Đổi mới phương pháp dạy và học theo học chế tín chỉ

ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP DẠY VÀ HỌC THEO HỌC CHẾ TÍN CHỈ<br /> ThS. Ngô Quang Ty<br /> Khoa Giáo dục đại cương - Trường Đại học Văn Hiến<br /> <br /> <br /> Thực hiện Nghị quyết số 37/2004 của Quốc Hội khóa 11 Về giáo dục và Quy chế<br /> Đào tạo đại học và cao đẳng hệ chính quy theo hệ thống tín chỉ (Ban hành kèm theo Quyết<br /> định số 43/2007/QĐ-BGDĐT ngày 15 tháng 8 năm 2007 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và<br /> Đào tạo), việc dạy và học theo học chế tín chỉ là một nhiệm vụ bắt buộc đối với các trường<br /> đại học và cao đẳng trên cả nước.<br /> Trường Đại học Văn Hiếnchính thức đào tạo theo học chế tín chỉ từ năm học 2013-<br /> 2014. Việc áp dụng hình thức đào tạo tín chỉ còn rất mới mẻ đối với các thầy cô và sinh<br /> viên của trường, nhiều vấn đề mới cần phải được xác định để nâng cao chất lượng đào tạo.<br /> Trong bài viết này tôi xin nêu một số vấn đề nhằm phục vụ cho hội thảo của trường về đào<br /> tạo theo hệ thống tín chỉ.<br /> Nội dung bài viết làm rõ thế nào là học theo học chế tín chỉ; những ưu điểm cơ bản<br /> của đào tạo theo học chế tín chỉ; đổi mới phương pháp dạy và học theo học chế tín chỉ.<br /> 1. Thế nào là học chế tín chỉ<br /> Theo cách hiểu của Đại học Quốc gia Hà Nội thì tín chỉ là đại lượng dùng để chỉ<br /> khối lượng kiến thức, kỹ năng của một môn học mà người học cần phải tích lũy trong một<br /> khoảng thời gian nhất định thông qua các hình thức: (1) học tập trên lớp; (2) học trong<br /> phòng thí nghiệm, thực hành hoặc làm các phần việc khác (có sự hướng dẫn của giáo viên);<br /> (3) tự học ngoài lớp như đọc sách, nghiên cứu, giải quyết vấn đề hoặc chuẩn bị bài,… Tín<br /> chỉ còn được hiểu là khối lượng lao động của người học trong khoảng thời gian nhất định<br /> trong những điều kiện học tập tiêu chuẩn.<br /> Đào tạo tín chỉ không tổ chức theo năm học mà theo học kỳ. Mỗi năm học có thể tổ<br /> chức đào tạo từ 2 đến 3 học kỳ; chương trình đào tạo của một ngành học không tính theo<br /> năm học mà tính theo sự tích lũy kiến thức của sinh viên. Sinh viên tích lũy đủ số tín chỉ<br /> quy định cho một ngành học thì được cấp bằng tốt nghiệp đại học, được ra trường.<br /> Trong phương thức đào tạo theo niên chế trước đây, giảng viên (thầy) có vai trò là trung<br /> tâm quyết định mọi hoạt động dạy và học trong lớp. Thầy được xem là nguồn kiến thức<br /> duy nhất, người học chỉ cần tiếp thu được nguồn kiến thức của thầy là đủ. Thầy được xem<br /> như là người có toàn quyền quyết định dạy cái gì (nội dung dạy) và dạy như thế nào<br /> (phương pháp dạy). Sinh viên phải chú ý nghe giảng, ghi chép và học thuộc lòng những gì<br /> được dạy, không được phép can thiệp vào công việc của thầy.