Giáo trình bài giảng Cơ sở văn hóa Việt Nam

HỌC VIỆN CÔNG NGHỆ BƯU CHÍNH VIỄN THÔNG<br /> KHOA THIẾT KẾ VÀ SÁNG TẠO ĐA PHƯƠNG TIỆN<br /> *****<br /> GIÁO TRÌNH BÀI GIẢNG<br /> (Phương pháp đào tạo theo tín chỉ)<br /> <br /> IT<br /> <br /> CƠ SỞ VĂN HÓA VIỆT NAM<br /> Mã học phần: CDT1240<br /> (02 tín chỉ)<br /> <br /> PT<br /> <br /> Biên soạn<br /> Nguyễn Thị Minh Thái<br /> <br /> LƯU HÀNH NỘI BỘ<br /> <br /> Hà Nội, 12/2014<br /> <br /> LỜI NÓI ĐẦU<br /> <br /> PT<br /> <br /> IT<br /> <br /> Bài giảng “Cơ sở văn hóa Việt Nam” dùng cho sinh viên tham khảo, trong<br /> chuyên ngành truyền thông Đa phương tiện, thuộc lĩnh vực Công nghệ Đa<br /> phương tiện. Nội dung tài liệu đề cập, cung cấp những kiến thức cơ bản về quá<br /> trình ra đời và phát triển của các nền văn minh tiêu biểu trong lịch sử loài người.<br /> Bài giảng này gồm 4 chương đem lại cho người đọc sự hiểu biết cơ bản và<br /> hệ thống về văn hóa nói chung và văn hóa Việt Nam nói riêng.<br /> Trên cơ sở những kiến thức khoa học, môn học này nhằm góp phần xây<br /> dựng quan điểm nhân văn, biết quý trọng và giữ gìn những sản phẩm vật chất và<br /> tinh thần của văn minh nhân loại, biết vận dụng hữu ích vào viêc hoàn thiện nhân<br /> cách của mỗi người và kiến thiết đất nước theo đường lối công nghiệp hóa, hiện<br /> đại hóa, làm cho dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng văn minh.<br /> Tác giả xin chân thành cám ơn các cán bộ Viện công nghệ Thông tin và<br /> Truyền thông CDIT, Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông PTIT đã trợ<br /> giúp để hoàn thành tài liệu này.<br /> <br /> 2<br /> <br /> MỤC LỤC<br /> <br /> PT<br /> <br /> IT<br /> <br /> LỜI NÓI ĐẦU........................................................................................................ 2<br /> CHƯƠNG I – VĂN HÓA HỌC VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM.............................. 5<br /> 1. Văn hóa và văn hóa học ................................................................................. 5<br /> 1.1. Định nghĩa văn hóa.................................................................................. 5<br /> 1.2. Các đặc trưng và chức năng của văn hóa ................................................ 6<br /> 1.3. Văn hóa với Văn minh, Văn hiến, Văn vật ............................................. 7<br /> 1.4. Cấu trúc của văn hoá: .............................................................................. 9<br /> 1.5. Cơ sở văn hóa và các bộ môn văn hóa học ........................................... 10<br /> 2. Định vị văn hóa Việt Nam............................................................................ 10<br /> 2.1. Loại hình văn hóa gốc nông nghiệp ...................................................... 10<br /> 2.2. Chủ thể và thời gian văn hóa Việt Nam ................................................ 12<br /> 2.3. Hoàn cảnh địa lí, không văn hóa và các vùng văn hóa Việt Nam ........ 13<br /> 2.4. Hoàn cảnh lịch sử - xã hội của văn hóa Việt Nam ................................ 15<br /> CHƯƠNG II – DIỄN TRÌNH LỊCH SỬ CỦA VĂN HÓA VIỆT NAM ............ 16<br /> 1. Văn hóa Việt Nam thời tiền sử và sơ sử ...................................................... 16<br /> 1.1. Văn hoá thời tiền sử .............................................................................. 16<br /> 1.2. Văn hoá thời sơ sử: ................................................................................ 19<br /> 1.2.1. Từ văn hoá tiền Đông Sơn đến văn hoá Đông Sơn:........................... 19<br /> 1.2.2. Văn hoá Sa Huỳnh:............................................................................. 22<br /> 1.2.3. Văn hoá Đồng Nai: ............................................................................. 25<br /> 2. Văn hóa Việt Nam thiên niên kỉ đầu công nguyên ...................................... 27<br /> 2.1. Văn hoá Việt Nam thời kì Bắc thuộc: ................................................... 27<br /> 2.2. Văn hoá Việt Nam thời Đại Việt:.......................................................... 31<br /> 2.3. Văn hóa Việt Nam thời tự chủ .............................................................. 34<br /> 3. Văn hoá Việt Nam từ 1858 đến 1945:.......................................................... 45<br /> 3.1. Bối cảnh lịch sử văn hóa: ...................................................................... 45<br /> 3.2. Đặc trưng văn hoá giai đoạn từ năm 1858 đến năm 1945: ................... 47<br /> 4. Văn hoá Việt Nam từ 1945 đến nay: ............................................................ 53<br /> 4.1. Bối cảnh lịch sử: .................................................................................... 53<br /> 4.2. Đặc điểm của văn hóa từ năm 1945 đến nay ........................................ 56<br /> CHƯƠNG III: TÍN NGƯỠNG VÀ TÔN GIÁO ................................................. 60<br /> 1. Tín ngưỡng: .................................................................................................. 60<br /> 1.1. Tín ngưỡng phồn thực: .......................................................................... 60<br /> 1.2. Tín ngưỡng sùng bái tự nhiên ............................................................... 62<br /> 2. Tôn giáo:....................................................................................................... 