Định hướng và các giải pháp phát triển thương mại vùng ven biển các tỉnh phía Bắc đến năm 2010

Chia sẻ: Nguyen Lan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:120

Thêm vào BST

Báo xấu

53
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Vùng ven biển là khu vực có lợi thế đặc biệt về thu hút đầu tư, tiếp nhận công nghệ, trao đổi hàng hoá, cung cấp các dịch vụ cho nhu cầu bên ngoài và đặc biệt là cửa mở kết nối các khu vực kinh tế nội địa với bên ngoài. Phát triển kinh tế ven biển là xu hướng được nhiều quốc gia đặc biệt coi trọng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Định hướng và các giải pháp phát triển thương mại vùng ven biển các tỉnh phía Bắc đến năm 2010

Bé th−¬ng m¹i -------------- §Ò tµi khoa häc m· sè 2003-78-002 ®Þnh h−íng vµ C¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn th−¬ng m¹i vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa b¾c ®Õn n¨m 2010 Hµ Néi 2005
Bé th−¬ng m¹i -------------- §Ò tµi khoa häc m· sè 2003-78-002 ®Þnh h−íng vµ C¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn th−¬ng m¹i vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa b¾c ®Õn n¨m 2010 C¬ quan chñ qu¶n: Bé Th−¬ng m¹i C¬ quan chñ tr×: ViÖn nghiªn cøu Th−¬ng m¹i Chñ nhiÖm ®Ò tµi : CN. NguyÔn Hång Sinh C¸c thµnh viªn: TS Tõ Thanh Thuû Th¹c sÜ Ng« ChÝ Dòng KS. NguyÔn V¨n TiÕn CN. Bïi Quang ChiÕn CN. NguyÔn ThÞ Ngäc Lan C¬ quan chñ tr× C¬ quan chñ qu¶n Chñ tÞch Héi ®ång nghiÖm thu (Ký tªn ®ãng dÊu) (Ký tªn ®ãng dÊu) (Ký tªn) Hµ Néi, 2005
Môc lôc trang Lêi nãi ®Çu Ch−¬ng 1: Tæng quan vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ-th−¬ng m¹i vïng ven 1 biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c 1.Vai trß, vÞ trÝ cña vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c trong ph¸t triÓn 1 kinh tÕ-x· héi chung cña n−íc ta 1.1.Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ së vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ ë vïng ven biÓn. 1 1.2.§Æc ®iÓm ®Þa lý, kinh tÕ, x· héi cña vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa 5 B¾c 1.3.VÞ trÝ, vai trß vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c trong ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi chung cña c¶ n−íc vµ liªn kÕt ph¸t triÓn liªn vïng 6 2. §Æc ®iÓm ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi vµ ho¹t ®éng th−¬ng m¹i cña vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c: 7 2.1.Nh÷ng vÊn ®Ò ®Æc thï trong ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c 7 2.2.§Æc ®iÓm vÒ thÞ tr−êng vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c 10 2.3.§Æc ®iÓm vÒ ph¸t triÓn s¶n phÈm hµng ho¸ vµ dÞch vô 11 2.4.§Æc ®iÓm vÒ ph−¬ng thøc tæ chøc ho¹t ®éng th−¬ng m¹i 11 3. Nh÷ng lîi thÕ vµ h¹n chÕ liªn quan ®Õn ph¸t triÓn th−¬ng m¹i vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c : 12 3.1.Lîi thÕ vµ h¹n chÕ vÒ ®Þa lý kinh tÕ vïng 12 3.2.Lîi thÕ vµ h¹n chÕ liªn quan ®Õn nguån tµi nguyªn vµ m«i tr−êng vµ nguån nh©n lùc cho ph¸t triÓn th−¬ng m¹i 13 3.3.Lîi thÕ vµ h¹n chÕ liªn quan ®Õn hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng 13 3.4.M«i tr−êng chÝnh s¸ch 14 4.Kinh nghiÖm ë mét sè n−íc vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ th−¬ng m¹i khu vùc ven biÓn 14 Ch−¬ng 2: Thùc tr¹ng ph¸t triÓn th−¬ng m¹i vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c thêi kú 1996 - 2003 20 1.Thùc tr¹ng kinh tÕ x· héi, s¶n xuÊt, ®Çu t−, th−¬ng m¹i vµ ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc thÞ tr−êng vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c 20 1.1.T×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c 20 a
1.2.Thùc tr¹ng ®Çu t− vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c 30 1.3.Thùc tr¹ng ph¸t triÓn th−¬ng m¹i vµ c¸c h×nh thøc thÞ tr−êng vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c 31 1.4.Vai trß t¸c ®éng cña th−¬ng m¹i ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c 39 1.5.Thùc tr¹ng ph©n c«ng vµ liªn kÕt gi÷a c¸c tØnh ®Ó b¶o ®¶m tÝnh ph¸t triÓn ®ång bé cña vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c 47 2.Thùc tr¹ng c¬ chÕ, chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc liªn quan ®Õn ph¸t triÓn th−¬ng m¹i vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c 48 2.1.Tæng quan vÒ hÖ thèng c¬ chÕ chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn ph¸t triÓn th−¬ng m¹i vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c 48 2.2.§¸nh gi¸ t¸c ®éng cña hÖ thèng c¬ chÕ chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn ph¸t triÓn th−¬ng m¹i vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c 52 3.§¸nh gÝa chung 52 3.1.Nh÷ng mÆt tÝch cùc trong ph¸t triÓn th−¬ng m¹i vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c thêi gian qua 52 3.2.Nh÷ng tån t¹i h¹n chÕ sù ®ãng gãp cña th−¬ng m¹i trong khai th¸c tiÒm n¨ng ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vïng 53 3.3.§¸nh gi¸ nguyªn nh©n vµ bµi häc kinh nghiÖm 53 Ch−¬ng 3: §Þnh h−íng vµ c¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn th−¬ng m¹i cña vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c thêi kú ®Õn n¨m 2010 54 1.Bèi c¶nh quèc tÕ vµ khu vùc t¸c ®éng ®Õn ph¸t triÓn th−¬ng m¹i vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c 54 1.1.Bèi c¶nh kinh tÕ x· héi khu vùc 54 1.2.Yªu cÇu ph¸t triÓn thÞ tr−êng vµ c¹nh tranh trong ®iÒu kiÖn héi 56 nhËp b
