Giáo dục môi trường - Khám phá thiên nhiên

Chia sẻ: Nguyen Lan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:128

Thêm vào BST

Báo xấu

183
lượt xem 82
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu Khám phá thiên nhiên được biên soạn với hai mục đích chính. Mục đích thứ nhất là nhằm tăng cường tăng cường năng lực cho giáo viên trong việc xây dựng các chương trình giáo dục môi trường. Mục đích thứ hai là nhằm bồi dưỡng cho trẻ em để khi trưởng thành các em có thể theo đuổi cách sống hòa hợp, bảo vệ môi trường thiên nhiên.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo dục môi trường - Khám phá thiên nhiên

C¨ quan xu†t b∂n : Qu¸ QuËc t’ v“ B∂o v÷ Thi™n nhi™n - WWF Ch≠¨ng tr◊nh ß´ng D≠¨ng, Hµ NÈi, Vi÷t Nam Quy Æﬁnh sao chäp: C„ th” sao chäp, tr›ch d…n cuËn s∏ch nµy nhªm phÙc vÙ hoπt ÆÈng gi∏o dÙc ho∆c v◊ c∏c mÙc Æ›ch phi th≠¨ng mπi kh∏c mµ kh´ng c«n xin phäp WWF - Ch≠¨ng tr◊nh ß´ng D≠¨ng, tuy nhi™n c«n ghi r‚ nguÂn tµi li÷u khi sao chäp hay tr›ch d…n. Tr›ch d…n: Matarasso, M. Nguy‘n Vi÷t DÚng vµ ßÁ Thﬁ Thanh Huy“n. 2003. Kh∏m ph∏ Thi™n nhi™n: H≠Ìng d…n th˘c hi÷n hoπt ÆÈng gi∏o dÙc m´i tr≠Íng vÌi h‰c sinh. Hµ NÈi. WWF Ch≠¨ng tr◊nh ß´ng D≠¨ng. Xu†t b∂n l«n Æ«u: 2003 Thi’t k’: Erika Gildersleeve ßﬁa chÿ li™n h÷: WWF Ch≠¨ng tr◊nh ß´ng D≠¨ng 53 Tr«n PhÛ, Hµ NÈi, Vi÷t Nam ßi÷n thoπi: +84 4 7338387 Fax: +84 4 7338388 Email: Public@wwfvn.org.vn Website: http://www.wwfindochina.org Nhµ xu†t b∂n Lao ÆÈng Gi†y phäp xu†t b∂n sË: 201-1565/XB c†p ngµy 31/12/2002 SË l≠Óng xu†t b∂n: 250 cuËn, khÊ: 21,5 x 28cm In tπi C´ng ty In C´ng Æoµn VN, th∏ng 3/2003
LÍI C∂M ¨N CÔng vÌi nh˜ng †n ph»m kh∏c trong bÈ tµi li÷u gi∏o dÙc m´i tr≠Íng do WWF Ch≠¨ng tr◊nh ß´ng D≠¨ng bi™n soπn, cuËn s∏ch nµy dµnh t∆ng chﬁ Nguy‘n M¸ Hπnh, mÈt ng≠Íi bπn y™u qu˝ cÒa chÛng t´i. Lﬂng nhi÷t huy’t, s˘ tÀn t©m v◊ s˘ nghi÷p gi∏o dÙc m´i tr≠Íng vµ t◊nh y™u th≠¨ng con ng≠Íi cÒa chﬁ Æ∑ truy“n c∂m h¯ng cho chÛng t´i trong tıng trang s∏ch. CuËn s∏ch nµy Æ≠Óc bi™n soπn vµ xu†t b∂n th´ng qua s˘ tµi trÓ cÒa D˘ ∏n b∂o tÂn V≠Ín quËc gia C∏t Ti™n, cÔng vÌi s˘ Òng hÈ nhi÷t t◊nh cÒa ´ng Gert Polet, CË v†n tr≠Îng D˘ ∏n vµ ´ng Tr«n V®n MÔi, Gi∏m ÆËc V≠Ín quËc gia C∏t Ti™n. ChÛng t´i xin ch©n thµnh c∂m ¨n c∏c c∏n bÈ gi∏o dÙc b∂o tÂn V≠Ín quËc gia C∏t Ti™n vµ gi∏o vi™n cÒa 12 tr≠Íng h‰c vÔng Æ÷m Æ∑ tham gia sˆ dÙng thˆ nghi÷m tµi li÷u nµy. ß∆c bi÷t, c∂m ¨n bµ Jane Story Æ∑ giÛp hi÷u Æ›nh b∂n ti’ng Anh, bµ Erika Gildersleeve Æ∑ thi’t k’ ph«n tr◊nh bµy cho cuËn s∏ch. CuËi cÔng, chÛng t´i xin gˆi lÍi c∂m ¨n Æ’n t†t c∂ c∏c bπn ÆÂng nghi÷p tπi WWF-Ch≠¨ng tr◊nh ß´ng D≠¨ng Æ∑ Òng hÈ vµ hÓp t∏c chÛng t´i trong c´ng t∏c gi∏o dÙc m´i tr≠Íng.
Muc luc GiÌi thi÷u .................................................................... 2 Hoπt ÆÈng 1: S˘ h◊nh thµnh Tr∏i ß†t vµ c∏c sinh vÀt Æ«u ti™n................................................... 7 Hoπt ÆÈng 2. C∏c khu sinh h‰c tr™n Tr∏i ß†t .................. 11 Hoπt ÆÈng 3. Kh∏i ni÷m ßa dπng sinh h‰c ...................... 19 Hoπt ÆÈng 4. CuÈc phi™u l≠u cÒa n≠Ìc ......................... 27 Hoπt ÆÈng 5. N®ng l≠Óng tı Æ©u? ................................. 31 Hoπt ÆÈng 6. Kh› hÀu vµ c©y xanh ................................. 35 PO Hoπt ÆÈng 7. S˘ th›ch nghi cÒa th˘c vÀt ......................... 39 Hoπt ÆÈng 8. Ngu˛ trang .............................................. 43 Hoπt ÆÈng 9. ßÈng vÀt ®n thﬁt vµ con mÂi ..................... 45 Hoπt ÆÈng 10. ßi t◊m n¨i sËng ...................................... 49 Hoπt ÆÈng 11. Quan h÷ gi˜a c∏c loµi sinh vÀt ................. 51 Hoπt ÆÈng 12. Mπng l≠Ìi s˘ sËng .................................. 53 Hoπt ÆÈng 13. Hoπt ÆÈng cÒa h÷ sinh th∏i ..................... 61 Hoπt ÆÈng 14. Ki”m so∏t x„i mﬂn ................................. 69 Hoπt ÆÈng 15. Vﬂng ÆÍi ............................................... 71 Hoπt ÆÈng 16. ßo chi“u cao c©y ................................... 77 Hoπt ÆÈng 17. T´i lµ ai ? .............................................. 79 Hoπt ÆÈng 18. D©n sË vµ Tr∏i ß†t ................................. 81 Hoπt ÆÈng 19. M˙ t´m vµ c∏c h÷ sinh th∏i ..................... 87 Hoπt ÆÈng 20. V®n ho∏ vµ m´i tr≠Íng ........................... 93 Hoπt ÆÈng 21. Bπn ngh‹ g◊ v“ loµi g†u? .......................... 99 Hoπt ÆÈng 22. Khai th∏c tµi nguy™n thi™n nhi™n ............. 103 Hoπt ÆÈng 23. MËi Æe doπ ÆËi vÌi c∏c loµi sinh vÀt ........ 109 Hoπt ÆÈng 24. Bπn quan t©m tÌi r∏c Æ’n Æ©u? ............... 113 Ò ph©n xanh ......................................... 117 Hoπt ÆÈng 25. U Hoπt ÆÈng 26. T≠ v†n x©y nhµ ...................................... 121 Hoπt ÆÈng 27. Ra quy’t Æﬁnh d˘ ∏n lµm Æ≠Íng ............... 125 Hoπt ÆÈng 28. B∏o t≠Íng Xanh ..................................... 129 Hoπt ÆÈng 29. Kh∏m ph∏ thi™n nhi™n ............................ 131
