Điều trị thiếu sắt ở phụ nữ mang thai tại Việt Nam

Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 4 * 2011<br /> <br /> ĐIỀU TRỊ THIẾU SẮT Ở PHỤ NỮ MANG THAI TẠI VIỆT NAM<br /> Đặng thị Hà*, L. Avril**, S. Boussetta***, V. Habert****, R. Raguideau****,<br /> J.Teillac****, Nguyễn Hà Giang****<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Mục tiêu chính của nghiên cứu của chúng tôi là đánh giá thực tiễn của công tác dự phòng và<br /> quản lý (kiểm tra sinh học và lâm sàng quản lý điều trị) của thiếu sắt trong thời kỳ mang thai bởi bác sĩ sản phụ<br /> khoa Việt Nam. Mục tiêu phụ để đánh giá tần số các dấu hiệu và triệu chứng của thiếu sắt ở các giai đoạn khác<br /> nhau của thai kỳ cũng như lý do có thể thiếu hụt chất sắt, đặc biệt là do chế độ ăn uống.<br /> Phương pháp: Đây là một nghiên cứu dịch tễ học, trên cả nước và cắt ngang trên 347 phụ nữ mang thai,<br /> bao gồm chủ yếu là thai phụ ở độ tuổi trên 18. Tham gia có 110 bác sĩ sản phụ khoa Việt Nam làm việc ở 25 bệnh<br /> viện tại các thành phố lớn của cả nước đã đồng ý tham gia vào nghiên cứu này. Mỗi bác sĩ tham gia được yêu cầu<br /> khảo sát 3 thai phụ theo các giai đoạn của thai kỳ (một là thai dưới 3 tháng, một là từ 3 đến 6 tháng và một sau 6<br /> tháng).<br /> Kết quả: Các bác sĩ cho rằng thiếu sắt ở phụ nữ chiếm khoảng 31%, nguyên nhân chủ yếu do chế độ ăn<br /> hằng ngày khoảng 50% và kém hấp thu 50,9%. Trong nghiên cứu này, các triệu chứng chính của thiếu sắt là<br /> 21,4% nhạy cảm với lạnh, cảm giác khó chịu 12,9% và khó khăn tập trung 10,8%. Những triệu chứng này được<br /> tìm thấy nhiều hơn và thường xuyên hơn khi mang thai tiến triển. Như vậy, 24,6% phụ nữ nhạy cảm lạnh sau 6<br /> tháng của thai kỳ nhưng chỉ có 18,2% ở giai đoạn 3-6 tháng và 21,3% khi thai dưới 3 tháng. Kết quả có 62,5%<br /> phụ nữ mang thai bị thiếu máu (Hb trung bình của 10.9g/dl). Quản lý điều trị của thiếu sắt có hơn 87% phụ nữ<br /> được điều trị sắt. Các yếu tố quyết định của toa sắt chủ yếu là hiệu quả và dễ dàng để sử dụng sản phẩm (tương<br /> ứng 73,3% và 51,3%) không theo toa lý do chính là buồn nôn và chi phí điều trị. Trong số những người phụ nữ<br /> nhận được bổ sung sắt có 18,4% bị gián đoạn. Nguyên nhân chính của sự gián đoạn điều trị là do tác dụng phụ<br /> trên đường tiêu hóa 70,7% bệnh nhân (táo bón, buồn nôn, nôn). Vì vậy, dung nạp qua đường tiêu hoá là vấn đề<br /> rất quan trọng mà các bác sĩ và bệnh nhân phải đối mặt với việc sử dụng các sản phẩm bổ sung sắt.<br /> Kết luận: Từ nghiên cứu này, chúng tôi nhận thấy việc bổ sung sắt cho phụ nữ mang thai tại Việt Nam<br /> chiếm tỷ lệ cao. Qua đó, cho thấy rằng bác sĩ sản phụ khoa và người dân nhận thức được tầm quan trọng của việc<br /> bổ sung sắt trong thời kỳ mang thai. Tuy nhiên, lượng sắt thực phẩm được quan sát trong nghiên cứu này là<br /> kém hơn so với lượng sắt nói chung tham khảo hàng ngày (27mg/day). Tại Việt Nam, các khuyến nghị của Bộ Y<br /> tế là phụ nữ nên bổ sung sắt ít nhất một tháng sau sinh. Chúng tôi nghĩ rằng ngoài việc tư vấn dinh dưỡng để<br /> giúp phụ nữ mang thai có một chế độ ăn uống cân bằng, thì vấn đề bổ sung sắt đường uống thực sự quan trọng<br /> với một sản phẩm được dung nạp tốt và sự tuân thủ điều trị nghiêm túc là hết sức cần thiết.