Giáo trình Các cơ quan bảo vệ pháp luật: Phần 1 - PGS.TS Võ Khánh Vinh

Chia sẻ: Bin Bin | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:285

Thêm vào BST

Báo xấu

132
lượt xem 34
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phần 1 của cuốn Giáo trình Các cơ quan bảo vệ pháp luật gồm 15 chương có nội dung trình bày về: Các khái niệm cơ bản, đối tượng và hệ thống môn học các cơ quan bảo vệ pháp luật, pháp luật về các cơ quan bảo vệ pháp luật, quyền tư pháp và hệ thống cơ quan thực hiện quyền tư pháp, xét xử và các nguyên tắc của xét xử, tòa án nhân dân,... Cùng theo tham khảo để nắm bắt cụ thể nội dung cuốn giáo trình.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Các cơ quan bảo vệ pháp luật: Phần 1 - PGS.TS Võ Khánh Vinh

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o §¹i häc HuÕ Trung t©m ®µo t¹o tõ xa PGS. TS LuËt häc vâ kh¸nh vinh (Chñ biªn) Gi¸o tr×nh C¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt Nhµ xuÊt b¶n c«ng an nh©n d©n hµ néi - 2003 1
môc lôc Ch−¬ng I: c¸c kh¸I niÖm c¬ b¶n, ®èi t−îng vµ hÖ thèng m«n häc c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt .........................................................8 1. Ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt: c¸c dÊu hiÖu, kh¸i niÖm vµ nhiÖm vô........................................8 2. C¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt; hÖ thèng vµ ®Æc tr−ng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt ........................................................................................................................13 3. §èi t−îng vµ hÖ thèng m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” .........................................15 4. Mèi t−¬ng quan cña m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” víi c¸c m«n häc ph¸p luËt kh¸c...........................................................................................................................................16 Ch−¬ng II: Ph¸p luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt......19 1. Kh¸i qu¸t chung vµ ph©n lo¹i c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt...................................................................................................................................19 2. Ph©n lo¹i c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt theo néi dung cña c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt......................................................................................20 3. Ph©n lo¹i c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt theo ý nghÜa ph¸p lý cña c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt.........................................................................24 Ch−¬ng III: quyÒn t− ph¸p vµ hÖ thèng c¸c c¬ quan thùc hiÖn quyÒn t− ph¸p.........................................................................................27 1. QuyÒn t− ph¸p, kh¸i niÖm vµ mèi t−¬ng quan cña quyÒn t− ph¸p víi c¸c quyÒn kh¸c cña quyÒn lùc nhµ n−íc ...................................................................................................................27 2. Toµ ¸n - c¬ quan thùc hiÖn quyÒn t− ph¸p ............................................................................32 3. HÖ thèng Toµ ¸n ...................................................................................................................35 Ch−¬ng IV: XÐT Xö Vµ C¸C NGUY£N T¾C CñA XÐT xö..........................38 1. C¸c dÊu hiÖu ®Æc tr−ng vµ kh¸i niÖm xÐt xö.........................................................................38 2. C¸c nguyªn t¾c d©n chñ cña xÐt xö: kh¸i niÖm, c¸c nguån vµ ý nghÜa.................................41 3. Ph¸p chÕ................................................................................................................................42 4. B¶o ®¶m c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng−êi vµ c«ng d©n khi tiÕn hµnh xÐt xö.....................45 5. ViÖc xÐt xö chØ do Toµ ¸n thùc hiÖn .....................................................................................48 6. B¶o ®¶m tÝnh hîp ph¸p, tÝnh cã thÈm quyÒn vµ tÝnh v« t− cña Toµ ¸n .................................49 7. B¶o ®¶m tÝnh ®éc lËp cña ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm nh©n d©n khi xÐt xö .............................51 8. Thùc hiÖn viÖc xÐt xö trªn c¬ së sù b×nh ®¼ng cña mäi c«ng d©n tr−íc ph¸p luËt vµ Toµ ¸n52 9. B¶o ®¶m cho c«ng d©n quyÒn ®−îc b¶o vÖ b»ng Toµ ¸n ......................................................54 10. Tranh tông vµ b×nh ®¼ng cña c¸c bªn .................................................................................54 11. B¶o ®¶m quyÒn bµo ch÷a cña bÞ can, bÞ c¸o .......................................................................56 12. Suy ®o¸n v« téi ...................................................................................................................57 13. XÐt xö c«ng khai.................................................................................................................57 14. Nguyªn t¾c tiÕng nãi vµ ch÷ viÕt dïng trong xÐt xö ...........................................................58 15. Nguyªn t¾c thùc hiÖn chÕ ®é xÐt xö cã Héi thÈm tham gia................................................60 Ch−¬ng V: Toµ ¸n nh©n d©n huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh ...........................................................................................................62 1. Toµ ¸n nh©n d©n huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh - cÊp xÐt xö c¬ b¶n..................62 2. ThÈm quyÒn cña Toµ ¸n nh©n d©n huyÖn, quËn, thÞ x·, thµnh phè thuéc tØnh......................63 3. C¸c quyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm nh©n d©n.................................65 2
4. Ch¸nh ¸n Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn ..................................................................................67 5. Tæ chøc c«ng viÖc ë Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn .................................................................67 Ch−¬ng VI: Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng..........................................................................................................71 1. Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng, thÈm quyÒn vµ vÞ trÝ cña Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng trong hÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n ............................71 2. Thµnh phÇn vµ c¬ cÊu tæ chøc cña Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng 75 3. Tæ chøc c«ng viÖc ë Toµ ¸n nh©n d©n tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng......................78 Ch−¬ng VII: TOµ ¸N QU©N Sù ........................................................................83 1. Kh¸i qu¸t qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c Toµ ¸n qu©n sù ë n−íc ta .........................83 1.1. Toµ ¸n qu©n sù vµ Toµ ¸n binh ë n−íc ta giai ®o¹n 1945 - 1960...................................83 1.2. C¸c Toµ ¸n qu©n sù giai ®o¹n 1960-1986......................................................................86 2. Chøc n¨ng, nhiÖm vô vµ c¸c nguyªn t¾c tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Toµ ¸n qu©n sù.............90 2.1. Chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña c¸c Toµ ¸n qu©n sù ...........................................................90 2.2. C¸c nguyªn t¾c tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Toµ ¸n qu©n sù.............................................91 2.3. Tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c Toµ ¸n qu©n sù...............................................................92 Ch−¬ng VIII: Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao..................................................99 1. Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao - c¬ quan xÐt xö cao nhÊt...............................................................99 2. ThÈm quyÒn xÐt xö cña Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao ...............................................................101 3. TrËt tù h×nh thµnh Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, thµnh phÇn vµ c¬ cÊu tæ chøc cña Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao...............................................................................................................................102 4. Tæ chøc c«ng viÖc ë Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao ..................................................................106 Ch−¬ng IX: Quy chÕ cña ThÈm ph¸n vµ Héi thÈm nh©n d©n...109 1. §éi ngò ThÈm ph¸n vµ quy chÕ cña ThÈm ph¸n: kh¸i niÖm vµ c¸c ®Æc ®iÓm chung .........109 2. C¸c tiªu chuÈn ®èi víi nh÷ng ng−êi øng cö chøc vô ThÈm ph¸n .......................................111 3. TuyÓn chän, bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, c¸ch chøc chøc danh ThÈm ph¸n; ®iÒu ®éng, biÖt ph¸i ThÈm ph¸n ..............................................................................................................................114 3.1. Héi ®ång tuyÓn chän ThÈm ph¸n ................................................................................114 3.3. MiÔn nhiÖm ThÈm ph¸n...............................................................................................121 3.4. C¸ch chøc chøc danh ThÈm ph¸n ................................................................................122 3.5. §iÒu ®éng, biÖt ph¸i ThÈm ph¸n..................................................................................123 4. Bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm, c¸ch chøc chøc vô Ch¸nh ¸n, Phã Ch¸nh ¸n; giao quyÒn Ch¸nh ¸n; ®iÒu ®éng, biÖt ph¸i Ch¸nh ¸n, Phã Ch¸nh ¸n ........................................................................124 4.1. Thñ tôc, hå s¬ ®Ò nghÞ bæ nhiÖm chøc vô Ch¸nh ¸n, Phã Ch¸nh ¸n............................124 4.2. Thñ tôc, hå s¬ ®Ò nghÞ miÔn nhiÖm chøc vô Ch¸nh ¸n, Phã Ch¸nh ¸n........................125 4.3. Thñ tôc, hå s¬ ®Ò nghÞ c¸ch chøc chøc vô Ch¸nh ¸n, Phã Ch¸nh ¸n...........................126 4.4. VÒ viÖc giao quyÒn Ch¸nh ¸n ......................................................................................127 4.5. VÒ ®iÒu ®éng, biÖt ph¸i ®èi víi Ch¸nh ¸n, Phã Ch¸nh ¸n ...........................................127 5. Héi thÈm Toµ ¸n nh©n d©n..................................................................................................128 Ch−¬ng X: LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña hÖ thèng Toµ ¸n ViÖt Nam ...............................................................................................131 1. Ph¸p ®×nh thêi phong kiÕn ..............................................................................................131 1.1. Tæ chøc ph¸p ®×nh phong kiÕn.....................................................................................132 1.2. Nh÷ng nÐt ®Æc s¾c trong ph¸p ®×nh thêi x−a ...............................................................140 2. Toµ ¸n thêi Ph¸p thuéc .......................................................................................................145 3
2.1. HÖ thèng Toµ ¸n cña ng−êi Ph¸p ë ViÖt Nam .............................................................146 2.2. HÖ thèng Toµ ¸n cña Nam triÒu...................................................................................149 3. Toµ ¸n thêi hiÖn ®¹i ............................................................................................................156 Ch−¬ng XI: Qu¶n lý Toµ ¸n vÒ tæ chøc...............................................172 1. Kh¸i niÖm vµ néi dung qu¶n lý Toµ ¸n vÒ tæ chøc .............................................................172 2. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ qu¶n lý Toµ ¸n vÒ tæ chøc ..................175 2.1. Thêi kú c¸ch m¹ng d©n téc d©n chñ (1945 - 1954) .....................................................175 2.2. Thêi kú c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa (tõ n¨m 1954 ®Õn nay)......................................177 3. C¸c c¬ quan thùc hiÖn qu¶n lý Toµ ¸n vÒ tæ chøc...............................................................185 3.1. Quèc héi n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam - c¬ quan qu¶n lý Toµ ¸n vÒ tæ chøc.....................................................................................................................................185 3.2. Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao - c¬ quan qu¶n lý c¸c Toµ ¸n nh©n d©n ®Þa ph−¬ng vÒ tæ chøc ............................................................................................................................................186 Ch−¬ng XII: ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n....................................................191 1. Kh¸i qu¸t chung vÒ vÞ trÝ, nhiÖm vô, chøc n¨ng cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n....................191 2. LÞch sö ph¸t triÓn cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n qua tõng giai ®o¹n (tõ khi thµnh lËp ®Õn HiÕn ph¸p söa ®æi n¨m 2001)..........................................................................................................194 2.1. Giai ®o¹n h×nh thµnh vµ cñng cè tõ sau C¸ch m¹ng Th¸ng 8-1945 vµ theo HiÕn ph¸p n¨m 1959. ...........................................................................................................................194 2.2. HÖ thèng c¬ quan kiÓm s¸t theo HiÕn ph¸p n¨m 1980. ...............................................197 2.3. HÖ thèng c¬ quan kiÓm s¸t theo HiÕn ph¸p 1992. .......................................................198 3. HÖ thèng c¬ quan KiÓm s¸t nh©n d©n theo hiÕn ph¸p söa ®æi n¨m 2001 ...........................199 3.1. C¬ cÊu tæ chøc cña ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n. ...............................................................199 3.2. C¬ cÊu tæ chøc ViÖn kiÓm s¸t qu©n sù.........................................................................202 4. C¸c h×nh thøc thùc hiÖn chøc n¨ng thùc hµnh quyÒn c«ng tè vµ kiÓm s¸t ho¹t ®éng t− ph¸p ................................................................................................................................................205 4.1. Thùc hµnh quyÒn c«ng tè vµ kiÓm s¸t ®iÒu tra c¸c vô ¸n h×nh sù................................206 4.3. KiÓm s¸t viÖc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù, h«n nh©n vµ gia ®×nh, hµnh chÝnh, kinh tÕ, lao ®éng vµ nh÷ng viÖc kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. ......................................................212 4.4. KiÓm s¸t viÖc thi hµnh ¸n ............................................................................................214 4.5. KiÓm s¸t viÖc t¹m gi÷, t¹m giam, qu¶n lý vµ gi¸o dôc ng−êi chÊp hµnh h×nh ph¹t tï 216 5. KiÓm s¸t viªn vµ §iÒu tra viªn ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n.....................................................219 5.1. KiÓm s¸t viªn ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n ........................................................................219 5.2. §iÒu tra viªn. ...............................................................................................................220 Ch−¬ng xiIi: C¬ quan ®iÒu tra ................................................................222 1. Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm vµ ph©n lo¹i c¬ quan ®iÒu tra............................................................222 1.1. Kh¸i niÖm vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña c¬ quan ®iÒu tra. .......................................222 1.2. HÖ thèng vµ ph©n lo¹i c¸c c¬ quan ®iÒu tra .................................................................225 2. LÞch sö h×nh thµnh vµ c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña c¬ quan ®iÒu tra ..................................228 2.1. Giai ®o¹n 1945-1953. ..................................................................................................228 2.2. Giai ®o¹n 1953-1975 ...................................................................................................230 2.3. Giai ®o¹n 1975-1986 ...................................................................................................233 2.4. Giai ®o¹n 1986- ®Õn nay..............................................................................................234 3. VÞ trÝ, chøc n¨ng, nhiÖm vô cña c¬ quan ®iÒu tra ...............................................................236 3.1. VÞ trÝ cña c¬ quan ®iÒu tra trong hÖ thèng t− ph¸p h×nh sù. ........................................236 3.2. Chøc n¨ng cña c¬ quan ®iÒu tra...................................................................................238 3.3. NhiÖm vô cña c¬ quan ®iÒu tra ....................................................................................242 4