Gioi thieu S ˘ nghi÷p b∂o tÂn thi™n nhi™n l©u dµi chÿ c„ th” Æi Æ’n thµnh c´ng khi m‰i c∏ nh©n Æ“u c„ tr∏ch nhi÷m b∂o v÷ c∏c nguÂn tµi nguy™n Æa dπng sinh h‰c. ß” khuy’n kh›ch con ng≠Íi thay ÆÊi hµnh vi vµ tham gia vµo hoπt ÆÈng b∂o tÂn, mÁi c∏ nh©n c«n c„ ba Æi“u. Th¯ nh†t, h‰ c«n ph∂i th†y r‚ vµ hi”u r‚ nh˜ng v†n Æ“ mµ con ng≠Íi vµ m´i tr≠Íng Æang ph∂i ÆËi m∆t. Th¯ hai, h‰ c«n bi’t chæc h‰ sœ Æ≠Óc lÓi g◊ n’u ph∂i thay ÆÊi vµ ph∂i g∏nh chﬁu nh˜ng hÀu qu∂ g◊ n’u h‰ kh´ng thay ÆÊi. Vµ cuËi cÔng, h‰ c«n c„ nh˜ng gi∂i ph∏p thay th’ cho lËi sËng ∂nh h≠Îng ti™u c˘c Æ’n m´i tr≠Íng nh≠ hi÷n nay mµ lÓi ›ch cÒa h‰ v…n Æ≠Óc Æ∂m b∂o. Nh˜ng nguy™n tæc nµy th˘c s˘ ÆÛng Ææn cho c∂ ng≠Ïi lÌn l…n trŒ em. Tı bao l©u nay, chÛng ta v…n th≠Íng quan ni÷m “TrŒ em ch›nh lµ T≠¨ng lai”. ThÀt ch› l˝ khi nhæc lπi Æi“u nµy vµ chÛng t´i thÀt s˘ r†t t©m Ææc vÌi nhÀn xät Æ„. DÔ sÌm hay muÈn th◊ trŒ em cÚng sœ lµ ng≠Íi Æ¯ng ra g∏nh v∏c tr∏ch nhi÷m b∂o v÷ m´i tr≠Íng. CÔng vÌi th’ h÷ cha anh, t≠¨ng lai cÒa s˘ nghi÷p nµy tu˙ thuÈc vµo c∏c th’ h÷ con em vµ ch∏u chæt cÒa chÛng ta trong nÁ l˘c nhªm Æ∏p ¯ng c∏c nhu c«u cÒa cuÈc sËng hµng ngµy, ÆÂng thÍi b∂o v÷ Æ≠Óc m´i tr≠Íng cÒa Tr∏i ß†t nµy. Th´ng th≠Íng, trŒ em h‰c tÀp vµ l‹nh hÈi th´ng qua nh˜ng Æi“u c∏c em nh◊n vµ nghe th†y. Tı khi sinh ra cho Æ’n Æ’n tuÊi tr≠Îng thµnh, vi÷c h‰c cÒa trŒ em bæt Æ«u bªng Æﬁnh h◊nh ˝ t≠Îng, ti’p Æ„ h‰c c∏ch ph©n t›ch b∂n ch†t s˘ vi÷c vµ sau Æ„ Æ≠a ra c∏c quy’t Æﬁnh. Nh˜ng ki’n th¯c mµ trŒ em h‰c Æ≠Óc h´m nay sœ tπo d˘ng n“n t∂ng cho quan Æi”m vµ gi∏ trﬁ mµ c∏c em sœ theo ÆuÊi trong t≠¨ng lai. V◊ th’, Æi“u c†p thi’t lµ chÛng ta ph∂i ti’p tÙc dπy cho trŒ em v“ m´i tr≠Íng, mang Æ’n cho c∏c em nh˜ng c¨ hÈi kh∏m ph∏ th˘c t’ thi™n nhi™n vµ tπo d˘ng cho c∏c em mËi quan t©m Æ’n m´i tr≠Íng. ChÛng ta cÚng ph∂i trang bﬁ cho trŒ em nh˜ng k¸ n®ng c«n thi’t Æ” c∏c em trÎ n™n nh˜ng c´ng d©n c„ tr∏ch nhi÷m vµ bi’t sËng hµi hoµ vÌi thi™n nhi™n. - Kh∏m ph∏ Thi™n nhi™n: H≠Ìng d…n Th˘c hi÷n Hoπt ÆÈng Gi∏o dÙc M´i tr≠Íng vÌi H‰c sinh -
4 CuËn s∏ch nµy Æ≠Óc bi™n soπn theo hai mÙc Æ›ch Æ∑ Æ≠Óc Æ∆t ra. MÙc Æ›ch th¯ nh†t lµ nhªm t®ng c≠Íng n®ng l˘c cho gi∏o vi™n trong vi÷c x©y d˘ng c∏c ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc m´i tr≠Íng (GDMT) ngoπi kho∏ theo h≠Ìng hµnh ÆÈng cho c∏c tr≠Íng trung h‰c c¨ sÎ. MÙc Æ›ch th¯ hai lµ nhªm bÂi d≠Ïng cho trŒ em Æ” khi tr≠Îng thµnh c∏c em c„ th” theo ÆuÊi c∏ch sËng hoµ hÓp, Æem lπi t∏c ÆÈng c„ lÓi cho th’ giÌi t˘ nhi™n. Trong tµi li÷u nµy c„ 29 hoπt ÆÈng Æ∑ Æ≠Óc thi’t k’, t≠¨ng Æ≠¨ng vÌi sË tu«n h‰c hµng n®m cÒa nhµ tr≠Íng, theo k’ hoπch mÁi tu«n th˘c hi÷n mÈt hoπt ÆÈng. Tµi li÷u h≠Ìng d…n nµy sœ cung c†p cho gi∏o vi™n c∏c c´ng cÙ toµn di÷n Æ” th˘c hi÷n c∏c hoπt ÆÈng h‰c tÀp v“ m´i tr≠Íng mÈt c∏ch th›ch thÛ ÆËi vÌi h‰c sinh. Phﬂng GDMT cÒa WWF-Ch≠¨ng tr◊nh ß´ng D≠¨ng Æ∑ Æ≠a ra c∏c mÙc ti™u gi∂ng dπy d˘a tr™n mÈt phπm vi ti’p cÀn Æa ngµnh cÒa nhi“u l‹nh v˘c mµ chÛng t´i cho rªng ng≠Íi h‰c c«n c„ c∏c ki’n th¯c Æ„, Æ” c„ th” tham gia vµo c´ng t∏c b∂o ÆÂng thi™n nhi™n. C∏c hoπt ÆÈng trong tµi li÷u nµy Æ≠Óc thi’t k’ d˘a tr™n ›t nh†t mÈt mÙc ti™u ki’n th¯c, ÆÂng thÍi mÁi mÙc ti™u ki’n th¯c cÚng Æ≠Óc Æ“ cÀp ›t nh†t mÈt l«n. CuËn gi∏o tr◊nh Æ«y ÆÒ nµy sœ Æem Æ’n cho h‰c sinh s˘ hi”u bi’t toµn di÷n v“ s˘ vÀn hµnh cÒa Tr∏i ß†t, v“ t∏c ÆÈng cÒa con ng≠Íi l™n Tr∏i ß†t vµ nh˜ng hµnh ÆÈng con ng≠Íi c„ th” lµm Æ” b∂o v÷ hµnh tinh sËng nµy. C∏c mÙc ti™u gi∏o dÙc trong tµi li÷u nµy gÂm c„: Khu v˘c vµ vﬁ tr› GiÛp ng≠Íi h‰c c„ Æ≠Óc Æﬁnh h≠Ìng c¨ b∂n v“ m´i tr≠Íng Æﬁa ph≠¨ng vµ quËc gia. ßÂng thÍi, giÛp h‰ nhÀn th¯c Æ≠Óc rªng Tr∏i ß†t - ng´i nhµ cÒa loµi ng≠Íi, hi÷n Æang trÎ n™n ngµy cµng nh· h¨n v“ thÍi gian, kho∂ng c∏ch vµ c∏c nguÂn tµi nguy™n. Kh› quy”n vµ vÚ trÙ GiÛp ng≠Íi h‰c m´ t∂ vµ Æo Æ≠Óc c∏c y’u tË kh› hÀu Æ¨n gi∂n trong m´i tr≠Íng Æﬁa ph≠¨ng, qua Æ„ giÛp h‰ Æ∏nh gi∏ cao vai trﬂ cÒa c∏c y’u tË nµy trong qu∏ tr◊nh s∂n xu†t l≠¨ng th˘c. GiÛp ng≠Íi h‰c hi”u Æ≠Óc vai trﬂ cÒa kh› quy”n ÆËi vÌi ÆÍi sËng cÒa c∏c loµi ÆÈng, th˘c vÀt, ÆÂng thÍi c„ kh∂ n®ng x∏c Æﬁnh Æ≠Óc c∏c khu sinh h‰c ch›nh tπi Æﬁa ph≠¨ng h‰ vµ tr™n th’ giÌi. C∏c dπng Æ†t, thÊ nh≠Ïng vµ kho∏ng vÀt GiÛp ng≠Íi h‰c bi’t rªng Æ†t lu´n vÀn ÆÈng vµ hi”u Æ≠Óc: (a) Æ†t Æ≠Óc h◊nh thµnh nh≠ th’ nµo, (b) Æ†t ch¯a c∏c sinh vÀt vµ giÛp c©y ph∏t tri”n, (c) Æ†t