Điều trị bằng châm cứu những bệnh của phế - đại trường

ÑIEÀU TRÒ BAÈNG CHAÂM CÖÙU NHÖÕNG BEÄNH CUÛA PHEÁ – ÑAÏI TRÖÔØNG<br /> Phan Quan Chí Hieáu *<br /> Tính chaát<br /> <br /> : Lyù thuyeát<br /> <br /> Ñoái töôïng<br /> <br /> : Chuyeân Khoa YHCT<br /> <br /> Thôøi gian<br /> <br /> : 8 tieát<br /> <br /> MUÏC TIEÂU HOÏC TAÄP<br /> Sau khi hoïc taäp, sinh vieân PHAÛI<br /> 1. Neâu ñöôïc teân beänh danh Ñoâng y cuûa 11 beänh thöôøng gaëp cuûa Pheá vaø Ñaïi tröôøng.<br /> 2. Neâu ñöôïc nhöõng trieäu chöùng quan troïng duøng chaån ñoaùn 11 beänh danh Ñoâng y cuûa<br /> Pheá vaø Ñaïi tröôøng<br /> 3. Neâu ñöôïc pheùp trò cuûa 11 hoäi chöùng beänh cuûa Pheá vaø Ñaïi tröôøng<br /> 4. Neâu ñaày ñuû vaø giaûi thích ñöôïc caùch caáu taïo cuûa nhöõng phöông huyeät ñieàu trò thích<br /> hôïp cho nhöõng hoäi chöùng noùi treân.<br /> NOÄI DUNG<br /> I. NHAÉC LAÏI CHÖÙC NAÊNG SINH LYÙ TAÏNG PHEÁ VAØ PHUÛ ÑAÏI TRÖÔØNG<br /> A. DÖÏA TREÂN CÔ SÔÛ HAÄU THIEÂN BAÙT QUAÙI<br /> 1. Theo Ñoâng Y, taïng Pheá öùng vôùi queû Ñoaøi<br /> Queû Ñoaøi töôïng tröng cho ao, hoà nöôùc<br /> <br /> -<br /> <br /> „ Tính chaát cuûa ao hoà tuy phaúng laëng nhöng cuõng raát deã dao ñoäng khi coù ngoïn gioù<br /> <br /> thoåi qua. Do ñoù, tính chaát cuûa Pheá cuõng deã bò taùc ñoäng bôûi caùc nhaân toá beân ngoaøi,<br /> neân ngöôøi xöa cho raèng Pheá laø moät taïng raát non nôùt “Pheá vi kieàu taïng”, raát deã caûm<br /> nhieãm ngoaïi taø.<br /> „ Tính chaát cuûa ao hoà laø ñem laïi söï töôi maùt ñeå ñieàu hoøa söï hanh khoâ vaø ñem laïi söï<br /> aám aùp ñeå ñoái phoù vôùi caùi laïnh leõo cuûa khí haäu. Do ñoù chöùc naêng cuûa taïng Pheá laø<br /> ñieàu hoøa cho beân trong nhaân theå. Saùch Toá vaán chöông Linh lan bí ñieån ghi: “Pheá giaû<br /> töôùng phoù chi quan, trò tieát xuaát yeân”. YÙ noùi, Pheá nhö laø moät ngöôøi phuï taù cho Vua<br /> laøm coâng vieäc ñieàu tieát.<br /> „ Nöôùc hoà laø döï tröõ cuûa Ñaát ñeå ñoái phoù vôùi khoâ haïn cuûa thôøi tieát. Coù nghóa laø ao hoà<br /> luoân luoân taïo ñöôïc söï aåm thaáp cho ñaát thì môùi ñoái phoù ñöôïc vôùi söï khoâ haïn cuûa thôøi<br /> <br /> *<br /> <br /> Boä Moân Chaâm Cöùu, Khoa YHCT, Ñaïi Hoïc Y Döôïc, TP. Hoà Chí Minh<br /> <br /> tieát. ÔÛ ñaây, yù noùi ñeán moái lieân heä giöõa Pheá (Queû Ñoaøi töôïng cho ao hoà) vaø Tyø (Queû<br /> Khoân töôïng cho ñaát).