<br /> Từ khoá: Điều trị thiếu sắt phụ nữ mang thai tại Việt Nam.<br /> <br /> * Đại học Y Dược TP.HCM<br /> <br /> ** Pierre Fabre Medicament, Castres, France.<br /> <br /> *** Public Health and Quality of life Department Pierre FabreBoulogne, France.<br /> **** FIMEX internationnal,Ho chi Minh City Vietnam<br /> Tác giả liên lạc: TS.BS Đặng Thị Hà<br /> <br /> 50<br /> <br /> ĐT: 0913115025<br /> <br /> Email: dangha0511@yahoo.com<br /> <br /> Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 4 * 2011<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> ABSTRACT<br /> TREATMENT OF IRON DEFICIENCY IN PREGNANT VIETNAMESE WOMEN<br /> Dang Thi Ha, L. Avril, S. Boussetta, V. Habert, R. Raguideau, J.Teillac, NguyenHa Giang<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 15 - Supplement of No 4 - 2011: 50 – 55<br /> Objective: The main objective of our study was to evaluate the practices of prevention and management<br /> (biological and clinical check-up, therapeutic management) of iron deficiency by Vietnamese obstetricians and<br /> gynecologists during pregnancy.<br /> The secondaries objectives were to evaluate the frequency of signs and symptoms of iron deficiency at<br /> different stages of pregnancy as well as the possible reasons for this deficiency, especially deficiencies due to diet.<br /> Methods This was an epidemiological, national and transverse study on 347 pregnant women. The main<br /> inclusion criteria were to be pregnant and aged over than 18. There are 110 vietnamese obstetricians and<br /> gynecologists working in 25 hospitals in major cities of the country agreed to take part in this study. Each<br /> participant doctor was asked to include 3 pregnant women according to the stage of their pregnancy (one before<br /> the 3 rd month, one between the 3 and the 6 month and one after the 6 month).<br /> Results Doctors suspected an iron deficiency in 31% of the women, maily due to deficient diet 50% and<br /> digestive absorption failure 50.9%.In this study, the main symptoms of iron deficiency were a sensibility to cold<br /> 21.4% irritability 12.9% and some concentration difficulties 10.8%. These symptoms were found more and more<br /> frequently as the pregnancy was progressing. Thus, 24.6% of the women were cold sensitive after 6 months of<br /> pregnancy but only 18.2% at the stage of 3-6 months and 21.3% at less than 3 months. The results of the<br /> collected data confirmed that more than a half 62.5% of those pregnant women were anaemic (with a mean Hb of<br /> 10.9g/dl). Therapeutic management of the iron deficienc, over 87% of the women were prescribed iron. The<br /> decisive factors of iron