bﬁ x„i mﬂn vµ bπc mµu. H‰ cÚng c«n hi”u Æ≠Óc mËi quan h÷ gi˜a Æ†t vµ c∏c sinh vÀt. ßÂng thÍi cho h‰c vi™n th†y rªng nguÂn tµi nguy™n kho∏ng vÀt tr™n Tr∏i ß†t lµ h˜u hπn. Th˘c vÀt vµ ÆÈng vÀt GiÛp ng≠Íi h‰c bi’t vµ c„ kh∂ n®ng x∏c Æﬁnh v´ sË c∏c loµi ÆÈng, th˘c vÀt trong m´i tr≠Íng sËng cÒa m◊nh. GiÛp h‰ c∂m nhÀn Æ≠Óc ˝ ngh‹a cÒa mπng l≠Ìi s˘ sËng vµ chuÁi th¯c ®n; hi”u Æ≠Óc s˘ t≠¨ng t∏c kh´ng ngıng gi˜a Æ†t, kh› quy”n, th˘c vÀt (t∏c nh©n s∂n xu†t), ÆÈng vÀt vµ con ng≠Íi (t∏c nh©n ti™u thÙ). ßÂng thÍi, h‰ cÚng c«n nhÀn th¯c Æ≠Óc c∏c loµi sinh vÀt nguy c†p Î m¯c ÆÈ Æﬁa ph≠¨ng vµ toµn c«u, c∏c mËi Æe doπ ÆËi vÌi chÛng vµ c∏c bi÷n ph∏p b∂o tÂn. N®ng l≠Óng GiÛp ng≠Íi h‰c nhÀn bi’t s˘ tÂn tπi cÒa n®ng l≠Óng d≠Ìi c∏c dπng kh∏c nhau vµ kh∂ n®ng ki”m so∏t n®ng l≠Óng cÒa con ng≠Íi. GiÛp h‰ hi”u Æ≠Óc c∏c chu tr◊nh n®ng l≠Óng vµ n®ng l≠Óng bæt nguÂn tı m∆t trÍi. GiÛp ng≠Íi h‰c c„ hi”u bi’t v“ nguÂn gËc h◊nh thµnh nhi™n li÷u ho∏ thπch vµ t∏c ÆÈng con ng≠Íi g©y ra do sˆ dÙng loπi nhi™n li÷u nµy. - GiÌi thi÷u -
5 N≠Ìc GiÛp ng≠Íi h‰c hi”u rªng n≠Ìc lµ y’u tË kh´ng th” thi’u ÆËi vÌi s˘ sËng vµ tµi nguy™n n≠Ìc c„ vai trﬂ quan tr‰ng ÆËi vÌi con ng≠Íi. GiÛp h‰ hi”u v“ chu tr◊nh n≠Ìc, nhÀn th¯c Æ≠Óc v†n Æ“ ´ nhi‘m n≠Ìc cÚng nh≠ s˘ c„ hπn cÒa tµi nguy™n n≠Ìc. Con ng≠Íi GiÛp ng≠Íi h‰c hi”u bi’t v“ v®n ho∏ vµ ˝ ngh‹a cÒa n„ trong ÆÍi sËng con ng≠Íi, bi’t r‚ Æ≠Óc con ng≠Íi Æ∑ sËng nh≠ th’ nµo vµ sˆ dÙng c∏c m´i tr≠Íng kh∏c nhau ra sao. Ng≠Íi h‰c sœ Æ≠Óc th†y vi÷c sˆ dÙng tµi nguy™n b“n v˜ng trong c∏c n“n v®n ho∏ kh∏c nhau. GiÛp h‰ n©ng cao nhÀn th¯c v“ s˘ gia t®ng d©n sË vµ t∏c ÆÈng cÒa n„ ÆËi vÌi nguÂn tµi nguy™n tr™n Tr∏i ß†t. Ng≠Íi h‰c cÚng c«n hi”u Æ≠Óc ph≠¨ng th¯c con ng≠Íi sˆ dÙng vµ t∏c ÆÈng Æ’n m´i tr≠Íng trong ÆÍi sËng hµng ngµy. TÊ ch¯c x∑ hÈi GiÛp ng≠Íi h‰c t◊m hi”u tr∏ch nhi÷m vµ Æπo Æ¯c cÒa c∏ nh©n vµ nh„m ng≠Íi ÆËi vÌi m´i tr≠Íng. H‰ c«n ph∂i hi”u t∏c ÆÈng cÒa ch›nh s∏ch, qu∏ tr◊nh hoπch Æﬁnh ch›nh s∏ch vµ bi’t c∏ch tham gia vµo vi÷c x©y d˘ng vµ th˘c hi÷n ch›nh s∏ch. Cung c†p th´ng tin cho ng≠Íi h‰c v“ nh˜ng tÊ ch¯c Æﬁa ph≠¨ng ho∆c quËc t’ hoπt ÆÈng trong l‹nh v˘c m´i tr≠Íng, ÆÂng thÍi giÛp h‰ nhÀn ra vai trﬂ quan tr‰ng cÒa s˘ hÓp t∏c tr‰ng vi÷c gi∂i quy’t c∏c v†n Æ“ m´i tr≠Íng toµn c«u. GiÛp ng≠Íi h‰c hi”u Æ≠Óc t«m quan tr‰ng cÒa luÀt ph∏p vµ nh˜ng quy Æﬁnh ph∏p luÀt v“ b∂o v÷ thi™n nhi™n c†p Æﬁa ph≠¨ng, khu v˘c vµ quËc gia. Kinh t’ GiÛp ng≠Íi h‰c hi”u Æ≠Óc rªng trong m‰i x∑ hÈi, c∏c nhu c«u v“ ®n, m∆c vµ Î Æ“u c„ mËi li™n h÷ ch∆t chœ vÌi c∏c nguÂn tµi nguy™n sΩn c„, vµ con ng≠Íi c«n ph∂i thay ÆÊi hµnh vi Æ” gi∂m bÌt c∏c t∏c ÆÈng l™n m´i tr≠Íng. H‰ c«n ph∂i nhÀn th¯c Æ≠Óc c¨ c†u tµi nguy™n trong c∏c l‹nh v˘c n´ng nghi÷p, l©m nghi÷p, ng≠ nghi÷p, khai th∏c m·, s∂n xu†t hµng ho∏, dﬁch vÙ vµ giao th´ng - vÀn t∂i... Th»m m¸, Æπo Æ¯c vµ v®n h‰c Ng≠Íi h‰c c«n bi’t c∏ch sˆ dÙng c∏c loπi h◊nh ngh÷ thuÀt tr˘c quan vµ ©m nhπc Æ” m´ t∂ vµ di‘n gi∂i v“ m´i tr≠Íng. GiÛp h‰ t›ch lu¸ vËn tı c¨ b∂n v“ m´i tr≠Íng. M´i tr≠Íng nh©n tπo GiÛp ng≠Íi h‰c nhÀn th¯c Æ≠Óc t∏c ÆÈng cÒa vi÷c vi÷c x©y d˘ng nhµ cˆa vµ c∏c c´ng tr◊nh x∑ hÈi Æ’n m´i tr≠Íng t˘ nhi™n. (Chÿnh l˝ tı tµi li÷u cÒa NAEE, 1976) Phﬂng GDMT cÒa WWF Ch≠¨ng tr◊nh ß´ng D≠¨ng Æ∑ hÓp t∏c vÌi V≠Ín quËc gia C∏t Ti™n Æ” bi™n soπn vµ ph∏t hµnh tµi li÷u nµy. CuËn s∏ch nµy lµ mÈt ph«n trong bÈ †n ph»m GDMT cÔng Æ≠Óc ban hµnh. Ba cuËn kh∏c trong bÈ s∏ch nµy lµ: Gi∏o dÙc M´i tr≠Íng: H≠Ìng d…n tÀp hu†n cho tÀp hu†n vi™n; C»m nang N´ng l©m k’t hÓp: MÈt c´ng cÙ gi∏o dÙc m´i tr≠Íng tπi cÈng ÆÂng; vµ Gi∏m s∏t & ß∏nh gi∏ ch≠¨ng tr◊nh gi∏o dÙc m´i tr≠Íng tπi cÈng ÆÂng. ChÛng t´i hi v‰ng c∏ch ti’p cÀn chÒ Æπo trong c∏c tµi li÷u nµy sœ cung c†p cho c∏c c¨ quan ch›nh phÒ, phi ch›nh phÒ vµ c∏c nhµ tµi trÓ mÈt ph≠¨ng ph∏p s∏ng tπo ÆËi vÌi c´ng t∏c b∂o tÂn, vµ mong muËn n„ sœ Æ≠Óc xem xät trong qu∏ tr◊nh x©y d˘ng c∏c k’ hoπch vµ ch›nh s∏ch m´i tr≠Íng. - Kh∏m ph∏ Thi™n nhi™n: H≠Ìng d…n Th˘c hi÷n Hoπt ÆÈng Gi∏o dÙc M´i tr≠Íng vÌi H‰c sinh -
