Đổi mới việc viết câu hỏi và xây dựng đề kiểm tra

Kỷ yếu công trình khoa học 2014 – Phần I<br /> <br /> ĐỔI MỚI VIỆC VIẾT CÂU HỎI VÀ XÂY DỰNG ĐỀ KIỂM TRA<br /> ThS. Nguyễn Tích Lăng<br /> Trung tâm Khảo thí và Đảm bảo chất lượng<br /> Tóm tắt: Lý luận dạy học đại học hiện đại đã chỉ ra rằng Kiểm tra-Đánh giá hoạt động<br /> học tập sinh viên là một thành tố quan trọng của quá trình dạy học. Hiện nay trên thế giới cũng<br /> như trong nước đã có một số nghiên cứu về Kiểm tra-Đánh giá, tuy nhiên các tài liệu này có<br /> mục đích nghiên cứu hơn là ứng dụng. Vì vậy bài viết này tập trung vào vấn đề kỹ thuật, sử<br /> dụng lý thuyết trắc nghiệm cổ điển và hiện đại đề xuất một số giải pháp đổi mới hai khâu quan<br /> trọng nhất của qui trình Kiểm tra-Đánh giá sinh viên, đó là viết câu hỏi và xây dựng đề kiểm<br /> tra.<br /> Câu hỏi TNKQ sử dụng để đánh giá một khối lượng kiến thức lớn, phân tán và phủ kín<br /> cả mục tiêu dạy học, còn câu hỏi Tự luận lại được dùng để đánh giá trình độ suy luận của<br /> sinh viên. Khi viết câu hỏi TNKQ cần lưu ý “Đáp án” là sự lựa chọn chính xác hoặc tốt nhất<br /> cho câu hỏi hoặc vấn đề mà bạn đưa ra, “Phương án nhiễu” là câu trả lời hợp lý (nhưng<br /> không chính xác) đối với câu hỏi hoặc vấn đề được nêu ra trong câu dẫn; còn đối với câu hỏi<br /> Tự luận chú ý cách đặt câu hỏi ở các mức độ tư duy. Khi viết xong câu hỏi cần đánh giá chất<br /> lượng câu hỏi trước khi đưa vào sử dụng. Đánh giá câu hỏi nên phối hợp cả hai phương pháp<br /> là đánh giá theo tiêu chí và đánh giá dựa vào thống kê. Đề kiểm tra là phương tiện đánh giá<br /> kết quả học tập của sinh viên sau khi học xong một chủ đề, một chương hay toàn bộ chương<br /> trình lớp học, cấp học. Xây dựng đề kiểm tra nên phối hợp cả hai phương pháp trắc nghiệm<br /> cổ điển và hiện đại, đặc biệt đánh giá đề kiểm tra cần dựa trên lý thuyết IRT. Bài viết cũng đề<br /> cập đến một số đề kiểm tra cho các loại hình đánh giá như đề kiểm tra đánh giá đầu vào, đánh<br /> giá quá trình và đánh giá tổng kết, đặc biệt có vai trò của Ngân hàng câu hỏi trong việc xây<br /> dựng đề kiểm tra.<br /> A. Viết câu hỏi và đánh giá câu hỏi<br /> 1. Viết câu hỏi<br /> Để xây dựng được đề kiểm tra, trước hết phải căn cứ vào mục tiêu dạy học, đó là những<br /> năng lực mà học sinh cần đạt được sau khi học xong môn học, sau đó viết các câu hỏi để đo các<br /> năng lực đó. Quan hệ giữa năng lực sinh viên cần đánh giá ( là một “Biến ẩn”) và câu hỏi để đo<br /> năng lực đó (là “Biến quan sát được”) theo lý thuyết đo lường đánh giá kết quả học tập<br /> đượcminh họa ở Hình 1.