Giáo dục vì sự phát triển bền vững – Bước phát triển mới về chất của giáo dục môi trường

Chia sẻ: Trần Dự Trữ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

41
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết trên cơ sở tiếp thu những kinh nghiệm của giáo dục môi trường, làm rõ nội dung của khái niệm phát triển bền vững giáo dục môi trường.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo dục vì sự phát triển bền vững – Bước phát triển mới về chất của giáo dục môi trường

Kû yÕu Héi th¶o khoa häc Khoa §Þa lÝ – Tr−êng §HSP Hµ Néi, 5/2005 Gi¸o dôc v× sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng - b−íc ph¸t triÓn míi vÒ chÊt cña gi¸o dôc m«i tr−êng TS TrÇn §øc TuÊn Khoa §Þa lÝ - Tr−êng §HSP Hµ Néi I. §Æt vÊn ®Ò Héi nghÞ th−îng ®Ønh cña Liªn hîp quèc vÒ m«i tr−êng vµ ph¸t triÓn n¨m 1992 t¹i Rio de Janeiro ®· kh¼ng ®Þnh r»ng thÕ giíi hiÖn ®¹i sÏ kh«ng cã t−¬ng lai nÕu kh«ng ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ nhÊn m¹nh r»ng gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng (tiÕng Anh "Education for substainable development") lµ mét trong nh÷ng c«ng cô chñ chèt ®Ó loµi ng−êi ®¹t ®−îc môc tiªu tèi cao cña m×nh lµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Tõ ®ã ®Õn nay gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®· lµ ®Ò tµi cña nhiÒu cuéc héi th¶o khoa häc vµ lµ ®èi t−îng cña nhiÒu dù ¸n lín nhá trªn toµn thÕ giíi, ®Æc biÖt ë c¸c n−íc ph¸t triÓn. Víi môc tiªu kh¼ng ®Þnh ý nghÜa vµ tÇm quan träng cña gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng theo khuyÕn nghÞ cña Héi nghÞ th−îng ®Ønh vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng ë Johanesberg (Nam Phi) n¨m 2002 Liªn hiÖp quèc ®· tuyªn bè tõ n¨m 2005 ®Õn n¨m 2014 lµ thËp kØ cña gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ gi¸o dôc m«i tr−êng cã quan hÖ rÊt mËt thiÕt víi nhau nh−ng kh«ng ph¶i lµ hai kh¸i niÖm ®ång nhÊt. V× vËy, ®iÒu quan träng lµ trªn c¬ së tiÕp thu nh÷ng kinh nghiÖm cña gi¸o dôc m«i tr−êng, cÇn ph¶i lµm râ néi dung cña kh¸i niÖm ph¸t triÓn bÒn v÷ng. §©y còng lµ môc tiªu cña bµi viÕt nµy. II. Gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng: Môc tiªu hµng ®Çu cña nhµ tr−êng hiÖn ®¹i 1. Kh¸i niÖm ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng Sau Héi nghÞ th−îng ®Ønh cña Liªn hîp quèc vÒ M«i tr−êng vµ Ph¸t triÓn n¨m 1992 ë Rio de Janeiro kh¸i niÖm ph¸t triÓn bÒn v÷ng ngµy cµng ®−îc phæ biÕn réng r·i. Héi nghÞ Rio ®· kh¼ng ®Þnh r»ng ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ võa lµ môc tiªu, võa lµ con ®−êng ph¸t triÓn tÊt yÕu thÕ giíi hiÖn ®¹i. ë ®©y, ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®−îc hiÓu lµ sù ph¸t triÓn ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu cña hiÖn t¹i mµ kh«ng lµm h¹i ®Õn viÖc c¸c thÕ hÖ t−¬ng lai tho¶ m·n c¸c nhu cÇu cña m×nh. ViÖc cam kÕt thùc hiÖn sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng thÕ hÖ h«m nay thÓ hiÖn l−¬ng t©m vµ tr¸ch nhiÖm ®èi víi thÕ hÖ t−¬ng lai. 102
Ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®ßi hái c¸c lÜnh vùc sinh th¸i, kinh tÕ vµ x· héi ph¶i kÕt hîp chÆt chÏ vµ ph¸t triÓn mét c¸ch hßa hµi víi nhau (Majer 1998, S223). §iÒu ®ã cã nghÜa lµ khi ®Èy m¹nh ph¸t triÓn bÒn v÷ng cÇn ph¶i quan t©m chó ý thiÕt lËp sù liªn kÕt g¾n bã cña c¸c môc tiªu sinh th¸i (b¶o vÖ m«i tr−êng vµ tù nhiªn), kinh tÕ (sù ph¸t triÓn kinh tÕ) vµ x· héi (c«ng b»ng x· héi) vµ sù t¸c ®éng t−¬ng hç cña ba lÜnh vùc nµy (Hép 1). Ph¸t triÓn bÒn v÷ng kh«ng ph¶i lµ ngõng ph¸t triÓn ®Ó b¶o tån c¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn mµ ph¶i ph¸t triÓn theo nh÷ng nguyªn t¾c míi vµ nh÷ng chiÕn l−îc míi. Nh÷ng chiÕn l−îc cña sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ: - ChiÕn l−îc hiÖu qu¶: môc tiªu cña chiÕn l−îc nµy lµ t¨ng c−êng hiÖu qu¶ cña c¸c mèi quan hÖ input-output trong viÖc sö dông c¸c nguån tµi nguyªn th«ng qua nh÷ng ®æi míi vÒ c«ng nghÖ vµ ph©n bè s¶n xuÊt. - ChiÕn l−îc tån t¹i: chiÕn l−îc nµy h−íng tíi môc tiªu c¶i thiÖn sù hoµ hîp cña c¸c dßng vËt chÊt n¨ng l−îng b»ng viÖc sö dông, ch¼ng h¹n c¸c chÊt t¸i sinh hoÆc c¸c hîp chÊt thay thÕ. - ChiÕn l−îc l©u bÒn: chiÕn l−îc nµy cã môc tiªu n©ng cao tÝnh bÒn v÷ng cña c¸c s¶n phÈm vµ vËt liÖu. - ChiÕn l−îc hoµn thiÖn: víi chiÕn l−îc nµy con ng−êi mong muèn t¹o ra nh÷ng thay ®æi vÒ quan niÖm vµ t¹o ra nh÷ng mÉu tiªu dïng vµ hµnh vi sö dông tiÕt kiÖm tµi nguyªn vµ gi÷ g×n m«i tr−êng. - ChiÕn l−îc chiÕn l−îc ®oµn kÕt, chung sèng hoµ b×nh nh»m ph¸t triÓn sù s½n sµng gióp ®ì nh÷ng céng ®ång d©n c− nhá (gia ®×nh, lµng xãm, tr−êng häc, c¬ quan…) còng nh− ph¸t triÓn m¹nh mÏ c¸c dÞch vô x· héi LÜnh vùc x· héi LÜnh vùc kinh tÕ Th¸ch thøc Th¸ch thøc - Hè s©u ng¨n c¸ch gi÷a - Toµn cÇu ho¸ c¸c dßng ch¶y giµu vµ nghÌo ngµy cµng hµng ho¸ vµ tµi chÝnh lín - Nguy c¬ c¹n kiÖn tµi nguyªn vµ - D©n chñ bÞ trµ ®¹p khñng ho¶ng kinh tÕ HiÖu C«ng - Bïng næ d©n sè - TrËt tù kinh tÕ thÕ giíi kh«ng qu¶ b»ng x· - Chñ nghÜa khñng bè lan réng c«ng b»ng kinh tÕ héi Gi¶i ph¸p: Gi¶i ph¸p: - §æi míi c¸ch sèng vµ thùc - §æi míi c«ng nghÖ, s¶n xuÊt, hiÖn c«ng b»ng x· héi s¶n phÈm - Thùc hiÖn chiÕn l−îc hoµn - Thùc hiÖn chiÕn l−îc hiÖu qu¶ C©n b»ng thiÖn vµ chung sèng hoµ vµ chiÕn l−îc l©u bÒn sinh th¸i b×nh LÜnh vùc sinh th¸i Th¸ch thøc: - Khèi l−îng khæng lè chÊt ®éc h¹i th¶i ra m«i tr−êng - Khai th¸c qu¸ møc tµi nguyªn thiªn nhiªn - Sù c¹n kiÖt c¸c nguån TNTN Gi¶i ph¸p: - §æi míi viÖc ph©n tÝch vµ xö lÝ m«i tr−êng - Thùc hiÖn chiÕn l−îc thÝch øng H×nh 1: Tam gi¸c ph¸t triÓn bÒn v÷ng Nguån: Dùa Ott Herz vµ c¸c t¸c gi¶ kh¸c, 2001 (Cã söa ®æi) 103
2. Kh¸i niÖm vÒ gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng Sù ra ®êi cña kh¸i niÖm gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng g¾n liÒn víi V¨n kiÖn Agenda 21 do Héi nghÞ cña Liªn hîp quèc vÒ M«i tr−êng vµ Ph¸t triÓn ë Rio de Janeiro n¨m 1992 ban hµnh. MÆc dï tÇm quan träng còng nh− ý nghÜa cña gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®· ®−îc thÓ hiÖn râ trong ch−¬ng 36 cña V¨n kiÖn Agenda 21, nh−ng viÖc ®−a ra mét ®Þnh nghÜa râ rµng ®−îc nhiÒu ng−êi chÊp nhËn réng r·i vÒ gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng kh«ng ph¶i lµ ®iÒu ®¬n gi¶n. Tuy nhiªn, cã thÓ nhËn biÕt ®−îc kh¸i niÖm gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng qua c¸c ®Æc tr−ng chñ yÕu sau ®©y: Gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®Ò cËp ®Õn viÖc häc tËp cÇn ph¶i cã ®Ó duy tr× vµ c¶i thiÖn chÊt l−îng cuéc sèng cña c¸c thÕ hÖ h«m nay vµ ngµy mai. Con ng−êi ®Æc biÖt lµ thÕ hÖ trÎ ph¶i lµ ng−êi t¹o ra nh÷ng quyÕt ®Þnh cho t−¬ng lai trong cuéc sèng c¸ nh©n còng nh− trong c«ng viÖc. Hä cÇn ph¶i häc c¸ch sèng sao cho nã lµm t¨ng chÊt l−îng cuéc sèng cña b¶n th©n hä vµ nh÷ng ng−êi kh¸c mµ kh«ng lµm tæn h¹i ®Õn nh÷ng nguån tµi nguyªn cña tr¸i ®Êt lín h¬n møc mµ nh÷ng nguån tµi nguyªn nµy cã thÓ t¸i sinh. Gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng t¹o cho c¸c c¸ nh©n, c¸c nhãm ng−êi, c¸c doanh nghiÖp vµ chÝnh phñ kh¶ n¨ng sèng vµ hµnh ®éng mét c¸ch bÒn v÷ng còng nh− ®−a ®Õn cho ng−êi häc nh÷ng hiÓu biÕt vÒ nh÷ng vÊn ®Ò m«i tr−êng, x· héi vµ kinh tÕ. Gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng cã thÓ ph¸t triÓn nh÷ng kiÕn thøc, kÜ n¨ng vµ nh÷ng gi¸ trÞ lµm c¬ së cho nh÷ng quyÕt ®Þnh vµ hµnh ®éng vÒ t−¬ng lai cña hä vµ t¹o cho con ng−êi nh÷ng kÜ n¨ng vµ ®Ó häc tËp suèt ®êi nh»m gióp hä t×m nh÷ng gi¶i ph¸p míi cho nh÷ng vÊn ®Ò m«i tr−êng, kinh tÕ vµ x· héi Gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng chuÈn bÞ cho sù ra ®êi cña mét thÕ giíi mµ chóng ta sÏ sèng trong thÕ kØ 21. Gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng cã tr¸ch nhiÖm gióp cho thÕ hÖ trÎ hiÓu ®−îc v× sao cÇn ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ biÕt c¸ch hµnh ®éng ®Ó ®¹t ®−îc nh÷ng môc tiªu cña sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Nh− vËy, cã thÓ hiÓu gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ mét trong nh÷ng c«ng cô chñ chèt ®Ó ®¹t ®−îc sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng nhê h−íng dÉn, ®éng viªn, khÝch lÖ mäi ng−êi ph¸t triÓn c¸c kiÕn thøc, kÜ n¨ng vµ nh÷ng triÓn väng, nh÷ng vÊn ®Ò, nh÷ng gi¸ trÞ ®Ó t¹o ra mét cuéc sèng bÒn v÷ng, ®Ó tham gia tÝch cùc vµo c¸c quyÕt ®Þnh vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ sèng theo 104
mét c¸ch sèng bÒn v÷ng. Môc tiªu tèi cao cña gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc s¸ng t¹o mµ víi n¨ng lùc ®ã con ng−êi cã kh¶ n¨ng s¸ng t¹o nªn mét thÕ giíi hiÖn ®¹i ph¸t triÓn mét c¸ch bÒn v÷ng. 3.Tõ gi¸o dôc m«i tr−êng ®Õn gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng Trong ba thËp kØ qua trong n−íc còng nh− trªn ph¹m vi thÕ giíi cã rÊt nhiÒu s¸ng kiÕn tuyªn bè chÝnh trÞ, s¸ng kiÕn vµ ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng thÓ hiÖn râ vai trß vµ ý nghÜa cña gi¸o dôc m«i tr−êng. Gi¸o dôc m«i tr−êng víi t− c¸ch lµ mét c«ng cô truyÒn b¸ nh÷ng tri thøc, quan ®iÓm vµ c¸c kh¶ n¨ng hµnh ®éng v× phï hîp víi m«i tr−êng ngµy cµng ®−îc kh¼ng ®Þnh. T¹i Héi nghÞ vÒ gi¸o dôc m«i tr−êng cña UNESCO n¨m 1977 ë Tbilixi gi¸o dôc m«i tr−êng ®· ®−îc coi lµ mét bé phËn cÊu thµnh cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc ph¸t triÓn liªn tôc, ®−îc thùc hiÖn th«ng qua gi¸o dôc phæ th«ng nh»m thùc hiÖn môc tiªu lµm thøc tØnh ý thøc m«i tr−êng, trang bÞ kiÕn thøc vµ c¸c quan niÖm, hµnh vi ®óng ®¾n vÒ m«i tr−êng, h×nh thµnh c¸c n¨ng lùc vµ t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn c¸c ho¹t ®éng tËp thÓ. Héi nghÞ cña UNSCO t¹i Matxc¬va n¨m 1987 ®· ban hµnh mét kÕ ho¹ch hµnh ®éng nh»m nh©n réng vµ ph¸t triÓn nh÷ng s¸ng kiÕn kinh nghiÖm cña Héi nghÞ ®Çu tiªn vÒ gi¸o dôc m«i tr−êng vµ ®· kiÕn nghÞ ®−a c¸c chñ ®Ò m«i tr−êng vµo c¸c tr−êng phæ th«ng, ®¹i häc vµ lÜnh vùc nghiªn cøu gi¸o dôc. Cã thÓ nãi nh÷ng mÇm mèng cña gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®· xuÊt hiÖn ngay khi ph¸t triÓn gi¸o dôc m«i tr−êng. Ngay tõ nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kØ tr−íc gi¸o dôc m«i tr−êng ®· ®Æt ra nhiÖm vô kh«ng giíi h¹n c¸c ho¹t ®éng cña m×nh trong viÖc truyÒn b¸ th«ng tin vÒ c¸c vÊn ®Ò m«i tr−êng mµ cao h¬n lµ h−íng tíi truyÒn b¸ vµ ph¸t triÓn, n¨ng lùc hµnh ®éng sinh th¸i cho c¸c tÇng líp nh©n d©n ®Æc biÖt lµ thÕ hÖ trÎ. Tuy nhiªn, ph¶i ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 80 th× míi xuÊt hiÖn kh¸i niÖm gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng. D−íi ®©y lµ nh÷ng mèc quan träng trªn con ®−êng ph¸t triÓn kh¸i niÖm gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng : N¨m 1987 kh¸i niÖm gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng hiÖn lÇn ®Çu tiªn ®−îc nh¾c ®Õn trong b¸o c¸o cña Uû ban m«i tr−êng vµ ph¸t triÓn cña Liªn hiÖp quèc mang tªn "b¸o c¸o Brundland". ë ®©y gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®−îc ®Ò cËp ®Õn víi t− c¸ch lµ mét mÆt quan träng thóc ®Èy sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng. 105