h o π t Æ È n g 1 Su hinh thanh Trai Dat va cac sinh vat dau tien Thong tin co so < G S˘ h◊nh thµnh Tr∏i ß†t i∂ thuy’t cho rªng c∏ch Æ©y 12 t˚ n®m, trong vÚ trÙ Æ∑ x∂y ra mÈt "VÙ nÊ lÌn" vµ tπo ra v´ sË c∏c m∂nh vÏ vÚ trÙ. ß„ lµ nh˜ng m∂nh, khËi Æ≠Óc tπo thµnh Muc tieu: tı c∏c hπt vÀt ch†t Î th” kh› nh· nh≠ Æ«u kim. Sau vÙ nÊ nµy, vÚ trÙ bæt Æ«u nÎ ra vµ h◊nh GiÛp h‰c sinh c„ hi”u bi’t thµnh c∏c hÁn hÓp cÒa Æ∏, b®ng, bÙi vµ kh›. c¨ b∂n v“ qu∏ tr◊nh h◊nh Kho∂ng 4,5 t˚ n®m tr≠Ìc Æ©y, do c∏c m∂nh vÏ thµnh Tr∏i ß†t vµ c∏c sinh vÚ trÙ va vµo nhau n™n Æ∏, b®ng vµ bÙi Æ∑ k’t vÀt Æ«u ti™n. hÓp vÌi nhau thµnh mÈt khËi vÀt ch†t lÌn. KhËi MÙc ti™u ki’n th¯c: vÀt ch†t nµy ch›nh lµ dπng Æ«u ti™n cÒa Tr∏i Khu v˘c vµ vﬁ tr› ß†t. LÛc nµy, Tr∏i ß†t cﬂn r†t n„ng (kho∂ng K¸ n®ng: 5000oC). Khi b“ m∆t Tr∏i ß†t nguÈi d«n, s˘ Thu thÀp vµ ph©n t›ch th´ng ch™nh l÷ch nhi÷t ÆÈ gi˜a b“ m∆t vµ trong lﬂng tin, Æ‰c hi”u, nghi™n c¯u vµ Tr∏i ß†t khi’n nhi÷t trong lﬂng Tr∏i ß†t tho∏t ra lµm vi÷c nh„m. ngoµi vµ tπo ra hoπt ÆÈng cÒa nÛi lˆa. NÛi lˆa ThÍi gian: phun trµo kÃm theo kh› vµ h¨i n≠Ìc Æ∑ tπo ra n≠Ìc vµ kh´ng kh› (Ni t¨ vµ ´ x›t c∏c bon, ch≠a MÈt tu«n chu»n bﬁ vµ 55 phÛt c„ oxy). tr™n lÌp. Kho∂ng 3,5 t˚ n®m tr≠Ìc Æ©y, b“ m∆t Tr∏i ß†t trÎ n™n Gi∏o cÙ: lπnh h¨n. C∏c Æπi d≠¨ng Æ≠Óc h◊nh thµnh vµ nh˜ng s˘ C∏c b∂n ph´ t´ træc nghi÷m sËng nh· bä Æ«u ti™n bæt Æ«u xu†t hi÷n. ß„ lµ nh˜ng c¨ Chu»n bﬁ: th” sËng mÈt t’ bµo giËng nh≠ c∏c vi khu»n l™n men dÔng trong s∂n xu†t b∏nh m◊ ngµy nay. Nh˜ng c¨ th” C∏c b∂n ph´ t´ træc nghi÷m Æ¨n bµo nµy kh´ng c„ nh©n, sËng k˛ kh› trong c∏c Æπi d≠¨ng d≠Ìi c∏c Æi“u ki÷n khæc nghi÷t nh≠ n„ng, b„ng tËi vµ chﬁu t∏c ÆÈng lÌn cÒa tia c˘c t›m tı m∆t trÍi. D«n d«n, c∏c vi khu»n nµy cÔng vÌi t∂o lÙc c„ kh∂ n®ng - Kh∏m ph∏ Thi™n nhi™n: H≠Ìng d…n Th˘c hi÷n Hoπt ÆÈng Gi∏o dÙc M´i tr≠Íng vÌi H‰c sinh -
8 chuy”n kh› c∏c bon n›c, n≠Ìc vµ ∏nh s∏ng m∆t trÍi thµnh kh› ´ xy th´ng qua qu∏ tr◊nh quang hÓp. Kho∂ng 545 tri÷u n®m tr≠Ìc Æ©y, nh˜ng c≠ d©n cÒa Æπi d≠¨ng nµy Æ∑ ti’n ho∏ tı dπng nguy™n thu˚ nh†t sang dπng c¨ th” Æa bµo. S˘ xu†t hi÷n cÒa kh› oxy trong kh› quy”n Æ∑ tπo m´i tr≠Íng sËng cho c∏c loµi sinh vÀt tr™n Tr∏i ß†t. Kho∂ng 460-440 tri÷u n®m tr≠Ìc Æ©y, c∏c loµi th˘c vÀt vµ ÆÈng vÀt kh´ng x≠¨ng sËng Æ∑ bæt Æ«u di c≠ l™n cπn. Sau Æ„, c∏ch Æ©y kho∂ng 320 tri÷u n®m, c∏c loµi th˘c vÀt ph∏t tri”n mπnh mœ khæp n¨i vµ tπo thµnh nh˜ng khu rıng Æ«u ti™n tr™n Tr∏i ß†t nµy. CÔng vÌi s˘ ph∏t tri”n cÒa c∏c khu rıng nµy, hµm l≠Óng ´xy trong kh´ng kh› Æ∑ t®ng cao nhanh ch„ng, thÀm ch› cao h¨n hµm l≠Óng ´xy trong kh´ng kh› ngµy nay. Hµm l≠Óng ´xy trong kh´ng kh› cao d…n Æ’n s˘ xu†t hi÷n cÒa nhi“u loµi ÆÈng vÀt kh∏c nhau nh≠ ÆÈng vÀt l≠Ïng c≠ vµ bﬂ s∏t - nh˜ng sinh vÀt c„ x≠¨ng sËng, ÆŒ tr¯ng Æ«u ti™n. ThÍi k˙ nµy cÚng ghi nhÀn s˘ xu†t hi÷n vµ ph∏t tri”n cÒa khÒng long - loµi bﬂ s∏t khÊng lÂ. Kho∂ng 65 tri÷u n®m tr≠Ìc, khÒng long Æ∑ bﬁ tuy÷t chÒng. Sau Æ„, c∏ch Æ©y 45 tri÷u n®m, c∏c loµi th˘c vÀt c„ hoa, ræn, chim, vµ ÆÈng vÀt c„ vÛ Æ∑ thËng trﬁ Tr∏i ß†t nµy. Theo c∏c nhµ nh©n chÒng h‰c, con ng≠Íi Æ«u ti™n Æ∑ xu†t hi÷n tr™n Tr∏i ß†t c∏ch Æ©y kho∂ng 2,5 tri÷u n®m tπi Æ´ng Phi vµ con ng≠Íi hi÷n Æπi mÌi chÿ xu†t hi÷n c∏ch Æ©y 100,000 n®m. (Palmer, 2000) Thuy’t tr´i dπt lÙc ßﬁa N®m 1915, Alfred Wegener - mÈt nhµ khoa h‰c ng≠Íi ß¯c, Æ∑ Æ≠a ra l˝ thuy’t v“ Æﬁa l˝ Tr∏i ß†t. Theo thuy’t nµy, ngµy x≠a, Tr∏i ß†t lµ mÈt khËi thËng nh†t c„ t™n lµ lÙc Æﬁa Pangaea. Sau Æ„, lÙc Æﬁa nµy chﬁu t∏c ÆÈng cÒa c∏c l˘c kh∏c nhau, bﬁ vÏ thµnh nhi“u m∂nh vµ cuËi cÔng h◊nh thµnh 7 lÙc Æﬁa nh≠ ngµy nay. Nhi“u n®m sau s˘ xu†t hi÷n l˝ thuy’t cÒa Wegener, c∏c nhµ khoa h‰c Æ∑ Æ≠a ra nhi“u bªng ch¯ng c´ng nhÀn vµ bÊ sung cho thuy’t nµy. Nhi“u nhµ khoa h‰c tr™n th’ giÌi cho rªng Tr∏i ß†t Æ≠Óc tπo thµnh tı mÈt khËi ch†t l·ng n„ng ch∂y b™n trong vµ mÈt lÌp v· b™n ngoµi. LÌp v· b™n ngoµi kh´ng ph∂i lµ mÈt khËi thËng nh†t mµ Æ≠Óc tπo thµnh tı nhi“u m∂nh kh∏c nhau (Æ‹a Æﬁa t«ng). C∏c m∂nh c†u thµnh tı Æ∏ c¯ng nµy tr´i dπt tr™n b“ m∆t cÒa khËi ch†t l·ng n„ng ch∂y trong lﬂng Tr∏i ß†t vµ Æ≠Óc g‰i lµ lÌp v· gi˜a cÒa Tr∏i ß†t. B™n tr™n lÌp v· gi˜a nµy lµ c∏c khËi lÙc Æﬁa. KhËi ch†t l·ng n„ng ch∂y trong lﬂng Tr∏i ß†t kh´ng ngıng vÀn ÆÈng khi’n c∏c m∂nh c†u thµnh v· gi˜a cÒa Tr∏i ß†t bﬁ Æ¯t g∑y vµ tr´i dπt, käo theo Æ„ lµ s˘ di chuy”n cÒa c∏c khËi lÙc Æﬁa b™n tr™n. C∏c m∂nh c†u thµnh lÌp v· gi˜a cÒa Tr∏i ß†t di chuy”n theo 3 ki”u kh∏c nhau; chÛng c„ th” t∏ch gi∑n, Æ©m nhau ho∆c tr≠Ót tr™n nhau. Do c„ s˘ vÀn ÆÈng nµy, c†u tπo Æﬁa l˝ cÒa b“ b∆t Tr∏i ß†t lu´n lu´n thay ÆÊi vµ c∏c lÙc Æﬁa v…n th≠Íng xuy™n di chuy”n mÈt c∏ch chÀm chπp. ßi“u nµy gi∂i th›ch cho s˘ giËng nhau cÒa c∏c ho∏ thπch ÆÈng, th˘c vÀt t◊m th†y Î Ch©u Phi vµ Nam M¸ v◊ 2 lÙc Æﬁa nµy Æ∑ tıng lµ mÈt vµ tr´i v“ 2 ph›a kh∏c nhau. (US Geological Survey. Enchanted Learning) - Hoπt ÆÈng 1: S˘ h◊nh thµnh tr∏i Æ†t vµ c∏c sinh vÀt Æ«u ti™n -