1.3.Nhu cÇu liªn kÕt kinh tÕ vïng 65 2.Ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c 66 3.Quan ®iÓm, môc tiªu vµ ®Þnh h−íng ph¸t triÓn th−¬ng m¹i vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c 76 3.1.Quan ®iÓm ph¸t triÓn 76 3.2.Môc tiªu ph¸t triÓn 77 3.3.§Þnh h−íng ph¸t triÓn: 78 4.C¸c gi¶i ph¸p chñ yÕu ph¸t triÓn th−¬ng m¹i vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c 83 C¸c gi¶i ph¸p t¹o lËp m«i tr−êng 83 C¸c gi¶i ph¸p thóc ®Èy ph¸t triÓn ho¹t ®éng th−¬ng m¹i 86 C¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn c¸c ngµnh dÞch vô 89 C¸c gi¶i ph¸p qu¶n lý 90 C¸c gi¶i ph¸p t¨ng c−êng kh¨ n¨ng tiÕp cËn vµ th©m nhËp thÞ tr−êng cña c¸c doanh nghiÖp vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c 92 C¸c gi¶i ph¸p n©ng cao søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ vµ dÞch vô cña c¸c doanh nghiÖp vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c 93 KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ 95 Tµi liÖu tham kh¶o 96 Phô lôc 97 c
Lêi nãi ®Çu Vïng ven biÓn lµ khu vùc cã lîi thÕ ®Æc biÖt vÒ thu hót ®Çu t−, tiÕp nhËn c«ng nghÖ, trao ®æi hµng ho¸, cung cÊp c¸c dÞch vô cho nhu cÇu bªn ngoµi vµ ®Æc biÖt lµ cöa më kÕt nèi c¸c khu vùc kinh tÕ néi ®Þa víi bªn ngoµi. Ph¸t triÓn kinh tÕ ven biÓn lµ xu h−íng ®−îc nhiÒu quèc gia ®Æc biÖt coi träng. Trong ph¸t triÓn kinh tÕ vïng ven biÓn, vÊn ®Ò ph¸t triÓn th−¬ng m¹i dÞch vô cïng víi ph¸t triÓn h¹ tÇng lu«n ®−îc coi nh− mét ®iÒu kiÖn tÊt yÕu b¶o ®¶m cho sù thµnh c«ng vµ duy tr× ph¸t triÓn æn ®Þnh. Nhµ n−íc ta ®· sím quan t©m ®Õn ph¸t triÓn lÜnh vùc kinh tÕ ven biÓn. ChØ thÞ 20-CT/T¦ ngµy 22/9/1997 vÒ ®Èy m¹nh ph¸t triÓn kinh tÕ biÓn theo h−íng CNH, H§H ®· ®Æt cho kinh tÕ ven biÓn mét vai trß ®Æc biÖt. Nhê cã ®Þnh h−íng ®óng ®¾n cña Nhµ n−íc ta, trong thêi gian qua, khu vùc ven biÓn ViÖt Nam ®· cã nhiÒu chuyÓn biÕn tÝch cùc, ®Æc biÖt lµ trong chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h−íng c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸, ®ãng gãp tÝch cùc trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi chung cña ®Êt n−íc. Vïng ven biÓn phÝa B¾c n»m trªn ®Þa bµn 6 tØnh, thµnh cã mét vÞ trÝ quan träng trong d¶i ven biÓn ViÖt Nam. §©y lµ khu vùc ven VÞnh B¾c Bé, mét khu vùc ®−îc dù b¸o sÏ ph¸t triÓn cùc kú s«i ®éng trong thêi gian tíi do c¸c tiÒm n¨ng, lîi thÕ vÒ tµi nguyªn vµ vÞ trÝ ®Þa lý. Víi nh÷ng lîi thÕ nh− vËy, vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c hoµn toµn cã thÓ ®ãng vai trß mét khu vùc cöa më ph¸t triÓn h−íng ngo¹i cña c¶ n−íc.Trong nh÷ng n¨m qua, ho¹t ®éng th−¬ng m¹i t¹i vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c ®· cã nhiÒu ®ãng gãp tÝch cùc cho sù ph¸t triÓn cña nhiÒu lÜnh vùc kinh tÕ x· héi. Tuy nhiªn sù ph¸t triÓn nµy cßn ch−a t−¬ng xøng víi tiÒm n¨ng cña khu vùc ven biÓn,®Æc biÖt m«i tr−êng cho s¶n xuÊt hµng ho¸, ph¸t triÓn th−¬ng m¹i dÞch vô vµ thu hót ®Çu t− vÉn thiÕu tÝnh hÊp dÉn. TiÒm n¨ng vµ lîi thÕ tù nhiªn cßn ch−a ®−îc khai th¸c tÝch cùc, s¶n xuÊt hµng ho¸ cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n, c¬ cÊu kinh tÕ chuyÓn ®æi chËm. i
Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c hiÖn ®−îc qu¶n lý c¾t khóc theo c¸c tØnh, thµnh phè. Mçi tØnh ®Æt ra c¸c môc tiªu kh¸c nhau trong ph¸t triÓn chung còng nh− ph¸t triÓn c¸c vïng kinh tÕ cña m×nh, tõ ®ã chÝnh s¸ch ph¸t triÓn còng nh− c¬ cÊu kinh tÕ kh«ng ®ång nhÊt. Thùc tr¹ng nµy khiÕn vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c ph¸t triÓn thiÕu tÝnh liªn kÕt, kh«ng thÓ trë thµnh mét d¶i l·nh thæ cã môc tiªu, lîi Ých chung, h¹n chÕ viÖc khai th¸c tiÒm n¨ng vµ ph¸t huy vai trß cña vïng. Còng do vËy cßn thiÕu c¸c ®Þnh h−íng vµ gi¶i ph¸p h÷u hiÖu vÒ tÇm chiÕn l−îc ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi nãi chung vµ th−¬ng m¹i dÞch vô nãi riªng mang tÝnh ®Æc thï cho vïng. §Ó gi¶i quyÕt yªu cÇu ®ã, tr−íc m¾t cÇn sím nghiªn cøu mét hÖ thèng ®Þnh h−íng vµ c¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn th−¬ng m¹i phï hîp víi yªu cÇu liªn kÕt ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña vïng, trong ®ã coi träng c¸c gi¶i ph¸p mang tÝnh ®ét ph¸. V× nh÷ng lý do trªn ®©y viÖc cã mét ®Ò tµi nghiªn cøu vÒ "§Þnh h−íng vµ c¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn th−¬ng m¹i vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c" lµ cÇn thiÕt vµ cÊp b¸ch. Môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi: Lµm râ lîi thÕ, vÞ trÝ, vai trß, ®Æc ®iÓm cña ho¹t ®éng th−¬ng m¹i vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c trong ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi c¶ n−íc §¸nh gi¸ thùc tr¹ng ph¸t triÓn th−¬ng m¹i cña vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c1996-2003 §Ò xuÊt ®Þnh h−íng vµ c¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn th−¬ng m¹i vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c ®Õn 2010 §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi: - §èi t−îng nghiªn cøu: ho¹t ®éng th−¬ng m¹i cña vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c ®Æt trong mèi quan hÖ chung vÒ kinh tÕ-x· héi víi c¶ n−íc - Giíi h¹n ph¹m vi nghiªn cøu : + §Ò tµi tËp trung nghiªn cøu trªn ®Þa bµn vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c ®−îc giíi h¹n tõ Qu¶ng Ninh ®Õn Thanh Ho¸. ii
