Đôi điều về văn hóa báo chí thời kỳ hội nhập

ÔI I U V VĂN HÓA BÁO CHÍ TH I KỲ H I NH P<br /> <br /> TS.<br /> <br /> Hư ng t i m t n n báo chí lành m nh,<br /> <br /> Th Quyên∗<br /> <br /> các cơ quan báo chí trong nư c v a th c hi n<br /> <br /> t t ch c năng tư tư ng chính tr , v a th c hi n t t ch c năng kinh doanh c a mình; v a<br /> t t yêu c u và<br /> <br /> nh hư ng phát tri n báo chí c a<br /> <br /> mb o<br /> <br /> ng và Nhà nư c ta, v a phù h p v i xu th<br /> <br /> phát tri n báo chí c a th gi i… Văn hóa báo chí là thành t quan tr ng và tr thành nhân t c t<br /> lõi và quy t<br /> <br /> nh y u t thành công c a ho t<br /> <br /> ng báo chí hi n nay. V b n ch t, văn hóa không<br /> <br /> ch là y u t th hi n mà còn là ích hư ng, m c tiêu ph i<br /> <br /> t ư c c a báo chí.<br /> <br /> Chính vì v y, văn hóa báo chí Vi t Nam c n ư c nhìn nh n nghiêm túc, úng<br /> cơ quan báo chí th c hi n úng tôn ch m c ích ho t<br /> <br /> ng. Ngoài ra ó còn là<br /> <br /> n<br /> <br /> các<br /> <br /> m b o s tôn<br /> <br /> tr ng công chúng - nh ng ngư i hư ng th các s n ph m và d ch v báo chí- nh ng ngư i ang<br /> ngày càng có vai trò duy trì s t n t i và s phát tri n không ng ng c a cơ quan báo chí hi n<br /> nay. Bài vi t này, chúng tôi xin ư c trình bày ôi i u v văn hóa báo chí th i h i nh p v i 4 n i<br /> dung nh sau ây:<br /> 1. Báo chí phương ti n thông tin<br /> <br /> i chúng thi t y u và h u hi u<br /> <br /> i u 1 c a Lu t Báo chí nư c CHXHCN Vi t Nam năm 1999 qui<br /> c a báo chí như sau:“Báo chí<br /> tin<br /> <br /> i chúng thi t y u<br /> <br /> iv i<br /> <br /> nh Vai trò, ch c năng<br /> <br /> nư c C ng hoà xã h i ch nghĩa Vi t Nam là phương ti n thông<br /> i s ng xã h i; là cơ quan ngôn lu n c a các t ch c c a<br /> <br /> ng,<br /> <br /> cơ quan Nhà nư c, t ch c xã h i (dư i ây g i chung là t ch c); là di n àn c a nhân dân.”<br /> Trư c h t, báo chí là t m gương ph n ánh b m t xã h i. Báo chí th c s là phương ti n thông<br /> tin<br /> <br /> ∗<br /> <br /> i chúng thi t y u cung c p và ph n ánh muôn m t c a<br /> <br /> i h c Văn hóa Hà N i<br /> <br /> i s ng xã h i, giúp cho các cá nhân, t<br /> <br /> ch c có th<br /> <br /> ư c c p nh t và n m b t các thông tin, s ki n trong và ngoài nư c ang di n ra hàng<br /> <br /> ngày, hàng gi .<br /> Báo chí có vai trò giám sát, ph n bi n xã h i và<br /> nh ngày càng rõ hơn vai trò là ti ng nói c a<br /> nhân dân v i<br /> <br /> ng, là di n àn c a nhân dân, là c u n i gi a<br /> <br /> ng và Nhà nư c. Cơ quan báo chí là<br /> <br /> v ng chính áng c a nhân dân, b o<br /> <br /> nh hư ng dư lu n xã h i. Báo chí kh ng<br /> <br /> i di n cho quy n l i h p pháp và nguy n<br /> <br /> m l i ích c a toàn xã h i và yêu c u c a<br /> <br /> Báo chí có vai trò không th thoái thác là n m b t, t o d ng và<br /> Báo chí là ch th khơi ngu n dư lu n xã h i, dư lu n xã h i là<br /> Báo chí cũng là m t<br /> ư c c p nh t k p th i,<br /> <br /> t nư c.<br /> <br /> nh hư ng dư lu n xã h i.<br /> <br /> i tư ng ph n ánh c a báo chí.