N¨m 1990 Héi nghÞ thÕ giíi vÒ gi¸o dôc cho tÊt c¶ mäi ng−êi t¹i Jomtien, Th¸i Lan (Gäi t¾t lµ Héi nghÞ Jomtien) ®· x¸c ®Þnh nh÷ng c¬ së quan träng cña kh¸i niÖm gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng. N¨m 1992 t¹i Héi nghÞ cña Liªn hîp quèc vÒ M«i tr−êng vµ Ph¸t triÓn ë Rio de Janeiro vai trß cña gi¸o dôc víi t− c¸ch lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt vµ c«ng cô chñ chèt ®Ó loµi ng−êi ®¹t ®−îc môc tiªu ph¸t triÓn bÒn v÷ng trong viÖc ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®· ®−îc kh¼ng ®Þnh mét c¸ch râ rµng vµ néi dung cña kh¸i niÖm nµy ®· ®−îc cô thÓ ho¸ thªm mét b−íc quan träng 1. N¨m 1992 Héi nghÞ thÕ giíi vÒ gi¸o dôc vµ truyÒn th«ng cho tÊt c¶ mäi ng−êi còng ®−îc tæ chøc trong n¨m 1992 t¹i Toronto, Canada. Héi nghÞ ®· nhÊn m¹nh ®Õn quan hÖ t−¬ng hç chÆt chÏ gi÷a sù ph¸t triÓn sinh th¸i vµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ x· héi vµ th¶o luËn xung quanh vÊn ®Ò lµm thÕ nµo ®Ó gi¸o dôc cã thÓ thóc ®Èy viÖc sö dùng cã hiÖu qu¶ c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ nh©n v¨n cho sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ trong t−¬ng lai. Víi môc tiªu ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn cña gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng tæ chøc UNESCO tiÕn hµnh dù ¸n“Gi¸o dôc v× mét t−¬ng lai bÒn v÷ng“ trong n¨m 1994 vµ dù ¸n “Tuyªn bè vÒ tr¸ch nhiÖm cña thÕ hÖ hiÖn t¹i ®èi víi c¸c thÕ hÖ t−¬ng lai“ mµ träng t©m cña nã lµ “Gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng“. N¨m 1997 Héi nghÞ quèc tÕ vÒ “M«i tr−êng vµ x· héi: Gi¸o dôc vµ ý thøc céng ®ång ®èi víi sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng“ ®· nhãm häp t¹i Thessalonxki vµ trong tuyªn bè cuèi cïng cña Héi nghÞ ®· nhÊn m¹nh ®Õn mèi liªn hÖ chÆt chÏ gi÷a ®µo t¹o, qu¶n lÝ, kinh tÕ vµ c«ng nghÖ còng nh− mÆt lu©n lÝ - ®¹o ®øc vµ ®ßi hái trong mèi quan hÖ hÖ nµy bªn c¹nh kiÕn thøc hiÖn ®¹i cÇn chó träng ®Õn c¸c kiÕn thøc truyÒn thèng vµ tÝnh ®a d¹ng vÒ mÆt v¨n ho¸. 1 Héi nghÞ cña Liªn hîp quèc vÒ M«i tr−êng vµ Ph¸t triÓn n¨m 1992 ë Rio de Janeiro ®· ban hµnh mét v¨n kiÖn quan träng tªn Agenda 21. Agenda 21 ®−îc coi lµ ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng v× sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña loµi ng−êi trong thÕ kØ 21. Néi dung cña kh¸i niÖm gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®−îc tr×nh bµy trong ch−¬ng 36 cña v¨n kiÖn Agenda 21 (®Ò cËp ®Õn ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng v× sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña lÜnh vùc lÜnh vùc gi¸o dôc vµ ®µo t¹o) 106
