Du lịch đối với dân tộc thiểu số ở huyện Sapa, tỉnh Lào Cai
lượt xem 143
download
Du lịch là một trong những ngành " hết sức phụ thuộc vào môi trường thiên nhiên cũng như vào các đặc trưng văn hóa và xã hội của cư dân bản địa".
Bình luận(1) Đăng nhập để gửi bình luận!
Nội dung Text: Du lịch đối với dân tộc thiểu số ở huyện Sapa, tỉnh Lào Cai
- du lÞch ®èi víi d©n téc thiÓu sè ë huyÖn Sapa, TØnh Lµo cai: TiÕn sÜ: Ph¹m ThÞ Méng Hoa TiÕn sÜ: L©m ThÞ Mai Lan Trung t©m nghiªn cøu ®Þa lý nh©n v¨n Trung t©m khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n quèc gia céng t¸c víi Annalisa Koeman IUCN ViÖt Nam Hµ Néi, Th¸ng 2 n¨m 1999 Môc lôc Lêi më ®Çu 1 Giíi thiÖu chung 2 I Ph ¬ng ph¸p nghiªn cøu 5 II Kh¸i qu¸t vÒ kinh tÕ cña huyÖn 6 II I TiÒm n¨ng du lÞch Sa Pa 7 IV Ph¹m vi kh«ng gian ¶nh h ëng cña du lÞch trªn ®Þa bµn 10
- huyÖn Sapa V Nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc hay lîi Ých cña du lÞch 13 A/ Khu vùc thÞ trÊn vµ nh÷ng ng êi Kinh kinh doanh 13 B/ Vïng n«ng th«n vµ c¸c d©n téc thiÓu sè 14 1) T¹o c¬ héi viÖc lµm vµ t¨ng thu nhËp 14 a. B¸n c¸c s¶n phÈm cã s¾c th¸i v¨n ho¸ d©n téc 14 b. DÞch vô leo nói (phanxipan) 20 c. Më qu¸n b¸n hµng 21 d. Vµo th¨m hé gia ®×nh 21 e. §a kh¸ch ®i th¨m quan 22 f. Cho kh¸ch du lÞch chôp ¶nh 22 g. BiÓu diÔn v¨n nghÖ d©n téc 22 h. Giíi thiÖu, chµo mêi kh¸ch 23 i. Cung cÊp l ¬ng thùc, thùc phÈm 23 k. Cung cÊp nh©n c«ng lao ®éng 24 2) Sù hoµ nhËp vµo kinh tÕ thÞ tr êng 24 3) Më réng sù giao l u, hiÓu biÕt vµ thÕ giíi quan 26 4) T¨ng cêng ®Çu t 29 VI Nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña du lÞch 31 1) VÊn ®Ò nh÷ng ng êi b¸n rong 31 2) TrÎ em lang thang ngoµi thÞ trÊn 33 a. Gi¸odôc 34 b. Quan hÖ gia ®×nh 34 c. Sù cÊu kÕt céng ®ång 35 d. TÖ n¹n x· héi 35 3) Nguy c¬ "th ¬ng m¹i ho¸" 36
- 4) Sù biÕn mÊt hay biÕn ®æi c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸ 36 VII T¸c ®éng cña du lÞch ®èi víi m«i tr êng tù nhiªn 39 VII I Th¸i ®é ®èi víi du lÞch vµ vai trß cña d©n téc thiÓu sè ®èi 42 víi du lÞch Sa Pa do c¸c t¸c nh©n kh¸c nhau g©y lªn 1. C¸c t¸c nh©n du lÞch 42 a. Kh¸ch du lÞch níc ngoµi. 42 b. Kh¸ch du lÞch trong níc. 42 c. Nh÷ng ngêi Kinh kinh doanh 42 2. C¸c quan ®iÓm hay nh×n nhËn vÒ du lÞch Sa Pa vµ vÒ 42 vai trß cña d©n téc thiÓu sè cña kh¸ch du lÞch vµ ng êi kinh doanh a. C¸c yÕu tèthu hót kh¸chdu lÞch 42 b. Nh÷ng vÊn ®Ò m«i tr êng, x· héi cña Sa Pa nh hËu qu¶ cña du 43 lÞch c. Vai trß cña ngêi d©n téc trong thu hót kh¸ch du lÞch 44 d. Møc®é tham gia vµo du lÞch cña ngêi d©n técthiÕu sè 45 e. Sù bÒn v÷ngcña vai trß cña d©n téc thiÕu sè trong thu hót kh¸ch 46 du lÞch f. Nh÷ng yÕu tè c¶n trë sù tham gia cña d©n téc thiÓu sè vµo du 47 lÞch g. Nh÷ng t¸c®éng tiªu cùc cña du lÞch vÒ v¨n ho¸, x· héi, m«i tr êng 47 h. øng xö kh¸c nhau ®èi víi ngêi d©n téc vµ m«i tr êng cña kh¸ch du 48 lÞch néi ®Þa vµ níc ngoµi i. C¶m nghÜ vÒ d©n téc thiÓu sè 48 3. Nh×n nhËn cña nh÷ng ng êi b¸n rong vµ trÎ lang thang 49 IX C¸c biÖn ph¸p t¨ng cêng lîi Ých cho d©n téc thiÓu sè, h¹n 51 chÕ t¸c ®éng tiªu cùc 1) Tæ chøc lµm vµ b¸n hµng thæ cÈm 51
- 2) Tæ chøc b¸n hµng ë chî cho ng êi d©n téc thiÓu sè 52 3) §µo t¹o ng êi d©n téc thiÓu sè thµnh c¸c h íng dÉn viªn du 53 lÞch, h íng dÉn viªn leo nói 4) X©y dùng mét sè nhµ nghØ mang s¾c th¸i d©n téc t¹i mét 53 sè lµng b¶n quanh thÞ trÊn Sa Pa 5) Kh«i phôc vµ ph¸t triÓn v¨n ho¸ truyÒn thèng cña ®ång 54 bµo c¸c d©n téc thiÓu sè 6) T¨ng cêng s¶n xuÊt l ¬ng thùc thùc phÈm phôc vô du lÞch 56 7) Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trÎ em lang thang 56 8) H¹n chÕ t¸c ®éng tiªu cùc cña sù th ¬ng m¹i ho¸ trong c¸c 57 quan hÖ x· héi vµ ho¹t ®éng v¨n ho¸ cña ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè X Mét sè kiÕn nghÞ cho viÖc ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng ë 58 Sa Pa 1. Qui ho¹ch ph¸t triÓn 58 2. CÊp giÊy phÐp ®i th¨m lµng b¶n d©n téc vµ ngñ l¹i ®ªm 58 3. Tæ chøc qu¶n lý du lÞch 58 4. Tæ chøc thªm c¸c khu tham quan, gi¶i trÝ 59 5.Tuyªn truyÒn gi¸o dôc vÒ du lÞch 60 6. Mét vµi kÕt luËn 60 B¶ng 1: Lý do chÝnh ®Õn Sa Pa 8 2: C«ng nhËn cã sù kh¸c biÖt vÒ lý do ®Õn Sa Pa gi÷a ngêi 8 ViÖt Nam vµ kh¸ch níc ngoµi 3: Nh÷ng s¶n phÈm th êng b¸n 16 4: Lo¹i mÆt hµng b¸n ch¹y nhÊt cña nh÷ng ngêi b¸n rong 17 5: Thu nhËp trung b×nh mét tuÇn cña nh÷ng ngêi b¸n rong 19
- 6: Nh÷ng kiÓu lo¹i giao tiÕp víi d©n téc thiÓu sè 27 7: Lý do thÝch kh¸ch du lÞch vµ du lÞch cña hé gia ®×nh 28 8: C¸c s¶n phÈm mµ c¸c hé ®îc pháng vÊn th êng b¸n 40 9: H íng thay ®æi cña c¸c yÕu tè thu hót kh¸ch du lÞch cña Sa 43 Pa 10: Nh÷ng vÊn ®Ò m«i tr êng, x· héi cña Sa Pa do hËu qu¶ cña 44 du lÞch 11: Vai trß cña ngêi d©n téc trong thu hót kh¸ch du lÞch 45 12: §¸nh gi¸ vÒ vai trß thu hót kh¸ch du lÞch cña ngêi thiÓu sè 46 13: Nh÷ng c¶n trë ngêi d©n téc thiÓu sè tham gia vµo du lÞch 47 Lêi më ®Çu B¶n b¸o c¸o nµy do PTS. Ph¹m ThÞ Méng Hoa vµ PTS. L©m ThÞ Mai Lan - Trung t©m nghiªn cøu §Þa lý Nh©n v¨n thuéc Trung t©m Khoa häc X· héi vµ Nh©n v¨n Quèc gia thùc hÞªn víi sù céng t¸c cña Annalisa Koeman vµ NguyÔn V¨n L©m thuéc HiÖp héi B¶o tång Thiªn nhiªn Quèc tÕ, dùa trªn c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu b»ng ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ nhanh n«ng th«n vµ ®¸nh gi¸ n«ng th«n víi sù tham gia cña ngêi d©n do c¸c t¸c gi¶ tiÕn hµnh t¹i Sa Pa vµ c¸c nghiªn cøu, ®iÒu tra thùc ®Þa cña Mai Kim Oanh (phô tr¸ch) vµ Ph¹m ThÞ Quúnh Ph¬ng (trî gióp) víi sù tham gia cña c¸n bé Héi phô n÷ huyÖn vµ ngêi tham gia híng dÉn kh¸ch du lÞch t¹i Sa Pa. Nghiªn cøu nµy n»m trong Dù ¸n du lÞch bÒn v÷ng cña HiÖp héi B¶o tån Thiªn nhiªn Quèc tÕ t¹i ViÖt Nam víi môc tiªu tiÕn hµnh nghiªn cøu s©u t¹i Sa Pa - Lµo Cai vÒ møc ®é tham gia, ¶nh hëng vµ th¸i ®é ®èi víi du lÞch cña c¸c céng ®ång d©n téc thiÓu sè vµ nh÷ng ngêi kinh doanh du lÞch ë thÞ trÊn còng nh th¸i ®é cña kh¸ch du lÞch ®èi víi d©n téc thiÓu sè vµ nhËn thøc cña hä vÒ c¸c t¸c ®éng cña du lÞch.