<br /> Phương pháp đào tạo theo học chế tín chỉ đặt người học (sinh viên) vào vị trí trung<br /> tâm của quá trình dạy và học, tạo cho người học thói quen tự học, tự khám phá kiến thức,<br /> có kỹ năng giải quyết các vấn đề, tự chủ động thời gian hoàn thành một môn học, một<br /> chương trình đào tạo. Phương pháp đào tạo tín chỉ khắc phục được việc học lệch, học tủ<br /> dẫn đến sao chép, cópy trong kiểm tra và trong các kỳ thi. Hơn nữa, trong phương pháp<br /> đào tạo theo học chế tín chỉ, hầu như bất kỳ môn học nào cũng bao gồm ít nhất hai trong<br /> ba hình thức dạy học: (1) giảng bài của giảng viên trên lớp; (2) thực tập, thực hành của sinh<br /> viên; (3) tự học, tự nghiên cứu ở nhà của sinh viên.<br /> 2. Các ưu điểm của học theo học chế tín chỉ<br /> a. Có hiệu quả đào tạo cao<br /> Với học chế tín chỉ, sinh viên được chủ động thiết kế kế hoạch học tập cho mình,<br /> được quyền lựa chọn cho mình tiến độ học tập phù hợp với khả năng, sở trường và hoàn<br /> cảnh riêng của mình. Điều đó đảm bảo cho quá trình đào tạo trong các trường đại học trở<br /> nên mềm dẻo hơn, đồng thời cũng tạo khả năng cho việc thiết kế chương trình liên thông<br /> giữa các cấp đào tạo đại học và giữa các ngành đào tạo khác. Học theo học chế tín chỉ cho<br /> phép ghi nhận cả những kiến thức và khả năng tích lũy được ngoài trường lớp để đạt được<br /> văn bằng mong muốn, khuyến khích sinh viên từ nhiều nguồn khác nhau có thể tham gia<br /> học đại học một cách thuận lợi.<br /> b. Có tính mềm dẻo và khả năng thích ứng cao<br /> Với học chế tín chỉ, sinh viên có thể chủ động đăng ký học các học phần khác nhau<br /> dựa theo những quy định chung về cơ cấu và khối lượng của từng lĩnh vực kiến thức. Học<br /> chế này cho phép sinh viên dễ dàng thay đổi chuyên môn trong tiến trình học tập khi thấy<br /> cần thiết mà không phải học lại từ đầu.<br /> Với học chế tín chỉ, các trường đại học có thể mở thêm ngành học mới một cách dễ<br /> dàng khi nhận được tín hiệu về nhu cầu của thị trường lao động và tình hình lựa chọn ngành<br /> nghề của sinh viên. Học chế tín chỉ cũng tạo điều kiện thuận lợi cho sinh viên khi chuyển<br /> trường hay khi học liên thông lên các bậc học cao hơn hay thậm chí sang các ngành học<br /> khác.<br /> c. Đạt hiệu quả về mặt quản lý<br />  Với học chế tín chỉ, kết quả học tập của sinh viên được tính theo từng học phần chứ<br /> không phải theo năm học. Do đó, việc không đạt được một học phần nào đó cũng không<br /> cản trở quá trình học tiếp tục, sinh viên không bị bắt buộc phải quay lại học từ đầu.<br /> 3. Đổi mới phương pháp trong dạy và học theo tín chỉ<br /> Năm học 2013-2014, Trường Đại học Văn Hiếnquyết định chuyển từ đào tạo niên<br /> chế sang hình thức đào tạo theo học chế tín chỉ. Lúc đầu nhiều thầy, cô trong trường cũng<br /> có những băn khoăn lo lắng khi môn học trước đây được dạy nhiều tiết thì thời gian lý<br /> thuyết bây giờ phải giảm xuống.<br /> Với thời lượng lý thuyết bị giảm, các thầy cô lo lắng việc truyền đạt kiến thức cho<br /> sinh viên sẽ bị hạn chế. Tại Hội thảo về phương pháp giảng dạy môn cơ sở văn hóa Việt<br /> Nam do khoa Đại cương của trường tổ chức vào tháng 7 năm 2014 cũng có ý kiến đề nghị<br /> nâng số tín chỉ của môn học này từ 2 tín chỉ lên 3 tín chỉ. Vậy chất lượng đào tạo khi sinh<br /> viên ra trường có giảm so với đào tạo theo niên chế không? Thực tế đào tạo theo học chế<br /> tín chỉ ở một số trường như: ĐHQG HN, ĐHQG TP.HCM, ĐH Kinh tế Quốc dân,… đã<br /> khẳng định đào tạo theo học chế tín chỉ không làm giảm mà còn có thể nâng cao chất lượng<br /> của sinh viên tốt nghiệp.