<br /> <br /> ng l c phát tri n kinh t , văn hóa xã h i. Nh ng thông tin, s ki n<br /> <br /> mb o<br /> <br /> tin c y, trung th c và khách quan có ý nghĩa và giá tr th c<br /> <br /> ti n l n trong phát tri n kinh t , văn hóa xã h i c a<br /> <br /> t nư c hi n nay. ó là các cơ h i<br /> <br /> u tư vào<br /> <br /> các lĩnh v c, ngành ngh , vùng lãnh th ; cơ h i<br /> <br /> gìn gi và qu ng bá b n s c văn hóa vùng<br /> <br /> mi n, các giá tr văn hóa dân t c; th i i m h p lý<br /> <br /> tri n khai th c thi m t chính sách xã h i c<br /> <br /> th v.v<br /> 2. Văn hóa - nhân t c t lõi c a báo chí<br /> Cho<br /> <br /> n nay, có r t nhi u<br /> <br /> UNESCO ch trì t ngày 26/7<br /> qu c gia, ã có kho ng 200<br /> <br /> nh nghĩa v văn hóa. T i h i ngh qu c t v văn hóa do<br /> <br /> n 6/8 năm 1982<br /> <br /> Mêhicô v i s tham d c a<br /> <br /> i di n hơn 100<br /> <br /> nh nghĩa ư c ưa ra và b n Tuyên b chung c a H i ngh kh ng<br /> <br /> nh: “Trong ý nghĩa r ng nh t, văn hoá là t ng th nh ng nét riêng bi t v tinh th n và v t ch t, trí<br /> tu và xúc c m quy t<br /> <br /> nh tính cách c a m t xã h i hay c a m t nhóm ngư i trong xã h i. Văn hoá<br /> <br /> bao g m ngh thu t và văn chương, nh ng l i s ng, nh ng quy n căn b n c a con ngư i, nh ng h<br /> th ng giá tr , nh ng t p t c và tín ngư ng. Chính văn hoá em l i cho con ngư i kh năng suy xét<br /> v b n thân. Chính văn hoá làm cho chúng ta tr thành nh ng sinh v t<br /> tính, có óc phê phán và d n thân m t cách có<br /> <br /> c bi t nhân b n, có lý<br /> <br /> o lý. Chính nh văn hoá mà chúng ta xét oán<br /> <br /> ư c nh ng giá tr và th c thi nh ng l a ch n. Chính nh văn hoá mà con ngư i t th hi n, t ý<br /> th c ư c b n thân, t bi t mình là m t phương án chưa hoàn thành<br /> <br /> t ra<br /> <br /> xem xét nh ng thành<br /> <br /> t u c a b n thân, tìm tòi không bi t m t nh ng ý nghĩa m i m và sáng t o nên nh ng công trình<br /> vư t tr i lên b n thân mình”.<br /> Nguyên T ng Giám<br /> ho t<br /> <br /> c UNESCO F.May-ơ cho r ng: “Văn hoá là t ng th s ng<br /> <br /> ng sáng t o trong quá kh và trong hi n t i. Qua các th k , ho t<br /> <br /> ng c a các<br /> <br /> ng sáng t o y ó hình<br /> <br /> thành nên m t h th ng các giá tr , các truy n th ng và th hi u - nh ng y u t xác<br /> <br /> nh<br /> <br /> c tính<br /> <br /> riêng c a m i dân t c.”<br /> Theo H Chí Minh: ‘‘Vì l sinh t n cũng như vì m c ích cu c s ng, loài ngư i m i sáng<br /> t o và phát minh ra ngôn ng , ch vi t,<br /> <br /> o<br /> <br /> c, pháp lu t, khoa h c, tôn giáo, văn h c ngh<br /> <br /> thu t, nh ng công c cho sinh ho t hàng ngày v m c, ăn,<br /> <br /> và các phương ti n, phương th c s<br /> <br /> d ng toàn b nh ng sáng t o và phát minh ó t c là văn hóa. Văn hóa là s t ng h p c a m i<br /> phương th c sinh ho t cùng v i bi u hi n c a nó là loài ngư i ã s n sinh ra nh m thích ng<br /> nh ng nhu c u<br /> <br /> i s ng, và òi h i c a s sinh t n’’.<br /> <br /> Như v y, m c dù có nhi u cách hi u v văn hóa, nhi u<br /> ti p c n khác nhau, nhưng rõ ràng, các quan ni m v văn hóa<br /> <br /> nh nghĩa v văn hóa do các cách<br /> u i<br /> <br /> n m t i m chung là văn<br /> <br /> hóa g n v i con ngư i, ư c úc k t thành h giá tr và chu n m c xã h i, bi u hi n thông qua<br /> v n di s n văn hoá và h<br /> <br /> ng x văn hóa c a c ng<br /> <br /> Văn hóa cá nhân bi u hi n<br /> <br /> ng ngư i. Theo ó, văn hóa bao g m:<br /> <br /> sáng t o c a cá nhân, bao g m toàn b v n tri th c, kinh<br /> <br /> nghi m…tích lũy vào m t con ngư