- Nghiªn cøu ®îc tiÕn hµnh t¹i 4 "khu vùc": 4 x· ®îc lùa chän trong huyÖn Sa Pa; nh÷ng ngêi d©n téc thiÓu sè b¸n hµng rong vµ trÎ em lang thang ë thÞ trÊn Sa Pa; nh÷ng ngêi kinh doanh du lÞch ë thÞ trÊn vµ cuèi cïng lµ kh¸ch du lÞch trong níc vµ níc ngoµi. C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu sÏ ®îc sö dông nh mét phÇn quan träng cña Héi th¶o vÒ kÕ ho¹ch ho¸ du lÞch céng ®ång theo s¸ng kiÕn cña HiÖp héi B¶o tån Thiªn nhiªn Quèc tÕ - Tæ chøc Phi chÝnh phñ Quèc tÕ nh»m th¶o luËn vÒ ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng vµ vÒ kÕ ho¹ch hµnh ®éng ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng ë Sa Pa (nh ®· ®îc nãi râ trong §iÒu kho¶n tham chiÕu cña nghiªn cøu nµy). C¸c ý kiÕn ®îc nªu trong b¸o c¸o nµy chØ lµ cña c¸c t¸c gi¶, kh«ng nhÊt thiÕt ph¶n ¸nh quan ®iÓm cña HiÖp héi B¶o tån Thiªn nhiªn Quèc tÕ t¹i ViÖt Nam hay cña Dù ¸n Du lÞch BÒn v÷ng. Giíi thiÖu chung Du lÞch lµ mét trong nh÷ng ngµnh "hÕt søc phô thuéc vµo m«i tr êng thiªn nhiªn còng nh vµo c¸c ®Æc tr ng v¨n ho¸ vµ x· héi cña c d©n b¶n ®Þa". ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ vµ x· héi. Du lÞch ViÖt Nam lµ mét ngµnh c«ng nghiÖp non trÎ, ®Çy tiÒm n¨ng vµ høa hÑn, nhng nã còng cã thÓ tiÒm Èn nh÷ng hËu qu¶ tiªu cùc trªn nhiÒu ph¬ng diÖn mµ cÇn ®îc chó ý kh¾c phôc kÞp thêi v× sù ph¸t triÓn cña nã nãi riªng vµ cña Kinh tÕ vµ X· héi ViÖt Nam nãi chung. NÕu nh tiÒm n¨ng thiªn nhiªn cña du lÞch còng nh t¸c ®éng cña du lÞch ®èi víi viÖc b¶o vÖ c¸c tµi nguyªn tù nhiªn ®· ®îc quan t©m vµ biÕt ®Õn kh¸ nhiÒu, th× c¸c tiÒm n¨ng v¨n ho¸, x· héi còng nh sù quan t©m vÒ nh÷ng t¸c ®éng cña du lÞch ®èi víi d©n c vµ c¸c tµi nguyªn v¨n ho¸, ®Æc biÖt, ®èi víi viÖc b¶o tån c¸c di s¶n v¨n ho¸ truyÒn thèng, ®éc ®¸o cña c¸c d©n téc thiÓu sè vÉn cßn lµ nh÷ng ®iÒu v« cïng míi mÎ ë ViÖt Nam. Dù ¸n "X©y dùng n¨ng lùc phôc vô c¸c s¸ng kiÕn vÒ du lÞch bÒn v÷ng" tiÕn hµnh trong 2 n¨m (1997-1999) do Tæ Chøc B¶o Tån Thiªn Nhiªn Quèc TÕ
- (IUCN) thùc hiÖn ®· ®Æt mét trong nh÷ng nhiÖm vô träng t©m lµ x¸c ®Þnh vµ n©ng cao nhËn thøc ®èi víi c¸c t¸c ®éng vÒ kinh tÕ - x· héi, v¨n ho¸ vµ sinh th¸i cña du lÞch, ®ãng gãp vµo viÖc ph¸t triÓn c¸c m« h×nh du lÞch bÒn v÷ng dùa vµo céng ®ång ®Ó cã thÓ t¹o thu nhËp l©u bÒn cho mét sè c¸c céng ®ång bÞ thiÖt thßi vµ nghÌo nhÊt cña ®Êt níc, ®ång thêi gióp duy tr× sù ®a d¹ng c¶ vÒ sinh häc lÉn v¨n ho¸ cña ViÖt Nam. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n thóc ®Èy sù h×nh thµnh dù ¸n chÝnh lµ sù lo ng¹i ngµy cµng gia t¨ng cña nhiÒu tæ chøc phi chÝnh phñ (NGO) ®èi víi nh÷ng t¸c ®éng h÷u h×nh vµ ngµy cµng lín cña du lÞch ®èi víi c¸c nhãm d©n téc thiÓu sè ë Sa Pa. Trong mét sè c¸c nghiªn cøu gÇn ®©y nhÊt, c¸c nhµ nghiªn cøu ph¬ng T©y ®· ®Ò cËp kh¸ nhiÒu ®Õn nh÷ng t¸c ®éng nµy, trong ®ã ®Æc biÖt cã thÓ nh¾c tíi nghiªn cøu "Sù t¨ng tr ëng vµ ¶nh hëng cña du lÞch ë Sa Pa" cña Michael Dirgegorio vµ nh÷ng ngêi kh¸c, n¨m 1996, vµ "Nghiªn cøu ban ®Çu vÒ Du lÞch trong vµ vïng xung quanh thÞ trÊn Sa Pa" cña Mark E.Grindley, thuéc tæ chøc Frontier - ViÖt Nam,1997. Trong nghiªn cøu cña m×nh vµ ®ång sù, Michael Digregorio cho r»ng du lÞch cã thÓ lµm tæn h¹i ®Õn d©n téc thiÓu sè nhiÒu h¬n so víi nh÷ng lîi Ých mµ nã mang l¹i; hä th êng ®øng ë m¾t xÝch cuèi trong d©y chuyÒn chuyÓn t¶i c¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn cña Sa Pa phôc vô du lÞch, cã nghÜa lµ d©n téc thiÓu sè lµ ngêi trùc tiÕp thu lîm vµ cung cÊp c¸c s¶n phÈm rõng phôc vô du lÞch th«ng qua c¸c kh©u trung gian nh nhµ hµng, kh¸ch s¹n, cöa hµng... cña ngêi Kinh ë Sa Pa, bëi vËy sÏ chÞu t¸c ®éng ®Çu tiªn khi m«i tr êng vµ tµi nguyªn rõng bÞ c¹n kiÖt, trong khi ®ã viÖc tham gia trùc tiÕp vµo c¸c ho¹t ®éng du lÞch nh biÓu diÔn v¨n ho¸ truyÒn thèng, cho kh¸ch th¨m quan lµng, th¨m nhµ hay tró ngô qua ®ªm l¹i kh«ng mang l¹i lîi Ých ®¸ng kÓ cho hä. Tõ ®ã «ng cho r»ng khi du lÞch ngµy cµng chiÕm vÞ trÝ lín h¬n trong kinh tÕ Sa Pa th× vÊn ®Ò c«ng b»ng x· héi (thÓ hiÖn trong ph©n c«ng lao ®éng còng nh ph©n chia lîi Ých gi÷a d©n téc thiÓu sè vµ ngêi Kinh ®a sè) cµng trë nªn nghiªm träng h¬n vµ «ng ®· ®Ò xuÊt cÇn ph¶i cã c¬ chÕ ®Ó ®iÒu tiÕt trë l¹i c¸c nguån lîi thu tõ du lÞch cho viÖc c¶i thiÖn kinh tÕ - x· héi vµ m«i tr êng, ngêi d©n téc thiÓu sè ph¶i ®îc quyÒn kiÓm so¸t viÖc tham gia vµo du lÞch cña hä, kiÓm so¸t viÖc kh¸ch du lÞch vµo th¨m lµng, th¨m cuéc sèng vµ c¸c nghi lÔ cña hä. Michael Digregorio cho r»ng cïng víi sù ph¸t triÓn cña du lÞch v¨n ho¸ th× viÖc th ¬ng m¹i ho¸ mét sè yÕu tè v¨n ho¸ cña d©n téc thiÓu sè lµ ®iÒu kh«ng tr¸nh khái vµ ®iÒu nµy sÏ lµm gi¶m tÝnh hÊp dÉn ®èi víi du