<br /> -<br /> <br /> Queû Ñoaøi thuoäc chính Thu<br /> „ Queû Ñoaøi thuoäc veà chính Thu, cuõng laø muõa khoâ raùo, do ñoù vaøo muøa naøy, caùc beänh<br /> <br /> taät cuûa taïng Pheá ñeàu coù theå xaûy ra hay bieán ñoåi roõ reät.<br /> <br /> 2. Theo Ñoâng Y, Phuû Ñaïi tröôøng öùng vôùi queû Caán<br /> „ Queû Caán töôïng tröng cho Nuùi, töôïng tröng cho söï baát ñoäng. Do ñoù phuû Ñaïi tröôøng<br /> vaø taïng Pheá coù cuøng moät tính chaát laø yeân tónh vaø bieåu hieän cho söï yeân tónh (Lyù/ beân<br /> trong) laø söï baát ñoäng (bieåu/ beân ngoaøi)<br /> „ Ñaëc ñieåm cuûa ao, hoà nöôùc laø deã xao ñoäng bôûi gioù, deã bò khoâ caïn bôûi naéng noùng.<br /> Trong khi ñoù nuùi seõ che chôû cho ao, hoà nöôùc. Ngaên ñöôïc gioù seõ ngaên ñöôïc söï boác<br /> hôi khoâ caïn. Ñoù cuõng laø cô sôû ñeå ngöôøi xöa dieãn taû moái lieân quan giöõa Pheá vaø Ñaïi<br /> tröôøng.<br /> B. DÖÏA TREÂN CÔ SÔÛ CUÛA NOÄI KINH<br /> 1. Pheá thuoäc tính Taùo Kim, coù lieân quan hoaëc bieåu thò cuï theå baèng nhöõng ñaëc ñieåm<br /> beân ngoaøi ôû bì mao, tieáng khoùc, tieáng ho, muõi, vò cay, söï buoàn raàu. Thieân AÂm<br /> Döông öùng töôïng ñaïi luaän vieát: “Kyø taïi thieân vi taùo, taïi ñòa vi Kim, taïi vi theå vi bì<br /> mao, taïi taïng vi Pheá, taïi aéc vi thanh, taïi thanh vi khoác, taïi bieán ñoäng vi khaùi, taïi khieáu<br /> vi ti, taïi Vò vi taân, taïi chí vi öu”.<br /> 2. Moïi thöù khí trong ngöôøi ñeàu do Pheá chuû quaûn, trong ñoù caàn chuù yù ñeán chính khí. Ôû<br /> ñaây laø chæ nguoàn naêng löïc hoaït ñoäng cuûa cô theå con ngöôøi. Thieân Nguõ taïng sinh<br /> thaønh thieân vieát: “Chö khí giaû giai thuoäc vu Pheá “. Tính cuûa Pheá laø laøm cho khí trôû<br /> neân saïch, laøm cho khí giaùng xuoáng “Pheá khí tuùc giaùng”. Chöùc naêng naøy cuûa Pheá coù<br /> lieân quan chaët cheõ ñeán cô quan hoâ haáp. Ngoaøi ra, Pheá khoâng nhöõng laø nôi hoäi tuï cuûa<br /> Khí maø coøn laø nôi hoâi tuï cuûa Huyeùt maïch. Thieân Kinh maïch bieät luaän - saùch Toá<br /> Vaán vieát: “Maïch khí vu kinh, kinh khí quy vu Pheá, Pheá trieàu baùch maïch”<br /> 3. Pheá coù chöùc naêng ñieàu hoøa caùc taïng phuû khaùc, nhö moät ngöôøi töôùng phoø giuùp Vua.<br /> Thieân Linh lan bí ñieån luaän vieát: “Pheá giaû töôùng phoù chi quan, trò tieát xuaát yeân”.<br /> 4. Pheá coù chöùc naêng thoâng ñieàu thuûy ñaïo, maø Pheá laø thöôïng nguoàn,”Pheá chuû thoâng<br /> ñieàu thuûy ñaïo. Pheá vi thuûy chi thöôïng nguyeân” ø.