<br /> <br /> Hình 1: Sơ đồ quan hệ giữa năng lực sinh viên và câu hỏi kiểm tra<br /> Trường Đại học Thăng Long<br /> <br /> 36<br /> <br /> Kỷ yếu công trình khoa học 2014 – Phần I<br /> <br /> 1.2 Kỹ thuật viết câu hỏi<br /> 1.2.1 Kỹ thuật viết câu hỏi trắc nghiệm khách quan<br />  Khi nào sử dụng câu hỏi trắc nghiệm khách quan<br /> Theo Stiggins, mục tiêu dạy học phù hợp nhất để đánh giá bằng câu hỏi trắc nghiệm<br /> khách quan (TNKQ) là mức làm chủ kiến thức, sau đó là trình độ suy luận. Câu hỏi TNKQ<br /> cũng cho phép đánh giá trình độ suy luận từ thấp lên cao, tuy nhiên nó không cho phép đánh<br /> giá kiểu suy luận hoàn toàn tự do, vì dù sao các câu hỏi TNKQ cũng được giới hạn trong phạm<br /> vi định sẵn.<br /> Câu hỏi TNKQ có thể sử dụng rất tốt để đánh giá một khối lượng kiến thức lớn, phân<br /> tán và phủ kín cả mục tiêu dạy học.Thế mạnh của TNKQ là có thể triển khai đánh giá trên qui<br /> mô lớn học sinh, với đề kiểm tra gồm nhiều câu hỏi bao phủ một phạm vi kiến thức rộng lớn,<br /> thời gian trả lời tương đối ngắn. Ngoài ra, việc áp dụng lý thuyết đo lường hiện đại, sử dụng<br /> công nghệ chấm điểm tự động cũng là một ưu thế lớn của câu hỏi TNKQ. Cần nói thêm rằng,<br /> tính “khách quan” thể hiện ở khâu chấm điểm, thường bằng cách so sánh câu trả lời của học<br /> sinh với đáp án có sẵn, người chấm điểm không cần có phán xét chủ quan thêm vào.<br /> Đối với thi TNKQ kiểu viết, thì yêu cầu học sinh phải có trình độ đọc tối thiểu để hiểu<br /> và trả lời các câu hỏi.<br />  Kỹ thuật viết câu hỏi trắc nghiệm khách quan<br /> Một câu hỏicó nhiều phương án lựa chọn thường được cấu thành từ các phần như sau:<br /> Câu dẫn là một phần câu hỏi mà học sinh phải trả lời. Chức năng chính của câu dẫn là<br /> đặt câu hỏi, đưa ra yêu cầu cho học sinh thực hiện hoặc đặt ra vấn đề cho học sinh giải quyết<br /> Các phương án chọn cung cấp một vài lựa chọn về đáp án cho câu hỏi đặt ra từ câu dẫn.<br /> Các phương án chọn có hai dạng: “Đáp án” là sự lựa chọn chính xác hoặc tốt nhất cho câu hỏi<br /> hoặc vấn đề mà bạn đưa ra; “Phương án nhiễu” là câu trả lời hợp lý (nhưng không chính xác)<br /> đối với câu hỏi hoặc vấn đề được nêu ra trong câu dẫn. Chú ý “Phương án nhiễu” chỉ hợp lý<br /> đối với những học sinh không đọc tài liệu một cách đầy đủ và không hợp lý đối với các học<br /> sinh có kiến thức như giảng viên mong muốn.<br /> Đôi khi có những Tài liệu mang tính chất khơi nguồn (stimulus material) cũng có thể<br /> được sử dụng cùng với những câu hỏi có nhiều phương án lựa chọn như đồ thị, bảng biểu, bản<br /> đồ, đoạn văn ngắn…<br /> Các nguyên tắc viết câu dẫn<br /> - Nếu như câu dẫn có phần trống để học sinh trả lời, thì hãy đặt phần trống ở cuối câu<br /> dẫn hơn là ở giữa câu.<br /> - Đưa “ý chính” của câu hỏi vào câu dẫn, không nên đưa vào các phương án lựa chọn.<br /> - Sắp xếp câu dẫn hợp lý để tránh các ngôn ngữ/cách diễn đạt mới lạ, không hợp lý<br /> nhưng cũng cố gắng để đưa được nhiều hơn ý của chủ đề vào câu dẫn, và đưa ra những phương<br /> án lựa chọn ngắn gọn hơn.<br /> - Tránh các từ ngữ mang tính chất phủ định như “ngoại trừ”, “không”... Nếu sử dụng<br /> những từ ngữ này, bạn phải làm nổi bật chúng bằng cách in nghiêng, in đậm hoặc gạch chân.