- kh¸ch, ®Æc biÖt ®èi víi nh÷ng kh¸ch níc ngoµi trÎ tuæi, thÝch phiªu lu vµ a t×m nh÷ng ®iÒu míi l¹, hiÖn ®ang lµ lo¹i kh¸ch níc ngoµi chñ yÕu cña Sa Pa. Thay vµo ®ã sÏ lµ nh÷ng kh¸ch níc ngoµi Ýt phiªu lu h¬n tuy giµu cã h¬n vµ lo¹i kh¸ch trong níc Ýt quan t©m ®Õn ®êi sèng thùc cña d©n téc thiÓu sè h¬n. ¤ng còng dù b¸o xu thÕ ph¸t triÓn cña Sa Pa sÏ tõ mét ®iÓm du lÞch ®îc hÊp dÉn bëi nh÷ng ®iÒu ®éc ®¸o, ®Æc biÖt trë thµnh mét khu du lÞch nghØ ng¬i gi¶i trÝ. Mark E.Grindley còng b¸o ®éng vÒ sù khã phôc håi cña c¸c t¸c ®éng tiªu cùc cña du lÞch, tuy tr íc m¾t cã thÓ cha nh×n thÊy ngay. ¤ng cho r»ng du lÞch cha mang l¹i lîi Ých cho d©n téc thiÓu sè - nh÷ng ngêi g©y ¸p lùc chñ yÕu lªn tµi nguyªn rõng, còng nh cha trùc tiÕp ®ãng gãp trë l¹i cho viÖc b¶o tån vµ ph¸t triÓn tµi nguyªn rõng - lµ yÕu tè hÊp dÉn kh¸ch du lÞch mang tÝnh l©u bÒn h¬n. Mark Grindley ®· ®Ò xuÊt mét sè biÖn ph¸p tæ chøc du lÞch ë Sa Pa nh»m mang l¹i lîi Ých nhiÒu h¬n cho d©n téc thiÓu sè gãp phÇn gi¶m ¸p lùc lªn tµi nguyªn rõng, tæ chøc c¸c tour tèt h¬n tõ Sa Pa sao cho du kh¸ch cã thÓ ë l¹i l©u h¬n, ®Æc biÖt chó ý tíi viÖc th¨m th¾ng c¶nh, khu b¶o tån thiªn nhiªn, leo nói... Nghiªn cøu cña Dr. Trish Nicholson th¸ng 11/1997 còng cho r»ng du lÞch hiÖn nay ë Sa Pa mang l¹i rÊt Ýt lîi Ých cho d©n téc thiÓu sè. «ng ®Æc biÖt nhÊn m¹nh r»ng sù kh«ng t ¬ng xøng gi÷a c«ng lao ®éng bá ra ®Ó lµm c¸c hµng thæ cÈm víi gi¸ trÞ mµ chóng ®îc b¸n trªn thÞ tr êng nh c¸c ®å lu niÖm ®· gãp phÇn lµm t¨ng thªm g¸nh nÆng c«ng viÖc vèn ®· nÆng nÒ cña nh÷ng ngêi phô n÷ d©n téc ë ®©y. Nghiªn cøu cña Dr. Jean Michaud võa thùc hiÖn th¸ng 5 n¨m 1998 ®· ®a ra bøc tranh s¸ng sña h¬n vÒ sù tham gia vµo du lÞch cña c¸c d©n téc thiÓu sè ë Sa Pa, tuy «ng còng cho r»ng d©n téc thiÓu sè khã cã thÓ c¹nh tranh vµ kiÓm so¸t ®îc c¸c ho¹t ®éng mang l¹i thu nhËp tõ du lÞch, hä chØ cã thÓ lµ nh÷ng ngêi bu«n b¸n rÊt nhá vµ lµ c¸c chñ nhµ kh¸ch rÊt rÎ tiÒn. Tuy nhiªn, theo Jean Michaud th× c¸c t¸c ®éng g©y x¸o trén hÖ thèng t¸i s¶n xuÊt kinh tÕ vµ v¨n ho¸ cña d©n téc thiÓu sè lµ kh«ng ®¸ng kÓ, thËm chÝ «ng cßn cho r»ng sù lo ng¹i vÒ viÖc c¸c trÎ em g¸i lang thang ë thÞ trÊn bá häc vµ cã nguy c¬ r¬i vµo c¹m bÉy cña n¹n m¹i d©m lµ kh«ng cã tÝnh thuyÕt phôc...
- Mét lo¹t c¸c ph¸t hiÖn còng nh c¸c ý kiÕn, quan ®iÓm gièng vµ kh¸c nhau vÒ nh÷ng t¸c ®éng cña du lÞch ®èi víi c¸c d©n téc thiÓu sè ë Sa Pa trong nh÷ng nghiªn cøu kÓ trªn cho thÊy, cÇn thiÕt ph¶i lµm s¸ng tá h¬n n÷a møc ®é cña c¸c t¸c ®éng, kÓ c¶ tÝch cùc vµ tiªu cùc, cña du lÞch ®èi víi c¸c d©n téc thiÓu sè ë Sa Pa, vµ, ®iÒu quan träng h¬n lµ t×m hiÓu sù ®¸nh gi¸ vµ nh×n nhËn cña chÝnh hä ®èi víi nh÷ng t¸c ®éng nµy. Chóng t«i hy väng c¸ch ®Æt vÊn ®Ò vµ môc tiªu nghiªn cøu cña IUCN trong dù ¸n nµy sÏ cã thÓ ®ãng gãp phÇn nµo vµo cuéc Héi th¶o s¾p tíi nh»m tËp hîp lùc lîng vµ kinh nghiÖm ®Ó x©y dùng mét kÕ häach hµnh ®éng ph¸t triÓn du lÞch bÒn v÷ng ë Sa Pa, cã nghÜa lµ mét kÕ ho¹ch ph¸t triÓn mµ ë ®ã c¸c ho¹t ®éng du lÞch hiÖn t¹i kh«ng lµm ¶nh hëng ®Õn kh¶ n¨ng cña c¸c thÕ hÖ mai sau trong viÖc ®¸p øng c¸c nh cÇu cña chóng, hay nãi c¸ch kh¸c, lµm sao ®Ó sù ph¸t triÓn du lÞch kh«ng lµm tæn h¹i hay ph¸ huû c¸c tµi nguyªn cña chÝnh nã, kÓ c¶ tù nhiªn vµ v¨n ho¸, nh©n v¨n, nh»m lµm cho du lÞch ph¸t triÓn ®îc dµi l©u, kh«ng ngõng hÊp dÉn du kh¸ch, còng nh lµm cho cuéc sèng cña céng ®ång c¸c d©n téc së t¹i ngµy cµng ph¸t triÓn vµ phån vinh h¬n. Nh»m nh÷ng môc tiªu nµy, IUCN nãi riªng vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ nãi chung mong muèn ®ãng gãp vµo sù ph¸t triÓn cña mét du lÞch bÒn v÷ng dùa vµo céng ®ång, nghÜa lµ dùa trªn nh÷ng suy nghÜ vµ mong muèn cña céng ®ång vÒ du lÞch vµ ®èi víi sù tham gia cña hä vµo du lÞch ®Ó tõ ®ã tiÕn tíi viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch ho¸ sù ph¸t triÓn cña du lÞch Sa Pa víi sù tham gia cña chÝnh ngêi d©n n¬i ®©y, mµ tr íc hÕt lµ c¸c d©n téc thiÓu sè - nh÷ng ngêi chiÕm tØ lÖ ®a sè trong tæng sè c d©n cña huyÖn. I/ Ph ¬ng ph¸p nghiªn cøu Ngoµi thÞ trÊn Sa Pa lµ n¬i tËp trung chñ yÕu c¸c ho¹t ®éng du lÞch, 4 x· ®· ®îc chän ®Ó nghiªn cøu trªn c¬ së kho¶ng c¸ch tíi thÞ trÊn Sa Pa, thµnh phÇn d©n téc thiÓu sè vµ n»m trong hoÆc gÇn khu b¶o tån thiªn nhiªn Hoµng Liªn S¬n. C¸c x· ®îc chän ban ®Çu lµ S¸n S¶ Hå, Lao Ch¶i, T¶ Van vµ B¶n Hå víi kho¶ng c¸ch xa dÇn thÞ trÊn Sa Pa. Song mét vµi kÕt qu¶ nghiªn cøu s¬ bé cho thÊy tuy B¶n Hå cã thªm d©n téc Tµy lµ d©n téc kh«ng cã ë 3 x· trªn, nhng ¶nh hëng cña du lÞch tíi x· nµy hÇu nh kh«ng ®¸ng kÓ vµ ®¹i ®a sè c d©n cña nã kh«ng cã ho¹t ®éng g× liªn quan tíi du lÞch. Bëi vËy, T¶