<br /> 5. Nhöõng vuøng cô theå vaø yeáu toá tinh thaàn, taâm lyù coù lieân quan ñeán taïng Pheá<br /> „ Muõi: Kim quyõ chaân ngoân luaän/Toá Vaán vieát: “Khai khieáu ôû tî, taøng tinh ôû Pheá”.<br /> Linh khu maïch ñoä thieân: “Pheá khí thoâng vu tî, Pheá hoøa taéc tî naêng tri höông xöù<br /> hyû”. YÙ noùi tinh thaàn vaø khí cuûa Pheá maø ñaày ñuû thì muõi seõ nhaän bieát ñöôïc muøi<br /> thôm thoái.<br /> „ Da, loâng: Luïc tieát taïng töôïng luaän/ Toá vaán: “Pheá giaû... kyø ba taïi mao”. YÙ noùi söï<br /> töôi toát cuûa Pheá seõ bieåu hieän ra ôû da loâng<br /> „ Hoàn: Loaïi kinh taïng/Taïng töôïng loaïi, Quyeån 3: “Hoàn chi vi duïng, naêng ñoäng<br /> taùc, thoâng döông do chi nghi giaùc giaû”. YÙ noùi Pheá taøng hoàn, maø tính cuûa hoàn laø<br /> naêng ñoäng. Moïi caûm giaùc ñau hay ngöùa cuõng ñeàu tri giaùc ñöôïc.<br /> 6. Chöùc naêng cuûa Ñaïi tröôøng laø toáng chaát caën baõ ra ngoaøi. Linh lan bí ñieån luaän/Toá<br /> vaán: “Ñaïi tröôøng giaû tieàn ñaïo chi quan, bieán hoùa xuaát yeân”. Lyù Dieân chuù giaûi: “Thöùc<br /> <br /> aên trong Vò ñaõ ngaáu naùt, töø mieäng döôùi cuûa Vò truyeàn xuoáng Tieåu tröôøng, Tieåu tröôøng<br /> phaân bieät ra thanh troïc, chaát nöôùc vaøo mieäng treân cuûa Baøng quang, caën baõ vaøo<br /> mieäng treân cuûa Ñaïi traøng, Ñaïi traøng toáng chaát caën baõ ra ngoaøi”<br /> C. MOÁI TÖÔNG QUAN VÔÙI CAÙC TAÏNG PHUÛ KHAÙC<br /> „ Taïng Pheá lieân quan vôùi Phuû Ñaïi tröôøng theo quan heä bieåu lyù. Trong ñoù Phuû Ñaïi<br /> <br /> tröôøng coù chöùc naêng chöùa ñöïng vaø toáng chaát caën baõ (phaân) ra ngoaøi. Moái lieân quan<br /> naøy seõ ñöôïc vaän duïng khi coù moät soá chöùng ôû Pheá nhö soát, ho, khoù thôû seõ duøng<br /> thuoác taåy xoå taùc duïng ñeán Phuû Ñaïi tröôøng. Ngöôïc laïi, moät soá chöùng taùo boùn chöùc<br /> naêng maïn tính do Ñaïi tröôøng seõ duøng nhöõng thuoác boå, sinh taân dòch cho taïng Pheá.<br /> „ Taïng Pheá lieân quan ñeán Tyø qua cô sôû Kinh dòch (Ñoaøi: ao hoà, Khoân: ñaát), qua côû sôû<br /> nguõ haønh (Tyø Thoå sinh Pheá Kim). Moái quan heä naøy seõ ñöôïc vaän duïng khi coù moät soá<br /> beänh taùo do Tyø hö seõ duøng thuoác boå vaøo Pheá aâm, cuõng nhö moät soá beänh gaây ho<br /> nhieàu ñôøm ôû Pheá laïi ñöôïc chöõa theo höôùng kieän Tyø hoùa ñôøm.