N¨m 2000 diÔn ®µn gi¸o dôc thÕ giíi diÔn ra ë §akar ®· kh¼ng ®Þnh sù cÇn thiÕt ph¶i t¹i ®iÒu kiÖn ®Ó cho tÊt c¶ mäi nguêi ®Õn n¨m 2015 ®Òu ®−îc h−ëng mét nÒn gi¸o dôc chung vµ nhÊn m¹nh r»ng gi¸o dôc lµ c¬ së thùc sù cña sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng2 . N¨m 2002 “Héi nghÞ th−îng ®Ønh thÕ giíi vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng t¹i Johannesberg ®· kh¼ng ®Þnh sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng ph¶i ®−îc g¾n kÕt ë c¸c cÊp bËc kh¸c nhau cña hÖ hÖ thèng ®Ó gi¸o dôc trë thµnh mét trong nh÷ng c«ng cô chñ yÕu ®èi víi sù ph¸t triÓn. Theo ®Ò xuÊt cña Héi nghÞ th−îng ®Ønh ë Johannesberg cuèi n¨m 2002 §¹i héi ®ång Liªn hîp Quèc ®· th«ng qua mét ghÞ quyÕt quan träng vÒ “ThËp kØ cña Liªn hîp quèc vÒ gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng". Sù ph¸t triÓn cña gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng cã thÓ tãm t¾t trong hép 1 Hép 1: Nh÷ng mèc ph¸t triÓn quan träng cña gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng N¨m 1987: B¸o c¸o Brundland N¨m 1990: Héi nghÞ Jomtien N¨m 1992: Agenda 21 - Héi nghÞ Rio N¨m 1992: Héi nghÞ Toronto Trong bèi c¶nh trªn ®©y gi¸o dôc m«i tr−êng cÇn ®−îc ®æi míi theo nh÷ng ®ßi hái cña ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ cÇn ph¸t triÓn theo nh÷ng ®Þnh h−íng míi vµ gi¸ trÞ míi vµ. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ ®· ®−îc ghi trong ch−¬ng 36 cña v¨n kiÖn Agenda 21. Néi dung c¬ b¶n cña ch−¬ng 36 cña Agenda 21, gi¸o dôc m«i tr−êng cÇn ph¶i ®æi míi ®Ó trë thµnh mét trong nh÷ng bé phËn chñ chèt cña gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Cã thÓ cho r»ng gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ b−íc ph¸t triÓn míi vÒ chÊt cña gi¸o dôc m«i tr−êng vµ kh«ng nªn ®ång nhÊt hai kh¸i niÖm nµy. HiÖn nay, còng cßn kh«ng Ýt ng−êi cho r»ng gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng 2 „ Gi¸o dôc lµ ch×a kho¸ ®èi víi sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ hoµ b×nh, æn ®Þnh trong mét n−îc, vµ v× vËy, lµ c«ng cô kh«ng thÓ thiÕu ®−îc ®èi víi tham gia cã hiÖu qu¶ trong c¸c nÒn kinh tÕ vµ x· héi vua thÕ kØ hai mèi“ 107
®ång nhÊt víi kh¸i niÖm gi¸o dôc m«i tr−êng. Trªn thùc tÕ “gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng cã néi hµm réng h¬n so víi gi¸o dôc m«i tr−êng. Kh¸c víi gi¸o dôc m«i tr−êng vµ ph¸t triÓn, gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®−a ra mét tiÕp cËp réng h¬n, mét nhËn thøc ®Çy ®ñ h¬n vÒ liªn kÕt c¸c mÆt m«i tr−êng, kinh tÕ, x· héi ®ùoc gäi lµ tam gi¸c ph¸t triÓn bÒn v÷ng). Gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng ph¶i gãp phÇn vµo viÖc thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu −u tiªn cña ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®· ®−îc x¸c ®Þng trong Agenda 21. Môc tiªu cña gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ ®−a con ng−êi vµo vÞ trÝ ®ãng vai trß tÝch cùc trong viÖc t¹o ra mét hiÖu qu¶ bÒn v÷ng vÒ mÆt sinh th¸i vµ kinh tÕ vµ t¹o nªn mét m«i tr−êng x· héi c«ng b»ng, trong khi vÉn duy tr× ®−îc…. trªn ph¹m vi toµn cÇu. B»ng c¸ch sö dông nh÷ng t×nh huèng, nh÷ng ph−¬ng ph¸p vµ cÊu tróc häc tËp thÝch hîp, gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng cã nhiÖm vô ®æi míi qu¸ tr×nh häc tËp ë tÊt c¶ lÜnh vùc vµ cÊp bËc gi¸o dôc mµ nã gióp cho c¸c c¸ nh©n chiÕm lÜnh ®−îc c¸c kÜ n¨ng ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ vµ n¨ng lùc hµnh ®éng mµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®ßi hái (FMER,2002, p. 4).. Nh÷ng kh¸c biÖt c¬ b¶n gi÷a gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ gi¸o dôc m«i tr−êng thÓ hiÖn ë b¶ng d−íi ®©y: B¶ng 1: Sù kh¸c biÖt gi÷a gi¸o dôc m«i tr−êng vµ gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng Gi¸o dôc m«i tr−êng Gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng §Þnh h−íng "xanh" truyÒn thèng §Þnh h−íng v¨n ho¸ míi T¹o nªn nh÷ng bøc tranh nãi lªn T¹o nªn nh÷ng bøc tranh