prescription were mainly the efficacy and ease to use the product (respectively 73.3% and<br /> 51.3%). The main non-prescription reasons were nausea and the cost of treatment.Among the women who<br /> received an iron preparation 18.4% interrupted the treatment. The main causes of this interruption were adverse<br /> effects on the digestive tractus for 70.7% of patients (constipation, nausea, vomiting). Thus, gastrointestinal<br /> tolerance is very important matter that doctors and patients have to face with the use of iron supplementation<br /> products.<br /> Conclusion From this study, the high rate of iron supplementation for pregnant women in Vietnam shows<br /> that obstetricians and gynecologists and inhabitants are aware of the importance of iron supplementation during<br /> pregnancy. Still, the food iron intake observed in this study was inferior to the Daily Reference intake(DRI) for<br /> iron (27mg/day). More generally,this study allows us to glimpse the dietary problems of these pregnant women.<br /> In Vietnam, the recommendations of the Ministry Of Health (MOH) to take the iron supplementation up to one<br /> month in post-partum. In conclusion, we think that in addition to nutritional advice to help vietnamese pregnant<br /> women have a well-balanced diet,oral iron supplementation is really important with a well tolerated product to<br /> have a good compliance.<br /> Key words: Treatment of iron deficiency in pregnant Vietnamese women.<br /> hàng ngày.TMTS còn phụ thuộc vào điều kiện<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> kinh tế xã hội, mức thu nhập bình quân, tập<br /> Ở các nước đang phát triển vấn đề thiếu<br /> quán và thói quen ăn uống(2).<br /> máu thiếu sắt (TMTS) nổi bật là thiếu máu do<br /> Đối với phụ nữ mang thai nhu cầu sắt cũng<br /> thiếu dinh dưỡng vì nghèo đói. Có hàng triệu<br /> như folate tăng gấp 6 lần, qua các bữa ăn hàng<br /> người chịu cảnh thiếu dinh dưỡng trong bữa ăn<br /> <br /> Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học<br /> <br /> 51<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 4 * 2011<br /> <br /> ngày không thể đáp ứng đủ lượng sắt cần thiết,<br /> vì thế làm tăng nguy cơ TMTS trong thai kỳ(6).<br /> Nhiều phụ nữ từ các nước công nghiệp hóa<br /> và đang phát triển trở thành thiếu sắt và nhất là<br /> thiếu máu trong khi mang thai. Thật vậy, hơn<br /> 1/3 phụ nữ Việt Nam (32,2%) bị thiếu máu. Để<br /> duy trì một mức độ sắt bình thường, phụ nữ có<br /> kinh nguyệt hằng tháng phải hấp thụ khoảng<br /> 1,5mg sắt mỗi ngày. Sắt nhu cầu tăng trong thai<br /> kỳ để đáp ứng nhu cầu phát triển nhau thai và<br /> thai nhi là 300mg và để bù lại lượng máu mất<br /> sau sinh tương ứng với 600mg(1). Nhu cầu sắt<br /> cần thiết phải đảm bảo khoảng 5 đến 6 mg mỗi<br /> ngày trong ba tháng cuối của thai kỳ. Tuy nhiên,<br /> sự hấp thụ sắt cải thiện sinh lý trong thai kỳ từ<br /> khoảng 10% đến 40%, vì vậy kho dự trữ sắt<br /> giảm rõ rệt