67<br /> 2.1. Nho giáo: ............................................................................................... 67<br /> 2.2. Phật giáo: ............................................................................................... 70<br /> 3<br /> <br /> PT<br /> <br /> IT<br /> <br /> 2.3. Đạo giáo: ............................................................................................... 72<br /> 2.4. Kitô giáo: ............................................................................................... 73<br /> CHƯƠNG IV: KHÔNG GIAN VĂN HÓA VIỆT NAM .................................... 74<br /> 1. Vùng văn hoá Tây Bắc: ................................................................................ 74<br /> 1.1. Đặc điểm tự nhiên: ................................................................................ 74<br /> 1.2. Đặc điểm văn hoá: ................................................................................. 77<br /> 2. Vùng văn hoá Việt Bắc: ............................................................................... 80<br /> 2.1. Đặc điểm tự nhiên và xã hội:................................................................. 80<br /> 2.2. Đặc điểm văn hoá: ................................................................................. 82<br /> 3. Vùng văn hóa châu thổ Bắc Bộ: ................................................................... 85<br /> 3.1. Đặc điểm tự nhiên và xã hội:................................................................. 85<br /> 3.2. Đặc điểm văn hoá: ................................................................................. 87<br /> 4. Vùng văn hoá Trung Bộ: .............................................................................. 91<br /> 4.1. Đặc điểm tự nhiên và xã hội:................................................................. 91<br /> 4.2. Đặc điểm văn hoá: ................................................................................. 92<br /> 5. Vùng văn hoá Tây Nguyên: ......................................................................... 95<br /> 5.1. Đặc điểm tự nhiên và xã hội:................................................................. 95<br /> 5.2. Đặc điểm văn hoá: ................................................................................. 96<br /> 6. Vùng văn hoá Nam Bộ: .............................................................................. 100<br /> 6.1. Đặc điểm tự nhiên và xã hội:............................................................... 100<br /> 6.2. Đặc điểm văn hoá: ............................................................................... 103<br /> <br /> 4<br /> <br /> CHƯƠNG I – VĂN HÓA HỌC VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM<br /> 1. Văn hóa và văn hóa học<br /> 1.1. Định nghĩa văn hóa<br /> <br /> PT<br /> <br /> IT<br /> <br /> Văn hóa có rất nhiều nghĩa. Trong Tiếng Việt, văn hóa được dùng theo<br /> nghĩa thông dụng để chỉ học thức (trình độ văn hóa), lối sống (nếp sống văn<br /> hóa), theo nghĩa chuyên biệt để chỉ trình độ phát triển của một giai đoạn văn<br /> hóa. Trong khi theo nghĩa rộng thì văn hóa bao gồm tất cả, từ những sản phẩm<br /> tinh vi hiện đại cho đến tín ngưỡng, phong tục, lối sống, lao động… Chính với<br /> các hiểu rộng này, văn hóa mới là đối tượng đích thị của văn hóa học.<br /> Một cách hiểu khác, văn hoá là sản phẩm do con người sáng tạo, có từ<br /> thuở bình minh của xã hội loài người. Ở phương Đông, từ văn hoá đã có trong<br /> đời sống ngôn ngữ từ rất sớm. Ở phương Tây, để chỉ đối tượng mà chúng ta<br /> nghiên cứu, người Pháp, người Nga có từ kuitura. Những chữ này lại có chung<br /> gốc Latinh là chữ cultus animi là trồng trọt tinh thần. Vậy chữ cultus là văn hoá<br /> với hai khía cạnh: trồng trọt, thính ứng với tự nhiên, khai thác tự nhiên và giáo<br /> dục đào tạo cá thể hay cộng đồng để họ không còn là con vật tự nhiên, và họ có<br /> những phẩm chất tốt đẹp.<br /> Tuy vậy, việc xác định và sử dụng khái niệm văn hoá không đơn giản và<br /> thay đổi theo thời gian thuật ngữ văn hoá với nghĩa “canh tác tinh thần” được sử<br /> dụng vào thế kỉ XVII- XVIII bên cạnh nghĩa gốc là quản lí, canh tác nông<br /> nghiệp. Vào thế kỉ XIX thuật ngữ “văn hoá” được những nhà nhân loại học<br /> phương Tây sử dụng như một danh từ chính. Những học giả này cho rằng văn<br /> hoá (văn minh) thế giới có thể phân ra từ trình độ thấp nhất đến trình độ cao<br /> nhất, và văn hoá của họ chiếm vị trí cao nhất. Bởi vì họ cho rằng bản chất văn<br /> hoá hướng về trí lực và sự vươn lên, sự phát triển tạo thành văn minh, E.B Taylo<br /> (E.B. Taylor) là đại diện của họ. Theo ông, văn hoá là toàn bộ phức thể bao gồm<br /> hiểu biết, tín ngưỡng, nghệ thuật, đạo đức, luật pháp, phong tục, những khả năng<br /> và tập quán khác mà con người có được với tư cách là một thành viên của xã<br /> hội.<br /> Theo F. Boa (F. Boas), ý nghĩa văn hoá được quy định do khung giải<br /> thích riêng chứ không phải bắt nguồn từ cứ liệu cao siêu như “trí lực”, vì thế sự<br /> khác nhau về mặt văn hoá từng dân tộc cũng không phải theo tiêu chuẩn trí lực.<br /> Đó cũng là “tương đối luận của văn hoá”. Văn hoá không xét ở mức độ thấp cao<br /> mà ở góc độ khác biệt.<br /> A. L. Kroibơ (A.L. Kroeber) và C.L. Klúchôn (C. L. Kluckhohn) quan<br /> niệm văn hoá là loại hành vi rõ ràng và ám thị đã được đúc kết và truyền lại<br /> <br /> 5<br /> <br />