- Ph×n ®· ®îc chän thay cho B¶n Hå. Cã thÓ nãi, 4 x· ®îc chän nµy lµ c¸c x· cã nhiÒu ho¹t ®éng liªn quan tíi du lÞch nhÊt còng nh chÞu t¸c ®éng cña du lÞch nhiÒu nhÊt (trong huyÖn Sa Pa, kh«ng kÓ thÞ trÊn) nªn hoµn toµn phï hîp víi môc tiªu ®Æt ra - Ph¬ng ph¸p ®îc dïng chñ yÕu lµ ph¬ng ph¸p "§¸nh gi¸ nhanh n«ng th«n" (RRA) nh»m ®Ó ph¸t hiÖn c¸c vÊn ®Ò cña du lÞch vµ t×m hiÓu nh÷ng suy nghÜ, c¶m nhËn còng nh quan niÖm cña ngêi d©n vÒ nh÷ng vÊn ®Ò ®ã cïng víi c¸c gi¶i ph¸p ®Ò xuÊt cña hä. C¸c cuéc pháng vÊn, th¶o luËn chÝnh thøc vµ kh«ng chÝnh thøc ®· ®îc tiÕn hµnh víi ®¹i diÖn c¸c cÊp chÝnh quyÒn (tØnh, huyÖn, x·), c¸c ban ngµnh (Së Th¬ng m¹i - du lÞch Lµo Cai, C«ng ty du lÞch Lµo Cai, phßng du lÞch thuéc Së Th¬ng m¹i-Du lÞch Lµo Cai, C«ng an huyÖn Sa Pa, huyÖn Héi phô n÷ Sa Pa), c¸c tr ëng b¶n, tr ëng téc, giµ lµng còng nh ®¹i diÖn c¸c ®oµn thÓ phô n÷, thanh niªn, héi n«ng d©n... cña c¸c x· ®îc nghiªn cøu. §Æc biÖt, c¸c cuéc th¶o luËn ®· ®îc tiÕn hµnh víi c¸c nhãm x· héi kh¸c nhau nh nhãm c¸c tr ëng b¶n, tr ëng téc, giµ lµng; nhãm l·nh ®¹o ®Þa ph¬ng, nhãm phô n÷, nhãm thanh niªn hay nhãm kh¸ch du lÞch trong níc vµ níc ngoµi. C¸c cuéc th¶o luËn víi chÝnh quyÒn cÊp x· th êng cã mÆt tõ 2 - 4 ngêi (vÝ dô cuéc gÆp ë x· Lao Ch¶i ®· cã 4 ngêi tham dù: ¤ng Phã Chñ TÞch UBND x·, c¸n bé §Þa chÝnh x·, ¤ng X· §éi Tr ëng vµ ¤ng Chñ TÞch Héi n«ng d©n x·). Nhãm c¸c tr ëng téc, giµ lµng cã tõ 2 -5 ngêi (cã 2 ¤ng Tr ëng Téc vµ 3 Giµ Lµng cã mÆt trong cuéc gÆp t¹i x· T¶ Van). Nhãm phô n÷ còng dao ®éng tõ 2 tíi 16 ngêi (t¹i x· T¶ Ph×n cã 16 vµ x· San S¶ Hå cã 12 phô n÷ ®· tham gia th¶o luËn nhãm t¹i x·). - Ph¬ng ph¸p pháng vÊn vµ ®iÒu tra b»ng b¶ng hái ®îc sö dông nh»m lîng ho¸ c¸c kÕt qu¶ s¬ bé hay nh÷ng ph¸t hiÖn ®· x¸c ®Þnh. §· tiÕn hµnh pháng vÊn vµ ®iÒu tra b»ng b¶ng hái 10% sè hé gia ®×nh ë 4 x· ®îc nghiªn cøu (do ngßi ®Þa ph¬ng biÕt tiÕng d©n téc vµ th«ng th¹o ®Þa bµn ®iÒu tra) víi mÉu ®iÒu tra tæng sè gåm 110 hé gia ®×nh, trong ®ã cã 78 hé ngêi M«ng, 17 hé ngêi Dao vµ 15 hé ngêi Gi¸y, t ¬ng øng tØ lÖ 10% thµnh phÇn tõng d©n téc cña mçi x·. T¬ng tù, ®· ®iÒu tra vµ pháng vÊn 29 ®èi t îng tham gia kinh doanh du lÞch ë Sa Pa, 27 ngêi b¸n hµng rong, 26 trÎ em lang thang, 28 kh¸ch du lÞch níc ngoµi vµ 26 kh¸ch du lÞch trong níc. ViÖc chän mÉu hé vµ c¸c ®èi t îng trªn ®Ó pháng vÊn ®îc kÕt hîp dùa vµo ph¬ng ph¸p chän mÉu ngÉu nhiªn lÉn viÖc ®iÒu chØnh sao cho nã ®ñ thµnh phÇn ®¹i diÖn nhÊt.
- II/ Kh¸i qu¸t vÒ kinh tÕ cña huyÖn Sa Pa lµ huyÖn miÒn nói víi 9 d©n téc cïng sinh sèng, trong ®ã ®«ng nhÊt lµ ngêi M«ng (53%), Dao (24%) vµ ngêi Kinh (13,7%), sau ®ã lµ ngêi Tµy (5,7%), Gi¸y (1,5%) vµ ngêi Xa Phã (1,2%). Sa Pa cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn thÊp víi c¬ cÊu ngµnh nghÒ kh¸ ®¬n gi¶n, chñ yÕu dùa vµo n«ng - l©m nghiÖp. §Êt canh t¸c chØ chiÕm 4,4% tæng diÖn tÝch ®Êt ®ai cña huyÖn, trong ®ã 45% lµ ®Êt trång lóa níc vµ 39% lµ ®Êt n¬ng mµ chñ yÕu lµ n¬ng ng«. Do khÝ hËu vÒ mïa ®«ng kh¾c nghiÖt, l¹nh, nªn l¬ng thùc chñ yÕu chØ trång ®îc 1 vô, do vËy l¬ng thùc b×nh qu©n chØ ®ñ cung cÊp tõ 6 ®Õn 10 th¸ng cho c¸c hé n«ng d©n ë ®©y. Nh÷ng th¸ng cßn l¹i, hä ph¶i dùa chñ yÕu vµo c¸c s¶n phÈm rõng nh gç, nÊm, m¨ng, c¸c lo¹i c©y dîc liÖu, c©y c¶nh, mËt ong, cñi, thÞt thó rõng... ChÝnh v× vËy, tµi nguyªn rõng ë Sa Pa bÞ gi¶m sót rÊt nhanh chãng. HiÖn nay, do chÝnh s¸ch ®ãng cöa rõng cña Nhµ níc, do c¸c s¶n phÈm rõng ®· bÞ c¹n kiÖt mét c¸ch ®¸ng kÓ céng thªm víi viÖc cÊm trång vµ bu«n b¸n thuèc phiÖn, ®êi sèng cña ngêi n«ng d©n Sa Pa gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. Nhµ níc vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng ®· cè g¾ng t×m nhiÒu biÖn ph¸p gióp d©n xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, æn ®Þnh ®êi sèng vµ n©ng cao thu nhËp. NhiÒu dù ¸n ®Çu t cña c¸c ch¬ng tr×nh ®Þnh canh ®Þnh c, ch¬ng tr×nh trång rõng vµ ph¸t triÓn l©m nghiÖp, ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng cña Nhµ níc còng nh cña mét sè tæ chøc phi chÝnh phñ hay c¸c tæ chøc quèc tÕ ®· vµ ®ang ®îc thùc hiÖn ë nhiÒu ®Þa ph¬ng trong huyÖn. Bªn c¹nh viÖc ph¸t triÓn trång trät mét sè lo¹i c©y hµng hãa nh khoai t©y, c¸c lo¹i rau xanh, ®µo, mËn, hång... vµ ch¨n nu«i lîn, gµ, dª... viÖc trång th¶o qu¶ díi t¸n rõng (mÆc dï cã ¶nh hëng tíi ®a d¹ng sinh häc cña rõng v× lµm mÊt hÕt c¸c líp thùc vËt n»m thÊp h¬n) ®ang lµ mét trong nh÷ng nguån thu nhËp bæ sung hÕt søc quan träng cña nhiÒu gia ®×nh, ®Æc biÖt lµ cña ngêi M«ng (vÝ dô x· San S¶ Hå cã tíi gÇn 90% sè hé, x· Lao Ch¶i - 30%, ë x· T¶ Van rÊt nhiÒu gia ®×nh M«ng cã trång th¶o qu¶). Trong sè 110 hé ®îc ®iÒu tra cã tíi 86 hé (chiÕm 78,2%) tr¶ lêi lµ b¸n th¶o qu¶ lµ mét trong nh÷ng nguån thu nhËp quan träng mçi khi gia ®×nh bÞ