i, ph n ánh s l a ch n<br /> <br /> nh hư ng giá tr và phương th c<br /> <br /> ng x c a ngư i y trong các m i quan h v i t nhiên, v i xã h i và v i b n thân mình; Văn<br /> hóa c ng<br /> <br /> ng là văn hóa c a m t t p th ngư i, ph n ánh h giá tr và chu n m c xã h i mà h<br /> <br /> ã l a ch n, chia s , bi u hi n thành l i s ng n<br /> <br /> nh, ã tr thành truy n th ng c a c ng<br /> <br /> h i y. Ngư i ta có th d a vào các hình thái c a ho t<br /> <br /> ng s n xu t<br /> <br /> ng xã<br /> <br /> phân chia văn hóa thành<br /> <br /> văn hóa v t ch t, văn hóa tinh th n.<br /> Văn hóa v t ch t là môi trư ng nhân t o - k t qu ho t<br /> bao g m công c lao<br /> <br /> ng, phương ti n s n xu t, ho t<br /> <br /> ng s n xu t v t ch t c a con ngư i -<br /> <br /> ng mưu sinh c a con ngư i, trang ph c, ăn<br /> <br /> u ng, nhà c a, phương ti n giao ti p; Văn hóa tinh th n là môi trư ng nhân t o - k t qu c a ho t<br /> ng tinh th n bao g m các thành t h tư tư ng,<br /> <br /> o<br /> <br /> c, giao ti p tinh th n, sáng t o ngh thu t<br /> <br /> và tôn giáo. Văn hóa còn ư c ti p c n và xem xét t nhi u góc nhìn, chúng tôi tán<br /> <br /> ng v i quan<br /> <br /> ni m văn hóa c a tác gi E.Heriôt coi “Văn hóa là cái còn l i sau khi ngư i ta ã quên i t t c , là<br /> cái v n còn thi u sau khi ngư i ta ã h c t t c .’’ Như v y, m i th có th b lãng quên và văn hóa là<br /> cái còn l i mãi mãi theo th i gian.<br /> Trong kinh doanh, y u t văn hóa có m t và an quy n trong toàn b quá trình t ch c và<br /> ho t<br /> <br /> ng kinh doanh. T cách t ch c b máy, hình thành quan h<br /> <br /> ch c, phương th c qu n lý s n xu t, kinh doanh các s n ph m và d ch v<br /> h i... t t c<br /> <br /> u g n li n nh ng giá tr t t<br /> <br /> p th hi n sinh<br /> <br /> ng x trong và ngoài t<br /> áp ng nhu c u c a xã<br /> <br /> ng văn hóa c a con ngư i. Văn hóa<br /> <br /> báo chí là m t phương di n c a văn hóa trong xã h i và là văn hóa trong lĩnh v c ho t<br /> <br /> ng s n<br /> <br /> xu t, kinh doanh, bao g m toàn b nh ng giá tr v t ch t và tinh th n, nh ng phương th c và k t<br /> qu ho t<br /> <br /> ng c a con ngư i ư c t o ra và s d ng trong quá trình s n xu t kinh doanh. Do ó,<br /> <br /> văn hóa báo chí có th<br /> <br /> ư c hi u ơn gi n như sau:<br /> <br /> Văn hóa báo chí là toàn b nh ng giá tr<br /> hi n trong ho t<br /> <br /> ư c ch th ch n l c, t o ra, s d ng và bi u<br /> <br /> ng báo chí, t o ra b n s c, tính chuyên bi t c a các cơ quan báo chí.<br /> <br /> V i cách ti p c n như trên cho th y, m i ho t<br /> <br /> ng và hành vi ng x c a báo chí<br /> <br /> m i quan h m t thi t v i văn hóa. T khâu khai thác, x lý<br /> trong xã h i<br /> <br /> uc n<br /> <br /> n m t qui chu n văn hóa nh m<br /> <br /> u có<br /> <br /> n ph n ánh thông tin c a báo chí<br /> <br /> mb o<br /> <br /> chính xác, trung th c, tin c y<br /> <br /> và khách quan. Qui chu n này có th n m chính trong nh ng yêu c u, nguyên t c nghi p v báo<br /> chí, cũng có th không, chúng là hư ng ích, m c tiêu c n<br /> <br /> t t i c a các cơ quan báo chí.