4. ThÈm quyÒn ®iÒu tra vô ¸n h×nh sù.....................................................................................243 4.1. Kh¸i niÖm vµ ph©n ®Þnh thÈm quyÒn ®iÒu tra ..............................................................243 4.2. ThÈm quyÒn ®iÒu tra vô ¸n h×nh sù cña c¸c c¬ quan ®iÒu tra. .....................................245 5. Chøc n¨ng, thÈm quyÒn cña Thñ tr−ëng c¬ quan ®iÒu tra vµ §iÒu tra viªn........................250 5.1. Thñ tr−ëng c¬ quan ®iÒu tra.........................................................................................250 5.2. §iÒu tra viªn ................................................................................................................253 Ch−¬ng XIV: luËt s− vµ tæ chøc luËt s− ..........................................257 1. Kh¸i niÖm, vai trß cña luËt s− .............................................................................................257 1.1. Kh¸i niÖm luËt s−.........................................................................................................257 1..2 Vai trß cña luËt s−........................................................................................................261 2. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nghÒ luËt s− ë ViÖt Nam .........................................................264 2.1. NghÒ luËt s− ë ViÖt Nam tr−íc n¨m 1987 ...................................................................264 2.2. Ph¸p lÖnh tæ chøc luËt s− n¨m 1987 ............................................................................267 3. LuËt s− ................................................................................................................................269 3.1. §iÒu kiÖn hµnh nghÒ luËt s−. .......................................................................................269 3.2. Ph¹m vi hµnh nghÒ, quyÒn vµ nghÜa vô cña luËt s−. ....................................................275 4. Tæ chøc hµnh nghÒ luËt s− ..................................................................................................278 4.1. H×nh thøc tæ chøc hµnh nghÒ luËt s−: V¨n phßng luËt s− vµ C«ng ty luËt hîp danh ...278 4.2. QuyÒn vµ nghÜa vô cña V¨n phßng luËt s−, C«ng ty luËt hîp danh .............................280 4.3. Thï lao luËt s−. ............................................................................................................281 5. Tæ chøc x· héi - nghÒ nghiÖp cña luËt s− vµ viÖc qu¶n lý hµnh nghÒ luËt s− .....................282 5.1. Tæ chøc x· héi- nghÒ nghiÖp cña luËt s−. ....................................................................282 5.2. Qu¶n lý hµnh nghÒ luËt s−. ..........................................................................................283 Ch−¬ng XV: tæ chøc vµ ho¹t ®éng c«ng chøng ..........................286 1. Kh¸i niÖm c«ng chøng........................................................................................................286 2. LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña thÓ chÕ c«ng chøng ë ViÖt Nam ...............................289 2.1. S¬ l−îc lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c«ng chøng trªn thÕ giíi ...............................289 2.2. LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÓ chÕ c«ng chøng ë ViÖt Nam...............................290 3. HÖ thèng tæ chøc c«ng chøng ë ViÖt Nam ...................................................................294 3.1. C¸c m« h×nh tæ chøc c«ng chøng trªn thÕ giíi ............................................................294 3.2. M« h×nh tæ chøc c«ng chøng, chøng thùc ë ViÖt Nam hiÖn nay. ................................297 4. Vai trß, vÞ trÝ, chøc n¨ng, nhiÖm vô cña c¬ quan c«ng chøng ............................................299 4.1. Vai trß cña c¬ quan c«ng chøng ..................................................................................299 4.2. VÞ trÝ cña c¬ quan c«ng chøng.....................................................................................303 4.3. Chøc n¨ng, nhiÖm vô cña c¬ quan c«ng chøng ...........................................................306 5. C«ng chøng viªn - tiªu chuÈn bæ nhiÖm c«ng chøng viªn..................................................307 5.1. Kh¸i niÖm c«ng chøng viªn .........................................................................................307 5.2. Tiªu chuÈn bæ nhiÖm c«ng chøng viªn. .......................................................................308 5.3. ThÈm quyÒn, thñ tôc bæ nhiÖm, biÖt ph¸i, ®iÒu ®éng, t¹m ®×nh chØ, miÔn nhiÖm c«ng chøng viªn...........................................................................................................................310 Ch−¬ng XVI: HÖ thèng Toµ ¸n Liªn bang Nga......................................314 1. Kh¸i qu¸t chung vÒ hÖ thèng Toµ ¸n Liªn bang Nga..........................................................314 2. Toµ ¸n HiÕn ph¸p Liªn bang Nga .......................................................................................320 2.1. C¸c quyÒn h¹n vµ nguyªn t¾c tæ chøc cña Toµ ¸n HiÕn ph¸p Liªn bang Nga .............320 2.2. C¸c quyÕt ®Þnh cña Toµ ¸n HiÕn ph¸p Liªn bang Nga: c¸c lo¹i, néi dung, h×nh thøc vµ ý nghÜa ph¸p lý ......................................................................................................................328 3. Toµ ¸n thÈm quyÒn chung ë Liªn bang Nga .......................................................................331 5
3.1. Toµ ¸n huyÖn, quËn......................................................................................................331 3.2. ThÈm quyÒn cña Toµ ¸n huyÖn, quËn ..........................................................................331 3.3. C¸c Toµ ¸n cÊp trung gian ...........................................................................................333 3.4. Toµ ¸n qu©n sù .............................................................................................................336 4. C¸c Toµ ¸n träng tµi vµ c¸c c¬ quan träng tµi kh¸c ............................................................341 4. 1. C¸c Toµ ¸n träng tµi, vÞ trÝ vµ vai trß cña c¸c Toµ ¸n träng tµi trong hÖ th«ng c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt .........................................................................................................341 4.2. C¸c Toµ ¸n träng tµi cÊp ®é chñ thÓ liªn bang.............................................................343 4.3. C¸c Toµ ¸n träng tµi vïng liªn bang, tr×nh tù thµnh lËp, c¬ cÊu vµ thÈm quyÒn..........348 4.4. Toµ ¸n träng tµi cÊp cao nhÊt cña Liªn bang Nga, thµnh phÇn, c¬ cÊu vµ quyÒn h¹n .351 4.5. C¸c c¬ quan träng tµi kh¸c ..........................................................................................355 Ch−¬ng XVII HÖ thèng Toµ ¸n n−íc Céng hoµ Ph¸p..................359 1. Vai trß, vÞ trÝ cña Toµ ¸n trong Nhµ n−íc ph¸p quyÒn Céng hoµ Ph¸p ..............................359 1.1. Vai trß cña Toµ ¸n trong Nhµ n−íc ph¸p quyÒn ..........................................................359 1.2. Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña hÖ thèng Toµ ¸n Ph¸p.................................................................361 2. HÖ thèng Toµ ¸n n−íc Céng hoµ Ph¸p................................................................................363 2.1. Héi ®ång B¶o hiÕn .......................................................................................................363 2.2. HÖ thèng Toµ ¸n hµnh chÝnh........................................................................................371 2.3. HÖ thèng Toµ ¸n t− ph¸p..............................................................................................379 2.4. Toµ ph©n ®Þnh thÈm quyÒn ..........................................................................................393 2.5. C¸c Toµ ®Æc biÖt ..........................................................................................................394 Ch−¬ng XVIII HÖ thèng Toµ ¸n Céng hoµ Liªn Bang §øc ........398 1. Sù ®éc lËp cña hÖ thèng Tßa ¸n ..........................................................................................398 2. C¸c cÊp xÐt xö.....................................................................................................................399 3. C¸c ngµnh Toµ ¸n ...............................................................................................................400 3.1. Tµi ph¸n th−êng ...........................................................................................................400 3.2. Tµi ph¸n hµnh chÝnh ....................................................................................................401 3.3. Tµi ph¸n hiÕn ph¸p.......................................................................................................403 3.4. Tµi ph¸n c«ng vô..........................................................................................................404 4. C¸c nguyªn t¾c xÐt xö.........................................................................................................405 4.1. Nguyªn t¾c vÒ ThÈm ph¸n theo luËt ............................................................................405 4.2. §−¬ng sù ph¶i ®−îc cã ý kiÕn (audiatur et altera pars) ...............................................406 4.3. Nguyªn t¾c cÊm håi tè (nulla poena sine lege)............................................................406 4.4. Nguyªn t¾c cÊm h×nh ph¹t ®óp (ne bis in idem) ..........................................................407 Ch−¬ng XIX HÖ thèng Toµ ¸n Mü ............................................................409 1. Kh¸i qu¸t chung..................................................................................................................409 2. Ph©n ®Þnh thÈm quyÒn gi÷a Toµ ¸n Liªn bang vµ c¸c Toµ ¸n cña c¸c bang.......................410 3. HÖ thèng Toµ ¸n Liªn bang ................................................................................................416 3.1. C¸c Toµ ¸n khu vùc......................................................................................................416 3.2. C¸c Toµ ¸n phóc thÈm .................................................................................................421 3.3. Toµ ¸n tèi cao...............................................................................................................423 3.4. C¸c Toµ ¸n n»m ngoµi hÖ thèng ba cÊp xÐt xö cña liªn bang......................................429 HÖ thèng toµ ¸n khu vùc C«-l«m-bia......................................................................................431 4. C¸c hÖ thèng Toµ ¸n cña c¸c bang ë Mü ............................................................................438 4.1. HÖ thèng Toµ ¸n bang California.................................................................................439 4.2. HÖ thèng Toµ ¸n bang Illinons ....................................................................................445 4.3. HÖ thèng Toµ ¸n bang Aljaska ....................................................................................448 6
Ch−¬ng XX HÖ thèng Toµ ¸n NhËt B¶n...............................................456 1. LÞch sö ph¸t triÓn cña hÖ thèng t− ph¸p NhËt B¶n..............................................................456 1.1. T− ph¸p NhËt B¶n tõ thêi cæ ®¹i ®Õn kû nguyªn Heian ...............................................456 1.2. T− ph¸p NhËt B¶n tõ kû nguyªn Kamakua ®Õn kû nguyªn Edo ..................................456 1.3. HÖ thèng chÝnh trÞ vµ t− ph¸p tr−íc HiÕn ph¸p thêi Meiji (Minh TrÞ).........................458 1.4. Tæ chøc chÝnh trÞ vµ hÖ thèng t− ph¸p d−íi HiÕn ph¸p Meiji (Minh TrÞ) ....................459 2. HÖ thèng Toµ ¸n NhËt B¶n sau ChiÕn tranh ThÕ giíi lÇn thø hai .......................................460 3. HÖ thèng Toµ ¸n NhËt B¶n ngµy nay ..................................................................................461 4. C¸c ThÈm ph¸n ...................................................................................................................465 4.1. ThÈm ph¸n Toµ ¸n Tèi cao ..........................................................................................465 4.2. ThÈm ph¸n c¸c Toµ ¸n cÊp d−íi ..................................................................................465 4.3. C¸c c¸n bé Toµ ¸n kh¸c:..............................................................................................466 5. C«ng tè viªn vµ ViÖn C«ng tè.............................................................................................467 5.1. C«ng tè viªn.................................................................................................................467 5.3. C¸c viÖn c«ng tè: .........................................................................................................468 6.1. C¸c vô ¸n hµnh chÝnh, d©n sù ......................................................................................468 6.2. C¸c vô ¸n h×nh sù.........................................................................................................471 Ch−¬ng XXI HÖ thèng Toµ ¸n Céng hoµ Nh©n d©n Trung Hoa ...................................................................................................................................476 1. VÞ trÝ, vai trß vµ c¸c nguyªn t¾c xÐt xö c¬ b¶n cña hÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n n−íc Céng hoµ nh©n d©n Trung Hoa ...............................................................................................................476 1.1. VÞ trÝ, vai trß cña hÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n n−íc Céng hoµ nh©n d©n Trung Hoa.....476 1.2. C¸c nguyªn t¾c xÐt xö c¬ b¶n ......................................................................................478 2. HÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n n−íc Céng hoµ nh©n d©n Trung Hoa .......................................480 2.1. Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao cña n−íc Céng hoµ nh©n d©n Trung Hoa .............................480 2.2. HÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n ®Þa ph−¬ng ........................................................................482 2.3. C¸c Toµ ¸n chuyªn biÖt................................................................................................485 3. C¸c h×nh thøc tæ chøc xÐt xö ..............................................................................................488 3.1. Phiªn toµ mét ThÈm ph¸n ............................................................................................489 3.2. Héi ®ång xÐt xö ...........................................................................................................489 3.3. ñy ban ThÈm ph¸n ......................................................................................................490 4. HÖ thèng Toµ ¸n cña Hång C«ng, Ma Cao vµ §µi Loan ....................................................490 4.1. HÖ thèng Toµ ¸n cña Hång C«ng.................................................................................490 4.2. HÖ thèng Toµ ¸n cña Ma Cao ......................................................................................490 4.3. HÖ thèng Toµ ¸n cña §µi Loan. ...................................................................................491 7
Ch−¬ng I c¸c kh¸I niÖm c¬ b¶n, ®èi t−îng vµ hÖ thèng m«n häc c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt 1. Ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt: c¸c dÊu hiÖu, kh¸i niÖm vµ nhiÖm vô Ho¹t ®éng cña Nhµ n−íc vµ cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc bao trïm nh÷ng lÜnh vùc kh¸c nhau cña ®êi sèng x· héi. Néi dung cña ho¹t ®éng ®a d¹ng ®ã lµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò b¶o ®¶m cho ho¹t ®éng kinh tÕ nãi chung, cña c¸c ngµnh vµ tæ chøc kinh tÕ cô thÓ ®−îc tiÕn hµnh b×nh th−êng, æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn; b¶o ®¶m æn ®Þnh chÝnh trÞ vµ ph¸t triÓn nÒn d©n chñ; gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi; t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn v¨n ho¸, khoa häc vµ gi¸o dôc; cñng cè vµ ph¸t triÓn kh¶ n¨ng b¶o vÖ tæ quèc vµ b¶o vÖ an ninh quèc gia; thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, vµ thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng quan träng kh¸c. ViÖc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô cñng cè vµ b¶o vÖ ph¸p chÕ vµ trËt tù ph¸p luËt, b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng−êi vµ cña c«ng d©n, b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc, c¸c tæ chøc, c¸c tËp thÓ lao ®éng, ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m vµ c¸c vi ph¹m ph¸p luËt kh¸c chiÕm mét trong nh÷ng vÞ trÝ trung t©m trong ho¹t ®éng cña Nhµ n−íc. Do vËy, viÖc x¸c ®Þnh vµ thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô ®ã ®−îc Nhµ n−íc vµ c¸c c¬ quan nhµ n−íc, c¸c tæ chøc vµ mäi ng−êi quan t©m ®Æc biÖt. Tr−íc hÕt, d−íi h×nh thøc nµy hay h×nh thøc kh¸c, c¸c nhiÖm vô ®ã ®−îc ghi nhËn trong HiÕn ph¸p n¨m 1992 cña n−íc ta, ®ã lµ ë c¸c §iÒu 11, 12, 13, 28, 50... Theo thùc chÊt tÊt c¶ c¸c c¬ quan nhµ n−íc ®Òu cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô hiÕn ®Þnh nãi trªn. §ång thêi, viÖc quy ®Þnh c¸c nhiÖm vô ®ã ®Æt c¬ së ph¸p lý cho mäi c«ng d©n cã kh¶ n¨ng b»ng c¸c ph−¬ng thøc hîp ph¸p b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ tù do cña m×nh, tÝch cùc hç trî vµ ®ßi hái c¸c c¬ quan nhµ n−íc thùc hiÖn tèt nhiÖm vô b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng−êi, cña c«ng d©n. 8