- thiÕu ¨n. Tuy nhiªn, theo thèng kª cña chÝnh quyÒn c¸c x· ®îc nghiªn cøu th× trung b×nh hiÖn cã tíi 40 - 60% sè hé thuéc diÖn ®ãi nghÌo trong ®ã ngêi M«ng chiÕm tû lÖ cao nhÊt. Bëi vËy, viÖc t¹o ®iÒu kiÖn vµ gióp ngêi d©n Sa Pa cã thªm c¸c nguån thu nhËp míi lµ v« cïng quan träng vµ bøc xóc, nã kh«ng chØ gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo mµ cßn gióp gi¶m ¸p lùc lªn tµi nguyªn rõng, nh»m b¶o vÖ vµ kh«i phôc vèn rõng quý hiÕm cã gi¸ trÞ tÇm cì quèc tÕ ë ®©y. Trong bèi c¶nh ®ã, viÖc ph¸t triÓn du lÞch ë Sa Pa trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cã tÇm quan träng ®Æc biÖt. II I/ TiÒm n¨ng du lÞch Sa Pa Víi vÞ trÝ n»m trªn ®é cao 1500 - 1600 m, Sa Pa cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn, ®Æc biÖt lµ khÝ hËu, thu hót du kh¸ch tíi nghØ ng¬i. Tõ nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû 20, ngêi Ph¸p ®· ph¸t hiÖn ra m¶nh ®Êt nhiÒu tiÒm n¨ng nµy vµ ®· x©y dùng h¬n 200 biÖt thù ®Ó tíi nghØ trong nh÷ng ngµy hÌ nãng nùc ë ®ång b»ng. Sau khi Ph¸p rót ®i, Sa Pa ®· lµ n¬i nghØ cña mét sè c¸n bé cao cÊp cña §¶ng vµ Nhµ níc. N¨m 1979, chiÕn tranh biªn giíi ®· ph¸ huû hÇu hÕt c¸c biÖt thù ë Sa Pa, chØ cßn 10 c«ng tr×nh gi÷ ®îc nguyªn vÑn. Tõ n¨m 1992 - 1993, khi xuÊt hiÖn c¸c nhµ nghØ cña mét sè Bé, Ban ngµnh cïng kh¸ch nghØ, chñ yÕu lµ nh÷ng c¸n bé cña c¸c c¬ quan Nhµ níc vµ sù quay trë l¹i cña mét sè ngêi Ph¸p (c¶ c¸c nhµ nghiªn cøu lÉn kh¸ch tham quan du lÞch) vµ sau ®ã lµ kh¸ch du lÞch tõ nhiÒu níc kh¸c, Sa Pa míi thùc sù trë thµnh ®iÓm thu hót kh¸ch du lÞch. Sè lîng kh¸ch du lÞch ®Õn Sa Pa ngµy mét gia t¨ng nhanh chãng. Theo sè liÖu cña Së Th¬ng M¹i - Du lÞch th× tõ n¨m 1995 tíi n¨m 1997, lîng kh¸ch du lÞch tíi Sa Pa ®· t¨ng gÇn gÊp ®«i (tõ 15.800 lªn 30.800), trong ®ã kh¸ch níc ngoµi t¨ng gÊp h¬n hai lÇn (tõ 4.000 lªn 9.000). C¸c s¶n phÈm du lÞch lµ nh÷ng thø mµ kh¸ch du lÞch lÊy lµm môc ®Ých hay lý do cho c¸c chuyÕn du lÞch cña m×nh. KÕt qu¶ ®iÒu tra cña nghiªn cøu nµy mét lÇn n÷a l¹i kh¼ng ®Þnh vÒ sù ®a d¹ng, phong phó cña c¸c tµi nguyªn du lÞch cña Sa Pa cã thÓ tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu thÓ chÊt v¨n ho¸ tinh thÇn rÊt kh¸c nhau cña kh¸ch. Kh«ng nh÷ng vËy, Sa Pa cßn nh gîi më cho kh¸ch kh¸m ph¸ thªm nhiÒu ®iÒu míi l¹ vÒ sù hÊp dÉn kú thó cña nã, nhiÒu h¬n so víi nh÷ng g× mµ tr íc khi tíi, ngêi kh¸ch ®· ®Æt môc ®Ých cho m×nh hay kú väng cho chuyÕn ®i.
- KÕt qu¶ ®iÒu tra cña nghiªn cøu nµy cho thÊy cã mét sè nguyªn nh©n chÝnh ¸p ®¶o, v× chóng mµ kh¸ch du lÞch ®· ®Õn Sa Pa. KhÝ hËu vïng nói m¸t mÎ, v¨n ho¸ d©n téc thiÓu sè vµ phong c¶nh thiªn nhiªn ®Ñp lµ nh÷ng nguyªn nh©n quan träng nhÊt quyÕt ®Þnh hµnh vi du lÞch cña phÇn lín kh¸ch. Trong tæng sè 54 kh¸ch (gåm 26 ngêi ViÖt Nam vµ 28 ngêi níc ngoµi) ®îc pháng vÊn th× cã 37 ngêi (68.5%) chän lý do tËn hëng khÝ hËu m¸t mÎ, 35 ngêi (64,8%) chän yÕu tè tham quan v¨n ho¸ d©n téc thiÓu sè, 34 (62,9%) ®Õn v× phong c¶nh ®Ñp cña tù nhiªn. Nh÷ng ngêi ®Õn Sa Pa víi tõ 4 ®Õn 6 lý do kh¸c nhau chiÕm ®a sè lîng kh¸ch ®îc hái (30/54 ngêi, b»ng 55,6%). B¶ng 1: Lý do chÝnh ®Õn Sa Pa Value Label Kh¸ch trong níc Kh¸ch níc ngoµi Frequenc Percent Frequenc Percent y y 1. §Ó hëng khÝ hËu m¸t 22 84,6 15 53.6 2. §Ó tham quan VH DT 16 61,5 19 67.9 3. §Ó th¨m quan chî t×nh 13 50,0 3 10.7 4. §Ó chiªm ngìng c¶nh ®Ñp 11 42,3 23 82.1 5. H ëng m«i tr êng trong lµnh, 10 38,5 6 21.4 s¹ch 6. §Ó gÇn gòi víi thiªn nhiªn 9 34,6 8 28.6 7. §Ó th gi·n 6 23,0 10 35.7 8. Trèn cuéc sèng ®« thÞ 6 23,0 8 28.6 9. Nghiªn cøu ®êi sèng DTTS 5 19,2 14 50.0 10. Mua s¶n phÈm d©n téc 3 11,5 2 7.1 thiÓu sè 11. §Ó tËp luyÖn d¹o ch¬i 2 7,7 17 60.7
- 12. §i bé ®êng dµi vµ leo nói 1 3,8 5 17.9 13. Mua s¶n phÈm kú l¹ 1 3,8 2 7.1 14, Nghiªn cøu sinh th¸i m«i tr êng 1 3,8 1 3.6 15. KÕt b¹n 3 10.7 16. Kh¸c 1 3.6 Total 26 100,0 28 100,0 Sù kh¸c biÖt vÒ môc ®Ých ®Õn Sa Pa gi÷a ngêi ViÖt Nam vµ kh¸ch du lÞch níc ngoµi ®îc mét nöa sè kh¸ch kh¼ng ®Þnh (27/54 hay 50%), trong ®ã tû lÖ kh¸ch níc ngoµi nhËn biÕt ®iÒu nµy lµ 15/28 (53,6%), cao h¬n ë ngêi ViÖt Nam (12/26 hay 46.1%). Trong sè kh¸ch ViÖt Nam th× nh÷ng ngêi ®Õn Sa Pa lÇn ®Çu Ýt nhËn thÊy sù kh¸c biÖt nµy h¬n (3/14 hay 21,4% ngêi ®Õn lÇn ®Çu) so víi nh÷ng ngêi ®Õn kh«ng ph¶i lÇn ®Çu ( 9/12 hay 75% ngêi ®Õn nhiÒu lÇn ®· nhËn thÊy ®iÒu nµy). §a sè nh÷ng ngêi kinh doanh du lÞch ë Sa Pa (79,3% sè ®îc pháng vÊn) ®· kh¼ng ®Þnh cã sù kh¸c biÖt vÒ lý do ®Õn Sa Pa gi÷a 2 lo¹i kh¸ch du lÞch trong vµ ngoµi níc. (B¶ng 2) B¶ng 2: C«ng nhËn cã sù kh¸c biÖt vÒ lý do ®Õn Sapa gi÷a ngêi ViÖt Nam vµ kh¸ch níc ngoµi §èi t îng pháng vÊn Sè lîng Kh«ng cã sù kh¸c Cã sù kh¸c biÖt pháng biÖt vÊn Sè lîng % Sè lîng % Kh¸ch ViÖt nam 26 14 53,8 12 46,2 Trong ®ã: - §Õn lÇn thø 1: 14 11 78,6 3 21,4 - §Õn lÇn thø 2 hoÆc 12 3 25,0 9 75,0 nhiÒu h¬n: Kh¸ch níc ngoµI 28 13 46,4 15 53,6