9 Hanh dong Chu»n bﬁ: Photocopy b∂n Æi“u tra Bπn bi’t g◊ v“ s˘ h◊nh thµnh vµ ph∏t tri”n cÒa tr∏i Æ†t Bπn bi’t g◊ v“ s˘ h◊nh thµnh vµ ph∏t tri”n cÒa Tr∏i ß†t? 1. C∏c nhµ khoa h‰c tr™n th’ giÌi cho b) Kh› ´xy (O2) rªng, Tr∏i ß†t Æ∑ Æ≠Óc h◊nh thµnh c∏ch c) N≠Ìc Æ©y: d) ß∏ vµ bÙi a) 2.5 t˚ n®m e) PhËt pho b) 4.5 t˚ n®m f) Anh s∏ng m∆t trÍi c)12 t˚ n®m 6. Theo bπn, sinh vÀt Æ«u ti™n tr™n Tr∏i 2. Theo c∏c nhµ khoa h‰c, ß†t lµ: a) Vﬁ tr› cÒa c∏c lÙc Æﬁa ngµy nay giËng h÷t a) Sinh vÀt Æ¨n bµo (c¨ th” lµ mÈt nh≠ khi Tr∏i ß†t Æ≠Óc h◊nh thµnh. t’ bµo) b) Vﬁ tr› cÒa c∏c lÙc Æﬁa ngµy nay lµ k’t b) Sinh vÀt Æa bµo (c¨ th” c„ tı 2 t’ qu∂ cÒa s˘ tr´i dπt li™n tÙc cÒa c∏c bµo trÎ l™n) lÙc Æﬁa trong mÈt thÍi gian dµi. 7. Tr∏i ß†t Æ≠Óc tπo thµnh bÎi: c) T†t c∂ c∏c lÙc Æﬁa lµ mÈt khËi thËng a) Sinh quy”n, Kh› quy”n vµ Thu˚ nh†t nh≠ng nhi“u vÔng bﬁ bi”n c∂ vµ quy”n Æπi d≠¨ng bao phÒ, tπo ra s˘ ng®n b) Thu˚ quy”n, Sinh quy”n vµ Thπch c∏ch c∏c lÙc Æﬁa. quy”n 3. Trong c∏c hµnh tinh d≠Ìi Æ©y, hµnh c) Sinh quy”n, Kh› quy”n vµ Thπch tinh nµo c„ s˘ sËng? quy”n a) Sao Ho∂ d) Thπch quy”n, Thu˚ quy”n, Kh› b) M∆t Tr®ng quy”n vµ Sinh quy”n c) Tr∏i ß†t 8. Theo bπn, giÌi nµo xu†t hi÷n Æ«u ti™n d) M∆t TrÍi tr™n Tr∏i ß†t? e) Sao ThÊ a) Th˘c vÀt f) Sao MÈc b) ßÈng vÀt 4. C∏c nhµ khoa h‰c cho rªng, s˘ sËng c) ßÈng vÀt vµ th˘c vÀt xu†t hi÷n tr™n Tr∏i ß†t Æ∑ xu†t hi÷n c∏ch Æ©y: cÔng lÛc a) 1 t˚ n®m 9. Theo bπn, n≠Ìc bao phÒ bao nhi™u b) 2,5 t˚ n®m ph«n tr®m di÷n t›ch b“ m∆t Tr∏i ß†t? c) 3,5 t˚ n®m a) 45 - 50% 5. Theo c∏c nhµ khoa h‰c, c∏c y’u tË c«n b) 55 - 60% thi’t cho s˘ xu†t hi÷n cÒa c∏c sinh vÀt c) 70 - 75% Æ«u ti™n tr™n Tr∏i ß†t lµ: d) 80 - 85% a) Kh› Cacbonnic (CO2) - Kh∏m ph∏ Thi™n nhi™n: H≠Ìng d…n Th˘c hi÷n Hoπt ÆÈng Gi∏o dÙc M´i tr≠Íng vÌi H‰c sinh -
10 10. Con ng≠Íi xu†t hi÷n c∏ch Æ©y: 12. KhÒng long Æ∑ bﬁ tuy÷t chÒng c∏ch a) 500,000 n®m Æ©y: b) 2,5 tri÷u n®m a) 5 tri÷u n®m c) 5 tri÷u n®m b) 15 tri÷u n®m f c) 65 tri÷u n®m 11. Trong c∏c c©u sau, c©u nµo lµ ÆÛng? a) C∏c sinh vÀt c„ th” sËng Î ÆÈ cao 6-7 km so vÌi m∆t n≠Ìc bi”n. b) C∏c sinh vÀt c„ th” sËng Î ÆÈ s©u 10 km trong lﬂng Æπi d≠¨ng c) C∏c sinh vÀt c„ th” sËng Î ÆÈ s©u kho∂ng 10 m trong lﬂng Æ†t TI’N HµNH 1. Chia h‰c sinh thµnh c∏c nh„m, mÁi nh„m kho∂ng 3 ho∆c 4 em. Ph∏t cho mÁi nh„m mÈt b∂n træc nghi÷m Bπn bi’t g◊ v“ s˘ h◊nh thµnh vµ ph∏t tri”n cÒa Tr∏i ß†t? Y™u c«u c∏c nh„m nghi™n c¯u vµ t◊m c©u tr∂ lÍi trong vﬂng 1 tu«n. 2. MÈt tu«n sau, gi∏o vi™n cho c∏c nh„m tr◊nh bµy k’t qu∂ træc nghi÷m cÒa nh„m. H≠Ìng d…n h‰c sinh th∂o luÀn nh˜ng nÈi dung li™n quan Æ’n bµi træc nghi÷m, v› dÙ, c∏c s˘ ki÷n khi’n Tr∏i ß†t c„ h◊nh dπng nh≠ ngµy nay (VÙ nÊ lÌn, s˘ xu†t hi÷n cÒa c∏c loµi th˘c vÀt, ÆÈng vÀt Æ«u ti™n, s˘ xu†t hi÷n cÒa con ng≠Íi, thÍi k˙ B®ng hµ vµ s˘ tuy÷t chÒng cÒa khÒng long). Nhæc lπi cho h‰c sinh nh˜ng kh∏i ni÷m c¨ b∂n v“ s˘ h◊nh thµnh Tr∏i ß†t vµ s˘ tr´i dπt lÙc Æﬁa. Æ∏p ∏n træc nghi÷m C©u 1: b C©u 2: b C©u 3: c C©u 4: c C©u 5: c C©u6: a C©u 7: d C©u 8: a C©u 9: c C©u 10: b C©u 11: t†t c∂ C©u 12: c - Hoπt ÆÈng 1: S˘ h◊nh thµnh tr∏i Æ†t vµ c∏c sinh vÀt Æ«u ti™n -
h o π t Æ È n g 2 Cac khu sinh hoc tren trai dat Thong tin co so Khu sinh h‰c n T r∏i ß†t lµ mÈt hµnh tinh sËng gÂm c„ Sinh quy”n, Kh› quy”n (kh›), Thu˚ quy”n (n≠Ìc) vµ Thπch quy”n (Æ†t vµ Æ∏). Tr∏i ß†t c„ c∏c khu sinh h‰c kh∏c nhau hay cﬂn g‰i lµ c∏c Æπi qu«n x∑. MÁi khu sinh h‰c c„ c∏c loµi ÆÈng, th˘c vÀt vµ Æi“u ki÷n m´i tr≠Íng t≠¨ng ÆËi ÆÂng nh†t. Muc tieu: C∏c khu sinh h‰c nµy Æ≠Óc Æ∆c tr≠ng bÎi Æi“u ki÷n nhi÷t ÆÈ, ÆÈ cao, l≠Óng m≠a, nguÂn n≠Ìc vµ l≠Óng GiÛp h‰c sinh hi”u v“ s˘ ph©n n≠Ìc c„ trong vÔng. D≠Ìi Æ©y lµ mÈt sË khu sinh chia c∏c khu sinh h‰c cÚng h‰c ch›nh tr™n Tr∏i ß†t. nh≠ vﬁ tr› cÒa c∏c khu sinh h‰c kh∏c nhau tr™n Tr∏i ß†t. ßÂng r™u (tundra) ßÂng r™u lµ vÔng ÆÂng bªng kh´ng c©y cËi, ph©n bË Î MÙc ti™u ki’n th¯c: kho∂ng 70 ÆÈ v‹ Bæc vµ Nam tπi c∏c khu v˘c nh≠ B®ng ß∂o, Khu v˘c vµ vﬁ tr› Bæc ¢u, Xib™ri vµ bæc CanaÆa. Khu sinh h‰c nµy Æ≠Óc Æ∆c tr≠ng bÎi s˘ gi∏ lπnh khæc nghi÷t, s≠¨ng mÔ, l≠Óng m≠a K¸ n®ng: th†p vµ mÔa sinh tr≠Îng ngæn. C∏c loµi th˘c vÀt phÊ bi’n trong khu sinh h‰c nµy lµ r™u, Æﬁa y vµ c·. C∏c loµi ÆÈng vÀt Vœ b∂n ÆÂ, tÊ ch¯c, lµm vi÷c th≠Íng g∆p lµ h≠¨u, g†u Bæc c˘c, ch„ s„i, c∏o, th· vµ chim nh„m. c∏nh cÙt. ThÍi gian: Rıng l∏ kim 90 phÛt. Nªm gi∏p vÔng ÆÂng r™u v“ ph›a nam, khu sinh h‰c nµy ph©n bË Î c∏c v‹ ÆÈ kho∂ng 60 Æ’n 50 ÆÈ ∏ v‹ Bæc, tπi c∏c khu Gi∏o cÙ: v˘c nh≠ Bæc M¸, Nam ¢u vµ Ch©u A. Rıng l∏ kim cﬂn ph©n bË tπi c∏c Æai cao cÒa vÔng kh› hÀu ´n ÆÌi vµ nhi÷t ÆÌi. B∂n ÆÂ th’ giÌi khÊ lÌn, s∏ch Th∂m th˘c vÀt Æ∆c tr≠ng lµ rıng l∏ kim th≠Íng xanh, bao ßﬁa l˝ lÌp 6, bÛt ch◊ ho∆c bÛt gÂm c∏c loµi nh≠ th´ng, v©n sam vµ linh sam. ß†t Æai trong dπ. khu v˘c th≠Íng xuy™n bﬁ b®ng, tuy’t bao phÒ vµ c„ ÆÈ chua lÌn khi’n cho r†t ›t c· ho∆c c©y bÙi c„ th” sinh sËng. Tuy Chu»n bﬁ vÀy, n†m vµ Æﬁa y v…n c„ kh∂ n®ng ph∏t tri”n mπnh mœ. C∏c Ph´ t´ ph«n Th´ng tin c¨ sÎ loµi ÆÈng vÀt th≠Íng g∆p trong khu v˘c lµ th·, ch„ s„i, g†u Æ” ph∏t cho c∏c nh„m. vµ linh mi™u. VÔng rıng l∏ kim rÈng nh†t lµ Xib™ri vÌi di÷n t›ch kho∂ng 85 tri÷u km2. - Kh∏m ph∏ Thi™n nhi™n: H≠Ìng d…n Th˘c hi÷n Hoπt ÆÈng Gi∏o dÙc M´i tr≠Íng vÌi H‰c sinh -