<br /> Trường Đại học Văn Hiếnmới chỉ chuyển sang đào tạo theo hệ tín chỉ được trên một<br /> năm, nhưng việc dạy và học đã dần dần đi vào nề nếp. Hiện nay trường hết sức quan tâm<br /> tới việc nâng cao chất lượng dạy và học theo học chế tín chỉ. Các khoa trong trường thường<br /> xuyên tổ chức các cuộc hội thảo về phương pháp giảng dạy theo hệ tín chỉ. Ngày 3 tháng<br /> 1 năm 2014, khoa Giáo dục Đại cương cũng đã tổ chức Hội thảo nâng cao chất lượng dạy<br /> môn những nguyên lý cơ bản của Chủ nghĩa Mác – Lênin theo hệ thống tín chỉ; Trường<br /> cũng tổ chức Hội thảo về chuẩn đầu ra các ngành đào tạo,…<br /> Trong bài viết của mình tôi xin có một số ý kiến về đổi mới phương pháp dạy – học<br /> theo học chế tín chỉ<br /> Đối với giảng viên (thầy): trước đây, các thầy cô thường sử dụng phương pháp<br /> thuyết trình là chủ yếu (đào tạo theo niên chế), nghĩa là thầy giảng trò ghi. Khi chuyển sang<br /> dạy theo hệ tín chỉ mà chúng ta vẫn sử dụng phương pháp này thì sẽ không đảm bảo được<br /> yêu cầu đặt ra. Phương pháp đào tạo theo tín chỉ thì thầy không đơn thuần là người truyền<br /> thụ kiến thức mà phải là người hướng dẫn, hỗ trợ, tư vấn cho sinh viên tìm chọn và xử lý<br /> thông tin. Như vậy, ngoài vai trò cung cấp kiến thức cho sinh viên, thầy còn phải đảm<br /> nhiệm ít nhất 3 vai trò nữa. Đó là cố vấn quá trình học tập, tham gia vào quá trình học tập,<br /> là người học và là nhà nghiên cứu.<br /> - Với tư cách là người truyền thụ kiến thức cho sinh viên, đòi hỏi thầy phải đổi mới<br /> phương pháp giảng dạy theo phương pháp nêu vấn đề và phát huy tối đa năng lực tự học<br /> và tư duy độc lập của sinh viên. Những vấn đề thầy đưa ra phải phù hợp với mục tiêu cụ<br /> thể của từng bài học, tiết học. Không nên đặt những vấn đề quá lớn như một đề tài nghiên<br /> cứu khoa học, nhưng cũng không nên xa vào tình huống vụn vặt nhằm thỏa mãn tính tò mò<br /> của người học mà phải tập trung vào những nội dung then chốt của mỗi chương.<br /> - Với tư cách là cố vấn của quá trình học tập, đòi hỏi thầy phải nắm bắt nhu cầu của<br /> sinh viên và tổ chức để sinh viên quản lý được thời gian của mình, đồng thời động viên<br /> sinh viên tích cực tham gia vào quá trình nâng cao năng lực nhận thức và tư duy, chỉ dẫn,<br /> giúp đỡ sinh viên phát triển kỹ năng học tập độc lập như: quyết định mục tiêu của bản thân,<br /> tự tìm kiếm và xử lý thông tin, tự đánh giá năng lực học tập của mình. Điều quan trọng<br /> trong đổi mới phương pháp dạy và học theo hệ tín chỉ là thầy nêu vấn đề và phát huy tối<br /> đa năng lực tự học, tư duy độc lập của sinh viên.<br /> Bằng nhiều phương pháp khác nhau, thầy đặt ra những câu hỏi gợi mở, cung cấp<br /> danh mục tài liệu cần đọc, giải thích những khái niệm mới. Những câu hỏi gợi mở phải có<br /> hệ thống, phải dắt dẫn sinh viên giải quyết vấn đề theo trình tự từ dễ đến khó. Tài liệu cần<br /> đọc cho sinh viên cần phải được lựa chọn kỹ, phải nêu rõ tác giả, nhà xuất bản, các trang<br /> cần đọc,... Không nên giới thiệu tràn lan quá nhiều tài liệu, phải tạo điều kiện cho sinh viên<br /> tiếp thu, khám phá kiến thức.