<br /> „ Taïng Pheá lieân quan vôùi taïng Thaän qua cô sôû Kinh dòch (Ñoaøi: ao hoà; Khaûm: nöôùc)<br /> vaø qua cô sôû nguõ haønh (Pheá Kim sinh Thaän Thuûy). Trong chöùc naêng, chuùng coù moái<br /> lieân quan nhö Thaän chuû Thuyû maø Pheá laïi haønh thuûy (Pheá thoâng ñieàu thuûy ñaïo). Do<br /> ñoù, coù khi moät soá chöùng phuø thuõng do Thaän laïi chöõa theo caùch tuyeân thoâng Pheá khí.<br /> Ngöôïc laïi Pheá chuû khí, Thaän naïp khí. Cho neân moät soá beänh ho hen ñöôïc ñieàu trò<br /> baèng thuoác boå Thaän.<br /> „ Sau cuøng laø moái lieân quan giöõa Pheá vaø Taâm theo chieàu töông khaéc (Taâm Hoûa khaéc<br /> Pheá Kim). Do ñoù, Taâm Hoûa vöôïng cuõng laø nguyeân nhaân khaùi huyeát. Ngoaøi ra, Taâm<br /> chuû huyeát vaø Pheá chuû khí, khí haønh thì huyeát haønh, khí ñeán thì huyeát ñeán, khi khoâng<br /> ñuû thì huyeát khoâng ñöôïc sinh ra. Huyeát hö thì khí cuõng hö.<br /> II. NHÖÕNG HOÄI CHÖÙNG BEÄNH PHEÁ - ÑAÏI TRÖÔØNG<br /> A. BEÄNH TAÏI PHEÁ<br /> 1. PHONG HAØN THUÙC PHEÁ<br /> a/ Nguyeân nhaân: Caûm Phong Haøn taø qua con ñöôøng da loâng muõi hoïng.<br /> b/ Beänh sinh<br /> „ Phong laø döông taø coù ñaëc ñieåm bieán hoùa nhanh, laø nhaân toá haøng ñaàu cuûa moïi beänh<br /> (Phong luaän/Toá vaán) vaø thöôøng keát hôïp vôùi caùc taø khaùc ñeå gaây beänh.<br /> „ Haøn taø laø aâm taø coù tính chaát laøm cho döông khí tuï laïi (Cöõu thoáng luaän), 2 taø keát hôïp<br /> seõ laøm coâng naêng (khí) cuûa Pheá khoâng hoaït ñoäng ñöôïc. Ngoaøi ra Phong Haøn taø khi<br /> gaây beänh coøn coù nhöõng ñaëc ñieåm: sôï gioù, sôï laïnh (chu haøn thu daãn: co ruùt laïi, chö<br /> beänh thuûy dòch thuoäc haøn: chaát baøi tieát trong traéng,loaõng) (Chí chaân yeáu ñaïi luaän)<br /> „ Naêm taø taïng phuû beänh hình cho raèng khi Phong taø truùng phaàn treân cô theå: ñau ñaàu,<br /> coå gaùy, löng, toaøn thaân.<br /> „ Pheá chuû khí, chuû hoâ haáp, Haøn taø nhaäp pheá laøm Pheá Khí baát tuyeân: khoù thôû.<br /> „ Pheá khai khieáu ra muõi, Haøn taø nhaäp Pheá gaây ngheït muõi.<br /> „ Pheá bieán ñoäng vi khaùi sinh ho.<br /> „ Ñôøm laø chaát beänh lyù do töø aâm dòch cuûa Pheá khi bò beänh maø thaønh, caûm phaûi Haøn taø<br /> thì ñôøm loaõng.<br /> <br /> c/ Trieäu chöùng<br /> „ Sôï laïnh hoaëc sôï gioù. Ho maïnh, oàn aøo, ho coù ñôøm, ñôøm trong, hoâ haáp ngaén, muõi<br /> ngheït, chaûy nöôùc muõi.<br /> „ Ñau ñaàu hoaëc ñaàu naëng, ñau nhöùc löng vaø toaøn thaân, ñau 2 baû vai, ñau ôû gaùy.<br /> „ Reâu löôõi moûng. Maïch phuø khaån (nhanh, höõu löïc, caêng)<br /> d/ Beänh caûnh YHHÑ thöôøng gaëp:<br /> - Tình traïng caûm cuùm.