12 Rıng ´n ÆÌi GiÌi hπn trong phπm vi kho∂ng 30-45 ÆÈ v‹ Bæc tπi vÔng Bæc M¸ vµ kho∂ng 60 ÆÈ v‹ Bæc tπi Ch©u ¢u vµ Ch©u A. ∏ Khu sinh h‰c nµy ph©n bË tπi vÔng t©y vµ trung ¢u, Æ´ng Bæc M¸, Æ´ng Trung QuËc, NhÀt B∂n vµ Hµn QuËc. Th∂m th˘c vÀt Æi”n h◊nh lµ rıng rÙng l∏ vÌi c∏c loµi c©y nh≠ si, s’n Æ·, th´ng træng, phong, th´ng Æ· vµ c∏c loµi th˘c vÀt th≠Íng xanh nh≠ tuy’t tÔng, th´ng vµ thu˚ tÔng. D≠Ìi t∏n lµ c∏c loµi c©y bÙi vµ th˘c vÀt c„ hoa. H÷ ÆÈng vÀt giµu c„ v“ sË l≠Óng vÌi c∏c loµi nh≠ th·, s„c, h≠¨u, s„i, c∏o, linh mi™u, g†u vµ chim. Rıng c©y gÁ r∂i r∏c vµ c©y bÙi ßﬁa Trung H∂i Khu sinh h‰c nµy giÌi hπn trong kho∂ng 30-40 ÆÈ v‹ Bæc vµ Nam b∏n c«u; ph©n bË tπi ßﬁa Trung H∂i, Æ´ng nam Hoa K˙, trung Chi l™, nam Australia vµ mÚi Nam Phi. Th∂m th˘c vÀt bao gÂm c∏c loπi c©y bÙi th†p th≠Íng xanh, c„ kh∂ n®ng chﬁu hπn tËt nhÍ l∏ dµy vµ bÈ r‘ ®n s©u xuËng lﬂng Æ†t. Hπt c©y c„ kh∂ n®ng chﬁu lˆa cao giÛp th˘c vÀt th›ch nghi vÌi hi÷n t≠Óng ch∏y rıng th≠Íng x∂y ra trong khu v˘c. Rıng m≠a nhi÷t ÆÌi Khu sinh h‰c nµy giÌi hπn trong phπm vi 23.5 ÆÈ v‹ Bæc vµ Nam b∏n c«u. Rıng m≠a nhi÷t ÆÌi ph©n bË Î c∏c l≠u v˘c s´ng Amazon vµ s´ng Oricono; d‰c theo bÍ Th∏i B◊nh D≠¨ng tπi Nam M¸; Trung M¸; käo dµi tı T©y Phi Æ’n c∏c n≠Ìc ph›a ß´ng nh≠ C´ng G´, mÈt ph«n Ru-an-Æa vµ U-gan-Æa; phÊ bi’n Î c∏c n≠Ìc ß´ng Nam A∏ tı Æ´ng An † ßÈ Æ’n Vi÷t Nam, Philippine, Indonesia, Borneo, Papua New Guinea vµ mÈt ph«n Australia. ß©y lµ nh˜ng khu rıng giµu loµi vÌi l≠Óng m≠a hµng n®m kho∂ng 1500 Æ’n 4500 mm vµ nhi÷t ÆÈ trung b◊nh lµ 250C. Th∂m th˘c vÀt th≠Íng c„ nhi“u t«ng, t∏n khi’n ∏nh s∏ng kh´ng th” xuy™n tÌi c∏c t«ng rıng th†p. Th˘c vÀt Æ∆c tr≠ng trong rıng lµ c∏c loµi c©y th≠Íng xanh; t«ng v≠Ót t∏n c„ th” gÂm mÈt sË loµi rÙng l∏ theo mÔa. Trong rıng cﬂn c„ r†t nhi“u loµi d©y leo th©n gÁ, th˘c vÀt k˝ sinh (th˘c vÀt sËng tr™n cµnh c©y kh∏c), c∏c c©y bÙi nh· vµ c·, hoa. ß†t rıng th≠Íng nghÃo dinh d≠Ïng vÌi ÆÈ chua cao vµ t«ng Æ†t m·ng. H÷ ÆÈng vÀt rıng r†t Æa dπng, phong phÛ vÌi nhi“u loµi c´n trÔng, ÆÈng vÀt lÌn ®n c·, thÛ m„ng guËc, linh tr≠Îng vµ chim. Rıng ngÀp m∆n Khu sinh h‰c nµy ph©n bË trong kho∂ng tı 32 ÆÈ v‹ Bæc Æ’n 38 ÆÈ v‹ Nam, d‰c theo vÔng ven bÍ bi”n cÒa c∏c vÔng nhi÷t ÆÌi thuÈc Ch©u Phi, An † ßÈ, ß´ng Nam A∏ vµ Ch©u M¸. Rıng ngÀp m∆n th≠Íng ph∏t tri”n tπi vÔng chuy”n ti’p gi˜a Æ†t li“n vµ bi”n; Æ∆c tr≠ng bÎi c∏c loµi th˘c vÀt c„ r‘ thÎ vµ c„ kh∂ n®ng l‰c muËi - y’u tË quan tr‰ng giÛp chÛng tÂn tπi trong m´i tr≠Íng n≠Ìc m∆n. Th˘c vÀt rıng ngÀp m∆n th≠Íng sËng trong c∏c vÔng Æ†t l«y nh≠ng chÛng cÚng c„ th” ph∏t tri”n tr™n c∏c loπi Æ†t c∏t, than bÔn vµ Æ∏ san h´. L∏ vµ cµnh c©y rÙng ch›nh lµ nguÂn cung c†p ch†t dinh d≠Ïng cho c∏c loµi t∂o, c∏ vµ c∏c loµi ÆÈng vÀt bi”n kh∏c sinh sËng trong rıng. Rıng ngÀp m∆n lµ n¨i c¯ trÛ tπm thÍi cÒa r†t nhi“u loµi chim di c≠; ÆÂng thÍi cÚng lµ n¨i sinh s∂n cÒa nhi“u loµi c∏, t´m vµ ÆÈng vÀt th©n m“m. MÈt sË loµi ÆÈng vÀt kh∏c nh≠ lÓn bi”n, khÿ ®n cua, mÃo c∏, k˙ Æµ, rÔa bi”n cÚng c„ th” sinh sËng trong rıng ngÀp m∆n. - Hoπt ÆÈng hai: C∏c vÔng sinh h‰c tr™n Tr∏i Æ†t -
13 ßÂng c· savan vµ tr∂ng c©y bÙi ´n ÆÌi Khu sinh h‰c nµy ph©n bË chÒ y’u trong khu v˘c tı 28- 60 ÆÈ v‹ Bæc, tπi vÔng trung Bæc M¸, ß´ng ¢u, Trung A,∏ Nga; 28-56 ÆÈ v‹ Nam tπi Nam M¸ vµ 27-33 ÆÈ v‹ Nam tπi Æ´ng nam Australia. Th∂m th˘c vÀt phÊ bi’n trong vÔng lµ c·, mÈt sË loµi th©n th∂o c„ hoa, r†t ›t th˘c vÀt th©n gÁ ho∆c c©y bÙi. Khu sinh h‰c nµy th≠Íng c„ kh› hÀu khæc nghi÷t bÎi mÔa hÃ n„ng vµ mÔa Æ´ng lπnh. ß†t Æai r†t mµu mÏ do qu∏ tr◊nh ph©n hu˚ r‘ c· ch’t di‘n ra mπnh mœ. Ch∏y rıng c„ t∏c ÆÈng lÌn Æ’n vÔng sinh th∏i nµy. ßÈng vÀt th≠Íng g∆p trong vÔng lµ ng˘a hoang, ch„ s„i, th· rıng tai to, h≠¨u, chuÈt, ch„ s„i ÆÂng c·, c∏o, lˆng, ræn vµ chim ≠ng. ßÂng c· savan vµ tr∂ng c©y bÙi nhi÷t ÆÌi Khu sinh h‰c nµy giÌi hπn trong phπm vi tı 25 ÆÈ v‹ Nam Æ’n 28 ÆÈ v‹ Bæc tπi c∏c khu v˘c nh≠ Ch©u Phi, Nam M¸ (Colombia, Venezuela, Brazil, Paraguay, Uruguay, vµ Argentina) vµ bæc Australia. Loπi savan nµy th≠Íng ph©n bË tπi c∏c vÔng kh› hÀu n„ng vÌi mÔa m≠a c„ l≠Óng m≠a hµng n®m kho∂ng 1000-1500 mm, vµ mÔa kh´ hπn käo dµi kÃm theo ch∏y rıng. Th˘c vÀt chÒ y’u lµ c·, c∏c loµi th©n th∂o vµ mÈt sË c©y to nh≠ bao b∏p vµ bπch