Trong ph¹m vi ho¹t ®éng cña m×nh, tÊt c¶ c¸c c¬ quan nhµ n−íc ®Òu cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô ®ã, nh−ng ®èi víi phÇn lín c¸c c¬ quan nhµ n−íc viÖc b¶o vÖ ph¸p chÕ vµ trËt tù ph¸p luËt, c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng−êi vµ cña c«ng d©n, ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m vµ c¸c vi ph¹m ph¸p luËt kh¸c kh«ng ph¶i lµ nhiÖm vô chÝnh, nhiÖm vô trùc tiÕp. PhÇn lín c¸c c¬ quan ®ã cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn nhiÖm vô gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ, v¨n ho¸, khoa häc, gi¸o dôc, gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi, cñng cè vµ t¨ng c−êng nÒn quèc phßng vµ an ninh quèc gia, thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i vµ hîp t¸c kinh tÕ víi c¸c n−íc kh¸c vµ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c. C¸c c¬ quan ®ã thùc hiÖn mét sè néi dung cña chøc n¨ng b¶o vÖ ph¸p chÕ vµ trËt tù ph¸p luËt d−êng nh− ®ång thêi víi viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô chÝnh cña m×nh. Trong hÖ thèng c¸c c¬ quan nhµ n−íc cã mét sè Ýt c¬ quan ®−îc thiÕt lËp ®Ó thùc hiÖn vai trß chÝnh lµ b¶o ®¶m ph¸p chÕ vµ trËt tù ph¸p luËt. Trong s¸ch b¸o ph¸p lý n−íc ta c¸c c¬ quan ®ã cã c¸c tªn gäi kh¸c nhau tuú theo quan ®iÓm cña nh÷ng ng−êi quan t©m, ®ã lµ “c¸c c¬ quan b¶o vÖ trËt tù ph¸p luËt”, “c¸c c¬ quan b¶o vÖ trËt tù x· héi”, “c¸c c¬ quan t− ph¸p”, v.v... Nãi c¸ch kh¸c, ®ã lµ c¸c c¬ quan ®−îc quyÕt ®Þnh bëi c¸c nh©n tè kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, ®¹o ®øc, v¨n ho¸, lÞch sö vµ c¸c nh©n tè kh¸c vµ ®−îc h×nh thµnh trªn c¬ së cña HiÕn ph¸p, cña c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c cã nhiÖm vô b¶o vÖ trËt tù cña ®êi sèng x· héi vµ ho¹t ®éng cña Nhµ n−íc vµ x· héi, cña c«ng d©n ViÖt Nam vµ nh÷ng ng−êi kh¸c c− tró ë ViÖt Nam. Cã mét kh¸i niÖm kh¸c gÇn víi kh¸i niÖm c¸c c¬ quan b¶o vÖ trËt tù ph¸p luËt lµ kh¸i niÖm c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. Nh÷ng kh¸i niÖm ®ã rÊt gièng nhau nh−ng kh«ng ®ång nhÊt víi nhau. Nhãm c¸c c¬ quan b¶o vÖ trËt tù ph¸p luËt vµ nhãm c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt kh«ng trïng hîp víi nhau. Kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c c¬ quan b¶o vÖ trËt tù ph¸p luËt ®Òu cã thÓ ®−îc coi lµ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. Còng nh− thÕ, trong sè c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt cã nh÷ng c¬ quan kh«ng cã vµ kh«ng thùc hiÖn chøc n¨ng b¶o vÖ trËt tù x· héi hoÆc trËt tù ph¸p luËt ë ý nghÜa réng lín cña nã. §Ó hiÓu mét c¸ch s©u s¾c thùc chÊt cña nh÷ng tiªu chuÈn mµ dùa vµo ®ã cã thÓ coi c¬ quan nhµ n−íc nµy hay c¬ quan nhµ n−íc kh¸c lµ c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt ®iÒu cã ý nghÜa quan träng tr−íc hÕt lµ ph¶i lµm s¸ng tá c¸c dÊu hiÖu cña ho¹t ®éng ®−îc gäi lµ ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt. ThuËt ng÷ “ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt” vµ kh¸i niÖm do nã thÓ hiÖn lµ nh÷ng ph¹m trï t−¬ng ®èi míi trong s¸ch b¸o khoa häc ph¸p lý n−íc ta. So víi c¸c thuËt ng÷ vµ kh¸i niÖm kh¸c th× thuËt ng÷ vµ kh¸i niÖm nµy cã “løa tuæi trÎ h¬n”, chóng míi xuÊt hiÖn trong thêi gian gÇn ®©y. ë mét møc ®é nµo 9
®ã cã thÓ nãi r»ng kh¸i niÖm “ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt” ch−a tån t¹i mét c¸ch phæ biÕn. Xung quanh kh¸i niÖm ®ã cã nh÷ng tranh luËn kh¸c nhau nh−: c¸c c¬ quan nµo ®−îc coi lµ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt; trong ph¸p luËt hiÖn hµnh kh«ng cã nh÷ng quy ®Þnh râ rµng vÒ c¸c c¬ quan ®ã. Nh−ng chóng t«i cho r»ng ®ã lµ mét lo¹i ho¹t ®éng cña Nhµ n−íc vµ ho¹t ®éng ®ã cã mét sè dÊu hiÖu c¬ b¶n. DÊu hiÖu c¬ b¶n thø nhÊt thÓ hiÖn ë chç ho¹t ®éng ®ã kh«ng thÓ ®−îc thùc hiÖn b»ng bÊt kú ph−¬ng thøc nµo mµ chØ ®−îc thùc hiÖn víi sù hç trî cña viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng ph¸p lý. §ã lµ c¸c biÖn ph¸p t¨ng c−êng ph¸p chÕ nhµ n−íc, c¸c chÕ tµi do ph¸p luËt quy ®Þnh. VÝ dô, nÕu téi ph¹m ®· thùc hiÖn th× cã thÓ quyÕt ®Þnh h×nh ph¹t hoÆc biÖn ph¸p t¸c ®éng ph¸p lý h×nh sù kh¸c; nÕu g©y thiÖt h¹i cho tµi s¶n mµ kh«ng ®Õn møc truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù th× cã thÓ buéc ph¶i båi th−êng thiÖt h¹i ®ã; nÕu kh«ng thùc hiÖn cam kÕt theo hîp ®ång th× cã thÓ ¸p dông chÕ tµi vËt chÊt; nÕu mét ai ®ã ®iÒu khiÓn ph−¬ng tiÖn giao th«ng vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ an toµn giao th«ng th× cã thÓ t−íc b»ng l¸i v.v... Trong sè c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng ph¸p lý, c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa c¸c vi ph¹m, phßng ngõa c¸c ho¹t ®éng tr¸i ph¸p luËt chiÕm vÞ trÝ quan träng. DÊu hiÖu c¬ b¶n thø hai cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt lµ c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng ph¸p lý ®−îc ¸p dông trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh ho¹t ®éng ®ã cÇn ph¶i tu©n thñ nghiªm ngÆt c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt. ChØ cã ph¸p luËt míi ®−a ra c¸c c¨n cø cña viÖc ¸p dông biÖn ph¸p t¸c ®éng cô thÓ vµ x¸c ®Þnh râ rµng néi dung cña biÖn ph¸p ®ã. C¬ quan ¸p dông sù t¸c ®éng ®ã cã nghÜa vô thùc hiÖn nghiªm chØnh c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt t−¬ng øng. DÊu hiÖu c¬ b¶n thø ba cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt lµ ho¹t ®éng ®ã ®−îc thùc hiÖn theo trËt tù ®−îc ph¸p luËt quy ®Þnh víi viÖc tu©n thñ c¸c thñ tôc cô thÓ. VÝ dô, b¶n ¸n cña Toµ ¸n quyÕt ®Þnh h×nh ph¹t, miÔn h×nh ph¹t hoÆc minh oan cho ng−êi bÞ kÕt ¸n cã thÓ ®−îc ®−a ra sau khi ®· ®−îc Toµ ¸n tiÕn hµnh xÐt xö vµ th¶o luËn mét c¸ch toµn diÖn tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ theo thñ tôc do ph¸p luËt tè tông h×nh sù quy ®Þnh. ViÖc th¶o luËn ®Ó ra b¶n ¸n ph¶i ®−îc tiÕn hµnh trong phßng nghÞ ¸n víi viÖc tu©n thñ c¸c quy ®Þnh vÒ bÝ mËt cña nghÞ ¸n vµ c¸c quy t¾c tè tông kh¸c. Ph¸p luËt còng quy ®Þnh c¸c quy t¾c ®èi víi viÖc xÐt xö c¸c vi ph¹m ph¸p luËt kh¸c. C¸c tranh chÊp vÒ tµi s¶n, c¸c tranh chÊp vÒ lao ®éng còng ®−îc tiÕn hµnh xÐt xö theo c¸c quy t¾c t−¬ng øng. Trong mäi tr−êng hîp viÖc ®−a ra quyÕt ®Þnh vÒ viÖc ¸p dông hay kh«ng ¸p dông c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng ph¸p lý buéc ph¶i tu©n theo c¸c quy ®Þnh cô thÓ do ph¸p luËt quy ®Þnh. Trong qu¸ tr×nh ®−a ra c¸c quyÕt ®Þnh nÕu 10