vÒ qu¸ tr×nh nh÷ng hiÓm ho¹ ®èi víi tù nhiªn nh»m hiÖn ®¹i ho¸ nh»m ®¹t têi môc tiªu : khuyªn nhñ: Sù c«ng b»ng trªn ph¹m vi toµn cÇu B¶o vÖ tù nhiªn, nh¹y c¶m víi tù nhiªn Ph¸t triÓn kinh tÕ theo nh÷ng tiªu chuÈn Sö dông thùc phÈm thuÇn tù nhiªn cña tÝnh hiÖu qu¶ vµ sù thÝch øng Gi¶m tiªu thô n¨ng l−îng, n−íc, gi¶m KiÕn t¹o c¸ch sèng vµ h×nh thøc sèng l−îng r¸c th¶i phï hîp víi tù nhiªn Gi¶i ph¸p: Thay ®æi hµnh vi Gi¶i ph¸p: H×nh thµnh n¨ng lùc kiÕn t¹o Nh¹y c¶m truíc ph¶n øng m«i tr−êng N¨ng lùc dù ®o¸n Ch¨m sãc, gi÷ g×n, b¶o tån, b¶o vÖ ChiÕn l−îc ph¸t triÓn bÒn v÷ng V−ît qua sù sî h·i Tham gia vµ ®oµn kÕt t−¬ng trî lÉn nhau. Ph¶n kh¸ng ViÖc lùa chän nhiÖm vô dùa trªn c¸c kiÕn TÝnh hÖ thèng cña viÖc lùa chän nhiÖm vô thÊp thøc tæng hîp thu ®−îc qua thùc nghiÖm Nguån: Gerhrd de Haan (2004) 108
Khuynh h−íng chuyÓn tõ gi¸o dôc m«i tr−êng ®¬n thuÇn sang gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®ang ph¸t triÓn m¹nh ë nhiÒu n−íc ph¸t triÓn. Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña toµn cÇu ho¸ vµ t¸c ®éng cña nã ®Õn m«i tr−êng ®· ®Æt gi¸o dôc m«i tr−êng tr−íc nh÷ng ®ßi hái vµ th¸ch thøc míi. Ngµy nay, viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò m«i tr−êng ®ßi hái nh÷ng c¸ch tiÕp cËn míi - tiÕp cËn tæng thÓ theo nh÷ng ®Þnh h−íng cña sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng. ChØ riªng tiÕp cËn vÒ mÆt kÜ thuËt, hµnh chÝnh hoÆc kinh tÕ kh«ng gi¶i quyÕt ®−îc c¸c vÊn ®Ò m«i tr−êng. ë CHLB §øc qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ gi¸o dôc m«i tr−êng sang gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m gi÷a cña thËp kØ 90 vµ hiÖn ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ. ë ®©y vÊn ®Ò kh«ng chØ lµ sù bæ sung thªm cho khÝa c¹nh sinh th¸i cña tÝnh bÒn v÷ng cho c¸c mÆt x· héi vµ kinh tÕ. VÊn ®Ò lµ ë chç ph¶i h×nh thµnh mét kh¸i niÖm míi cã kh¶ n¨ng chøa ®ùng nh÷ng chñ ®Ò nh− häc toµn cÇu, gi¸o dôc ph¸t triÓn, gi¸o dôc vÒ giao th«ng ®i l¹i, gi¸o dôc søc kháe, gi¸o dôc tiªu dïng, gi¸o dôc d©n sè, gi¸o dôc m«i tr−êng... nh÷ng chñ ®Ò ®−îc xÕp vµo ®Ò tµi ph¸t triÓn bÒn v÷ng (De Haan, Gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng: CHLB §øc ®Çu t− 1,3 triÖu euro cho mét ch−¬ng tr×nh c¶i c¸ch). Theo De Haan, qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ gi¸o dôc m«i tr−êng sang gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng ë CHLB §øc xuÊt ph¸t tõ hai nguyªn nh©n chñ yÕu sau ®©y: 1) Nh÷ng h¹n chÕ cña gi¸o dôc m«i tr−êng: Gi¸o dôc m«i tr−êng ph¸t triÓn kh¸ rÇm ré ë CHLB §øc tõ n¨m ®Çu thËp kØ 70 ®Õn nh÷ng n¨m ®Çu cña thËp kØ 90 cña thÕ kØ XX. Bªn c¹nh nh÷ng t¸c ®éng to lín lµm thay ®æi ý thøc m«i tr−êng cña nhiÒu tÇng líp nh©n d©n trong ®ã cã thÕ hÖ trÎ3 gi¸o dôc m«i tr−êng ®· béc lé ra mét sè h¹n chÕ cÇn kh¾c phôc, cô thÓ lµ: 3 NhiÒu ®iÒu tra thùc tÕ ®· chøng tá r»ng ý thøc vÒ s− nguy h¹i vÒ mÆt sinh th¸i trong nh÷ng n¨m qua liªn tùc t¨ng. TÊt c¶ c¸c ®iÒu tra th¨m dß d− luËn trªn qui m« lín ®· nhËn ®Þnh r»ng trong gÇn m−êi n¨m qua ng−êi d©n ®· hiÓu nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m«i tr−êng nãi chung rÊt quan träng vÇ b¶o vÖ m«i tr−êng mét c¸ch cã hiÖu qu¶ cÇn ph¶i lµ môc tiªu chÝnh trÞ quan träng. Trong thang ®¸nh gi¸ 10 bËc vÒ “ý thøc m«i tr−êng“, n¨m 1992 ®¹t gi¸ trÞ 7,8 trong khi gi¸ trÞ cña n¨m 1985 ch−a v−ît qua con sè 6,4. Kh«ng chØ quan ®iÓm vÒ m«i tr−êng cña ng−êi d©n cã nh÷ng biÕn ®æi quan träng. Ngay sù s½n sµng hµnh ®éng, tøc lµ chñ ®Þnh cña cac ca nh©n, muèn lµm mét ®iÒu g× ®ã ®Ò b¶o vÖ m«i tr−êng còng rÊt cao: thu nhÆt giÊy cò vµ cã ®å thuû tinh bá ®i, ph¸ huû pin, ¨c qui cò 109