+ Nghiªn cøu vµ ®Ò xuÊt ®Þnh h−íng, gi¶i ph¸p ph¸t triÓn vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c trong lÜnh vùc th−¬ng m¹i hµng ho¸, th−¬ng m¹i dÞch vô vµ ®Çu t− + Ph¹m vi thêi gian nghiªn cøu : thêi kú 1996-2003 vµ thêi kú tíi 2010 Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu : - Kh¶o s¸t thùc tÕ 6 tØnh trong vïng nghiªn cøu - Ph−¬ng ph¸p tæng hîp vµ ph©n tÝch trªn c¬ së kÕ thõa c¸c nghiªn cøu ®· cã - Ph−¬ng ph¸p chuyªn gia Néi dung nghiªn cøu : gåm 3 phÇn chÝnh Ch−¬ng 1: Tæng quan vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ-th−¬ng m¹i vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c Ch−¬ng 2: Thùc tr¹ng ph¸t triÓn th−¬ng m¹i vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c thêi kú 1996 – 2003 Ch−¬ng 3: §Þnh h−íng vµ c¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn th−¬ng m¹i cña vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c thêi kú ®Õn n¨m 2010 iii
Ch−¬ng 1 Tæng quan vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ-th−¬ng m¹i vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c 1.Vai trß, vÞ trÝ cña vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c trong ph¸t triÓn kinh tÕ-x∙ héi chung cña n−íc ta: 1.1.Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ së vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ ë vïng ven biÓn. ThÕ kû 21 ®−îc cho lµ thÕ kû cña biÓn. C¸c quèc gia ®Òu cè g¾ng giµnh giËt lîi Ých tõ biÓn. C¸c quèc gia cã biÓn ®Òu x©y dùng chiÕn l−îc khai th¸c biÓn cho m×nh. C¸c nghiªn cøu chiÕn l−îc cho r»ng nÕu nÒn kinh tÕ thÕ giíi t¨ng tr−ëng víi møc 6%/n¨m, d©n s« t¨ng kho¶ng 2%/n¨m vµ víi tr×nh ®é c«ng nghÖ nh− hiÖn nay th× chØ kho¶ng 20 n¨m n÷a trªn ®Êt liÒn c¸c nguån tµi nguyªn sÏ bÞ c¹n kiÖt; víi tr×nh ®é c«ng nghÖ nh− hiÖn thêi th× kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®−îc vÊn ®Ò ®ãi nghÌo, « nhiÔm m«i tr−êng, thÊt nghiÖp … V× thÕ nh©n lo¹i sÏ ph¶i chuyÓn sang bèn h−íng c«ng nghÖ mòi nhän vµ mét trong sè ®ã lµ c«ng nghÖ ®¹i d−¬ng. Trong bèi c¶nh ®ã ai ra biÓn tr−íc ng−êi ®ã ®ì thiÖt thßi h¬n vµ cã thÓ thu ®−¬c lîi nhiÒu h¬n tõ biÓn. Néi dung ph¸t triÓn kinh tÕ biÓn bao gåm nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n ®Ó qu¶n lý, khai th¸c biÓn mét c¸ch cã hiÖu qu¶. Trong ®ã næi bËt lµ: c¸c ngµnh c«ng nghiÖp t×m kiÕm, b¶o vÖ, khai th¸c nguån lîi biÓn vµ ven bê; nu«i trång vµ chÕ biÕn ; ®Çu t− vµ th−¬ng m¹i quèc tÕ, dÞch vô c¶ng biÓn vµ kho b·i, dÞch vô hËu cÇn nghÒ c¸, c¸c dÞch vô tµi chÝnh, th−¬ng m¹i, ng©n hµng, b¶o vÖ vµ lµm giµu m«i tr−êng biÓn; dÞch vô khoa häc c«ng nghÖ biÓn; ph¸t triÓn c¸c nguån nh©n lùc; hîp t¸c khu vùc vµ quèc tÕ; qu¶n lý thèng nhÊt biÓn quèc gia Ph¸t triÓn kinh tÕ biÓn lu«n dùa trªn c¬ së ph¸t triÓn vïng ven biÓn. §©y lµ xu h−íng ®−îc nh÷ng quèc gia chñ tr−¬ng mét nÒn kinh tÕ më cöa ®èi ngo¹i ®Æc biÖt coi träng. Vïng ven biÓn lµ mét kh¸i niÖm cã nhiÒu c¸ch ®Þnh nghÜa tuú theo c¸ch tiÕp cËn nghiªn cøu. VÒ mÆt ®Þa lý ®©y lµ vïng chuyÓn tiÕp gi÷a lôc ®Þa vµ biÓn ( coastal zone) víi hai phÇn: d¶i ven bê (giíi h¹n tõ ®−êng bê biÓn ra ®é s©u 1/2 b−íc sãng) vµ 1
d¶i lôc ®Þa ven biÓn, cßn gäi lµ d¶i ven biÓn (tõ ®−êng bê biÓn vÒ phÝa lôc ®Þa ®Õn ph¹m vi ¶nh h−ëng cña thuû triÒu, sãng, b·o). C¸ch tiÕp cËn nµy phï hîp víi nghiªn cøu m«i tr−êng vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn. VÒ mÆt sinh th¸i, vïng ven biÓn ®−îc tiÕp cËn víi 2 khÝa c¹nh: vïng cã hÖ thèng tù nhiªn ®Æc tr−ng kÕt hîp víi hÖ kinh tÕ x· héi t¹o ra hÖ thèng tµi nguyªn ®íi bê biÓn (coastal resurce system) ®ång thêi lµ khu vùc tiÕp nhËn chÊt th¶i tõ lôc ®Þa (land bases) vµ tõ biÓn (sea bases) (theo GS. NguyÔn Chu Håi, ViÖn H¶i d−¬ng häc) Riªng vÒ mÆt kinh tÕ còng cã nhiÒu kiÓu tiÕp cËn. Cã nghiªn cøu giíi h¹n vïng ven biÓn lµ khu vùc mµ ë ®ã ho¹t ®éng kinh tÕ x· héi dùa trªn c¬ së khai th¸c vïng ®¸t båi tô n−íc lî , ngµnh kinh tÕ ®Æc thï lµ ®¸nh b¾t, nu«i trång h¶i s¶n n−íc lî vµ cã quan hÖ kinh tÕ víi c¸c vïng phô cËn, t¹o ra mét kiÓu sinh ho¹t kinh tÕ x· héi vµ sinh th¸i ®Æc thï. C¸c nghiªn cøu víi c¸ch tiÕp cËn réng h¬n l¹i coi vïng ven biÓn lµ mét kh«ng gian ®Ó bè trÝ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ x· héi h−íng biÓn, víi c¸ch tiÕp cËn nµy, vïng ven biÓn lµ toµn bé phÇn ®Êt liÒn ven biÓn vµ c¸c ®¶o trªn h¶i phËn vµ vïng ®Æc quyÒn kinh tÕ quèc gia (Nhãm nghiªn cøu do GS. §ç Hoµi Nam chñ biªn). §©y lµ c¸ch tiÕp cËn thÝch hîp víi viÖc x©y dùng c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vÜ m«. Víi c¸ch tiÕp cËn nµy vïng ven biÓn cã thÓ ®−îc x¸c ®Þnh theo c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh hoÆc theo c¸c tiÓu vïng kinh tÕ. Trong ®Ò tµi nµy, qua nghiªn cøu thùc tiÔn ph©n vïng vµ qu¶n lý nhµ n−íc ®èi víi ph¸t triÓn l·nh thæ ë n−íc ta, chóng t«i lùa chän c¸ch tiÕp cËn nµy ®Ó nghiªn cøu. ViÖc nghiªn cøu ph¸t triÓn vïng nãi chung vµ vïng ven biÓn nãi riªng dùa trªn c¬ së c¸c lý thuyÕt sau ®©y: -Lý thuyÕt t¨ng tr−ëng néi sinh: coi n¨ng lùc s¶n xuÊt néi vïng vµ c¸c nguån lùc cña b¶n th©n vïng lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh sù t¨ng tr−ëng, ®éng lùc t¨ng tr−ëng lµ sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ tõ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt qua chÕ biÕn vµ dÞch vô -Lý thuyÕt t¨ng tr−ëng ngo¹i sinh: sù t¨ng tr−ëng ®−îc x¸c ®Þnh bëi sù khai th¸c c¸c lîi thÕ tù nhiªn cña vïng vµ sù t¨ng c¸c c¬ së xuÊt khÈu vïng mµ t¸c ®éng quyÕt ®Þnh lµ møc cÇu ngo¹i vïng. -Lý thuyÕt vÒ c¸c giai ®o¹n t¨ng tr−ëng vïng: nh×n chung gåm 5 giai ®o¹n: Kinh tÕ n«ng nghiÖp khÐp kÝn vïng b¾t ®Çu ph¸t triÓn giao th«ng vËn t¶i, th−¬ng m¹i vµ s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸ gia t¨ng th−¬ng m¹i néi vïng gia t¨ng d©n sè ®« thÞ do lîi tøc n«ng nghiÖp suy gi¶m c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, vïng cã thÓ xuÊt khÈu hµng ho¸, kü thuËt vµ dÞch vô. Giai ®o¹n cuèi cña t¨ng tr−ëng vïng cã thÓ theo nh÷ng tiÕn ®é kh¸c nhau: HoÆc lµ theo s¬ ®å: Chuyªn m«n ho¸ c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu (c¸c mÆt hµng nµy trë thµnh yÕu tè c¬ b¶n cña vïng vµ nÒn kinh tÕ vïng mang h×nh bãng cña ngµnh xuÊt khÈu chiÕm −u thÕ) ®a d¹ng ho¸ c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu ( nÒn s¶n xuÊt cña vïng ®−îc ph¸t triÓn c¶ bÒ réng lÉn bÒ s©u, ®−îc ®Çu 2
t− më réng quy m« vµ ph¸t triÓn c«ng nghÖ ®Ó n©ng cao søc c¹nh tranh cña s¶n phÈm) kinh tÕ vïng më réng theo h−íng s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm thay thÕ nhËp khÈu ph¸t triÓn c¸c ®« thÞ trong vïng, nÒn kinh tÕ vïng trë thµnh ®Çu mèi kÕt hîp vµ kiÓm so¸t c¸c ®« thÞ l©n cËn vïng trë thµnh vïng chuyªn m«n ho¸ cao nhê sù ph¸t triÓn c«ng nghÖ theo vßng xo¸y. HoÆc theo s¬ ®å: Më réng thÞ tr−êng cho mét sè mÆt hµng xuÊt khÈu vµ mét sè nhµ xuÊt khÈu c¸c nhµ s¶n xuÊt b¾t ®Çu trùc tiÕp xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng vèn nhËp khÈu ®−îc s¶n xuÊt vµ tiªu thô t¹i chç c¸c ®« thÞ ®−îc më réng, kinh tÕ vïng ®−îc ®a d¹ng ho¸ hÖ thèng kinh tÕ ph¸t triÓn æn ®Þnh vµ t¸c ®éng qua l¹i t¹o nh÷ng lo¹i h×nh kinh doanh míi lµm ®a d¹ng ho¸ ho¹t ®éng cña vïng. -Lý thuyÕt cùc t¨ng tr−ëng: sù t¨ng tr−ëng chØ xuÊt hiÖn t¹i c¸c ®iÓm ho¹c c¸c cùc ph¸t triÓn víi c−êng ®é biÕn ®æi vµ lan to¶ theo c¸c kªnh nhÊt ®Þnh víi hiÖu øng t¸c ®éng kh¸c nhau tíi nÒn kinh tÕ. -Lý luËn vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ vïng ven biÓn do häc gi¶ Trung Quèc V−¬ng KiÕn ®Ò xuÊt g¾n víi kh¸i niÖm chu kú quèc tÕ sinh lîi (Benefit International Cycle) ®−îc ®−a ra trong t¸c phÈm "A Scheme for an International Major Circulatory Economic Development Strategy" (1987) trong ®ã chøng minh r»ng vïng ven biÓn lµ khu vùc cã lîi thÕ ®Æc biÖt vÒ thu hót ®Çu t−, tiÕp nhËn c«ng nghÖ, trao ®æi hµng ho¸, cung cÊp c¸c dÞch vô cho nhu cÇu bªn ngoµi vµ ®Æc biÖt lµ cöa më kÕt nèi c¸c khu vùc kinh tÕ néi ®Þa víi bªn ngoµi. Tõ ®ã ®Ò xuÊt viÖc më cöa m¹nh mÏ khu vùc ven biÓn, t¨ng tr−ëng chÕ biÕn, xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu víi khèi l−îng lín, nh»m tham gia vµo dßng l−u chuyÓn chÝnh cña kinh tÕ quèc tÕ (®©y lµ t¸c phÈm ®Æt nÒn mãng cho chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ vïng ven biÓn ®−îc Quèc héi Trung Quèc phª chuÈn th¸ng 3/1988). Trong ph¸t triÓn kinh tÕ vïng ven biÓn, vÊn ®Ò ph¸t triÓn th−¬ng m¹i dÞch vô cïng víi ph¸t triÓn h¹ tÇng lu«n ®−îc c¸c quèc gia coi nh− mét ®iÒu kiÖn tÊt yÕu b¶o ®¶m cho sù thµnh c«ng vµ duy tr× ph¸t triÓn æn ®Þnh. ViÖt Nam cã h¬n 3200 km bê biÓn, lµ mét quèc gia ven biÓn, chÞu t¸c ®éng m¹nh mÏ, trùc tiÕp tõ c¸c chiÕn l−îc khai th¸c biÓn cña c¸c n−íc trªn thÕ giíi vµ nhÊt lµ cña c¸c n−íc trong khu vùc. ViÖt Nam cã vïng ven biÓn n»m trªn ®Þa bµn 28 tØnh, thµnh phè, cã tµi nguyªn phong phó vµ giµu tiÒm n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ víi nhiÒu c¶ng biÓn, ®Çu mèi giao th«ng, thµnh phè lín vµ nhiÒu khu c«ng nghiÖp. Vïng ven biÓn ViÖt Nam lµ khu vùc cña c¸c ®Çu mèi xuÊt nhËp khÈu, giao l−u hµng ho¸ cña c¸c vïng kinh tÕ trong n−íc víi thÞ tr−êng khu vùc vµ thÕ giíi. §©y còng lµ khu vùc cã tiÒm n¨ng lín ®Ó ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh dÞch vô phôc vô nhu cÇu trong n−íc vµ quèc tÕ. Nhµ n−íc ta ®· sím quan t©m ®Õn ph¸t triÓn lÜnh vùc kinh tÕ ven biÓn g¾n trong kinh tÕ biÓn víi kh¸i niÖm chung ®−îc ®−a ra tõ §H IV lµ kinh tÕ miÒn 3
biÓn víi chó ý träng t©m lµ tæ chøc l¹i nÒn s¶n xuÊt x· héi, bè trÝ l¹i lùc l−îng s¶n xuÊt ®Ó ph¸t huy tiÒm n¨ng cña khu vùc nµy. ChØ thÞ 20-CT/T¦ ngµy 22/9/1997 vÒ ®Èy m¹nh ph¸t triÓn kinh tÕ biÓn theo h−íng CNH, H§H ®· ph©n râ kinh tÕ biÓn thµnh 3 khu vùc vµ ®Ò ra môc tiªu:" Ph¸t huy mäi tiÒm lùc vµ lîi thÕ cña vïng biÓn, h¶i ®¶o vµ ven biÓn, x©y dùng ViÖt Nam trë thµnh n−íc m¹nh vÒ kinh tÕ biÓn; x©y dùng kinh tÕ x· héi vïng biÓn, h¶i ®¶o vµ ven biÓn trë thµnh vïng ph¸t triÓn n¨ng ®éng, thóc ®Èy c¸c vïng trong c¶ n−íc ph¸t triÓn, ®ång thêi trë thµnh cöa më thu hót ®Çu t− n−íc ngoµi, t¨ng c−êng kh¶ n¨ng hîp t¸c vµ gi÷ v÷ng an ninh, chñ quyÒn ®Êt n−íc, thùc sù lµ ®Þa bµn chiÕn l−îc vÒ kinh tÕ vµ an ninh quèc phßng." ChØ thÞ nµy râ rµng ®· ®Æt cho kinh tÕ ven biÓn mét vai trß träng t©m. ChiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi thêi kú 2001-2010 tiÕp tôc nhÊn m¹nh: "Ph¸t huy tæng hîp kinh tÕ biÓn vµ ven biÓn, khai th¸c lîi thÕ cña c¸c khu vùc cöa biÓn, h¶i c¶ng ®Ó t¹o thµnh vïng ph¸t triÓn cao, thóc ®Èy c¸c vïng kh¸c. Ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi g¾n víi b¶o vÖ vµ c¶i thiÖn m«i tr−êng toµn d¶i ven biÓn. (phÇn §Þnh h−íng ph¸t triÓn kinh tÕ c¸c ngµnh kinh tÕ vµ c¸c vïng). Nhê cã ®Þnh h−íng ®óng ®¾n cña Nhµ n−íc ta, trong thêi gian qua, khu vùc ven biÓn ViÖt Nam ®· cã nhiÒu chuyÓn biÕn tÝch cùc, ®Æc biÖt lµ trong chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h−íng c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸, ®ãng gãp tÝch cùc trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi chung cña ®Êt n−íc. Vïng ven biÓn phÝa B¾c nghiªn cøu trong ®Ò tµi nµy ®−îc giíi h¹n trong ph¹m vi ®Þa bµn 6 tØnh, thµnh cã mét vÞ trÝ quan träng trong d¶i ven biÓn ViÖt Nam. §©y lµ khu vùc ven VÞnh B¾c Bé, mét khu vùc ®−îc dù b¸o sÏ ph¸t triÓn cùc kú s«i ®éng trong thêi gian tíi do c¸c tiÒm n¨ng, lîi thÕ vÒ tµi nguyªn vµ vÞ trÝ ®Þa lý. Khu vùc vÞnh B¾c Bé vÒ phÝa Trung Quèc hiÖn ®−îc chó träng ®Çu t− ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ biÓn vµ ven biÓn, ®iÓn h×nh lµ sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña ®Æc khu kinh tÕ H¶i Nam. Sù ph¸t triÓn cña vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c g¾n víi khu vùc ®éng lùc ph¸t triÓn phÝa B¾c cña ViÖt Nam (gåm 5 tØnh Hµ Néi, H¶i Phßng, Qu¶ng Ninh, H¶i D−¬ng, H−ng Yªn). §©y lµ cöa ngâ th«ng th−¬ng kh«ng chØ cña khu vùc c¸c tØnh trong n−íc mµ cßn cña V©n Nam (Trung Quèc), Lµo vµ §«ng B¾c Th¸i Lan th«ng qua sù g¾n kÕt víi hÖ thèng ®−êng xuyªn ¸. Th¸ng 5/2004 võa qua, trong chuyÕn th¨m chÝnh thøc Trung Quèc cña Thñ t−íng Phan V¨n Kh¶i, Thñ t−íng hai n−íc ®· nhÊt trÝ ®Ò ra môc tiªu n©ng kim ng¹ch bu«n b¸n 2 chiÒu lªn 10 tû USD vµo n¨m 2010, ®ång thêi x©y dùng 2 tuyÕn hµnh lang vµ 1 tuyÕn vµnh ®ai kinh tÕ ven vÞnh B¾c Bé, trong ®ã, hµnh lang kinh tÕ C«n Minh - Lµo Cai - Hµ Néi - H¶i Phßng-Qu¶ng Ninh cã vai trß hÕt søc quan träng (néi dung nµy sÏ ®−îc ®−a vµo HiÖp ®Þnh khung hîp t¸c cÊp quèc gia gi÷a ViÖt Nam vµ Trung Quèc). 4
Víi nh÷ng lîi thÕ nh− vËy, vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c hoµn toµn cã thÓ ®ãng vai trß mét khu vùc cöa më ph¸t triÓn h−íng ngo¹i cña c¶ n−íc vµ ®em l¹i hiÖu qu¶ ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi gièng nh− d¶i ven biÓn Trung Quèc trong thêi kú 1980 ®Õn nay. 1.2.§Æc ®iÓm ®Þa lý, kinh tÕ, x· héi cña vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c Vùng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c (vvbpb) cã vÞ trÝ ®Þa lý, kinh tÕ ®Æc biÖt, t¹o ra lîi thÕ so s¸nh mang ý nghÜa quèc gia vµ khu vùc còng nh− ®¶m nhËn vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng trong b¶o vÖ an ninh, quèc phßng: vvbpb n»m trªn ®Þa bµn 6 tØnh víi 2 thµnh phè lo¹i 1 lµ H¶i Phßng vµ H¹ Long, 3 thµnh phè lo¹i 3 lµ Th¸i B×nh, Nam §Þnh vµ Thanh Ho¸, cã diÖn tÝch tù nhiªn 23.279 km2, chiÕm 7,03% diÖn tÝch tù nhiªn c¶ n−íc, d©n sè (n¨m 2003) cã kho¶ng 11,030 triÖu ng−êi, chiÕm 14,16% so víi c¶ n−íc; VVBPB cã132,8 km ®−êng biªn giíi trªn bé víi Trung Qu«c cã cöa khÈu quèc tÕ Mãng C¸i vµ 2 cöa khÈu quèc gia Hoµnh M«, B¾c Phong Sinh më cöa vµo thÞ tr−êng cã tiÒm n¨ng ®−îc xÕp thø 3 trong c¸c ®èi t¸c th−¬ng m¹i cña ViÖt Nam, gÇn 100 km biªn giíi víi Lµo víi cöa khÈu quèc gia Na MÌo th«ng víi thÞ tr−êng Th¸i Lan vµ Lµo. Víi 577 km bê biÓn tr¶i trªn 26 huyÖn thÞ víi 3 huyÖn ®¶o C« T«, C¸t H¶i vµ B¹ch Long VÜ n»m trong khu vùc Vinh B¾c Bé ®©y lµ khu vùc giµu tiÒm n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ biÓn. HÖ thèng h¹ tÇng víi 3 s©n bay C¸t Bi, KiÕn An, Sao Vµng cùng với côm c¶ng H¶i Phßng - C¸i L©n lµ cöa më vµo - ra cña toµn vïng B¾c Bé vµ cã thÓ cña c¶ khu vùc T©y Nam Trung Quèc. C¸c c¶ng Nghi S¬n, LÔ M«n t¹o kÕt nèi víi tuyÕn giao th−¬ng §«ng T©y. TuyÕn ®−êng 18 vµ ®−êng 5 cïng trôc QL 10 ®−îc n©ng cÊp, kÕt nèi víi QL 1 vµ ®−êng s¾t B¾c Nam t¹o ra c¸c trôc giao l−u hµng ho¸ x−¬ng sèng cho toµn vïng. N»m gÇn mét trong nh÷ng khu vùc ph¸t triÓn n¨ng ®éng nhÊt của thÕ giíi, nh÷ng n¨m gÇn ®©y mèi quan hÖ giao l−u hîp t¸c quèc tÕ vÒ kinh tÕ, v¨n ho¸ cña vïng ®· ®−îc më réng nhanh chãng. N»m gÇn c¸c nguån tµi nguyªn kho¸ng s¶n (quÆng s¾t, quÆng kim lo¹i mµu,...), n¨ng l−îng (nhiÖt ®iÖn, than, cã tiÒm n¨ng s¶n xuÊt n«ng - l©m - thuû s¶n (lóa g¹o, chÌ, c©y ¨n qu¶, thuèc l¸, l¹c, ..., tr©u bß, lîn, c¸, gç, ...) vµ nguån lao ®éng dåi dµo. §©y lµ ®Þa bµn tËp trung nhiÒu c¬ së c«ng nghiÖp ®Æc biÖt lµ n¨ng lùc c¬ khÝ chÕ t¹o , khai th¸c than (chiÕm trªn 90% cña c¶ n−íc), vËt liÖu x©y dùng, s¶n xuÊt hµng tiªu dïng, ®å ®iÖn - ®iÖn tö, c«ng nghiÖp chÕ biÕn l−¬ng thùc - thùc phÈm; ®· vµ ®ang h×nh thµnh nhiÒu côm, khu, ®iÓm c«ng nghiÖp tËp trung t¹o ®éng lùc cho nÒn kinh tÕ Cã quü ®Êt thuËn tiÖn cã thÓ bè trÝ c«ng nghiÖp (hµng chôc ngh×n ha) vµ cã nguån n−íc (trõ mét sè n¬i ven biÓn) t−¬ng ®èi thuËn lîi cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ vµ ®« thÞ ho¸. 5