- Nh÷ng ngêi kinh doanh 29 3 10,3 23 79,3 Nh×n chung nh÷ng nhËn ®Þnh vÒ sù kh¸c biÖt trong lý do ®Õn Sa Pa gi÷a kh¸ch ViÖt Nam vµ ngêi níc ngoµi cña c¶ 3 nhãm ngêi ®îc pháng vÊn lµ t ¬ng ®èi ®ång nhÊt. TÊt c¶ hä ®Òu kh¼ng ®Þnh ®iÒu kh¸c biÖt lín nhÊt vÒ lý do gi÷a 2 nhãm kh¸ch nµy lµ kh¸ch ViÖt Nam ®Õn Sa Pa chñ yÕu lµ v× khÝ hËu m¸t mÎ cña vïng miÒn nói, trong khi nhiÒu kh¸ch níc ngoµi ®Õn lµ v× b¶n s¾c v¨n ho¸ cña d©n téc thiÓu sè. C¶ kh¸ch trong níc, níc ngoµi vµ nh÷ng ngêi kinh doanh ë Sa Pa ®Òu chØ ra r»ng mét sè ngêi níc ngoµi ®Õn Sa Pa v× phong c¶nh, ®Ó ®i bé tËp luyÖn hoÆc leo nói vµ th ëng thøc sù trong lµnh, s¹ch cña m«i tr êng tù nhiªn, trong khi ®ã ngêi ViÖt Nam ®Õn lµ ®Ó nghØ ng¬i, th gi·n, tr¸nh c¸i nãng ë vïng ®ång b»ng vµ cuéc sèng ån µo ®« thÞ, cã ngêi ®Õn ®Ó mua b¸n s¶n phÈm d©n téc. Tõ nh÷ng nhËn ®Þnh nµy cã thÓ thÊy r»ng b¶n chÊt môc ®Ých ®Õn Sa Pa cña ngêi ViÖt Nam vµ kh¸ch níc ngoµi kh¸c nhau vÒ c¬ b¶n: kh¸ch ViÖt Nam ®Õn Sa Pa cã xu híng tho¶ m·n nhu cÇu vÒ sinh lý søc khoÎ nhiÒu h¬n, trong khi kh¸ch níc ngoµi ®Æt nh÷ng môc ®Ých tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu vÒ v¨n ho¸ tinh thÇn, muèn t×m hiÓu vÒ c¸c d©n téc kh¸c vµ vÒ nh÷ng vïng tù nhiªn míi l¹ hoÆc tiÕn hµnh lo¹i h×nh du lÞch thÓ thao nh ®i bé, leo nói. CÇn ph¶i nãi thªm r»ng mÆc dï mÆc dï d©n téc thiÓu sè lµ mét trong c¸c yÕu tè quan träng hµng ®Çu cã søc thu hót kh¸ch vµ trªn ®Þa bµn huyÖn Sa Pa cã 5 nhãm d©n téc thiÓu sè chÝnh sinh sèng, song trªn thùc tÕ, kh¸ch du lÞch níc ngoµi quan t©m chñ yÕu ®Õn c¸c nhãm d©n téc M«ng, Dao vµ Xa Phã lµ nh÷ng nhãm d©n nghÌo khæ nhÊt, ®Æc biÖt lµ ngêi M«ng, v× nh÷ng nhãm nµy, do nh÷ng ®Æc ®iÓm c tró riªng, còng nh do c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, ®êi sèng x· héi cña hä gÇn nh t¸ch biÖt víi thÕ giíi bªn ngoµi, mµ ®Õn nay vÉn cßn gi÷ ®îc nhiÒu vÎ hoang s¬ cæ xa víi b¶n s¾c d©n téc rÊt ®éc ®¸o, ®èi lËp víi nh÷ng g× mµ con ngêi cña x· héi v¨n minh th êng gÆp. Sa Pa l¹i lµ n¬i mµ nh÷ng nhãm ngêi nµy sèng tËp trung chiÕm thµnh phÇn ®a sè trong sè d©n cña toµn huyÖn. Trong khi ®ã cã kh¸ch du lÞch ngêi Kinh tr íc khi ®Õn Sa Pa ®· kh«ng dù tÝnh tíi ®Æc ®iÓm d©n téc, song mét khi ®· tíi n¬i l¹i ®¸nh gi¸ cao yÕu tè thu hót kh¸ch cña c¸c d©n téc thiÓu sè nµy. Tõ n¨m 1993 - 1994, trong NghÞ quyÕt cña tØnh uû Lµo Cai ®· nªu vÒ viÖc ph¸t triÓn du lÞch thµnh ngµnh kinh tÕ mòi nhän cña TØnh vµ ®· cã chñ tr -
- ¬ng khuyÕn khÝch mäi thµnh phÇn kinh tÕ ®Çu t ph¸t triÓn du lÞch ë tØnh nãi chung vµ Sa Pa nãi riªng. HiÖn nay, tØnh ®ang tÝch cùc x©y dùng c¸c ph¬ng ¸n quy ho¹ch vµ ph¸t triÓn du lÞch, trong ®ã Sa Pa lµ mét trong nh÷ng ®iÓm du lÞch quan träng hµng ®Çu. ChÝnh quyÒn huyÖn Sa Pa còng ®ang cè g¾ng cã nh÷ng ph¬ng ¸n ®a du lÞch ph¸t triÓn theo híng ngµy cµng ®¸p øng c¸c nhu cÇu cña kh¸ch du lÞch h¬n, trong ®ã vai trß cña c¸c d©n téc thiÓu sè cïng truyÒn thèng vµ b¶n s¾c d©n téc cña hä cã mét tÇm quan träng ®Æc biÖt. IV/ Ph¹m vi kh«ng gian ¶nh hëng cña du lÞch trªn ®Þa bµn huyÖn Sapa MÆc dï tèc ®é t¨ng tr ëng cña du lÞch Sa Pa ®¹t møc cao vµ rÊt cao trong vßng 5 n¨m trë l¹i ®©y, song cã thÓ thÊy r»ng ph¹m vi kh«ng gian vµ cêng ®é ¶nh hëng cña du lÞch trªn ®Þa bµn huyÖn lµ t ¬ng ®èi h¹n chÕ vµ tËp trung chñ yÕu ë khu vùc trung t©m thÞ trÊn, n¬i tËp trung hÇu hÕt c¸c kh¸ch s¹n, nhµ nghØ, nhµ hµng, cöa hiÖu, c¸c c¬ së dÞch vô v¨n ho¸ tinh thÇn vµ ho¹t ®éng kinh doanh liªn quan ®Õn du lÞch, vµ hÇu hÕt chóng n»m trong tay ngêi Kinh. ChÝnh v× vËy mµ phÇn lín c¸c chi tiªu cña kh¸ch du lÞch ®îc chi tr¶ trªn ®Þa bµn thÞ trÊn, cho nh÷ng ngêi Kinh, trong khi nhiÒu ho¹t ®éng du lÞch cña kh¸ch l¹i chñ yÕu diÔn ra ë vïng ngo¹i vi, t¹i c¸c lµng b¶n cña ngêi d©n téc, víi nh÷ng ngêi d©n téc, hay trong thiªn nhiªn, t¹i nh÷ng vïng cã c¶nh quan danh th¾ng tù nhiªn, v¨n ho¸ ®éc ®¸o. ¶nh hëng hay t¸c ®éng cña du lÞch ra vïng ngo¹i vi tíi ®Þa bµn cña c¸c d©n téc thiÓu sè chñ yÕu diÔn ra theo c¸c tuyÕn du lÞch: Sa Pa - C¸t C¸t - Phanxipan, Sa Pa - Lao Ch¶i - T¶ Van - B¶n Hå, Sa Pa - T¶ Ph×n, Sa Pa - Th¸c B¹c... Nh×n chung møc ®é t ¬ng t¸c cña du lÞch víi l·nh thæ vµ céng ®ång c d©n b¶n ®Þa cã xu híng gi¶m tõ thÞ trÊn ra ngo¹i vi. Kho¶ng c¸ch tíi thÞ trÊn vµ vÞ trÝ ®Þa lý thuËn lîi trªn c¸c trôc giao th«ng c¸c x· l©n cËn thÞ trÊn ®· gãp phÇn t¹o thªm lîi thÕ cña chóng trong viÖc cung cÊp s¶n phÈm, tho¶ m·n c¸c nhu cÇu du lÞch ®a d¹ng cña kh¸ch. San S¶ Hå, Lao Ch¶i vµ T¶ Ph×n hÇu nh tuÇn nµo còng cã kh¸ch ghÐ th¨m th«n b¶n. Theo lêi cña c¸c c¸n bé x· vµ nh÷ng ngêi d©n ®Þa ph¬ng th× vµo mïa du lÞch (mïa ®«ng ®èi víi kh¸ch níc ngoµi vµ mïa nãng víi c¶ kh¸ch trong níc lÉn níc ngoµi), ngµy nµo