<br /> - Vieâm ñöôøng hoâ haáp treân do sieâu vi.<br /> - Giai ñoaïn khôûi phaùt moät tình traïng nhieãm truøng ñöôøng hoâ haáp.<br /> - Côn Hen pheá quaûn do laïnh.<br /> e/ Phaùp trò: Sô phong, taùn haøn, tuyeân pheá, hoùa ñôøm.<br /> „ Coâng thöùc huyeät söû duïng trong vieâm ñöôøng hoâ haáp treân, caûm cuùm<br /> <br /> Teân huyeät<br /> Ñaïi chuøy<br /> Phong trì<br /> Phong moân<br /> <br /> Cô sôû lyù luaän<br /> Hoäi cuûa maïch Ñoác vaø 6 döông kinh, chuû bieåu.<br /> Hoäi cuûa Thuû tuùc Thieáu döông vaø Döông duy<br /> maïch<br /> Khu phong phaàn treân cô theå<br /> <br /> Lieät khuyeát<br /> <br /> Laïc cuûa kinh Pheá. Tuyeân thoâng Pheá khí<br /> <br /> Hôïp coác<br /> Nghinh<br /> höông<br /> Thieân ñoät<br /> <br /> Ñaëc hieäu chöõa soát, vuøng ñaàu maët<br /> Taùc duïng taïi choã<br /> Taùc duïng taïi choã<br /> <br /> Taùc duïng ñieàu trò<br /> Giaûi bieåu<br /> Ñaëc hieäu khu phong, giaûi<br /> bieåu<br /> Trò caûm, ñau ñaàu<br /> ñau cöùng gaùy<br /> Chöõa chöùng khoù thôû, ngaït<br /> muõi<br /> Haï soát, ñau ñaàu<br /> Chöõa ngheït muõi, chaûy<br /> nöôùc muõi<br /> Giaûm ngöùa coå, chöõa ho<br /> <br /> „ Coâng thöùc huyeät söû duïng trong côn hen pheá quaûn caáp<br /> <br /> Teân huyeät<br /> Suyeãn töùc<br /> Trung phuû<br /> Phong moân<br /> <br /> Cô sôû lyù luaän<br /> Huyeät ñaëc hieäu trò hen pheá quaûn<br /> Moä cuûa Pheá<br /> Khu phong phaàn treân cô theå<br /> <br /> Lieät khuyeát<br /> <br /> Laïc cuûa kinh Pheá. Tuyeân thoâng Pheá khí<br /> <br /> Ñaûn trung<br /> Phong long<br /> <br /> Hoäi cuûa Khí<br /> Laïc cuûa Vò. Huyeät ñaëc hieäu tröø ñôøm<br /> <br /> Taùc duïng ñieàu trò<br /> Haï côn suyeãn<br /> Trò khoù thôû, ho<br /> Trò caûm, ñau ñaàu<br /> ñau cöùng gaùy<br /> Chöõa chöùng khoù thôû, ngaït<br /> muõi<br /> Taùc duïng hoùa<br /> (haøn) ñôøm taïi Pheá<br /> <br /> 2. PHONG NHIEÄT PHAÏM PHEÁ<br /> a/ Beänh nguyeân: Caûm phaûi phong nhieät taø qua ñöôøng da loâng, muõi hoïng.<br /> b/ Beänh sinh<br /> <br /> „ Nhieät taø laø döông taø coù tính chaát laøm hao khí vaø toån aâm dòch. Ñoàng thôøi Phong vaø<br /> <br /> Nhieät taø laïi coù tính chaát töông trôï cho nhau neân theå beänh raát maïnh, luùc ñoù nhieät laøm<br /> böùc huyeát. Ngoaøi ra Phong vaø Nhieät taø khi gaây beänh coøn coù nhöõng ñaëc ñieåm: sôï gioù<br /> thuoäc Phong; soát, ñaøm vaøng, löôõi ñoû thuoäc Nhieät.