Vïng VBPB cã nhiÒu th¾ng c¶nh, k× quan thiªn nhiªn ®éc ®¸o (VÞnh H¹ Long, ®¶o C¸t Bµ, b¸n ®¶o §å S¬n, c¸c b·i biÓn Trµ Cæ, SÇm S¬n, §ång Ch©u, H¶i ThÞnh.), nh÷ng di tÝch lÞch sö næi tiÕng cña d©n téc ở Thanh Ho¸, Nam §Þnh, Ninh B×nh, Th¸i B×nh, Hải Phòng, Quảng Ninh... cã søc hÊp dÉn du kh¸ch trong vµ ngoµi n−íc lµ lîi thÕ vµ tiÒm n¨ng rÊt lín ®Ó ph¸t triÓn du lÞch. 1.3.VÞ trÝ, vai trß vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c trong ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi chung cña c¶ n−íc vµ liªn kÕt ph¸t triÓn liªn vïng Vùng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c lµ mét khu vùc l·nh thæ kinh tÕ quan träng, cã ý nghÜa lín ®èi víi sù ph¸t triÓn cña c¸c tØnh phÝa B¾c còng nh− c¶ n−íc nãi chung. Vai trß nµy thÓ hiÖn trong tØ lÖ ®ãng gãp GDP, s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu còng nh− nh÷ng vai trß vÒ v¨n ho¸, x· héi hÕt søc râ rµng cña khu vùc nµy. Tuy nhiªn, trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ cña n−íc ta, vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c cã vÞ trÝ ®Æc biÖt víi c¸c vai trß vai trß næi bËt sau: -Lµ cÇu nèi gi÷a ViÖt Nam víi Trung Quèc, l·nh thæ kinh tÕ ®−îc chó ý b©c nhÊt hiÖn nay vÒ triÓn väng ph¸t triÓn còng nh− vai trß t−¬ng lai trong nÒn kinh tÕ vµ chÝnh trÞ toµn cÇu. KÕt nèi kinh tÕ ®−îc thùc hiÖn th«ng qua hai hµnh lang kinh tÕ ®Òu cã ®iÓm cuèi n»m trªn ®Þa bµn vïng còng nh− vµnh ®ai kinh tÕ ven vÞnh B¾c Bé n»m trän trong vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c. MÆt kh¸c, th«ng qua sù kÕt nèi ®a ph−¬ng tiÖn gi÷a c¸c tuyÕn ®−êng biÓn (th«ng qua c¸c c¶ng Phßng Thµnh, B¾c H¶i vµ Kh©m Ch©u phÝa Trung Quèc víi H¶i Phßng, C¸i L©n, Diªm §iÒn, LÔ M«n phÝa ViÖt Nam ), ®−êng s¾t ( gi÷a C«n Minh, Nam Ninh víi H¶i Phßng vµ nèi tuyÕn B¾c Nam), ®−êng bé (qua cöa khÈu Mãng C¸i vµ tuyÕn QL 18 ) ®· ®−îc n©ng cÊp thuËn tiÖn, giao l−u hµng ho¸ gi÷a c¸c vïng Nam vµT©y Nam Trung Quèc víi khu vùc c¸c n−íc ASEAN cã thÓ thùc hiÖn dÔ dµng. Vai trß b¶o ®¶m qu¸ c¶nh cña vïng tõ l©u ®· ®−îc thùc hiÖn th«ng qua ho¹t ®éng cña c«ng ty ho¶ xa V©n Nam tõ ®Çu thÕ kû. TuyÕn ®−êng s¾t tõ tØnh V©n Nam vµ Qu¶ng T©y (Trung Quèc) dµi gÇn 1.400 km, ®−êng bé h¬n 2.000 km, nh−ng nÕu ®i vÒ h−íng nam qua Lµo Cai, H¶i Phßng th× b»ng ph¼ng, thuËn lîi h¬n, tuyÕn ®−êng s¾t gÇn 900 km, ®−êng bé h¬n 1.000 km, gi¶m ®−îc 1/3 hµnh tr×nh. Do vËy, nhu cÇu vËn t¶i qu¸ c¶nh cña V©n Nam vµ T©y Nam Trung Quèc qua tuyÕn hµnh lang kinh tÕ lµ rÊt lín. ViÖc nµy kh«ng chØ cã lîi cho phÝa Trung QuÌc mµ cßn thóc ®Èy dÞch vô c¶ng biãn H¶i Phßng, Qu¶ng Ninh ph¸t triÓn, dÞch vô vËn t¶i qu¸ c¶nh ®−êng bé, ®−êng s¾t theo tuyÕn hµnh lang nµy sÏ ph¸t triÓn m¹nh -Thùc hiÖn chøc n¨ng cöa Vµo - Ra cña vïng kinh tÕ träng ®iÓm B¾c Bé vµ c¶ phÝa B¾c còng nh− c¸c tØnh trong c¶ n−íc Hµng n¨m, hµng ho¸ cña c¸c tØnh qua c¸c c¶ng biÓn cña H¶i Phßng vµ Qu¶ng Ninh kho¶ng 2,5 - 3 triÖu tÊn, trong ®ã h¬n 2 triÖu tÊn lµ vËt t−, hµng 6
ho¸ nhËp khÈu vµ kho¶ng h¬n 1 triÖu tÊn lµ s¶n phÈm hµng ho¸ chë ®i c¸c tØnh trong c¶ n−íc. Kho¶ng 40% lµ gi¸ trÞ xuÊt khÈu cña c¶ n−íc ®−îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c cöa khÈu vµ c¶ng biÓn khu vùc nµy -Vai trß bµn ®¹p kinh tÕ vµ quèc phßng ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ biÓn: thùc tÕ ph¸t triÓn khai th¸c ®¹i d−¬ng cña c¸c n−íc ®Òu ph¶i theo quy luËt tuÇn tù tõ ph¸t triÓn vïng ven biÓn ®Õn khai th¸c gÇn bê råi xa bê, tõ mÆt n−íc ®Õn ®¸y biÓn, thÒm lôc ®Þa cho ®Õn ®¹i d−¬ng. Kinh tÕ ®Êt liÒn vµ kinh tÕ biÓn lµ nh÷ng bé phËn hîp thµnh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n cã quan hÖ h÷u c¬, g¾n bã chÆt chÏ , t¸c ®éng vµ thóc ®Èy lÉn nhau. Muèn khai th¸c biÓn tèt ph¶i cã n¬i cung cÊp nguån nh©n lùc, b¶o ®¶m hËu cÇn, chÕ biÕn vµ tiªu thô s¶n phÈm. Trªn thùc tÕ, mäi ho¹t ®éng cña kinh tÕ tÕ biÓn ®Òu g¾n víi hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng trªn ®Êt liÒn. Tr×nh ®é khai th¸c tµi nguyªn biÓn ®−îc quyÕt ®Þnh bëi tr×nh ®é ph¸t triÓn lùc l−îng s¶n xuÊt trªn ®Êt liÒn. Muèn ph¸t triÓn kinh tÕ biÓn, tr−íc hÕt ph¶i coi träng viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn vïng ven biÓn trong ®ã träng t©m lµ x©y dùng mét c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý trªn c¬ së tæ chøc l¹i s¶n xuÊt nh»m cung cÊp h¹ tÇng kinh tÕ x· héi cho phÐp sö dông tæng hîp tµi nguyªn vµ ph¸t huy ®−îc c¸c lîi thÕ riªng cã cña vïng. -Vai trß vïng thu hót ®Çu t−: víi hÖ thèng h¹ tÇng ph¸t triÓn vµ quü ®Êt phong phó nÕu cã mét c¬ chÕ tho¶ ®¸ng ®©y sÏ lµ vïng cã søc hÊp dÉn ®Æc biÖt ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t−. -Vai trß trung t©m ph¸t triÓn ®èi víi ngµnh c«ng nghiÖp thuû h¶i s¶n tËp trung -Vai trß trung t©m dÞch vô hµng h¶i, th−¬ng m¹i quèc tÕ -Vai trß liªn kÕt néi vïng ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, b¶o ®¶m môc tiªu ph¸t triÓn thèng nhÊt: MÆc dï lµ khu vùc giµu tiÒm n¨ng ph¸t triÓn song vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c chØ cã thÓ ph¸t huy ®−îc vai trß cña m×nh khi trë thµnh mét d¶i l·nh thæ cã môc tiªu, ph−¬ng h−íng, nhiÖm vô vµ lîi Ých chung ®Ó cã chÝnh s¸ch ph¸t triÓn ®ång nhÊt, c¬ cÊu kinh tÕ cã tÝnh ®Æc thï, thÞ tr−êng kh«ng bÞ chia c¾t. 2. §Æc ®iÓm ph¸t triÓn kinh tÕ-x∙ héi vµ ho¹t ®éng th−¬ng m¹i cña vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c: 2.1.Nh÷ng vÊn ®Ò ®Æc thï trong ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c: a. TiÒm n¨ng vµ thÕ m¹nh næi tréi + VVBPB cã vÞ trÝ ®Æc biÖt vÒ ®Þa lý, kinh tÕ x· héi vµ an ninh quèc phßng. Vïng nµy n»m trªn r×a cña VÞnh B¾c Bé , mét phÇn l·nh thæ n»m trong 7