cã sù vi ph¹m c¸c quy ®Þnh ®ã th× quyÕt ®Þnh ®−a ra cã thÓ ®−îc coi lµ quyÕt ®Þnh kh«ng hîp ph¸p vµ kh«ng cã hiÖu lùc. DÊu hiÖu c¬ b¶n cuèi cïng cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt lµ ho¹t ®éng ®ã do c¸c c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn chuyªn m«n thùc hiÖn. C¸c c¬ quan nhµ n−íc ®ã bao gåm nh÷ng ng−êi ®−îc ®µo t¹o chuyªn m«n chuyªn s©u mµ phÇn lín lµ nh÷ng ng−êi ®−îc ®µo t¹o c¸c nghÒ luËt vµ c¸c chuyªn gia cã tri thøc, hiÓu biÕt trong c¸c ngµnh kh¸c. Tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc ®ã ®−îc ®iÒu chØnh mét c¸ch chi tiÕt vµ Toµn diÖn theo trËt tù ph¸p luËt, trong ®ã cã c¶ b»ng ph−¬ng thøc quy ®Þnh c¸c quy t¾c thñ tôc (tè tông) ®Æc biÖt ®èi víi viÖc quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n nhÊt. Trong tæng thÓ ®iÒu ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc b¶o ®¶m tÝnh nghiÖp vô, tÝnh cã c¨n cø, tÝnh hîp ph¸p vµ c«ng b»ng cña c¸c quyÕt ®Þnh do c¸c c¬ quan ®ã ban hµnh vÒ viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng ph¸p lý nh»m b¶o vÖ ph¸p luËt khái c¸c vi ph¹m ph¸p luËt ®· x¶y ra hoÆc cã thÓ x¶y ra. Tõ viÖc ph©n tÝch c¸c dÊu hiÖu nãi trªn cã thÓ hiÓu ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt lµ ho¹t ®éng cña Nhµ n−íc ®−îc c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn chuyªn m«n thùc hiÖn víi môc ®Ých b¶o vÖ ph¸p luËt b»ng c¸ch ¸p dông c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng ph¸p lý trªn c¬ së phï hîp nghiªm chØnh víi ph¸p luËt vµ tu©n thñ nghiªm kh¾c trËt tù do ph¸p luËt quy ®Þnh. CÇn ph©n biÖt kh¸i niÖm ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt víi kh¸i niÖm ®Êu tranh víi t×nh h×nh téi ph¹m. Khi ph©n biÖt hai kh¸i niÖm nµy cÇn tr¸nh viÖc thu hÑp néi dung kh¸i niÖm ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt. Kh«ng nªn ®ång nhÊt ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt víi kh¸i niÖm ®Êu tranh víi t×nh h×nh téi ph¹m; víi kh¸i niÖm ®Êu tranh víi c¸c vi ph¹m ph¸p luËt kh¸c; víi kh¸i niÖm b¶o vÖ trËt tù x· héi. C¸ch tiÕp cËn ®¬n gi¶n ®ã lµ kh«ng ®óng, bëi nã lµm sai lÖch b¶n chÊt cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt vµ kh«ng thÓ lµm c¬ së cho viÖc chØ ra nh÷ng c¬ quan nµo ®−îc coi lµ nh÷ng c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. CÇn ph¶i l−u ý r»ng lÜnh vùc b¶o vÖ ph¸p luËt lµ rÊt réng so víi lÜnh vùc ®Êu tranh víi t×nh h×nh téi ph¹m hoÆc víi c¸c vi ph¹m trËt tù x· héi. Ph¸p luËt cÇn ph¶i ®−îc b¶o vÖ kh«ng chØ khái sù x©m h¹i tõ phÝa c¸c hµnh vi ph¹m téi vµ c¸c hiÖn t−îng chèng ®èi x· héi. CÇn ph¶i l−u ý r»ng ë møc ®é kh«ng nhá ph¸p luËt cÇn ph¶i ®−îc b¶o vÖ tõ phÝa tÊt c¶ c¸c biÓu hiÖn tr¸i ph¸p luËt, mäi m−u toan h¹n chÕ, lµm ph−¬ng h¹i c¸c quyÒn hoÆc thu hÑp c¸c quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n ViÖt Nam, cña ng−êi n−íc ngoµi, cña ng−êi kh«ng quèc tÞch, cña ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n, cña nhµ doanh nghiÖp hoÆc th−¬ng gia, cña c¬ quan nhµ n−íc hoÆc tæ chøc x· héi. CÇn ph¶i phßng ngõa vµ ng¨n chÆn cã hiÖu qu¶ c¸c hµnh vi vµ biÓu hiÖn nãi trªn vµ c¸c 11
hËu qu¶ do c¸c hµnh vi vµ biÓu hiÖn ®ã g©y ra cÇn ph¶i ®−îc kh¾c phôc vµ söa ch÷a. NÕu nh− kh«ng lµm ®−îc ®iÒu ®ã th× mäi suy xÐt vÒ ph¸p chÕ vµ trËt tù ph¸p luËt míi chØ ®−îc mét phÇn, ch−a ®Çy ®ñ ý nghÜa cña nã. §Ó cho c¸c hiÖn t−îng ®ã kh«ng x¶y ra hoÆc kh«ng cã ®−îc ph¹m vi lan truyÒn réng lín cÇn ph¶i cã ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt ë nghÜa réng lín nhÊt cña tõ nµy. ViÖc ®−a ra quyÕt ®Þnh cña c¬ quan cã thÈm quyÒn vÒ phôc håi c«ng t¸c cho ng−êi bÞ sa th¶i kh«ng ®óng ph¸p luËt, vÒ båi th−êng thiÖt h¹i g©y ra do lçi v« ý, vÒ nghÜa vô thùc hiÖn hîp ®ång, vÒ t−íc quyÒn lµm cha, lµm mÑ ®èi víi ng−êi kh«ng ch¨m sãc con c¸i m×nh... ®Òu thuéc vÒ néi dung cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt. TÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p ®ã ®Òu cã ý nghÜa rÊt quan träng ®èi víi viÖc b¶o ®¶m ph¸p chÕ vµ trËt tù ph¸p luËt nh− ®èi víi cuéc ®Êu tranh phßng chèng t×nh h×nh téi ph¹m. C¸c biÖn ph¸p ®ã còng ®−îc coi lµ b¶o vÖ ph¸p luËt víi sù hç trî cña c¸c ph−¬ng tiÖn ph¸p luËt. Tæng thÓ tÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p ®ã lµ mét bé phËn hîp thµnh kh«ng thÓ thiÕu ®−îc cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt. §Õn nay, vÊn ®Ò vÒ c¸c nhiÖm vô cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt còng nh− vÊn ®Ò vÒ kh¸i niÖm vµ néi dung cña ho¹t ®éng ®ã ch−a ®−îc thÓ hiÖn râ, ®Çy ®ñ trong c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt. Nh÷ng vÊn ®Ò ®ã ®· ®−îc ®Ò cËp ®Õn vµ cã thÓ dùa vµo néi dung cña mét sè v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ë møc ®é nµy hay møc ®é kh¸c quy ®Þnh tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt kh¸c ®Ó ph©n tÝch c¸c kh¸i niÖm ®ã. Cã thÓ nªu c¸c v¨n b¶n ®ã nh−: LuËt tæ chøc Toµ ¸n, LuËt tæ chøc ViÖn kiÓm s¸t, Bé luËt tè tông h×nh sù, Ph¸p lÖnh ®iÒu tra h×nh sù vµ c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c. Trong c¸c v¨n b¶n ®ã ®Òu chØ râ c¸c kh¸ch thÓ c¬ b¶n mµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt cã tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ lµ chÕ ®é chÝnh trÞ cña n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam - chñ quyÒn vµ toµn vÑn l·nh thæ n−íc ta, c¸c quyÒn, tù do vµ lîi Ých cña con ng−êi vµ cña c«ng d©n, c¸c gi¸ trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn cña x· héi. Néi dung ®ã ®−îc coi lµ ®Þnh h−íng c¬ b¶n cho viÖc lµm s¸ng tá néi dung c¸c nhiÖm vô cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt. ë ®ã ®· chØ ra mét c¸ch râ rµng nh÷ng gi¸ trÞ nµo cÇn ph¶i ®−îc b¶o vÖ. Theo ph¸p luËt viÖc b¶o vÖ c¸c gi¸ trÞ nãi trªn lµ tr¸ch nhiÖm cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc, tÊt nhiªn trong ®ã cã c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. Vµ ®iÒu ®ã t¹o c¬ së cho viÖc quy ®Þnh nhiÖm vô cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. 12
2. C¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt; hÖ thèng vµ ®Æc tr−ng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt Theo néi dung cña m×nh ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt lµ ho¹t ®éng bao gåm nhiÒu mÆt, nhiÒu néi dung. TÝnh nhiÒu mÆt vµ nhiÒu néi dung ®ã ®−îc thÓ hiÖn tr−íc hÕt ë tÝnh ®a d¹ng cña c¸c chøc n¨ng x· héi do ho¹t ®éng ®ã thùc hiÖn. Néi dung cña c¸c chøc n¨ng ®ã thÓ hiÖn vµ quyÕt ®Þnh c¸c ph−¬ng h−íng ho¹t ®éng c¬ b¶n cña lo¹i ho¹t ®éng nhµ n−íc ®ã. §ã lµ c¸c chøc n¨ng sau: - Chøc n¨ng xÐt xö; - Chøc n¨ng b¶o ®¶m vÒ tæ chøc cho ho¹t ®éng cña c¸c Toµ ¸n; - Chøc n¨ng c«ng tè; - Chøc n¨ng gi¸m s¸t t− ph¸p; - Chøc n¨ng ph¸t hiÖn vµ ®iÒu tra téi ph¹m; - Chøc n¨ng trî gióp ph¸p lý. Mçi chøc n¨ng trong c¸c chøc n¨ng nãi trªn ®Òu nh»m ®¹t ®−îc môc ®Ých cô thÓ “cña m×nh”: xÐt xö vµ gi¶i quyÕt c«ng b»ng c¸c vô ¸n h×nh sù, d©n sù, h«n nh©n vµ gia ®×nh, lao ®éng, kinh tÕ, hµnh chÝnh vµ gi¶i quyÕt nh÷ng viÖc kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt; t¹o ra c¸c ®iÒu kiÖn cho c¸c Toµ ¸n ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶; ph¸t hiÖn vµ kh¾c phôc c¸c vi ph¹m ph¸p luËt víi sù trî gióp cña c¸c ph−¬ng tiÖn kiÓm s¸t; ph¸t hiÖn vµ lµm s¸ng tá c¸c téi ph¹m; truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù nh÷ng ng−êi thùc hiÖn téi ph¹m vµ chuÈn bÞ tµi liÖu ®Ó xem xÐt c¸c vô ¸n cô thÓ ë Toµ ¸n; trî gióp ph¸p lý cho tÊt c¶ mäi ng−êi cÇn ®Õn sù trî gióp ®ã, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ng−êi bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù. Suy cho cïng, viÖc ®¹t ®−îc c¸c kÕt qu¶ nãi trªn ®Òu b¶o ®¶m cho viÖc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô nãi trªn cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt, dï r»ng trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng cô thÓ cña ho¹t ®éng ®ã c¸c c¬ quan, tæ chøc t−¬ng øng cã sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p ®Æc thï vµ ®a d¹ng cña m×nh. §iÒu cã ý nghÜa quan träng vµ c¬ b¶n nhÊt cña c¸c chøc n¨ng ®ã lµ chóng cã mèi liªn hÖ lÉn nhau vµ bæ sung cho nhau. ë c¸c ch−¬ng tiÕp sau cña gi¸o tr×nh nµy sÏ xem xÐt mét c¸ch cô thÓ c¸c chøc n¨ng ®ã. ë ®©y chóng t«i chØ l−u ý ®Æc biÖt r»ng trong sè c¸c chøc n¨ng ®ã chøc n¨ng xÐt xö ®ãng vai trß ®Æc biÖt quan träng. Theo b¶n chÊt cña m×nh viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng ®ã, ë mét chõng mùc rÊt lín còng ®ång thêi cã nghÜa lµ thùc hiÖn quyÒn xÐt xö. Nh− mäi ng−êi ®Òu râ, theo quan ®iÓm quyÒn xÐt xö cÇn ph¶i trë thµnh yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu cña Nhµ n−íc ph¸p quyÒn vµ viÖc x©y dùng Nhµ n−íc ph¸p quyÒn lµ mét trong nh÷ng môc tiªu c¬ b¶n cña ®æi míi Nhµ n−íc ë n−íc ta hiÖn nay. Nhµ n−íc ph¸p quyÒn kh«ng thÓ thiÕu ho¹t ®éng xÐt xö ®−îc t«n 13