<br /> Là cố vấn trong quá trình học tập, thầy phải hiểu được những gì sinh viên có thể<br /> làm được để có thể chuyển giao những nhiệm vụ cho sinh viên thông qua hướng dẫn, giám<br /> sát của thầy;từ đó, giúp cho sinh viên hiểu rõ hơn ý định của mình, phát huy được vai trò<br /> chủ động, sáng tạo, nguồn lực của chính mình để học tập tốt các môn học. Thầy phải hướng<br /> sự tham gia tích cực của sinh viên vào mục tiêu thực tế của giáo dục hiện đại là học phải<br /> gắn với hành, phải luôn luôn liên hệ với thực tiễn đang thay đổi.<br /> - Trong vai trò tham gia vào quá trình học tập của sinh viên, thầy phải hoạt động<br /> như là một thành viên tham gia vào quá trình học tập ở trên lớp với các nhóm sinh viên.<br /> Tùy theo những vấn đề, thầy có thể cho trình bày kết quả nghiên cứu tại nhóm, lớp hoặc<br /> kết hợp thảo luận ở nhóm trước, ở lớp sau. Các nhóm hay từng cá nhân sẽ trình bày kết quả<br /> nghiên cứu của mình, vai trò của thầy trong các buổi thảo luận là gợi mở, khuyến khích<br /> cho mọi sinh viên đều có cơ hội trình bày, phát biểu ý kiến của mình. Thầy không nên trực<br /> tiếp trả lời các câu hỏi mà hướng dẫn sinh viên tự trả lời. Làm tốt điều này sẽ tạo cho sinh<br /> viên cơ hội khẳng định mình trước tập thể, tạo dựng niềm tin vào khả năng học tập, vào<br /> kiến thức của bản thân.<br /> - Trong vai trò là người học và nhà nghiên cứu, thầy có điều kiện trở lại vị trí của người<br /> học, hiểu và chia sẻ những khó khăn, trách nhiệm học tập với sinh viên. Có như vậy, thầy<br /> mới phát huy được vai trò tích cực của sinh viên.- Với tư cách là người nghiên cứu, thầy<br /> có thể đóng góp, khả năng, kiến thức của mình vào việc tìm hiểu bản chất của quá trình<br /> dạy và học. Một nhiệm vụ liên quan đến cả người dạy và người học đều có trách nhiệm<br /> tham gia, trong đó người học có vai trò trung tâm, người dạy có vai trò hỗ trợ. Với tư cách<br /> vừa là cố vấn, vừa là người tham gia vào quá trình học tập, thầy còn có vai trò là người bổ<br /> sung, nguồn tham khảo kiến thức cho sinh viên, giúp sinh viên tháo gỡ những khó khăn<br /> trong quá trình học tập.<br /> Đối với sinh viên: khi chuyển từ đào tạo niên chế sang đào tạo tín chỉ, nhiều sinh<br /> viên còn khá thụ động trong học tập. Không chịu khó tìm tòi thông tin mở rộng kiến thức<br /> chuyên môn của mình. Không vận dụng các phương pháp sáng tạo trong học tập, không<br /> phát huy hết tiềm năng của các phương tiện học tập. Trước yêu cầu đổi mới phương pháp<br /> dạy và học theo hệ tín chỉ, đòi hỏi sinh viên phải thay đổi phương pháp học tập.<br /> Trong phương pháp đào tạo theo hệ tín chỉ, sinh viên phải thực sự trở thành người<br /> đàm phán tích cực, có hiệu quả: với chính mình trong quá trình học tập, với mục tiêu học<br /> tập, với các thành viên trong nhóm học tập, trong lớp học và với giáo viên. Sinh viên không<br /> chỉ tiếp thu kiến thức từ giáo viên, từ sách vở mà điều quan trọng là phải biết cách học như<br /> thế nào.