vïng ph¸t triÓn kinh tÕ träng ®iÓm B¾c Bé (vïng PTKTT§ B¾c Bé), cã nh÷ng trôc giao th«ng nan qu¹t quy tô vÒ thñ ®« Hµ Néi t¹o ra thuËn lîi lín cho vïng trong viÖc giao l−u kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi, khoa häc - kü thuËt víi c¸c vïng trong c¶ n−íc, nhÊt lµ víi §ång b»ng S«ng Hång, vïng PTKTT§ B¾c Bé. PhÝa §«ng tiÕp gi¸p víi vÞnh B¾c Bé lµ khu vùc kinh tÕ giµu tiÒm n¨ng ph¸t triÓn , cã kho¶ng 3000 hßn ®¶o, mét sè n¬i cã thÓ x©y dùng ®−îc c¶ng n−íc s©u cã ý nghÜa kh«ng chØ cho B¾c Bé, mµ cßn cã thÓ cho c¶ phÝa T©y Nam Trung Quèc. PhÝa B¾c cña vïng tiÕp gi¸p víi Trung Quèc víi cöa khÈu quèc tÕ Mãng C¸i, cã thÓ dÇn dÇn më réng quan hÖ kinh tÕ - th−¬ng m¹i víi thÞ tr−êng Trung Quèc réng lín, nÕu ta cã søc c¹nh tranh. +HÖ thèng h¹ tÇng thuËn lîi cho viÖc bè trÝ, ph¸t triÓn c¸c khu vùc kinh tÕ më cöa ra n−íc ngoµi +VVBPB lµ mét vïng giµu tµi nguyªn kho¸ng s¶n ë n−íc ta. Trong ®ã cã nh÷ng lo¹i cã tr÷ l−îng lín nh−: than chiÕm 90% cña c¶ n−íc; ngoµi ra cßn cã nhiÒu má khÝ ®èt, nguyªn liÖu s¶n xuÊt xi m¨ng, quÆng s¾t, imenhit...v.v... §©y lµ thÕ m¹nh lín, lµ c¬ së rÊt quan träng ®Ó ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp khai th¸c vµ chÕ biÕn kho¸ng s¶n gãp phÇn vµo sù khëi ®éng vµ triÓn khai c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ cña vïng vµ c¶ n−íc. +. VVBPB cã ®Þa h×nh ven biÓn, biÓn vµ ®¶o ®a d¹ng, nguån lîi thuû h¶i s¶n phong phó ®a d¹ng víi nh÷ng s¶n phÈm ®Æc thï cã gi¸ trÞ cao giµu tiÒm n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ biÓn. + VVBPB cã tiÒm n¨ng du lÞch rÊt phong phó, ®a d¹ng, ®Æc biÖt lµ tiÒm n¨ng du lÞch biÓn (vÞnh H¹ Long, b·i biÓn Trµ Cæ, SÇm S¬n...), tham quan di tÝch lÞch sö (v¨n ho¸ §«ng S¬n, §Òn vua §inh, Lam S¬n,...), du lÞch lÔ héi (Héi chäi tr©u §å S¬n, héi chïa Yªn Tö,...) + Quü ®Êt lín, nguån n−íc t−¬ng ®èi dåi dµo thuËn lîi cho ph¸t triÓn c¸c ngµnh kinh tÕ. Cã thÓ bè trÝ hµng ngµn ha ®Ó ph¸t triÓn c¸c khu, côm c«ng nghiÖp vµ h×nh thµnh c¸c ®« thÞ míi... 8
+ S½n cã c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chñ chèt t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn h¹ tÇng kü thuËt vµ c«ng nghÖ cho ph¸t triÓn kinh tÕ biÓn nh− ®ãng tÇu, chÕ biÕn h¶i s¶n, khai th¸c khÝ, th¨m dß ®¹i d−¬ng... b. Khã kh¨n vµ h¹n chÕ + Cã sù chªnh lÖch ®¸ng kÓ vÒ tr×nh ®é häc vÊn vµ chuyªn m«n khoa häc kÜ thuËt gi÷a c¸c vïng. + §iÓm xuÊt ph¸t thÊp, ®øng tr−íc sù c¹nh tranh rÊt lín ®èi víi Trung Quèc vµ khu vùc MÊy n¨m gÇn ®©y, kinh tÕ cña nhiÒu tØnh VBPB ®· cã sù chuyÓn biÕn tÝch cùc, xuÊt hiÖn nh÷ng nh©n tè míi, nh÷ng m« h×nh tèt ®Ó t¹o ®µ tiÕp tôc ®æi míi. Nh×n chung ®êi sèng cña nh©n d©n ®−îc c¶i thiÖn, vÒ c¬ b¶n an ninh chÝnh trÞ vµ an toµn x· héi ®−îc gi÷ v÷ng. Tuy nhiªn, nÒn kinh tÕ cßn ë ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp vµ tån t¹i nhiÒu khã kh¨n. NhÞp ®é t¨ng tr−ëng GDP b×nh qu©n n¨m giai ®o¹n 1996 –2003 cña vïng chØ b»ng kho¶ng trung b×nh c¶ n−íc, C¬ cÊu kinh tÕ chuyÓn dÞch chËm so víi yªu cÇu ph¸t triÓn . T¸c ®éng cña c«ng nghiÖp cßn kÐm, tû lÖ n«ng s¶n ®−a vµo chÕ biÕn míi ®−îc kho¶ng 23%. S¶n xuÊt l−¬ng thùc chØ ®¸p øng ®−îc kho¶ng 70 - 75% nhu cÇu. Tuy cã nh÷ng n¬i c«ng nghiÖp ®−îc ph¸t triÓn sím (nh− Qu¶ng Ninh, H¶i Phßng...), nh−ng nh×n chung ë phÇn lín l·nh thæ cña vïng c«ng nghiÖp ch−a ph¸t triÓn. C«ng ngiÖp chñ yÕu lµ c«ng nghiÖp khai kho¸ng, c¬ khÝ, chÕ biÕn n«ng l©m s¶n. Tr×nh ®é c«ng nghÖ cßn thÊp, s¶n phÈm c«ng nghiÖp míi rÊt Ýt. Du lÞch cã tiÒm n¨ng nh−ng ph¸t triÓn rÊt chËm (trõ Qu¶ng Ninh). C¸c ngµnh y tÕ, gi¸o dôc, v¨n ho¸, thÓ dôc thÓ thao ph¸t triÓn chËm. Nh×n chung t×nh tr¹ng yÕu kÐm cña khu vùc dÞch vô, nhÊt lµ y tÕ, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ®ang lµ vÊn ®Ò rÊt lín cÇn quan t©m. 9
+ KÕt cÊu h¹ tÇng cßn bÊt cËp so víi yªu cÇu ph¸t triÓn. Tuy ®· h×nh thµnh ®−îc mét sè tuyÕn trôc chÊt l−îng cao (QL10, QL18...) nh−ng hÖ thèng tØnh lé vµ c¸c ®−êng liªn x·, th«n cßn chËm c¶i thiÖn. + HÖ thèng ®« thÞ ph¸t triÓn chËm vµ t¸c ®éng ch−a nhiÒu ®Õn khu vùc xung quanh. +Chªnh lÖch theo l·nh thæ cã nhiÒu vÊn ®Ò bøc xóc ph¶i gi¶i quyÕt. Khu vùc ®« thÞ vµ ven ®« thÞ ph¸t triÓn kh¸ h¬n nhiÒu so víi khu vùc n«ng th«n ven biÓn, ®¶o vµ biªn giíi. GDP/ng−êi cña khu vùc thµnh thÞ lín gÊp h¬n 4 lÇn khu vùc n«ng th«n, GDP/ng−êi cña nh©n khÈu n«ng nghiÖp b»ng kho¶ng 60% møc trung b×nh cña toµn vïng. c. Th¸ch thøc - HÖ thèng quy ho¹ch ph¸t triÓn ®· qu¸ l¹c hËu so víi bèi c¶nh hiÖn t¹i - TiÒm n¨ng ph¸t triÓn lín nh−ng hiÖn ®ang ë møc ph¸t triÓn thÊp, yªu cÇu n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi rÊt lín vµ bøc b¸ch. - C¸c vïng trong c¶ n−íc, sÏ cã b−íc ph¸t triÓn nhanh, nÕu VVBPB kh«ng ph¸t triÓn theo xu thÕ chung s¶n xuÊt kh«ng thÓ héi nhËp vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®ã vµ n¶y sinh nhiÒu vÊn ®Ò gay cÊn vÒ kinh tÕ - x· héi, an ninh - quèc phßng. - Lu«n lu«n ph¶i ®−¬ng ®Çu víi søc Ðp c¹nh tranh gay g¾t vÒ kinh tÕ víi Trung Quèc vµ sù tranh chÊp ®ang cßn diÔn biÕn phøc t¹p trong khai th¸c c¸c nguån lîi cña vÞnh B¾c Bé 2.2.§Æc ®iÓm vÒ thÞ tr−êng vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c Th−¬ng m¹i vµ thÞ tr−êng míi ph¸t triÓn ë quy m« nhá (riªng th−¬ng m¹i biªn giíi cã b−íc ph¸t triÓn kh¸ h¬n). Tr×nh ®é thÞ tr−êng rÊt chªnh lÖch gi÷a c¸c khu vùc, ®Þa bµn trong vïng. Th−¬ng m¹i ho¹t ®éng trªn ph¹m vi ch−a réng, giao l−u liªn vïng, liªn tØnh cßn Ýt, nhiÒu khu vùc ë VVBPB ®ang thiÕu dÞch vô th−¬ng m¹i. Víi c¸c ®Æc thï vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi nªu ë phÇn 10