ở các phụ nữ mang thai(4,5). Một số<br /> lượng lớn các phụ nữ đã bị thiếu sắt trước khi<br /> thụ thai. Thiếu hụt này có nguyên nhân khác<br /> nhau, chủ yếu là do một chế độ ăn nghèo nàn<br /> chất sắt. Thiếu sắt trong thời kỳ mang thai đa số<br /> gây nên băng huyết sau sanh, nhiễm trùng hậu<br /> sản, tỷ lệ tử vong chu sinh cao, sinh ra con có<br /> trọng lượng thấp và sinh non. Bổ sung sắt trong<br /> thời kỳ mang thai góp phần tích cực tác động<br /> đến tình trạng sắt bà mẹ sau sinh và phòng<br /> tránh được thiếu máu thiếu sắt ở trẻ em(6,7).<br /> <br /> đoạn của thai kỳ (một là thai dưới 3 tháng, một<br /> là từ 3 đến 6 tháng và một sau 6 tháng).<br /> <br /> Mục tiêu nghiên cứu<br /> <br /> Bảng 1: Phân bố tỷ lệ thai phụ theo độ tuổi<br /> <br /> - Đánh giá thực tiễn của công tác dự phòng<br /> và quản lý (kiểm tra sinh học và lâm sàng quản<br /> lý điều trị) của thiếu sắt trong thời kỳ mang thai<br /> bởi Bác sĩ Sản Phụ khoa Việt Nam.<br /> - Đánh giá tần số các dấu hiệu và triệu<br /> chứng của thiếu sắt ở các giai đoạn khác nhau<br /> của thai kỳ cũng như lý do có thể thiếu hụt chất<br /> sắt, đặc biệt là do chế độ ăn uống.<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Đối tượng nghiên cứu<br /> Nghiên cứu có 347 phụ nữ mang thai, bao<br /> gồm chủ yếu là thai phụ ở độ tuổi trên 18. Tham<br /> gia có 110 bác sĩ sản phụ khoa Việt Nam làm<br /> việc ở 25 bệnh viện tại các thành phố lớn của cả<br /> nước đồng ý tham gia vào nghiên cứu. Mỗi bác<br /> sĩ tham gia khảo sát 3 thai phụ theo các giai<br /> <br /> 52<br /> <br /> Tiêu chuẩn chọn mẫu<br /> Thai phụ không bị bệnh mãn tính và các<br /> bệnh về máu, không bị tai biến trong lúc sanh<br /> hay mổ lấy thai và đồng ý tham gia nghiên cứu.<br /> <br /> Tiêu chuẩn loại trừ<br /> Không đảm bảo các tiêu chuẩn chọn mẫu.<br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> - Đây là một nghiên cứu dịch tễ học, cả nước<br /> và cắt ngang.<br /> - Bác sĩ được yêu cầu điền vào một bảng câu<br /> hỏi "bác sĩ" xác định đặc điểm nhân khẩu-xã hội<br /> của bệnh nhân, kiểm tra lâm sàng và sinh học<br /> của thiếu sắt, tóm tắt các lý do có thể thiếu hụt<br /> chất sắt, các bệnh lý, điều trị, quản lý và tiền sử<br /> mang thai trước đó.<br /> - Mỗi thai phụ được yêu cầu điền vào một<br /> bảng câu hỏi dinh dưỡng" ở bảng câu hỏi tư vấn<br /> dinh dưỡng” được mô tả tần số tiêu thụ thực<br /> phẩm và đồ uống trong suốt thời gian qua.<br /> Nghiên cứu cắt ngang, thống kê mô tả.<br /> Xử lý số liệu bằng phần mềm SPSS, Excel.<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> Độ tuổi<br /> 18-22<br /> 23-27<br /> 28-32<br /> 33-37<br /> 38-42<br /> Tổng cộng<br /> <br /> tần số<br /> 45<br /> 93<br /> 152<br /> 56<br /> 11<br /> 347<br /> <br /> tỷ lệ (%)<br /> 12,9<br /> 26,8<br /> 43,8<br /> 16,2<br /> 0,3<br /> 100<br /> <br /> Nhận xét: Phân bố tỷ lệ thai phụ theo độ<br /> tuổi, chúng tôi nhận thấy từ 28-32 tuổi cao nhất<br /> 152 trường hợp chiếm tỷ lệ 43,8%. Độ tuổi từ 23<br /> đến 27 cũng chiếm tỷ lệ khá cao là 26,8%. Như<br /> vậy, đa số thai phụ trong độ tuổi sinh đẻ.