<br /> Để đạt được những mục tiêu của môn học đề ra đòi hỏi sinh viên phải thường xuyên<br /> điều chỉnh kế hoạch học tập cho phù hợp với mục tiêu của môn học. Sinh viên không nên<br /> coi việc học tập chỉ là một hoạt động cá nhân mà nó được diễn ra trong môi trường văn hóa<br /> xã hội nhất định; trong đó, có sự tương tác giữa những người học với nhau trong việc thu<br /> nhận và tạo kiến thức.<br /> Yêu cầu đặt ra là sinh viên phải có ý thức tự giác học tập, phải đọc tất cả những tài<br /> liệu do thầy hướng dẫn yêu cầu. Khi đọc phải ghi chép và từng bước trả lời các câu hỏi gợi<br /> mở của thầy, phải chuẩn bị ý kiến tham gia chất vấn, tranhh luận. Đây chính là cơ hội rèn<br /> luyện khả năng diễn đạt trước đông người. Quá trình tranh luận cũng là quá trình sinh viên<br /> cung cấp kiến thức cho nhau, có thể giúp nhau giải quyết vấn đề, có cơ hội khẳng định<br /> mình trước tập thể và tạo niềm tin vào khả năng học tập, vào kiến thức của bản thân.<br /> Đổi mới phương thức đánh giá kết quả.<br /> Đổi mới phương thức dạy và học theo hệ tín chỉ, đòi hỏi chúng ta phải đổi mới cách<br /> thức đánh giá kết quả học tập của sinh viên.<br /> Khi đào tạo theo hệ thống niên chế, việc đánh giá kết quả học tập của sinh viên chỉ<br /> chú trọng vào kết quả của kỳ thi cuối khóa và việc đánh giá thường chỉ chú trọng đến kiến<br /> thức chứ chưa chú trọng đến việc phát huy tư duy, khả năng sáng tạo, khả năng làm viêc<br /> nhóm của sinh viên. Trong bối cảnh mới, việc đổi mới phương pháp dạy và học theo tín<br /> chỉ thì việc đánh giá kết quả của sinh viên cũng phải thay đổi.<br /> Để đánh giá kết quả học tập của sinh viên, thầy có thể sử dụng các loại kiểm tra<br /> khác nhau trong quá trình đánh giá như: kiểm tra ngắn, kiểm tra đột xuất, kiểm tra bài tập<br /> ở nhà, kiểm tra dự án, đồ án thiết kế, báo cáo, thi giữa kỳ…<br /> Về nội dung kiểm tra, đánh giá nên được tăng cường các phần thuộc loại nhận thức<br /> bậc cao như: áp dụng thực tiễn, phân tích, tổng hợp, thẩm định… cách kiểm tra đánh giá<br /> này sẽ làm cho sinh viên chú ý đến việc suy luận, nghiên cứu, phân tích giải quyết vấn đề<br /> một cách thường xuyên trong quá trình học tập, sẽ chấm dứt tình trạng học vẹt, học tủ hay<br /> gian lận trong thi cử.<br /> <br /> <br /> <br /> Kết luận<br /> Đổi mới phương pháp dạy và học là yêu cầu khách quan khi trường chuyển sang<br /> đào tạo theo học chế tín chỉ. Làm tốt điều này chính là động lực phát triển của trường nhằm<br /> nâng cao chất lượng đào tạo, chất lượng sinh viên khi tốt nghiệp. Vì vậy, mỗi thầy, cô cần<br /> phải nhận thức rõ vai trò, trách nhiệm tham gia tích cực vào quá trình đổi mới phương pháp<br /> dạy và học theo học chế tín chỉ.<br /> <br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (1994), Về hệ thống tín chỉ học tập, Tài liệu nội bộ, Hà Nội.<br /> 2. Lâm Quang Thiệp (2006), “Áp dụng học chế tín chỉ trên thế giới và Việt Nam”, Tọa<br /> đàm Về đào tạo theo tín chỉ ở ĐHQG HN.<br />  3. Trường ĐH KHTN, ĐHQG TP.HCM (2004), “Quy chế đào tạo theo học chế tín chỉ”<br /> trong Sổ tay Sinh viên.<br /> 4. Trường ĐH Bách Khoa TP.HCM, Niên giám.<br />