Nh÷ng ®iÒu tra thùc tÕ trong nh÷ng n¨m gi÷a cña thËp niªn 90 ®· chøng tá r»ng kh«ng cã mét mèi quan hÖ chÆt chÏ gi÷a gi¸o dôc m«i tr−êng vµ hµnh vi m«i tr−êng. Th«ng qua ®iÒu tra thùc tÕ ng−êi ta ®· ph¸t hiÖn ra r»ng ng−êi cã kiÕn thøc m«i tr−êng nhiÒu h¬n kiÕn thøc ë møc ®é trung b×nh cña mét ng−êi d©n l¹i cã hµnh vi phï hîp víi m«i tr−êng Ýt h¬n møc ®é trung b×nh (De Haan, Kuckazt 1996, De Haan 2001) ý thøc m«i tr−êng cña nh÷ng häc sinh tèt nghiÖp phæ th«ng ®−îc gi¸o dôc m«i tr−êng trong 20 giê hoÆc 120 mét n¨m kh«ng cã c¸ch biÖt ®¸ng kÓ (Rode vµ c¸c t¸c gi¶ kh¸c 2001) ChØ tån t¹i mét mèi liªn hÖ yÕu gi÷a kinh nghiÖm s©u s¾c cña trÎ em vÒ tù nhiªn vµ ý thøc m«i tr−êng cña thanh thiÕu niªn (Boegeholz, 1999). 2) Nh÷ng ®ßi hái cña ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®èi víi gi¸o dôc ®∙ v−ît qu¸ ph¹m vi cña gi¸o dôc m«i tr−êng. Ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®ßi hái ph¶i liªn kÕt hµi hoµ ba mÆt sinh th¸i, kinh tÕ vµ x· héi trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. V× vËy, vÊn ®Ò kh«ng ph¶i chØ bæ sung thªm c¸c mÆt kinh tÕ vµ x· héi cho gi¸o dôc m«i tr−êng mµ cÇn ph¶i chuyÓn ho¸ vµ ph¸t triÓn kh¸i niÖm nµy thµnh kh¸i niÖm gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Nãi ®óng h¬n, kh¸i niÖm míi- kh¸i niÖm gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng- ®· ®−îc h×nh thµnh mµ nãi bao trïm c¶ nh÷ng ®Ò tµi nh− häc toµn cÇu, gi¸o dôc ph¸t triÓn, gi¸o dôc hoµ b×nh, gi¸o dôc giao th«ng ®i l¹i, gi¸o dôc tiªu dïng, gi¸o dôc gi¸ trÞ ®¹o ®øc- ®©y lµ nh÷ng ®Ò tµi n»m trong chñ ®Ò lín ph¸t triÓn bÒn v÷ng (De Haan 2001). Chóng t«i bæ sung thªm, gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng còng bao hµm c¶ gi¸o dôc d©n sè. III. KÕt luËn Gi÷a gi¸o dôc m«i tr−êng vµ gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ do gi¸o dôc bÒn v÷ng lµ b−íc ph¸t triÓn míi vÒ chÊt cña gi¸o dôc m«i tr−êng. Tuy nhiªn, kh«ng thÓ ®ång nhÊt hai khai niÖm nµy lµm mét. Kh¸i niÖm gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng cã néi hµm réng lín h¬n, bao chiÕm c¶ gi¸o dôc m«i tr−êng, gi¸o dôc d©n sè, gi¸o dôc toµn cÇu ho¸ vµ mét sè h×nh thøc gi¸o dôc kh¸c. vµ c¸c ®å phÕ th¶i tõ s¬n. NhiÒu ng−êi cã chñ ®Þnh mua nhiÒu hµng ho¸ trong c¸c cöa hµng“sinh th¸i“. Mét sè Ýt ng−êi h¬n s½n sµng sö dông n−íc tiÕt kiÖm vµ sö dông « t« cã ý thøc“ (Billig, 1995) 110
Qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn tõ gi¸o dôc m«i tr−êng sang gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ tÊt yÕu. Qu¸ tr×nh nµy ®ang diÔn ra m¹nh mÏ ë c¸c n−íc ph¸t triÓn, ®Æc biÖt ë c¸c n−íc EU vµ B¾c Mü, n¬i nh÷ng ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®· ®−îc x¸c lËp vµ ®ang ®−îc t¨ng c−êng. ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, nãi chung qu¸ tr×nh nµy diÔn ra chËm h¬n. Kinh nghiÖm cña c¸c n−íc ch©u ¢u cho thÊy ®Ó t¨ng c−êng gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng cÇn ®¸nh gi¸ l¹i qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña gi¸o dôc m«i tr−êng rót ra nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm vÒ nh÷ng thµnh c«ng vµ c¶ nh÷ng h¹n chÕ, ®ång thêi trªn c¬ së xem xÐt nh÷ng ®ßi hái cña sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng mµ x©y dùng mét chiÕn l−îc vµ ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng nh»m hç trî vµ t¨ng c−êng gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Tµi liÖu tham kh¶o 1. FMER (Federal Ministry of Education and Research): Report of the Federal Government on education for a sustainable development, 1. 