- còng cã kh¸ch ®Õn th«n b¶n vµ vµo th¨m c¸c hé gia ®×nh, nh÷ng kh¸ch nµy ®· kÕt hîp du lÞch thÓ thao, thùc hiÖn c¸c cuéc du lÞch giao tiÕp víi c d©n ®Þa ph¬ng, du lÞch sinh th¸i, v·n c¶nh thiªn nhiªn. Gi¸p víi x· Lao Ch¶i vÒ phÝa §«ng, §«ng Nam vµ Nam, trªn tuyÕn du lÞch thiªn nhiªn - v¨n ho¸ däc thung lòng s«ng Hoa Hå lµ c¸c x· T¶ Van, HÇu Thµo, ®îc nèi tiÕp bëi Sö P¸n. ë ®©y, kh¸ch cã thÓ tiÕp tôc cuéc ®i bé ®êng dµi cña m×nh vµ du ngo¹n v·n c¶nh thung lòng s«ng víi nh÷ng c¶nh s¾c nói rõng thay ®æi cña th¶m thùc vËt tù nhiªn ®ang ®îc phôc håi, xen lÉn nh÷ng b¶n lµng d©n téc cã vên, ruéng bËc thang. Khu vc gi¸p ranh gi÷a T¶ Van, HÇu Thµo cña ngêi M«ng cã b·i ®¸ cæ tr¶i däc sên nói víi nh÷ng bót tÝch mµ ®Õn nay c¸c nhµ khoa häc cßn cha x¸c ®Þnh ®îc niªn ®¹i còng nh chñ nh©n cña chóng. §iÒu nµy vÉn ®ang lµ c©u hái më ®èi víi c¸c nhµ nghiªn cøu vµ ®©y còng lµ yÕu tè kÝch thÝch sù tß mß cña kh¸ch viÔn du. Bæ sung cho danh môc d©n téc thuÇn nhÊt M«ng cña Lao Ch¶i lµ x· T¶ Van. ë ®©y cã b¶n ngêi Dao víi cÇu M©y c¾t ngang thung lòng s«ng Hoa Hå lµ ®iÓm du lÞch quan träng trªn tuyÕn, th êng xuyªn cã kh¸ch ®Õn th¨m. Nöa T©y Nam cña T¶ Van lµ c¸c th«n ngêi M«ng n»m trong khu vùc rõng b¶o tån Hoµng Liªn S¬n vµ lµ mét trong nh÷ng tuyÕn ®êng kh¸ch cã thÓ hµnh tr×nh tíi ®Ønh Phanxip¨ng. Tuy vËy, theo lêi cña c d©n ®Þa ph¬ng, ë th«n nµy mét n¨m kh¸ch chØ tíi vµ ghÐ th¨m chõng 3 ®Õn 4 lÇn, ngêi d©n còng kh«ng cã g× ®Ó b¸n vµ còng kh«ng cã dÞch vô g× ®Ó cã thÓ thu lîi tõ kh¸ch. MÆc dï th«n cña ngêi Gi¸y cã vÞ trÝ thuËn lîi h¬n so víi c¸c th«n kh¸c trong x· T¶ Van nhng kh¸ch níc ngoµi th êng chØ ®i qua b¶n mµ Ýt ghÐ vµo th¨m c¸c hé ë ®©y. Nguyªn nh©n chÝnh lµ v× ngêi Gi¸y tuy chiÕm mét tû lÖ nhá cña d©n sè nhng thùc ra hä thuéc nhãm c¸c d©n téc v¨n minh cã nguån gèc tõ Trung Quèc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn vµ d©n trÝ cao h¬n v× thÕ Ýt ®îc kh¸ch níc ngoµi quan t©m. Song hä l¹i cã thÓ thu hót sù tß mß hiÓu biÕt cña kh¸ch du lÞch trong níc. Còng t ¬ng tù ngêi Gi¸y, d©n téc Tµy, Nïng kh«ng thu hót sù chó ý ®Æc biÖt cña kh¸ch ®Õn Sa Pa. V× thÕ, c¸c x· n»m xa trung t©m nh Thanh Kim, Thanh Phó, NËm Sµi, B¶n Hå... Ýt cã nh÷ng g× ®éc ®¸o, kh¸c víi nh÷ng x· th - îng huyÖn nãi trªn ®Ó cã thÓ g©y søc hÊp dÉn ®Æc biÖt ®èi víi kh¸ch. Kho¶ng c¸ch xa tíi trung t©m (trªn 15km) ®· lµm t¨ng thªm sù h¹n chÕ cña sè lît kh¸ch ®Õn th¨m. Theo c¸n bé chÝnh quyÒn x· B¶n Hå, hµng n¨m chØ cã
- kho¶ng 6 -7 ®oµn kh¸ch ®Õn b¶n, víi sè lîng mçi ®oµn tõ 2 ®Õn 10 ngêi, chñ yÕu lµ ®i qua x· ®Ó ®Õn NËm Cang, n¬i cã ngêi Xa Phã. Nh÷ng n¨m tr íc, khi cha cã chñ tr ¬ng qu¶n lý nghiªm ngÆt viÖc kh¸ch ë l¹i qua ®ªm th× ®«i lóc nh÷ng ®oµn kh¸ch nµy cã thÓ dõng ch©n nghØ ®ªm trong x·, nhng th êng th× chØ nghØ l¹i ë vµi nhµ cè ®Þnh, lµ nh÷ng hé cã nh÷ng mèi quan hÖ ®· ®îc thiÕt lËp víi nh÷ng ngêi dÉn ®êng. PhÇn lín d©n c cßn l¹i trong x· hÇu nh Ýt cã ý niÖm g× vÒ du lÞch còng nh vÒ ¶nh hëng vµ t¸c ®éng cña chóng. Do ¶nh hëng cña du lÞch, nguy c¬ th ¬ng m¹i ho¸ c¸c nÐt v¨n ho¸ truyÒn thèng ®ang diÔn ra ë c¸c céng ®ång d©n téc cña c¸c x· xung quanh khu vùc thÞ trÊn ®· khiÕn kh¸ch du lÞch níc ngoµi cã xu híng thùc hiÖn nh÷ng cuéc hµnh tr×nh xa h¬n ®Ó tíi nh÷ng n¬i mµ b¶n s¾c cßn hoang s¬ h¬n, v× vËy, t¸c ®éng kh«ng gian cña du lÞch ®ang ®îc lan truyÒn kiÓu sãng trªn bÒ mÆt l·nh thæ cña huyÖn. Nöa phÇn phÝa b¾c huyÖn tõ thÞ trÊn Sa Pa, chÞu ¶nh hëng kh«ng ®¸ng kÓ cña ho¹t ®éng du lÞch. ë ®©y, ngoµi T¶ Ph×n lµ tuyÕn du lÞch quan träng ®· cã bÒ dµy lÞch sö, chØ cã Th¸c B¹c n»m ë c¹nh quèc lé 4D, thuËn tiÖn vÒ giao th«ng, cã søc hÊp dÉn ®èi víi kh¸ch, mµ chñ yÕu lµ thu hót kh¸ch trong níc. Song tû lÖ kh¸ch ®Õn tham quan so víi lîng kh¸ch chung kh«ng ph¶i lµ cao, v¶ l¹i Ýt khi kh¸ch dõng ch©n vµo th¨m th«n b¶n vµ c¸c hé gia ®×nh nh ë c¸c tuyÕn kh¸c. Sa P¶, Trung Ch¶i vµ T¶ Giµng Ph×nh do kh«ng cã g× ®Æc biÖt cã thÓ bæ sung cho danh môc s¶n phÈm kú thó g©y søc hót ®èi víi kh¸ch, mét khi thêi gian lu tró cña hä t¹i Sa Pa lµ kh¸ ng¾n mµ viÖc tham quan trªn c¸c tuyÕn chÝnh, quen thuéc th× l¹i ®· lÊp ®Çy chç trèng cho nh÷ng kú väng cña c¸c chuyÕn viÔn du ng¾n h¹n nµy. V¶ l¹i, ngoµi trôc xa Sa Pa, kho¶ng c¸ch kh¸ xa tíi thÞ trÊn vµ sù kh«ng quen thuéc ®èi víi nhãm híng dÉn viªn du lÞch cµng kh¬i s©u sù c¸ch trë cña ®Þa phËn phÝa B¾c nãi chung trong hiÓu biÕt vµ nhËn thøc cña kh¸ch du lÞch Sa Pa. Mét mÆt, do sù tiÕp xóc trùc tiÕp víi kh¸ch cßn lµ h¹n chÕ vµ mÆt kh¸c do sù qu¶n lý céng ®ång tèt nªn ngo¹i trõ mét sè Ýt ái c¸c bµ hay cã khi c¸c phô n÷ ®i b¸n hµng rong cho kh¸ch du lÞch t¹i thÞ trÊn, th× ë c¸c x· nµy cha thÊy hiÖn t îng cã trÎ em d©n téc lang thang ngoµi thÞ trÊn nh c¸c x· n»m trªn c¸c tuyÕn du lÞch chÝnh.