<br /> Nguyên tắc chung viết phương án<br /> Trường Đại học Thăng Long<br /> <br /> 37<br /> <br /> Kỷ yếu công trình khoa học 2014 – Phần I<br /> <br /> - Nên sắp xếp các phương án theo thứ tự có nghĩa (logic, theo số thứ tự, theo bảng chữ<br /> cái…)<br /> - Các phương án lựa chọn phải có độ dài tương xứng. Một phương án dài hơn hoặc ngắn<br /> hơn có thể thu hút sự chú ý của học sinh vì chúng nổi bật và có thể dễ dàng nhận thấy. Các<br /> phương án phải có sự tương ứng về cấu trúc ngữ pháp để tránh làm lộ các đáp án đúng.<br /> - Các phương án lựa chọn phải phù hợp với câu dẫn về mặt ngữ pháp.<br /> - Nên đưa các từ lặp lại hoặc các cụm từ vào câu dẫn hơn là vào các phương án lựa chọn.<br /> - Tránh đưa ra các phương án lựa chọn chồng chéo, có liên quan tới nhau, có sự trùng<br /> khớp, nối tiếp với nhau.<br /> - Tránh đưa câu dẫn dưới dạng câu phủ định. Nếu bạn đưa ra câu phủ định, in đậm từ<br /> phủ định để giúp học sinh có thể nhận thấy.<br /> - Tránh đưa ra đáp án đúng có sự khác biệt với các phương án nhiễu về mặt ngữ pháp,<br /> độ dài hoặc bất kỳ một yếu tố nào khác.<br /> - Tránh đưa ra phương án “không có đáp án nào đúng” vì khi học sinh đoán và lựa chọn:<br /> “Không có đáp án nào đún.<br /> - Tránh nhắc lại các từ ngữ đã được sử dụng trong câu dẫn.<br /> - Trong câu dẫn luôn luôn sử dụng các “thuật ngữ” và trong các đáp án luôn luôn là các<br /> định nghĩa/ diễn giải.<br /> Nguyên tắc viết phương án đúng (Đáp án)<br /> - Đảm bảo rằng các đáp án đúng được viết dựa vào chủ đề và sự phù hợp về nội dung<br /> kiểm tra.<br /> - Tránh các câu hỏi “kết nối”, đáp án của câu này được tìm thấy hoặc phụ thuộc vào câu<br /> khác. Vấn đề này thường được kiểm tra khi đọc và chỉnh sửa bản in vào giai đoạn tập hợp các<br /> câu hỏi để tạo thành một bài kiểm tra hoàn chỉnh. Kiểu câu hỏi này cũng dễ nhận ra một cách<br /> ngẫu nhiên khi bạn viết câu hỏi cho một vài lớp học.<br /> Nguyên tắc viết phương án nhiễu<br /> - Chúng được gọi là phương án nhiễu bởi chúng được đưa ra nhằm “thu hút” những học<br /> sinh không hoàn toàn nắm vững kiến thức. Học sinh đã học và nắm vững kiến thức sẽ chọn<br /> được đáp án đúng và ngược lại những học sinh không học bài sẽ không đưa ra được đáp án<br /> đúng.<br /> - Tất cả các phương án nhiễu phải “hợp lý”. Đó là phương án sai nhưng dường như là<br /> đúng đối với những người không nắm chắc vấn đề.<br /> - Sử dụng kiến thức về các lỗi thông thường mà học sinh hay mắc phải để viết phương<br /> án nhiễu.<br /> 1.2.2 Kỹ thuật viết câu hỏi Tự luận<br />  Khi nào sử dụng câu hỏi Tự luận<br /> Theo Stiggins, mục tiêu dạy học phù hợp để sử dụng câu hỏi Tự luận là mức độ nắm<br /> vững kiến thức và trình độ suy luận.