<br /> „ Phong luaän/ Toá vaán: Phong hay chaïy, maø nhieàu bieán chöùng, neáu taáu lyù keát laïi thì<br /> noùng maø böùc röùc.<br /> „ Pheá chuû hoâ haáp: ho.<br /> „ Pheá dòch vaø taân dòch khoâ raùo do nhieät (hoïng khoâ, khaùt nöôùc, taùo boùn, tieåu seûn).<br /> „ Ñôøm laø saûn vaät beänh lyù cuûa Pheá: do nhieät sinh ñôøm vaøng.<br /> „ Nhieät böùc Pheá laïc (ho ra maùu).<br /> c/ Trieäu chöùng laâm saøng<br /> „ Ngöôøi böùc röùc. Soát hoaëc caûm giaùc noùng. Sôï gioù.<br /> „ Taùo boùn, tieåu seûn.<br /> „ Ñau hoïng, ñau ngöïc. Ho khaïc ñaøm vaøng daày. Ho ra maùu. Hoâ haáp ngaén. Ngöïc noùng,<br /> töùc ngöïc.<br /> „ Löôõi ñoû, ñaàu löôõi ñoû. Reâu vaøng, nhaày. Maïch phuø saùc hoaëc hoaït saùc.<br /> d/ Beänh caûnh YHHÑ thöôøng gaëp<br /> „ Giai ñoaïn toaøn phaùt moät nhieãm truøng ñöôøng hoâ haáp.<br /> „ Vieâm hoïng caáp, vieâm amiñan caáp<br /> „ Vieâm phoåi thuøy. Pheá quaûn-pheá vieâm.<br /> „ Vieâm maøng phoåi.<br /> „ Hen Pheá quaûn.<br /> e/ Phaùp trò: Sô phong thanh nhieät, tuyeân Pheá, hoùa ñôøm.<br /> „ Coâng thöùc huyeät söû duïng vieâm hoïng caáp, vieâm amiñan caáp. Coâng thöùc huyeät sau<br /> ñaây thöôøng toû ra coù hieäu quaû trong vieäc laøm giaûm nhanh trieäu chöùng khi söû duïng<br /> chung vôùi caùc thuoác khaùng sinh, khaùng vieâm (Taây Y vaø Ñoâng Y)<br /> <br /> Teân huyeät<br /> Ñaïi chuøy<br /> Phong trì<br /> Phong moân<br /> Khuùc trì<br /> Hôïp coác<br /> Thaùi uyeân<br /> EÁ phong<br /> <br /> Cô sôû lyù luaän<br /> Hoäi cuûa maïch Ñoác vaø 6 döông kinh, chuû bieåu.<br /> Hoäi cuûa Thuû tuùc Thieáu döông vaø Döông duy maïch<br /> Khu phong phaàn treân cô theå<br /> Phoái hôïp Khuùc trì, Ñaïi chuøy, Hôïp coác laø kinh<br /> nghieäm ñeå trò caûm soát<br /> Du Thoå huyeät cuûa Pheá. ⇒ Taû Hoûa/ Pheá<br /> Ñaëc hieäu khu phong ôû ñaàu maët<br /> <br /> Taùc duïng ñieàu trò<br /> Giaûi bieåu<br /> Ñaëc hieäu khu phong,<br /> giaûi bieåu<br /> Trò caûm, ñau ñaàu<br /> ñau cöùng gaùy<br /> Haï soát<br /> Chöõa chöùng ho ran ngöïc<br /> Giaûm vieâm, giaûm ñau<br /> hoïng<br /> <br /> „ Coâng thöùc huyeät söû duïng trong côn hen pheá quaûn caáp. Yeáu toá nhieãm vi truøng luoân<br /> luoân coù trong hen pheá quaûn theå Phong nhieät phaïm Pheá.<br /> <br /> Ñaëc ñieåm laâm saøng cuûa hen pheá quaûn theå Phong nhieät phaïm Pheá: côn hen xuaát hieän caû<br /> ban ngaøy, côn nhieàu vaø ñaùp öùng keùm vôùi thuoác daõn pheá quaûn, ho nhieàu, ñaøm vaøng dính,<br /> <br />