<br /> Bảng 2: Phân bố tỷ lệ thai phụ theo nghề nghiệp<br /> Nghề nghiệp<br /> Nội trợ<br /> Buôn bán<br /> Công nhân viên<br /> Làm ruộng<br /> <br /> Tần số<br /> 67<br /> 90<br /> 121<br /> 36<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> 19,3<br /> 25,9<br /> 34,9<br /> 10,4<br /> <br /> Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 4 * 2011<br /> Nghề nghiệp<br /> Khác<br /> Tổng cộng<br /> <br /> Tần số<br /> 33<br /> 347<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> 9,5<br /> 100<br /> <br /> Nhận xét: phân bố tỷ lệ thai phụ theo nghề<br /> nghiệp chúng tôi nhận thấy thành phần công<br /> nhân viên chiếm tỷ lệ cao nhất là 34,9%, trong<br /> mẫu nghiên cứu nghề buôn bán và nội trợ<br /> chiếm tỷ lệ lần lượt là 25,9% và 19,3%.<br /> Bảng 3: Phân bố tỷ lệ thai phụ theo trình độ học vấn<br /> Trình độ học vấn<br /> Dưới cấp 1<br /> Cấp 1 & 2<br /> Cấp 3<br /> Cao đẳng &Đại học<br /> Tổng cộng<br /> <br /> Tần số<br /> 31<br /> 102<br /> 147<br /> 67<br /> 347<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> 8,9<br /> 29,4<br /> 42,4<br /> 19,3<br /> 100<br /> <br /> Nhận xét: Phân bố tỷ lệ thai phụ theo trình<br /> độ học vấn chúng tôi nhận thấy trình độ cấp 3<br /> chiếm tỷ lệ cao nhất là 42,4%. Trình độ cấp 1 & 2<br /> và Cao đẳng & Đại học chiếm tỷ lệ lần lượt là<br /> 29,4% và 19,3%.<br /> Bảng 4: Phân bố tỷ lệ thai phụ theo số lần mang thai<br /> Số lần mang thai<br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> 4<br /> Tổng cộng<br /> <br /> Tần số<br /> 196<br /> 109<br /> 39<br /> 3<br /> 3477<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> 56,5<br /> 31,5<br /> 11,2<br /> 0,8<br /> 100<br /> <br /> Nhận xét: Phân bố tỷ lệ thai phụ theo số lần<br /> mang thai cho thấy sanh con so chiếm lệ cao<br /> nhất là 56,5%. Trong mẫu nghiên cứu sanh con<br /> lần 2 chiếm tỷ lệ là 31,5%.<br /> Bảng 5: Phân bố tỷ lệ sản phụ theo số lần hút nạo<br /> thai<br /> Số lần hút nạo thai<br /> 0<br /> 1<br /> 2<br /> Tổng cộng<br /> <br /> Tần số<br /> 218<br /> 58<br /> 71<br /> 347<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> 62.7<br /> 16,7<br /> 20,6<br /> 100<br /> <br /> Nhận xét: Phân bố tỷ lệ thai phụ theo số lần<br /> hút nạo thai cho thấy chưa hút nạo thai lần nào<br /> chiếm lệ cao nhất là 62,7%. Sau đó hút nạo thai<br /> từ 1 đến 2 lần chiếm tỷ lệ lần lượt là 16,7% và<br /> 20,6%.<br /> Bảng 6: Phân bố tiền căn sản khoa của thai phụ<br /> Tiền căn sản khoa<br /> Chưa sanh<br /> <br /> Tần số<br /> 196<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> 56,5<br /> <br /> Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Tiền căn sản khoa<br /> Sanh thường<br /> Sanh mổ<br /> Tổng cộng<br /> <br /> Tần số<br /> 113<br /> 38<br /> 347<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> 32,6<br /> 10,9<br /> 100<br /> <br /> Nhận xét: Phân bố tỷ lệ thai phụ theo tiền<br /> căn sản khoa cho thấy 196 trường hợp chưa<br /> sanh chiếm tỷ lệ cao nhất là 56,5%. Sanh thường<br /> và sanh mổ chiếm tỷ lệ lần lượt là 32,6% và<br /> 10,9%.