<br /> Trường Đại học Thăng Long<br /> <br /> 38<br /> <br /> Kỷ yếu công trình khoa học 2014 – Phần I<br /> <br /> - Đối với mục tiêu năm vững kiến thức, câu hỏi TNKQ dùng để đánh giá các hiểu biết<br /> đơn lẻ tách biệt, còn câu hỏi Tự luận cho phép đánh giá một gói bao gồm nhiều kiến thức gắn<br /> kết với nhau, các ý tưởng có quan hệ với nhau.<br /> - Câu hỏi Tự luận được sử dụng để đánh giá trình độ suy luận, đây chính là một lợi thế<br /> của loại câu hỏi này. Chúng ta không thể nhìn thấy quá trình suy luận trong đầu học sinh như<br /> thế nào, nhưng có thể yêu cầu họ viết ra suy nghĩ của họ hoặc những lý lẽ khi họ trả lời.<br /> - Để đánh giá năng lực thực hành, câu hỏi Tự luận chỉ đánh giá được việc nắm vững<br /> các kiến thức phức tạp, thậm chí trình độ giải quyết vấn đề là tiên quyết để thực hành, chứ<br /> không đánh giá được trực tiếp kỹ năng thực hành.<br /> - Để đánh giá khả năng tạo ra sản phẩm, câu hỏi Tự luận chỉ đánh giá được việc nắm<br /> vững kiến thức và có trình độ suy luận như là các đòi hỏi tiên quyết để tạo ra sản phẩm. Riêng<br /> đối với sản phẩm viết, sử dụng câu hỏi Tự luận là phù hợp. Tuy nhiên, ở đây cần phân biệt hai<br /> mặt: nội dung và hình thức. Về mặt nội dung, cần xây dựng tiêu chí đánh giá mức độ nắm vững<br /> kiến thức và chất lượng suy luận của học sinh. Về hình thức, cần có tiêu chí đánh giá cách chọn<br /> từ, diễn đạt câu, bố cục …<br /> Cần chú ý rằng việc đánh giá bằng câu hỏi Tự luận đòi hỏi các điều kiện sau:<br /> - Học sinh phải có trình độ viết tối thiểu.<br /> - Giảng viên phải có đủ thời gian chấm bài.<br /> - Việc chấm bài phải nhất quán đối với tất cả bài làm, cho nên chỉ nên áp dụng phương<br /> pháp này khi các hướng dẫn chấm bài được chuẩn bị tốt và biểu điểm phải thống nhất.<br />  Kỹ thuật viết câu hỏi tự luận<br /> Để có một câu hỏi Tự luận tốt, trong câu hỏi phải có được những thông tin sau:<br /> (1) Mô tả rõ tình huống mà từ đó nảy sinh yêu cầu giải quyết;<br /> (2) Xác định rõ thể loại lập luận cần sử dụng (phân tích, suy diễn, so sánh …);<br /> (3) Chỉ rõ cách viết một bài bám sát yêu cầu (có thể nêu cả tiêu chí đánh giá các phần<br /> của bài Tự luận).<br /> Kỹ năng đặt câu hỏi Tự luậnở các mức độ tư duy<br /> 1. Câu hỏi mức độ Nhận biết<br /> - Mục tiêu : Nhằm kiểm tra trí nhớ của học sinh về các dữ liệu, số liệu, các định<br /> nghĩa,địnhluật, quy tắc, khái niệm, tên người, địa phương…<br /> - Khi hình thành câu hỏi giáo viên có thể sử dụng các từ sau đây : Ai…? Cái gì…? Ở<br /> đâu..? Thế nào …? Khi nào…? Hãy định nghĩa…? Hãy mô tả… Hãy kể lại….<br /> 2. Câu hỏi mức độ Thông hiểu<br /> - Mục tiêu : Nhằm kiểm tra học sinh cách liên hệ kết nối các dữ kiện, số liệu, các đặc<br /> điểm … khi tiếp nhận thông tin.<br /> - Khi hình thành câu hỏi giáo viên có thể sử dụng các từ sau đây : Vì sao…? Hãy giải<br /> thích…? Hãy so sánh…, Hãy liên hệ ….