2002. 2. Gerhard de Haan (2004): Ch−¬ng tr×nh “21” – Ch−¬ng tr×nh toµn liªn bang cña CHLB §øc vÒ Gi¸o dôc v× ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Tr−êng §HTH Frei Berlin, CHLB §øc, 2002. 3. Ott Herz, Hans Joerg, Gotofried Strobl (2001): Gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng. TriÓn väng toµn cÇu vµ c¸c ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng míi. NXB Leske+Budrich , Opladen, CHLB §øc, 2001 (tiÕng §øc). 4. Rosalyn McKeon: Education for Sustainable Development Toolkit, Energy, Enviroment and Resource Center, University of Tennessee, 2002. Tãm t¾t Gi÷a gi¸o dôc m«i tr−êng vµ gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ do gi¸o dôc bÒn v÷ng lµ b−íc ph¸t triÓn míi vÒ chÊt cña gi¸o dôc m«i tr−êng. Tuy nhiªn, kh«ng thÓ ®ång nhÊt hai kh¸i niÖm nµy lµm mét. Kh¸c víi gi¸o dôc m«i tr−êng vµ gi¸o dôc ph¸t triÓn gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng cã néi hµm réng lín h¬n, cã c¸ch tiÕp cËn réng h¬n, ®−îc nhËn thøc ®Çy ®ñ vµ liªn kÕt ®−îc c¸c mÆt m«i tr−êng, kinh tÕ vµ x· héi (§−îc gäi lµ tam gi¸c ph¸t triÓn bÒn v÷ng). Qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ tõ gi¸o dôc m«i tr−êng sang gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®ang diÔn ra m¹nh mÏ ë c¸c n−íc ph¸t triÓn, ®Æc biÖt ë c¸c n−íc 111
EU vµ B¾c Mü. ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, qu¸ tr×nh nµy diÔn ra chËm h¬n. §Ó t¨ng c−êng gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng cÇn x©y dùng nh÷ng chiÕn l−îc vµ ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng cã kh¶ n¨ng hç trî vµ thóc ®Èy gi¸o dôc ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Summary There is a close relation between enviromental education and education for sustainable development (ESD) because education for sustainable development is a higher development level of enviromental education. However, the both concepts are not the same meaning. The ESD is more than enviromental education. In constrast to enviromental education and development education, it takes a broader and more comprehensive appoach that integrates enviromental, economic and social aspects (the so-called sustainability triangle). The process of development from enviromental education to ESD is happening strongly in developed countries, especially in Europe and North America. This process occurs slowly in developing countries. In order to strentheng the ESD it is necessary to compose suitable strategies and action programmes that can promote and enhance the ESD. " ESD is more than enviromental education. In constrast to enviromental education and development education, it takes a broader and more comprehensive appoach that integrates enviromental, economic and social aspects (the so-called sustainability triangle). ESD is to contribute to the implemention of the social precept of SD as defined Agenda 21st. Its aims is to put people in a position to play an active role in shaping a ecologically sustainable, economically efficient and socially just environment, while remaining mindful of the global dimension. Using suitable context, methods and learning structures, ESD has the task of initiating learning process- in all areas of education-which help individuals acquire the analytical and evaluation skills and the ability to act that this requires" 112