<br /> Bảng 7: Phân bố thai phụ theo tuổi thai<br /> Tuổi thai<br /> < 3 tháng<br /> Từ 3 - 6 tháng<br /> > 6 tháng<br /> Tổng cộng<br /> <br /> Tần số<br /> 114<br /> 115<br /> 118<br /> 347<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> 32,9<br /> 33,1<br /> 34,0<br /> 100<br /> <br /> Nhận xét: Phân bố thai phụ theo tuổi thai<br /> cho thấy tỷ lệ của từng giai đoạn của thai kỳ gần<br /> tương đương nhau lần lượt là 32,9%, 33,1% và<br /> 34,0%.<br /> Bảng 8: Phân bố tình trạng thiếu máu của thai phụ<br /> Tình trạng<br /> Bình thường<br /> TM(Hb< 10,9g/dl)<br /> Tổng cộng<br /> <br /> Tần số<br /> 130<br /> 217<br /> 347<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> 37,5<br /> 62,5<br /> 100<br /> <br /> Nhận xét: Phân bố tình trạng TM của thai<br /> phụ có 217 trường hợp TM chiếm tỷ lệ là 62,5%.<br /> Bảng 9: Phân bố tình trạng TMTS của thai phụ<br /> Tình trạng TMTS<br /> Bình thường<br /> TMTS<br /> Tổng cộng<br /> <br /> Tần số<br /> 239<br /> 108<br /> 347<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> 69<br /> 31<br /> 100<br /> <br /> Nhận xét: Phân bố tình trạng thai phụ có 108<br /> trường hợp TMTS chiếm tỷ lệ là 31%.<br /> Bảng 10: Triệu chứng thai phụ TMTS<br /> Triệu chứng<br /> Tuổi thai<br /> < 3 tháng<br /> Từ 3-6 tháng<br /> > 6 tháng<br /> Tổng(%)<br /> <br /> Nhạy cảm Dễ cáu Khó tập Tổng (%)<br /> với lạnh (%) gắt (%) trung (%)<br /> 21,3<br /> 18,2<br /> 24,6<br /> 64,1<br /> <br /> 9,5<br /> 9,2<br /> 19,6<br /> 38,3<br /> <br /> 10,4<br /> 6,4<br /> 15,6<br /> 32,4<br /> <br /> 41,2<br /> 33,8<br /> 59,8<br /> 134,8<br /> <br /> Nhận xét: So sánh tỷ lệ triệu chứng của thai<br /> phụ TMTS của từng giai đoạn của thai kỳ chúng<br /> tôi nhận thấy rằng 24,6% phụ nữ nhạy cảm lạnh<br /> sau 6 tháng của thai kỳ nhưng chỉ có 18,2% ở<br /> giai đoạn 3-6 tháng và 21,3% lúc thai dưới 3<br /> <br /> 53<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 4 * 2011<br /> <br /> tháng. Đồng thời 19,6% phụ nữ dễ cáu gắt trong<br /> 3 tháng cuối và 9,5% xảy ra ở 3 tháng đầu thai<br /> kỳ. Kết quả cũng cho thấy 15,6% khó khăn tập<br /> trung trong 3 tháng cuối so với 10,4% trong 3<br /> tháng đầu thai kỳ.<br /> <br /> Trong nghiên cứu này, chúng tôi nhận thấy<br /> có 152 trường hợp tuổi từ 28-32 chiếm tỷ lệ cao<br /> nhất là 43,8%. Độ tuổi từ 23 đến 27 cũng chiếm<br /> tỷ lệ khá cao là 26,8%. Như vậy, đa số thai phụ<br /> trong độ tuổi sinh đẻ.<br /> <br /> Bảng 11: Điều trị thai phụ TMTS.<br /> <br /> Trong mẫu nghiên cứu thành phần công<br /> nhân viên chiếm tỷ lệ cao nhất là 34,9%.<br /> <br /> Nôn, Gián Loại sắt<br /> buồn đoạn được<br /> nôn, điều bác sĩ<br /> táo trị (%) lựa chọn<br /> bón<br /> (%)<br /> (%)<br /> Tardyferon 9,3<br /> 13,6<br /> 20<br /> B9<br /> 9 sản phẩm 70,7 18,4<br />