träng vµ ®Ò cao. NhiÒu vÊn ®Ò tuú thuéc vµo sù ph¸t triÓn vµ më réng sù ¶nh h−ëng cña quyÒn xÐt xö trong x· héi vµ trong c¬ chÕ nhµ n−íc. XÐt xö lµ chøc n¨ng cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt cã quan hÖ trùc tiÕp víi viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn cã ý nghÜa quan träng nhÊt vµ c¸c lîi Ých hîp ph¸p cña con ng−êi vµ cña c«ng d©n, cña c¸c c¬ quan nhµ n−íc vµ c¸c tæ chøc x· héi, cña nh÷ng ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n. ViÖc thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng kh¸c cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c, vÒ mÆt thùc tÕ, ®Òu nh»m thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô cña xÐt xö. VÝ dô, viÖc xÐt xö vô ¸n h×nh sù kh«ng thÓ ®−îc thùc hiÖn mét c¸ch hîp ph¸p, cã c¨n cø vµ c«ng b»ng, nÕu nh− tr−íc ®ã vô ¸n ®ã kh«ng ®−îc c¬ quan cã thÈm quyÒn ®iÒu tra mét c¸ch toµn diÖn vµ ®Çy ®ñ, nÕu nh− tÊt c¶ c¸c chøng cø cÇn thiÕt cña vô ¸n ®ã kh«ng ®−îc c¬ quan ®iÒu tra lµm s¸ng tá v.v... Do vËy, cã thÓ nãi mµ hoµn toµn kh«ng h¹ thÊp ý nghÜa cña c¸c chøc n¨ng b¶o vÖ ph¸p luËt kh¸c vÒ vÞ trÝ trung t©m cña chøc n¨ng xÐt xö trong c¸c chøc n¨ng b¶o vÖ ph¸p luËt vµ trong toµn bé hÖ thèng c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt nãi chung. §Ó thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng nãi trªn cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt c¸c c¬ quan cô thÓ t−¬ng øng ®−îc h×nh thµnh vµ ®−îc gäi lµ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. HiÖn nay ®ang cã c¸c quan niÖm kh¸c nhau vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. Mét sè ng−êi liÖt vµo nhãm c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt mét sè l−îng lín c¸c c¬ quan, tæ chøc, mét sè ng−êi kh¸c l¹i quan niÖm c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt chØ bao gåm mét sè Ýt c¬ quan. Së dÜ cã t×nh tr¹ng ®ã lµ v× vÊn ®Ò ®ã kh«ng ®−îc ®iÒu chØnh mét c¸ch trùc tiÕp vµ râ rµng trong c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vµ vÊn ®Ò kh¸i niÖm c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt ch−a ®−îc gi¶i quyÕt vÒ mÆt lý luËn (xem môc 1. ch−¬ng nµy). Lý do thø hai thÓ hiÖn sù kh¸c nhau c¬ b¶n trong c¸c c¸ch tiÕp cËn vÒ ®Þnh nghÜa nhãm c¸c c¬ quan nhµ n−íc hoÆc c¸c tæ chøc kh¸c ®−îc gäi lµ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. Mét sè ng−êi cho r»ng chØ coi lµ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt khi nh÷ng c¬ quan trùc tiÕp tiÕn hµnh ®Êu tranh víi t×nh h×nh téi ph¹m, mét sè ng−êi kh¸c coi c¸c c¬ quan ®ã lµ c¸c c¬ quan kh¾c phôc t×nh h×nh téi ph¹m vµ c¸c vi ph¹m ph¸p luËt kh¸c, nhãm ng−êi thø ba coi c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt lµ nh÷ng c¬ quan gi÷ g×n trËt tù ë nh÷ng n¬i c«ng céng v.v... Víi viÖc c©n nh¾c ®Þnh nghÜa nãi trªn vÒ ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt vµ néi dung cña c¸c chøc n¨ng do ho¹t ®éng ®ã thùc hiÖn, chóng t«i cho r»ng c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt bao gåm Toµ ¸n, ViÖn kiÓm s¸t, c¬ quan ®iÒu tra téi ph¹m, tæ chøc luËt s− vµ c¬ quan c«ng chøng. Trong hÖ thèng c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt nãi trªn, Toµ ¸n lµ c¬ quan ®ãng vai trß quan träng vµ c¬ b¶n. 14
3. §èi t−îng vµ hÖ thèng m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” Nh− mäi ng−êi ®· râ, ®èi t−îng cña mçi m«n häc ®−îc x¸c ®Þnh tr−íc hÕt bëi nhãm c¸c vÊn ®Ò cÇn ph¶i ®−îc m«n häc ®ã nghiªn cøu. Do vËy, ®èi t−îng cña m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” còng ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së ®Æt vÊn ®Ò chung nh− vËy. Nh− ®· tr×nh bµy ë trªn cho thÊy ë møc ®é kh¸i qu¸t néi dung cña ®èi t−îng m«n häc nµy ®· ®−îc lµm râ ë c¸c môc tr−íc trong ch−¬ng nµy cña gi¸o tr×nh. Tr−íc hÕt, nã bao gåm nh÷ng tri thøc vÒ c¸c c¬ quan nhµ n−íc thùc hiÖn ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt, còng nh− nh÷ng hiÓu biÕt vÒ mét sè tæ chøc phi nhµ n−íc t¹o ®iÒu kiÖn, hç trî cho ho¹t ®éng ®ã. Trong sè c¸c tri thøc ®ã, ®−¬ng nhiªn cã c¸c tri thøc vÒ ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt nãi chung, vÒ c¸c chøc n¨ng cô thÓ cña nã, còng nh− c¸c tri thøc vÒ sù h×nh thµnh c¸c c¬ quan hoÆc tæ chøc t−¬ng øng, vÒ c¬ cÊu, vÒ mèi liªn hÖ vµ phô thuéc lÉn nhau, vÒ c¸c thÈm quyÒn vµ nhiÖm vô cña chóng, vÒ sù t¸c ®éng lÉn nhau cña chóng vµ víi toµn bé c¬ chÕ nhµ n−íc. TrËt tù lùa chän vµ bæ nhiÖm c¸n bé cña c¸c c¬ quan t−¬ng øng, c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña hä còng ®−îc giµnh mét sù chó ý tho¶ ®¸ng. Víi sù c©n nh¾c nh÷ng ®iÒu nãi trªn cã thÓ ®Þnh nghÜa m«n häc c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt lµ m«n häc nghiªn cøu c¸c c¬ së tæ chøc vµ nh÷ng chøc n¨ng vµ nhiÖm vô c¬ b¶n nhÊt cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt, nghiªn cøu sù t¸c ®éng lÉn nhau cña chóng vµ víi c¸c c¬ quan nhµ n−íc kh¸c. Trong ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o cö nh©n ngµnh luËt, ë c¸c n−íc còng nh− ë n−íc ta ®· tõ l©u ng−êi ta x©y dùng nh÷ng m«n häc ®−a ra nh÷ng tri thøc ban ®Çu vÒ Toµ ¸n, ViÖn kiÓm s¸t, c¬ quan ®iÒu tra, luËt s−, c«ng chøng vµ mét sè c¬ quan vµ tæ chøc kh¸c cã chøc n¨ng, nhiÖm vô cñng cè ph¸p chÕ vµ trËt tù ph¸p luËt, b¶o vÖ c¸c quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c quan nhµ n−íc vµ c¸c tæ chøc, cña nh÷ng ng−êi cô thÓ cho nh÷ng sinh viªn, luËt gia ë nh÷ng n¨m ®Çu. Môc ®Ých cña viÖc trang bÞ nh÷ng tri thøc ®ã lµ ®−a ra nh÷ng hiÓu biÕt tèi thiÓu vÒ c¸c c¬ quan cã nhiÖm vô b¶o ®¶m thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt, còng nh− vÒ c¬ chÕ ¸p dông ph¸p luËt nãi chung. ë n−íc ta tõ tr−íc ®Õn nay m«n häc nµy ch−a ®−îc ®−a vµo ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o cö nh©n luËt víi t− c¸ch lµ mét m«n häc ®éc lËp. M«n häc “tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Toµ ¸n vµ ViÖn kiÓm s¸t” ®−îc ®−a vµo ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o cö nh©n luËt cña khoa luËt thuéc §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay cÇn ph¶i më réng tri thøc cho sinh viªn luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. ViÖc më réng ®ã cÇn ®−îc tiÕn hµnh b»ng c¸ch ®−a vµo ch−¬ng tr×nh ®µo 15
t¹o cö nh©n luËt häc m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” víi c¸c néi dung cô thÓ ®−îc tr×nh bµy trong gi¸o tr×nh nµy. M«n häc nµy nh− tªn gäi cña nã kh«ng chØ trang bÞ cho sinh viªn luËt nh÷ng tri thøc vÒ tæ chøc cña Toµ ¸n vµ ViÖn kiÓm s¸t mµ cßn tÊt c¶ nh÷ng tri thøc vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt, trong ®ã cã c¸c c¬ quan ®iÒu tra vµ mét sè c¬ quan, tæ chøc kh¸c. HÖ thèng m«n häc nµy bao gåm nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ c¸c ®Æc ®iÓm, kh¸i niÖm, néi dung ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt, vÒ nhãm c¸c c¬ quan nhµ n−íc vµ c¸c tæ chøc kh¸c ®−îc thµnh lËp ®Ó thùc hiÖn ho¹t ®éng ®ã, vÒ c¸c t− t−ëng, quan ®iÓm lµm c¬ së cho viÖc x©y dùng, h×nh thµnh c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt, vÒ mèi liªn hÖ lÉn nhau cña c¸c c¬ quan ®ã víi c¸c c¬ quan kh¸c. ViÖc thõa nhËn vai trß ®Æc biÖt cña xÐt xö vµ ho¹t ®éng kh¸c cña Toµ ¸n ®ßi hái m«n häc nµy ph¶i giµnh sù chó ý ®¸ng kÓ ®Õn viÖc lµm s¸ng tá kh¸i niÖm xÐt xö vµ c¸c nguyªn t¾c d©n chñ cña xÐt xö, ®Õn sù tr×nh bµy c¸c tri thøc vÒ tæ chøc cña hÖ thèng Toµ ¸n nãi chung, ®Õn viÖc lµm râ c¸c ®Æc ®iÓm trong tæ chøc vµ c¸c thÈm quyÒn c¬ b¶n cña mäi cÊp Toµ ¸n thuéc thÈm quyÒn chung vµ Toµ ¸n qu©n sù. Nh÷ng vÊn ®Ò ®ã chiÕm phÇn lín trong ch−¬ng tr×nh cña m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” vµ t−¬ng øng cña gi¸o tr×nh nµy. HÖ thèng m«n häc bao gåm c¶ nh÷ng vÊn ®Ò b¶o ®¶m vÒ tæ chøc cho ho¹t ®éng cña Toµ ¸n, vÒ kiÓm s¸t vµ c¸c chøc n¨ng cña ViÖn kiÓm s¸t, vÒ ®iÒu tra téi ph¹m, vÒ trî gióp ph¸p lý, vÒ tæ chøc cña c¸c c¬ quan vµ tæ chøc thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng b¶o vÖ ph¸p luËt nãi trªn. 4. Mèi t−¬ng quan cña m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” víi c¸c m«n häc ph¸p luËt kh¸c Nh− nãi ë trªn, m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” lµ mét trong nh÷ng m«n häc khëi ®iÓm ®−a ra nh÷ng tri thøc c¬ b¶n vÒ ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt vµ c¸c c¬ quan nhµ n−íc vµ c¸c c¬ quan kh¸c thùc hiÖn ho¹t ®éng ®ã. Nh÷ng tri thøc ®ã cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ vµ phô thuéc lÉn nhau víi c¸c tri thøc ®−îc truyÒn ®¹t cho sinh viªn luËt trong khi nghiªn cøu mét lo¹t m«n häc gi¸p ranh. Trong sè c¸c m«n häc gi¸p ranh, tr−íc hÕt ph¶i nãi ®Õn m«n häc “LuËt hiÕn ph¸p”. M«n häc nµy, ngoµi viÖc lµm s¸ng tá hµng lo¹t vÊn ®Ò c¬ b¶n mang tÝnh hiÕn ®Þnh, ®−a ra bøc tranh chung vÒ vai trß vµ vÞ trÝ cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt trong hÖ thèng c¸c c¬ quan cña nhµ n−íc, vÒ mèi liªn hÖ lÉn nhau gi÷a c¸c c¬ quan ®ã, vÒ c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n mang tÝnh hiÕn ®Þnh cña viÖc tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. §Æc biÖt 16
