùng này là không đùa được. Một chàng trai mang trong mình đầy nh ững d ục vọng với phụ nữ. Mặc dù đã có vợ ở nhà nhưng anh vẫn vồ các cô gái đ ể th ỏa mãn dục vọng của mình. Khi nhìn thấy gái, anh ta không những không tránh đi mà còn ngoái c ổ đứng nhìn theo bằng con mắt dài dại của một con b ệnh th ần kinh, hay g ần nh ư thế. Anh thường nhìn co gái bằng ánh mắt của một con bệnh “Tuột xuống eo lưng cô gái, tuột xuống chút nữa…và dừng ở đó, đốt cháy” (3, 43). Nếu như Hai Hùng thì thể hiện bằng những hành động mang tính chất của một tầng lớp người ra chiến trận thì Tám Tính lại thể hiện hành động của mình mang tính chất cá nhân. Đó là những dục vọng rất bình thường của một người khi ph ải sống xa gia đình, vợ con và đặc biệt là trong hoàn cảnh không bi ết mình có th ể chét bất cứ lúc nào. Là một người mà bất cứ khi nào gặp gặp con gái gái thì không bi ết nói, không biết đưa đẩy, tán tỉnh, chỉ biết thèm, biết ào ào bươn tới. C ứ th ấy h ơi hướng đàn bà, bất kể già trẻ lớn bé, miễn là có da có th ịt là tâm th ần c ủa anh ta trở lên bấn loạn, mắt nhìn như lồi ra, toàn thân cứng ngắc nh ư b ị thôi miên, nh ư bị hóa thạch. Khi đó anh thường ngồi rất lâu, ngồi im lìm, chẳng ho hắng, chẳng ngọ ngoạy, chỉ thở, thở như rên. Rồi vào một thời điểm nào đó lí trí mất hoàn toàn khả năng kiểm soát, không đắn đo,không suy nghĩ, không cần biết đối tượng là ai, hậu quả gì sẽ xảy ra…Cuộc chinh phạt năm ăn năm thua mà phần lớn là thua. Mười lần may ra được một lần. Nhưng vẫn không nản không gục ngã say máu rồi, lại tiếp tục những cú vồ vỡ mặt. Những cú vồ bản năng nmang 20