Æµn. ßÈng vÀt th≠Íng g∆p tπi c∏c th∂o nguy™n Ch©u Phi lµ ng˘a vªn, voi, s¨n d≠¨ng, linh d≠¨ng, tr©u, s≠ tˆ, linh c»u, b∏o vµ ch„ hoang sa mπc Sa mπc chi’m 1/5 di÷n t›ch Æ†t li“n tr™n Tr∏i ß†t. MÈt sË sa mπc lÌn tr™n th’ giÌi lµ Sonoran, Chihuahuan, Mojave vµ Great Basin Î t©y nam Hoa K˙, sa mπc Sahara Î Bæc Phi, sa mπc Kalahari vµ Namib Î Nam Phi, sa mπc Atacama Î Peru vµ Chi L™, sa mπc Gobi Î ∏ Ngoµi ra cﬂn c„ mÈt sË sa mπc lÌn kh∏c Î Mexico, Trung A, Trung A. ∏ b∏n Æ∂o A rÀp, Trung † ßÈ vµ Pakistan. C∏c sa mπc th≠Íng c„ l≠Óng m≠a th†p (d≠Ìi ß´ng, Australia, An 250mm/n®m) vµ bi™n ÆÈ nhi÷t trong ngµy lÌn. ß†t c„ thµnh ph«n c¨ giÌi th´, t«ng Æ†t m·ng vµ kh∂ n®ng gi˜ n≠Ìc käm. Th∂m th˘c vÀt nghÃo nµn vÌi c∏c loµi c©y c„ kh∂ n®ng chﬁu n„ng tËt. Th˘c vÀt th≠Íng c„ th©n dµy, Æ≠Óc bao phÒ bÎi mÈt lÌp s∏p, l∏ bi’n thµnh gai Æ” hπn ch’ tho∏t h¨i n≠Ìc. ßÈng vÀt th≠Íng g∆p trong khu v˘c lµ bﬂ s∏t vµ c∏c loµi ÆÈng vÀt ®n Æ™m. ß©y cÚng lµ n¨i sinh sËng cÒa lπc Æµ, chim, nh÷n vµ nhi“u loµi c´n trÔng kh∏c. S´ng suËi C∏c s´ng lÌn tr™n th’ giÌi lµ s´ng Mississippi Î Hoa K˙, s´ng Amazon Î Nam M¸, s´ng Nile Î Ch©u Phi, s´ng Volga Î Ch©u ¢u vµ s´ng D≠¨ng Tˆ ∏ S´ng vµ suËi lµ dπng thu˚ v˘c n≠Ìc ng‰t ch∂y mÈt chi“u, tı Î Ch©u A. th≠Óng nguÂn tÌi c∏c thu˚ v˘c lÌn h¨n nh≠ Æπi d≠¨ng. NguÂn n≠Ìc ch∂y vµo s´ng suËi th≠Íng lµ b®ng, tuy’t tan vµ c∏c khe n≠Ìc ng‰t. ß∆c t›nh cÒa s´ng suËi th≠Íng thay ÆÊi tı th≠Óng nguÂn tÌi hπ l≠u. Tπi th≠Óng nguÂn, n≠Ìc lπnh h¨n vµ c„ hµm l≠Óng oxy cao h¨n Î hπ l≠u. Trong khi Æ„, tπi c∏c cˆa s´ng, n≠Ìc trÎ n™n †m h¨n vµ hµm l≠Óng oxy gi∂m. Ch›nh Æi“u nµy Æ∑ tπo ra s˘ Æa dπng sinh h‰c kh∏c nhau tπi c∏c vÔng kh∏c nhau trong cÔng mÈt l≠u v˘c s´ng. - Kh∏m ph∏ Thi™n nhi™n: H≠Ìng d…n Th˘c hi÷n Hoπt ÆÈng Gi∏o dÙc M´i tr≠Íng vÌi H‰c sinh -
14 Ao vµ hÂ Ao, hÂ lµ c∏c thu˚ v˘c n≠Ìc t‹nh, Æ≠Óc h◊nh thµnh tπi c∏c vÔng trÚng vµ th≠Íng lµ k’t qu∂ cÒa hoπt ÆÈng b®ng tuy’t, s˘ h◊nh thµnh Æ¯t g∑y Æﬁa ch†t trong qu∏ tr◊nh vÀn ÆÈng cÒa lÌp v· Tr∏i ß†t ho∆c do c∏c Æoπn s´ng uËn khÛc t∏ch rÍi kh·i dﬂng ch∂y ch›nh. MÁi ao, hÂ th≠Íng gÂm 2 ÆÌi ch›nh lµ ÆÌi ven bÍ vµ ÆÌi trung t©m. ßÌi ven bÍ lµ vÔng n≠Ìc n´ng g«n bÍ, n¨i c∏c loµi th˘c vÀt n≠Ìc, ÆÈng vÀt l≠Ïng c≠, Ëc vµ gi∏p x∏c sinh sËng. ßÌi trung t©m lµ vÔng n≠Ìc xa bÍ, n¨i sinh sËng cÒa c∏c loµi th˘c vÀt phÔ du; ÆÂng thÍi cÚng lµ n¨i sinh sËng cÒa nhi“u loµi c∏ n≠Ìc ng‰t. Ngoµi ra, d˘a vµo c≠Íng ÆÈ ∏nh s∏ng chi’u trong n≠Ìc, ao vµ hÂ cÚng c„ th” Æ≠Óc chia thµnh c∏c t«ng n≠Ìc kh∏c nhau theo chi“u thºng Æ¯ng. MÁi t«ng n≠Ìc lµ n¨i c≠ trÛ cÒa c∏c loµi thu˚ sinh vÀt kh∏c nhau. ß†t ngÀp n≠Ìc ß†t ngÀp n≠Ìc cÚng lµ thu˚ v˘c n≠Ìc Æ¯ng. ß©y lµ n¨i c≠ trÛ cÒa v´ sË c∏c loµi sinh vÀt thu˚ sinh vµ lµ h÷ sinh th∏i c„ t›nh Æa dπng sinh h‰c cao. ß†t ngÀp n≠Ìc c„ th” Î dπng Æ†t ngÀp n≠Ìc ng‰t ho∆c Æ†t ngÀp n≠Ìc m∆n. Trong vÔng, r†t nhi“u loµi sinh vÀt kh∏c nhau sinh sËng nh≠ ÆÈng vÀt l≠Ïng c≠, bﬂ s∏t, chim, thÛ nh·, c∏c loµi th˘c vÀt nh≠ lau, l∏ch, hu÷ n≠Ìc, .. ß†t ngÀp n≠Ìc c„ kh∂ n®ng l‰c ch†t ´ nhi‘m vµ b∂o v÷ Æ†t li“n kh·i s˘ x©m th˘c cÒa bi”n. H÷ cˆa s´ng Cˆa s´ng lµ m´i tr≠Íng chuy”n ti’p gi˜a s´ng vµ bi”n. ß©y lµ n¨i c„ s˘ pha trÈn gi˜a n≠Ìc m∆n vµ n≠Ìc ng‰t vÌi khËi l≠Óng tr«m t›ch vµ hµm l≠Óng ch†t dinh d≠Ïng cao do Æ≠Óc vÀn chuy”n tı th≠Óng nguÂn; käo theo Æ„ lµ n®ng su†t sinh h‰c cao. H÷ cˆa s´ng tπi c∏c vÔng nhi÷t ÆÌi ch›nh lµ n¨i rıng ngÀp m∆n ph∏t tri”n. Khu sinh h‰c nµy lµ n¨i c≠ trÛ cÒa r†t nhi“u loµi sinh vÀt nh≠ c· bi”n, c· Æ«m l«y, giun, cua vµ chim. Bi”n vµ Æπi d≠¨ng ßπi d≠¨ng bao phÒ 70% tÊng di÷n t›ch b“ m∆t Tr∏i ß†t. C∏c Æπi d≠¨ng lÌn tr™n th’ giÌi bao gÂm Th∏i B◊nh D≠¨ng, An † ßÈ D≠¨ng, ßπi T©y D≠¨ng vµ Bæc B®ng D≠¨ng. Khu sinh h‰c nµy lµ n¨i c≠ trÛ cÒa mÈt sË l≠Óng lÌn c∏c loµi sinh vÀt nh≠ san h´, c· bi”n, c∏, ÆÈng vÀt th©n m“m, ÆÈng vÀt nhi“u ch©n, da gai, h∂i mi™n, rÔa bi”n, c∏ heo, c∏ voi, ... C∏c t«ng n≠Ìc kh∏c nhau trong Æπi d≠¨ng c„ m¯c ÆÈ Æa dπng sinh h‰c kh∏c nhau do s˘ kh∏c nhau v“ ÆÈ s©u, nhi÷t ÆÈ, dﬂng ch∂y, ch’ ÆÈ thu˚ tri“u vµ k’t c†u Æ∏y. (Ricklefs vµ Miller, 2000; Vu, 2000; ßπi h‰c California) - Hoπt ÆÈng hai: C∏c vÔng sinh h‰c tr™n Tr∏i Æ†t -