trªn, ph¸t triÓn thÞ tr−êng ®a d¹ng c¶ vÒ quy m«, ph−¬ng thøc víi nh÷ng c¬ chÕ ho¹t ®éng mang tÝnh linh ho¹t lµ yªu cÇu cÊp thiÕt ®èi víi khu vùc. CÇn x©y dùng nh÷ng chÝnh s¸ch ph¸t triÓn thÞ tr−êng b¶o ®¶m tÝnh ®Æc thï ph¸t triÓn cña tõng khu vùc ®Þa bµn trong vïng: thµnh thÞ, n«ng th«n, h¶i ®¶o, khu kinh tÕ vµ th−¬ng m¹i tù do 2.3.§Æc ®iÓm vÒ ph¸t triÓn s¶n phÈm hµng ho¸ vµ dÞch vô Nh×n chung, tû xuÊt hµng ho¸ hiÖn ë møc th p, gi¸ trÞ c¸c lo¹i hµng ho¸ (kÓ c¶ xuÊt khÈu) ®−a ra khái vïng míi ®¹t kho¶ng 15% GDP. Gi¸ trÞ hµng ho¸ ®−a vµo vïng kháang 16% GDP. S¶n phÈm hµng ho¸ cßn Ýt vÒ chñng lo¹i vµ khèi l−îng nhá, chÊt l−îng kh«ng cao vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña nhiÒu s¶n phÈm cßn thÊp. C¸c ngµnh dÞch vô, nhÊt lµ dÞch vô ë khu vùc n«ng th«n ch−a ph¸t triÓn vµ hiÖu qu¶ cßn thÊp. DÞch vô chuyÓn giao c«ng nghÖ ch−a ph¸t triªn,bÊt cËp víi yªu cÇu cña s¶n xuÊt vµ ®êi sèng Tuy nhiªn, víi tiÒm n¨ng ph¸t triÓn cña vïng, trong t−¬ng lai ®©y sÏ lµ khu vùc cã s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ dÞch vô rÊt ph¸t triÓn víi c¸c s¶n phÈm ®a d¹ng ë nh÷ng tr×nh ®é vµ phÈm cÊp rÊt kh¸c nhau 2.4.§Æc ®iÓm vÒ ph−¬ng thøc tæ chøc ho¹t ®éng th−¬ng m¹i: HÇu hÕt c¸c tæ chøc kinh doanh th−¬ng m¹i trªn ®Þa bµn cã tiÒm n¨ng kh«ng m¹nh, søc c¹nh tranh yÕu do vèn Ýt, quy m« nhá, c¬ së vËt chÊt kü thuËt nghÌo nµn, tr×nh ®é qu¶n lý vµ lao ®éng ch−a ®¸p øng ®−îc nhu cÇu trong ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ tr−êng. ThiÕu sù liªn kÕt gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, gi÷a ng−êi s¶n xuÊt vµ ng−êi l−u th«ng lµm cho thÞ tr−êng thiÕu æn ®Þnh. §Ó ph¸t huy c¸c lîi thÕ ph¸t triÓn cña vïng cÇn tiÕp tôc s¾p xÕp, ®æi míi hÖ thèng th−¬ng m¹i ho¹t ®éng trªn ®Þa bµn. T¨ng c−êng mèi quan hÖ gi÷a c¸c doanh nghiÖp víi c¸c c¬ së s¶n xuÊt th«ng qua viÖc ®Çu t− vµo s¶n xuÊt ®Ó t¹o nguån hµng æn ®Þnh phôc vô kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp. KhuyÕn khÝch ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh th−¬ng nh©n thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ , c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá, c¸c ®¹i lý mua b¸n hµng ho¸, c¸c hé kinh doanh c¸ thÓ trªn ®Þa bµn. TiÕp tôc hoµn thiÖn c¸c chÝnh s¸ch, ph¸p luËt t¹o mäi ®iÒu kiÖn ®Ó 11
c¸c doanh nghiÖp t− nh©n ph¸t triÓn. Nhanh chãng c¶i thiÖn m«i tr−êng kinh doanh, xo¸ bá sù ph©n biÖt ®èi xö gi÷a doanh nghiÖp t− nh©n víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸cKhuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp t− nh©n më réng quy m« vµ ph¹m vi ho¹t ®éng, kinh doanh tÊt c¶ c¸c mÆt hµng mµ Nhµ n−íc kh«ng cÊm kÓ c¶ viÖc t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c doanh nghiÖp v−¬n ra kinh doanh ë thÞ tr−êng n−íc ngoµi. 3. Nh÷ng lîi thÕ vµ h¹n chÕ liªn quan ®Õn ph¸t triÓn th−¬ng m¹i vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c : 3.1.Lîi thÕ vµ h¹n chÕ vÒ ®Þa lý kinh tÕ vïng: Vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c cã vÞ trÝ ®Þa lý thuËn lîi cho ph¸t triÓn c¸c ho¹t ®éng th−¬ng m¹i liªn vïng vµ quèc tÕ nhê c¸c trôc giao th«ng ®a ph−¬ng tiÖn thuËn lîi vµ hÖ thèng c¶ng biÓn, c¶ng s«ng cã n¨ng lùc lín. Tuy nhiªn ho¹t ®éng giao l−u hµng ho¸ néi vïng cßn h¹n chÕ v× hiÖn hÖ thèng giao th«ng cßn thiÕu ®ång bé, d¶i ven biÓn bÞ chia c¾t bëi hÖ thèng cöa s«ng l¹ch dµy ®Æc, tuyÕn liªn kÕt ngang th«ng qua trôc ®−êng bé ven biÓn bÞ c¶n trë. Tuy nhiªn t×nh tr¹ng nµy c¬ b¶n sÏ ®−îc gi¶i quyÕt trong giai ®o¹n 2005-2010 sau khi hÖ thèng c¸c cÇu trªn tuyÕn Mãng C¸i-H¹ Long vµ tuyÕn ven biÓn H¶i Phßng-Th¸i B×nh-Nam §Þnh-Ninh B×nh nèi liÒn c¸c huyÖn ven biÓn cña vïng. 3.2.Lîi thÕ vµ h¹n chÕ liªn quan ®Õn nguån tµi nguyªn, m«i tr−êng vµ nguån nh©n lùc cho ph¸t triÓn th−¬ng m¹i Vïng ven biÓn c¸c tØnh phÝa B¾c cã nguån tµi nguyªn cùc kú ®a d¹ng vµ phong phó tho¶ m·n nhu cÇu cña nhiÒu thÞ tr−êng cã tr×nh ®é tiªu dïng tõ cao ®Õn thÊp, tõ hµng ho¸ nguyªn liÖu th« cho tíi c¸c s¶n phÈm cña kinh tÕ dÞch vô nh− du lÞch, qu¸ c¶nh, kho ngo¹i quan...§©y còng lµ khu vùc cã c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ m«i tr−êng thuËn lîi cho c¸c ho¹t ®éng ®Çu t−. Vïng còng lµ mét trong nh÷ng trung t©m ®µo t¹o vµ ph¸t triÓn nh©n lùc cã truyÒn thèng. §©y lµ nh÷ng lîi thÕ lín cho ph¸t triÓn c¸c ngµnh th−¬ng m¹i vµ dÞch vô. Tuy nhiªn vïng còng cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh xÐt vÒ mÆt tµi nguyªn, m«i tr−êng vµ nh©n lùc cho ph¸t triÓn th−¬ng m¹i. §ã lµ ch−a cã sù ®iÒu tra, 12