<br /> <br /> Trong i u ki n h i nh p hi n nay, c nh tranh v n là nguyên t c căn b n c a n n kinh t<br /> th trư ng, dư i áp l c c a c nh tranh,<br /> trư ng) theo<br /> thái<br /> <br /> nh hư ng c a<br /> <br /> th a mãn nhu c u báo chí c a công chúng (nhu c u th<br /> <br /> ng và Nhà nư c ngoài y u t s n ph m, d ch v , còn c n<br /> <br /> , ng x c a nhà cung c p<br /> <br /> nc<br /> <br /> i v i ngư i hư ng th s n ph m và d ch v báo chí… Văn<br /> <br /> hóa th c s là thành t quan tr ng và là nhân t c t lõi c a báo chí.<br /> Văn hóa báo chí còn bi u hi n c<br /> chí. S quan tâm ch<br /> <br /> o,<br /> <br /> thái<br /> <br /> ng x c a cơ quan lãnh<br /> <br /> nh hư ng và qu n lý sát sao phù h p ho t<br /> <br /> o và qu n lý báo<br /> <br /> ng báo chí trên c nư c<br /> <br /> thông qua cơ ch , chính sách qu n lý; qui ho ch, chi n lư c phát tri n báo chí trong t ng giai<br /> <br /> o n; h th ng<br /> <br /> ng b các văn b n pháp qui<br /> <br /> qu n lý… c a cơ quan ch<br /> <br /> oc a<br /> <br /> ng và cơ<br /> <br /> quan qu n lý c a Nhà nư c.<br /> 3. Văn hóa báo chí – m t s v n<br /> <br /> c n lưu tâm hi n nay<br /> <br /> Trong nh ng năm qua, các cơ quan báo chí dư i s lãnh<br /> <br /> o c a các c p y<br /> <br /> ng, s ch<br /> <br /> o c a cơ quan qu n lý ã óng góp tích c c và có hi u qu vào vi c th c hi n nhi m v thông<br /> tin tuyên truy n ư ng l i, chính sách c a<br /> k p th i di n bi n m i m t c a<br /> <br /> ng và s qu n lý c a Nhà nư c. Báo chí ph n ánh<br /> <br /> i s ng xã h i và tâm tư, nguy n v ng chính áng c a các t ng<br /> <br /> l p nhân dân; phát hi n, c vũ các nhân t m i, i n hình tiên ti n và nh ng thành t u to l n có ý<br /> nghĩa l ch s trong vi c tri n khai th c hi n Ngh quy t c a<br /> cơ quan báo chí ã năng<br /> <br /> ng, tích c c trong cu c<br /> <br /> hi n tư ng tiêu c c xã h i khác, tích c c<br /> <br /> ng trong<br /> <br /> i s ng xã h i... Nhi u<br /> <br /> u tranh ch ng tham nhũng, lãng phí và các<br /> <br /> u tranh ch ng “di n bi n hoà bình”, ph n bác các quan<br /> <br /> i m sai trái…<br /> Tuy nhiên, v n còn m t s cơ quan báo chí và nhà báo có nh ng bi u hi n chưa nghiêm túc<br /> trong quá trình th c hi n Lu t Báo chí, làm gi m hi u qu thông tin báo chí, nh hư ng không t t<br /> n k cương xã h i; v n còn m t s cơ quan báo chí thông tin không chính xác, chưa úng v i<br /> b n ch t c a s vi c, bình lu n m t chi u; m t vài phóng viên, nhà báo, biên t p viên còn có<br /> nh ng bi u hi n và hành<br /> <br /> ng thi u tôn tr ng pháp lu t và công chúng; m t s báo chí còn n ng<br /> <br /> thông tin v tiêu c c, có nhi u tin bài ch y theo th hi u t m thư ng<br /> <br /> “h p d n” ngư i<br /> <br /> c, n i<br /> <br /> dung nhi u t báo và t p chí b l n át b i các thông tin qu ng cáo, hình nh playboy và sexy hóa.<br /> M t vài chương trình truy n hình còn th hi n s c u th ngh nghi p c a các biên t p viên,<br /> phóng viên<br /> <br /> n vô trách nhi m… M t vài báo chí i n t còn sơ h trong s d ng l i tin bài c a<br /> <br /> nư c ngoài, ăng c nh ng thông tin m t c a Nhà nư c, nh ng bí m t kinh t liên quan<br /> <br /> n ho t<br /> <br /> ng s n xu t-kinh doanh c a các doanh nghi p. M t vài cơ quan báo chí còn chưa th c hi n úng<br /> tôn ch , m c ích, khuynh hư ng thương m i hóa báo chí, ch y theo l i nhu n ang ngày càng tr<br /> nên ph bi n… Cơ quan lãnh<br /> c thù c a ho t<br /> <br /> o và qu n lý báo chí còn chưa th ng nh t cách nhìn nh n v tính<br /> <br /> ng báo chí hi n nay.<br /> <br />