- Sù tiÕp xóc th êng xuyªn víi kh¸ch ë nh÷ng vïng l©n cËn Sa Pa cã thÓ lµ nguyªn nh©n chÝnh gi¶i thÝch cho viÖc nh÷ng x· nµy lµ nh÷ng n¬i cã sè lîng nh÷ng ngêi d©n thiÓu sæ M«ng vµ Dao tham gia trùc tiÕp vµo ho¹t ®éng du lÞch nh b¸n hµng rong hoÆc trÎ lang thang ngoµi thÞ trÊn lµ lín nhÊt, tr íc hÕt lµ Lao Ch¶i, T¶ Ph×n, sau ®Õn San S¶ hå råi HÇu Thµo, T¶ Van... Cã thÓ nãi lîi Ých lín nhÊt mµ ngµnh du lÞch ®em l¹i lµ lîi Ých kinh tÕ. Lîi Ých nµy ®· ®îc ph©n phèi mét c¸ch rÊt chªnh lÖch gi÷a c¸c khu vùc l·nh thæ vµ còng nh gi÷a c¸c nhãm d©n téc kh¸c nhau. §iÒu nµy phï hîp víi nhËn ®Þnh chung cña chÝnh quyÒn huyÖn, x·, cña nh÷ng ngêi ®øng ®Çu c¸c céng ®ång th«n, x· còng nh cña ngêi d©n thuéc c¸c thµnh phÇn x· héi hay thuéc c¸c nhãm d©n téc kh¸c nhau. HÇu hÕt hä ®Òu cho r»ng thÞ trÊn vµ ngêi Kinh ë thÞ trÊn lµ n¬i thu ®îc lîi nhiÒu nhÊt tõ du lÞch. Sè ngêi tuyÖt ®èi vµ tû lÖ t ¬ng ®èi cña nh÷ng ngêi thiÓu sè tham gia trùc tiÕp vµ ®îc hëng lîi tõ du lÞch rÊt nhá bÐ so víi ngêi Kinh thÞ trÊn vµ cµng nhá nÕu ®em so víi ®Þa bµn chung vµ tæng sè c d©n cña huyÖn, hÇu nh chØ liªn quan tíi ngêi M«ng vµ ngêi Dao, phÇn nµo ®ã lµ ngêi Gi¸y. C¸c nhãm d©n téc kh¸c nh Tµy, Xa Phã gÇn nh cha chÞu ¶nh hëng g×. Mét c¸ch t ¬ng ®èi, t ¬ng øng víi nh÷ng ®Þa bµn diÔn ra c¸c ho¹t ®éng du lÞch, tiªu thô c¸c s¶n phÈm du lÞch, cã thÓ nãi, c¸c x· nh Lao Ch¶i, T¶ Ph×n, San S¶ Hå lµ nh÷ng x· chÞu t¸c ®éng nhiÒu nhÊt nhng còng ®îc hëng lîi nhiÒu nhÊt, cã nhiÒu ngêi tham gia vµo du lÞch nhÊt. Sau ®ã lµ c¸c x· HÇu Thµo, T¶ Van, Sö P¸n. TiÕp ®ã n÷a lµ c¸c x· nh B¶n Hå, B¶n Khoang, NËm Sµi. C¸c x· cßn l¹i rÊt h·n h÷u cã kh¸ch vµ hÇu nh ¶nh hëng cña du lÞch cßn cha ch¹m tíi nh÷ng n¬i nµy, ngo¹i trõ mét sè ng- êi ®Õn Sa Pa vµo nh÷ng ngµy cuèi tuÇn ®Ó b¸n mét sè s¶n phÈm cña m×nh. (xem b¶n ®å 1) V/ Nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc hay lîi Ých cña du lÞch A. Khu vùc thÞ trÊn vµ nh÷ng ngêi Kinh kinh doanh: Nh÷ng lîi Ých mµ du lÞch ®em l¹i cho thÞ trÊn Sa Pa vµ nh÷ng c d©n cña nã Ýt cã g× kh¸c biÖt so víi nh÷ng g× ta ®· biÕt vµ qu¸ quen thuéc víi c«ng nghiÖp du lÞch. Sù ph¸t triÓn cña ngµnh du lÞch ë Sa Pa, mµ yÕu tè then chèt lµ sù t¨ng nhanh sè lîng kh¸ch du lÞch ®Õn, ®· thóc ®Èy ®Çu t , kÐo
- theo sù bïng næ cña c¸c kh¸ch s¹n, nhµ hµng, c¸c c¬ së dÞch vô, h¹ tÇng kü thuËt, x· héi. KÕt qu¶ lµ bé mÆt cña thÞ trÊn, chØ trong vßng vµi n¨m, ®· thay ®æi mét c¸ch mau chãng. §«i lóc, ®«i n¬i cßn khã cã thÓ nhËn ra nh÷ng c¶nh quan ®« thÞ cò ®· tån t¹i ë ®©y hµng chôc n¨m. Sù tËp trung lîi nhuËn thu ®îc trªn ®Þa bµn thÞ trÊn vµ sù gia t¨ng nhanh chãng cña lîng kh¸ch tíi Sa Pa dêng nh ®· t¹o nªn c¶m gi¸c vÒ viÔn c¶nh ®Çy høa hÑn ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t . Kh«ng chØ nh÷ng ngêi ®Þa ph¬ng mµ c¶ nh÷ng nhµ kinh doanh t nh©n cïng c¸c c¬ quan tõ c¸c vïng kh¸c ®· ®æ x« tíi Sa Pa ®Çu t x©y dùng vµ tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng kinh doanh bu«n b¸n hay dÞch vô kh¸c nhau phôc vô du lÞch. Cuéc sèng cña Sa Pa trë nªn s«i ®éng, hoµ nhËp chung vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ - x· héi cña ®Êt níc. Hµng ho¸ ë ®©y trë nªn phong phó h¬n. Do ®iÒu kiÖn cung cÇu ®îc c¶i thiÖn mµ c¸c hµng ho¸ tõ n¬i kh¸c tíi Sa Pa trë nªn rÎ h¬n, dÔ mua h¬n. PhÇn lín nh÷ng ngêi d©n cò cña thÞ trÊn kh«ng muèn bá lì c¬ héi khai th¸c lîi Ých tõ du lÞch. B»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c, hä ®· nç lùc ®Ó tham gia trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp vµo ngµnh c«ng nghiÖp ®Çy bÐo bë nµy. Theo sè liÖu thèng kª cña tØnh, th× sè lîng t th ¬ng vµ dÞch vô t nh©n cña c¶ huyÖn Sa Pa ®· t¨ng tõ 102 hé trong n¨m 1991 lªn 346 hé trong n¨m 1995 hay gÇn 3,4 lÇn trong vßng 4 n¨m . Cã thÓ nãi hÇu hÕt sù thay ®æi nµy ®· x¶y ra trªn ®Þa bµn thÞ trÊn. §Ó ®¸p øng nhu cÇu ph¸t triÓn cña ngµnh du lÞch vµ còng ®Ó t¹o kh¶ n¨ng khai th¸c nguån lîi tõ du lÞch, chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng ®· cã nh÷ng nç lùc trong ®Þnh híng qui ho¹ch, ®Çu t ph¸t triÓn c¸c c¬ së h¹ tÇng vËt chÊt kü thuËt, hÖ thèng ®êng x¸ giao th«ng cho thÞ trÊn vµ c¸c tuyÕn du lÞch chÝnh, x©y dùng mét sè dù ¸n ®Çu t ph¸t triÓn c¸c ®iÓm du lÞch. ViÖc cÊp ®iÖn, dÞch vô th«ng tin bu ®iÖn ®· ®îc c¶i thiÖn c¬ b¶n. C¸c vÊn ®Ò cÊp tho¸t níc vµ thu gom r¸c th¶i ®ang trong giai ®o¹n tiÕn hµnh ®Çu t . Mét sè c¬ së dÞch vô v¨n ho¸ vµ kinh tÕ ®· vµ ®ang ®îc thùc hiÖn: chî ®îc x©y xong, nhµ v¨n ho¸ huyÖn ®· ®îc kh¸nh thµnh, s©n vËn ®éng ®ang ®îc dù kiÕn c¶i t¹o. C¸c vên c¶nh, khu du lÞch sinh th¸i, ®µo hå, x©y dùng c«ng viªn ®Òu trong qu¸ tr×nh ®Çu t . ChÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng còng ®ang nç lùc t×m c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý v× sù ph¸t triÓn lµnh m¹nh cña du lÞch. B. Vïng n«ng th«n vµ c¸c d©n téc thiÓu sè:
CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD
-
Thăm Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam
7 p | 322 | 80
-
tiểu luận: Đánh giá thực trạng và giải pháp phát triển du lịch thành phố Cần Thơ
23 p | 323 | 60
-
DÂN TỘC DI
3 p | 151 | 17
-
DÂN TỘC MÃN THANH
3 p | 178 | 13
-
Nghiên cứu giải pháp phát triển các sản phẩm du lịch gắn với đời sống văn hóa cộng đồng tỉnh An Giang thời kì hội nhập
9 p | 145 | 13
-
Du lịch và văn hóa Việt Nam
1029 p | 29 | 10
-
Bản sắc văn hóa của các dân tộc thiểu số với phát triển du lịch cộng đồng
5 p | 84 | 9
-
Du lịch cộng đồng các vùng dân tộc thiểu số góp phần thực hiện tăng trưởng xanh, phát triển bền vững
8 p | 13 | 7
-
Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống các dân tộc thiểu số gắn với phát triển kinh tế du lịch - nhìn từ thực tiễn tỉnh Nghệ An
6 p | 24 | 7
-
Nam Ninh (Trung Quốc) – Thành phố du lịch xanh
3 p | 89 | 5
-
Xóa đói, giảm nghèo gắn với phát triển du lịch ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số ít người ở nước ta
5 p | 11 | 4
-
Du lịch gắn với phát triển kinh tế - xã hội và xây dựng nông thôn mới ở Tây Nguyên
6 p | 41 | 3
-
Đánh giá của du khách đối với các điểm đến du lịch văn hóa Chăm: So sánh giữa An Giang và Miền Trung
17 p | 49 | 3
-
Thực trạng phát triển du lịch dựa vào cộng đồng của dân tộc Cơ Tu tại xã Ta-Bhing, huyện Nam Giang, tỉnh Quảng Nam
9 p | 40 | 3
-
Bảo tồn và phát huy di sản văn hóa dân tộc Thái gắn với khu du lịch đồi thông, bản áng ở xã Đông Sang, huyện Mộc Châu, Sơn La
5 p | 5 | 2
-
Tềm năng và giải pháp phát triển du lịch các huyện miền núi phía tây Quảng Nam gắn liền với bảo tồn giá trị văn hoá các dân tộc và xoá đói giàm nghèo bền vững
7 p | 74 | 1
-
Nghiên cứu bước đầu về dịch vụ văn hóa một số loài cá trong phát triển du lịch gắn với cộng đồng dân tộc thiểu số tỉnh Lào Cai
8 p | 14 | 0
Chịu trách nhiệm nội dung:
Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA
LIÊN HỆ
Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM
Hotline: 093 303 0098
Email: support@tailieu.vn