<br /> 3. Câu hỏi mức độ Vận dụng<br /> <br /> Trường Đại học Thăng Long<br /> <br /> 39<br /> <br /> Kỷ yếu công trình khoa học 2014 – Phần I<br /> <br /> - Mục tiêu : Nhằm kiểm tra học sinh khả năng áp dụng những thông tin đã tiếp thu<br /> được vào tình huống mới, khả năng phân tích nội dung vấn đề, khả năng của học sinh có thể<br /> đưa ra những dự đoán, cách giải quyết vấn đề có tính sáng tạo, khả năng phán đoán trong việc<br /> đánh giá các ý tưởng, sự kiện …<br /> - Khi dạy học giáo viên cần tạo ra các tình huống mới, các bài tập, các ví dụ, giúp học<br /> sinh vận dụng các kiến thức đã học. Câu hỏi phân tích thường đòi hỏi học sinh phải trả lời:<br /> Tại sao? (khi giải thích nguyên nhân). Em có nhận xét gì? (khi đi đến kết luận). Em có thể<br /> diễn đạt như thế nào? (khi chứng minh luận điểm).Hoặc giáo viên cần đưa ra những tình<br /> huống, những câu hỏi, khiến học sinh phải suy đoán, có thể tự do đưa ra những lời giải mang<br /> tính sáng tạo riêng của mình. Giáo viên có thể nêu các câu hỏi : Hiệu quả sử dụng của nó như<br /> thế nào? Việc làm đó có thành công không? Tại sao? Theo em trong số các giả thuyết nêu ra,<br /> giả thuyết nào hợp lý nhất và tại sao?<br /> 2. Đánh giá câu hỏi<br /> Khi viết xong câu hỏi cần phải đánh giá xem câu hỏi đã phù hợp với mục tiêu dạy học<br /> chưa, có thích hợp với loại hình kiểm tra và đối tượng kiểm tra không, phù hợp với ma trận đề<br /> chưa … Có 2 phương pháp đánh giá câu hỏi là dùng tiêu chí và dùng thống kê.<br /> 2.1 Các tiêu chí đánh giá chất lượng câu hỏi<br /> Khi viết câu hỏi luôn luôn phải dựa vào các tiêu chí để nâng cao chất lượng của câu hỏi.<br /> Các tiêu chí được thế giới công nhận tồn tại với mục đích xem xét, đánh giá các câu hỏi trước<br /> khi đưa chúng vào đề kiểm tra. Các câu hỏi không đáp ứng được các tiêu chí này sẽ bị loại hoặc<br /> được chỉnh sửa cho tới khi chúng đáp ứng được các tiêu chí đó.<br /> 2.1.1 Các tiêu chí đánh giá chất lượng của câu hỏi Trắc nghiệm khách quan<br /> 1. Câu hỏi có đánh giá những nội dung quan trọng của mục tiêu chương trình giảng dạy<br /> hay không?<br /> 2. Câu hỏi có phù hợp với các tiêu chí ra đề kiểm tra về mặt trình bày, trọng tâm cần<br /> nhấn mạnh và số điểm hay không?<br /> 3. Câu dẫn có đặt ra câu hỏi trực tiếp hay một vấn đề cụ thể hay không?<br /> 4. Giảng viên ra đề sử dụng ngôn ngữ và hình thức trình bày riêng để biên soạn câu hỏi<br /> hay chỉ đơn thuần trích dẫn những lời trong sách giáo khoa?<br /> 5. Từ ngữ và cấu trúc của câu hỏi có rõ ràng và dễ hiểu đối với mọi học sinh hay không?<br /> 6. Mỗi phương án nhiễu (nền) có hợp lý đối với những học sinh không có kiến thức hay<br /> không?<br /> 7. Nếu có thể, mỗi phương án sai có được xây dựng dựa trên các lỗi thông thường hay<br /> nhận thức sai lệch của học sinh hay không?<br /> 8. Đáp án đúng của câu hỏi này có độc lập với đáp án đúng của các câu hỏi khác trong<br /> bài kiểm tra hay không?<br /> 9. Tất cả các phương án đưa ra có đồng nhất và phù hợp với nội dung của câu dẫn hay<br /> không?<br /> <br /> Trường Đại học Thăng Long<br /> <br /> 40<br /> <br />