15 Hanh dong 1. Tr≠Ìc khi th˘c hi÷n hoπt ÆÈng 1 tu«n, chia h‰c sinh thµnh c∏c nh„m tı 4- 6 em. Y™u c«u mÁi nh„m ph∏c th∂o 1 b∂n ÆÂ th’ giÌi tr™n Æ„ c„ c∏c Æ≠Íng v‹ tuy’n (H‰c sinh c„ th” tham kh∂o s∏ch ßﬁa l˝ lÌp 6). H‰c sinh c„ th” vœ b∂n ÆÂ th’ giÌi tr™n gi†y khÊ rÈng ho∆c tÀn dÙng gi†y Æ∑ vi’t mÈt m∆t d∏n lπi vÌi nhau thµnh khÊ lÌn. Sau Æ„, c∏c nh„m ph∂i Æi“n l™n Æ„ vﬁ tr› phÔ hÓp cÒa: a) 7 ch©u lÙc tr™n Tr∏i ß†t (dÔng ch˜ sË la m∑ tı I Æ’n VII) ∏ I. Ch©u A V. Nam M¸ II. Ch©u ¢u ∏ VI. Ch©u Uc III. Ch©u Phi VII. Ch©u Nam C˘c IV. Bæc M¸ b) 20 con s´ng lÌn tr™n th’ giÌi. H‰c sinh vœ s´ng vµ Æi“n t™n s´ng theo sË th¯ t˘ quy ≠Ìc d≠Ìi Æ©y: 1. S´ng Nin 11. S´ng M™K´ng 2. S´ng Amazon 12. S´ng Ni Gi™ 3. S´ng Mississippi 13. S´ng Parana 4. S´ng Ob-Irtysh 14. S´ng V´n Ga 5. S´ng D≠¨ng Tˆ 15. S´ng ßa Nu˝p 6. S´ng Hoµng Hµ 16. S´ng Hªng 7. S´ng Yenisey 17. S´ng Brahmaputra 8. S´ng C´ng G´/Zaire † 18. S´ng An 9. S´ng Amur 19. S´ng Tigris 10. S´ng Lena 20. S´ng Euphrates c) C∏c Æπi d≠¨ng tr™n th’ giÌi (dÔng ch˜ c∏i tı A Æ’n D) A. Th∏i B◊nh D≠¨ng B. ßπi T©y D≠¨ng † ßÈ D≠¨ng C. An D. Bæc B®ng D≠¨ng 2. MÈt tu«n sau, c∏c nh„m mang b∂n ÆÂ Æ’n lÌp vµ tr◊nh bµy k’t qu∂ lµm vi÷c cÒa nh„m m◊nh. Gi∏o vi™n d˘a vµo b∂n ÆÂ th’ giÌi vµ ph«n Æ∏p ∏n Trﬂ ch¨i vÌi b∂n ÆÂ th’ giÌi, giÛp h‰c sinh x∏c Æﬁnh ÆÛng vﬁ tr› cÒa c∏c ch©u lÙc, Æπi d≠¨ng vµ s´ng lÌn tr™n th’ giÌi. - Kh∏m ph∏ Thi™n nhi™n: H≠Ìng d…n Th˘c hi÷n Hoπt ÆÈng Gi∏o dÙc M´i tr≠Íng vÌi H‰c sinh -
16 3. Gi∏o vi™n ph∏t cho c∏c nh„m tÍ th´ng tin c¨ sÎ vµ giÌi thi÷u cho h‰c sinh 9 k˝ hi÷u kh∏c nhau cho 9 loπi khu sinh h‰c (Gi∏o vi™n c„ th” tham kh∂o Æ∏p ∏n Trﬂ ch¨i vÌi b∂n ÆÂ th’ giÌi). Y™u c«u c∏c nh„m d˘a vµo b∂n th´ng tin v“ c∏c khu sinh h‰c trong tÍ rÍi Th´ng tin c¨ sÎ Æ” x∏c Æﬁnh c∏c khu sinh h‰c tr™n B∂n ÆÂ th’ giÌi. Khi Æ∑ x∏c Æﬁnh Æ≠Óc tıng khu sinh h‰c, y™u c«u h‰c sinh Æi“n k˝ hi÷u cho khu sinh h‰c t≠¨ng ¯ng l™n b∂n ÆÂ th’ giÌi cÒa nh„m m◊nh. 4. Khi Æ∑ lµm xong, c∏c nh„m treo b∂n ÆÂ cÒa m◊nh l™n b∂ng. Y™u c«u h‰c sinh quan s∏t b∂n ÆÂ cÒa c∏c nh„m. Gi∏o vi™n h≠Ìng d…n h‰c sinh Æ∏nh gi∏ xem b∂n ÆÂ cÒa nh„m nµo ch›nh x∏c vµ Æãp nh†t. - Hoπt ÆÈng hai: C∏c vÔng sinh h‰c tr™n Tr∏i Æ†t -
b∂n ÆÂ th’ giÌi 17 Ch©u lÙc S´ng lÌn ßπi d≠¨ng I. Ch©u ∏ 1. Nile 8. Congo/Zaire 15. Danube A. Th∏i B◊nh D≠¨ng II. Ch©u ¢u 2. Amazon 9. Amur 16. Ganges B. ßπi T©y D≠¨ng III. Ch©u Phi 3. Mississippi 10. Lena 17. Brahmaputra C. †n ßÈ D≠¨ng 11. Mekong - Kh∏m ph∏ Thi™n nhi™n: H≠Ìng d…n Th˘c hi÷n Hoπt ÆÈng Gi∏o dÙc M´i tr≠Íng vÌi H‰c sinh - IV. Bæc M¸ 4. Ob-Irtysh 18. S´ng †n D. Bæc B®ng D≠¨ng V. Nam M¸ 5. D≠¨ng Tˆ 12. Niger 19. Tigris VI. Ch©u Ûc 6. Hoµng Hµ 13. Parana 20. Euphrates VII. Nam C˘c 7. Yenisey 14. Volga
b∂n ÆÂ th’ giÌi 18 - Hoπt ÆÈng hai: C∏c vÔng sinh h‰c tr™n Tr∏i Æ†t - 1. ßÂng r™u 2. Rıng l∏ kim 3. Rıng ´n ÆÌi 4. ßÂng c·, c©y bÙi, savan ´n ÆÌi 5. Sa mπc 6. Rıng c©y gÁ r∂i r∏c, c©y bÙi ßﬁa Trung H∂i 7. Rıng m≠a nhi÷t ÆÌi 8. ßÂng c·, c©y bÙi, savan nhi÷t ÆÌi 9. Rıng ngÀp m∆n
H o π t Æ È n g 3 Khai niem da dang sinh hoc Thong tin co so d ßa dπng sinh h‰c lµ g◊? ßa dπng sinh h‰c lµ s˘ giµu c„ v“ c∏c dπng sËng tr™n Tr∏i ß†t. ßa dπng sinh h‰c bao gÂm Æa dπng gen, Æa dπng loµi vµ Æa dπng h÷ sinh th∏i. Muc tieu: ßa dπng sinh h‰c tr™n Tr∏i ß†t Theo E.O.Wilson - mÈt nhµ c´n trÔng h‰c, Tr∏i ß†t c„ GiÛp h‰c sinh lµm quen vÌi kho∂ng 5-30 tri÷u loµi sinh vÀt. Tuy nhi™n, con ng≠Íi kh∏i ni÷m Æa dπng sinh h‰c; mÌi chÿ bi’t Æ’n kho∂ng 1,4 tri÷u loµi, trong Æ„ c„ ÆÂng thÍi giÛp c∏c em hi”u tπi kho∂ng 751.000 loµi c´n trÔng, h¨n 41.000 loµi ÆÈng vÀt sao h÷ sinh th∏i cµng lÌn th◊ s˘ c„ x≠¨ng sËng (gÂm kho∂ng 4.000 loµi thÛ, h¨n Æa dπng sinh h‰c cµng cao. 9.000 loµi chim, h¨n 10.400 loµi bﬂ s∏t vµ ÆÈng vÀt l≠Ïng c≠ vµ h¨n 18.000 loµi c∏). Con ng≠Íi MÙc ti™u ki’n th¯c: cÚng Æ∑ bi’t Æ’n kho∂ng 248.000 loµi th˘c vÀt. Cﬂn lπi lµ c∏c loµi ÆÈng vÀt kh´ng Th˘c vÀt vµ ÆÈng vÀt x≠¨ng sËng, n†m, t∂o vµ vi sinh vÀt. Trong c∏c vÔng sinh th∏i tr™n Tr∏i ß†t, h÷ sinh K¸ n®ng: th∏i rıng m≠a nhi÷t ÆÌi c„ t›nh Æa Thu thÀp, tÊ ch¯c, ph©n t›ch, dπng sinh h‰c cao nh†t. Khu sinh di‘n gi∂i vµ lµm vi÷c nh„m. h‰c nµy chÿ chi’m 7% di÷n t›ch b“ m∆t Tr∏i ß†t, song lπi lµ n¨i c≠ ThÍi gian: trÛ cÒa h¨n 50% sË loµi sinh vÀt Æ∑ bi’t. 4 giÍ (Wilson and Peter, 1988) Gi∏o cÙ: ßa dπng sinh h‰c Î Vi÷t Nam Th≠Ìc d©y, 4 - 9 c‰c (dµi kho∂ng 50 cm), 1 cuÈn d©y Kho∂ng 10.500 loµi th˘c vÀt Î Vi÷t Nam Æ∑ Æ≠Óc m´ t∂. (kho∂ng 80-100 m), käo, 10 B™n cπnh Æ„, c∏c nhµ khoa h‰c cÚng Æ∑ bi’t Æ’n kho∂ng tÛi ni l´ng, gi†y khÊ rÈng, 275 loµi thÛ, 828 loµi chim, h¨n 470 loµi c∏ n≠Ìc ng‰t, b®ng d›nh, bÛt vi’t b∂ng vµ tÍ g«n 2.000 loµi c∏ n≠Ìc m∆n vµ hµng chÙc ngh◊n loµi c´n rÍi ph∏t cho h‰c sinh. trÔng, giun, gi∏p x∏c (V‚ Qu˝, 2000). Vi÷t Nam cÚng lµ n¨i c„ s˘ Æa dπng h÷ sinh th∏i cao vÌi c∏c h÷ sinh th∏i tı rıng m≠a nhi÷t ÆÌi th≠Íng xanh hay rÙng l∏ theo mÔa Æ’n c∏c h÷ sinh th∏i rıng cÀn nhi÷t ÆÌi, ´n ÆÌi nÛi cao, - Kh∏m ph∏ Thi™n nhi™n: H≠Ìng d…n Th˘c hi÷n Hoπt ÆÈng Gi∏o dÙc M´i tr≠Íng vÌi H‰c sinh -