lµ c¸c quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p vÒ c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng−êi vµ cña c«ng d©n, vÒ Toµ ¸n vµ ViÖn kiÓm s¸t. M«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” còng cã kh«ng Ýt ®iÓm gi¸p ranh víi m«n häc “LuËt hµnh chÝnh”- m«n häc cã nhiÖm vô quan träng lµ nghiªn cøu c¸c quy luËt tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña tÊt c¶ c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc (c¸c c¬ quan chÊp hµnh - ®iÒu hµnh). C¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt, vÝ dô nh−: Bé T− ph¸p, Bé C«ng an vµ c¸c c¬ quan trùc thuéc c¸c c¬ quan ®ã khi thùc hiÖn chøc n¨ng b¶o vÖ ph¸p luËt cña m×nh ®ång thêi còng thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng qu¶n lý (hµnh ph¸p). Do vËy, mét sè khÝa c¹nh trong tæ chøc vµ thÈm quyÒn cña c¸c c¬ quan ®ã vÒ c¬ b¶n mang tÝnh qu¶n lý vµ ë møc ®é nhÊt ®Þnh còng ®−îc lµm s¸ng tá ë m«n häc “LuËt hµnh chÝnh”. Nh÷ng th«ng tin cô thÓ nhÊt do m«n häc LuËt hµnh chÝnh ®−a ra vÒ c¸c c¬ quan hµnh ph¸p cã ý nghÜa quan träng ®èi víi viÖc tæ chøc thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng b¶o vÖ ph¸p luËt. Ch¼ng h¹n, ®ã lµ nh÷ng tri thøc vÒ c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña viÖc ¸p dông tr¸ch nhiÖm hµnh chÝnh ®èi víi c¸c hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt hµnh chÝnh. M«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” cã mèi liªn hÖ rÊt chÆt chÏ víi m«n häc “LuËt tè tông h×nh sù”- m«n häc cã chøc n¨ng c¬ b¶n lµ ph©n tÝch mét c¸ch s©u s¾c, toµn diÖn néi dung ho¹t ®éng cña tÊt c¶ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt liªn quan ®Õn viÖc tiÕn hµnh gi¶i quyÕt vô ¸n h×nh sù. M«n häc nµy trang bÞ cho sinh viªn quan niÖm lµ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt cÇn ph¶i ho¹t ®éng nh− thÕ nµo khi ph¸t hiÖn téi ph¹m, lµm s¸ng tá ng−êi ph¹m téi vµ quyÕt ®Þnh biÖn ph¸p t¸c ®éng ph¸p luËt ®èi víi nh÷ng ng−êi ®ã, còng nh− ®−a ra quyÕt ®Þnh vÒ viÖc minh oan cho hä, nÕu nh− viÖc truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù kh«ng ®óng ph¸p luËt. M«n häc ®ã còng ®−a ra ®Þnh h−íng lµ cÇn ph¶i thiÕt lËp quan hÖ nh− thÕ nµo n¶y sinh trong qu¸ tr×nh diÔn ra ho¹t ®éng ®ã gi÷a c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt vµ c«ng d©n cã lîi Ých b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c bÞ téi ph¹m x©m h¹i. ViÖc tæ chøc c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt ë mét chõng mùc rÊt lín tuú thuéc vµo néi dung ho¹t ®éng do c¸c c¬ quan ®ã thùc hiÖn, vµo trËt tù (thñ tôc) tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng cô thÓ. Vµ ng−îc l¹i, néi dung cña ho¹t ®éng ®ã còng tuú thuéc mét c¸ch c¬ b¶n vµo viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò tæ chøc, tøc vµo viÖc nh− mäi ng−êi th−êng nãi lµ mèi quan hÖ lÉn nhau gi÷a KiÓm s¸t viªn vµ ®iÒu tra viªn, gi÷a KiÓm s¸t viªn vµ Toµ ¸n, gi÷a ng−êi bµo ch÷a cña bÞ can, bÞ c¸o víi ®iÒu tra viªn cÇn ph¶i ®−îc x©y dùng vµ trªn thùc tÕ ®· ®−îc x©y dùng nh− thÕ nµo. “C¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” víi t− c¸ch lµ mét m«n häc còng cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi m«n häc “LuËt tè tông d©n sù” m«n häc cã néi dung liªn quan nhiÒu víi néi dung ho¹t ®éng cña Toµ ¸n trong viÖc xem xÐt vµ gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n d©n sù. 17
M«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” còng cã mèi liªn hÖ rÊt chÆt chÏ víi c¸c m«n häc kh¸c nh−: “Lý luËn chung vÒ nhµ n−íc vµ ph¸p luËt”, “LÞch sö nhµ n−íc vµ ph¸p luËt ViÖt Nam”. ViÖc nhËn thøc nhiÒu vÊn ®Ò trong tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Toµ ¸n, cña ViÖn kiÓm s¸t, cña c¸c c¬ quan thuéc Bé C«ng an, cña tæ chøc luËt s−, cña tæ chøc c«ng chøng ®ßi hái ph¶i cã ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn tæng thÓ vµ ph−¬ng ph¸p lÞch sö, vµo kh¶ n¨ng nh×n thÊy c¸c hiÖn t−îng ph¸p luËt cô thÓ kh«ng ph¶i ë sù biÖt lËp víi nhau, ë tr¹ng th¸i tÜnh cña nã, mµ lµ trong sù ph¸t triÓn, trªn nÒn cña c¸c sù kiÖn lÞch sö, trong sù so s¸nh víi c¸c kinh nghiÖm ph¸p lý ®· ®−îc nh÷ng ng−êi cïng thêi cña chóng ta còng nh− nh÷ng ng−êi ®i tr−íc tÝch luü ®−îc ë ®Êt n−íc chóng ta còng nh− ë c¸c n−íc. ChÝnh nh÷ng tri thøc cña c¸c m«n häc lý luËn chung vÒ nhµ n−íc vµ ph¸p luËt, lÞch sö nhµ n−íc vµ ph¸p luËt ViÖt Nam vµ n−íc ngoµi lµm c¬ së cho c¸c ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn ®ã khi gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò thuéc ®èi t−îng nghiªn cøu cña m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt”. C©u hái h−íng dÉn häc tËp 1. H·y nªu vµ ph©n tÝch néi dung cña c¸c dÊu hiÖu c¬ b¶n cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt. 2. H·y nªu vµ ph©n tÝch néi dung cña c¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt. 3. H·y liÖt kª vµ ph©n tÝch kh¸i qu¸t c¸c c¬ quan, tæ chøc thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cña ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt. 4. H·y x¸c ®Þnh ®èi t−îng vµ hÖ thèng m«n häc c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. 5. H·y gi¶i thÝch vai trß ®Æc biÖt cña xÐt xö trong ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt. 18
Ch−¬ng II Ph¸p luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt 1. Kh¸i qu¸t chung vµ ph©n lo¹i c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt §Ó cã c¬ së cho viÖc nhËn thøc ®Çy ®ñ vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt ®ßi hái ph¶i nghiªn cøu mét sè l−îng kh«ng nhá c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vµ c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c. ë ®©y, khã mµ x¸c ®Þnh ®−îc mét c¸ch chÝnh x¸c cã bao nhiªu v¨n b¶n thuéc lo¹i ®ã. Nh−ng nh×n mét c¸ch tæng quan cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng cã hµng chôc lo¹i v¨n b¶n ®iÒu chØnh tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. Chóng ta còng kh«ng thÓ tÝnh to¸n chÝnh x¸c ®−îc c¶ khèi l−îng cña c¸c v¨n b¶n ®ã: ë mét sè v¨n b¶n trong sè ®ã chøa ®ùng rÊt nhiÒu môc, c¸c ®iÒu vµ c¸c kho¶n v.v... Sù phong phó nh− vËy cña c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vµ cña c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt cô thÓ trong c¸c v¨n b¶n ®ã ë chõng mùc rÊt lín gi¶i thÝch cho viÖc nhËn thøc r»ng m«n häc “c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt” ®Ò cËp ®Õn rÊt nhiÒu c¬ quan nhµ n−íc, tæ chøc vµ nh÷ng ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n. TÊt c¶ c¸c c¬ quan, tæ chøc vµ nh÷ng ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n ®ã cã nhiÖm vô thùc hiÖn ho¹t ®éng ®Çy tr¸ch nhiÖm lµ ho¹t ®éng b¶o vÖ ph¸p luËt. Do ®ã, cÇn ph¶i cã sù ®iÒu chØnh ph¸p luËt chÆt chÏ ®èi víi tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan t−¬ng øng, ®èi víi thÈm quyÒn cña nh÷ng ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n lµm viÖc trong c¸c c¬ quan ®ã. Tr−íc hÕt, ®ßi hái vÒ sù ®iÒu chØnh chÆt chÏ ®−îc quyÕt ®Þnh bëi sù mong muèn lo¹i trõ Hoµn toµn hoÆc ë møc ®é cao nhÊt cã thÓ ®−îc, ch¼ng h¹n, c¸c sai lÇm trong xÐt xö hoÆc trong ®iÒu tra. Bëi lÏ c¸c sai lÇm trong c¸c ho¹t ®éng ®ã lµm cho sè phËn cña con ng−êi bÞ quÌ quÆt, g©y ra nh÷ng thiÖt h¹i kh«ng thÓ kh¾c phôc ®−îc ®èi víi c¸c quyÒn vµ tù do cña con ng−êi. 19
Khi ®¸nh gi¸ sè l−îng c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt cÇn l−u ý mét ®iÓm cã ý nghÜa quan träng lµ c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ®ã bao gåm nhiÒu lo¹i cã ý nghÜa vµ gi¸ trÞ ph¸p lý kh¸c nhau (cã hiÖu lùc ph¸p lý kh¸c nhau). Trong tæng sè c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ®ã cã sù “ngô c−” vµ t¸c ®éng lÉn nhau cña c¸c quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p vµ cña c¸c luËt vµ cña c¸c lo¹i v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c, trong ®ã cã c¸c quy ®Þnh cña c¸c bé, ngµnh v.v... T×nh tiÕt ®ã tÊt nhiªn lµm cho viÖc nghiªn cøu c¬ së ph¸p lý cña hÖ thèng c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt nãi chung trë nªn phøc t¹p h¬n. §Ó kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n n¶y sinh trong viÖc nghiªn cøu c¬ së ph¸p luËt cña viÖc tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt cÇn tiÕn hµnh ph©n lo¹i c¸c lo¹i v¨n b¶n ®ã. ViÖc ph©n lo¹i hîp lý nhÊt c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ®ã lµ viÖc ph©n lo¹i dùa vµo hai c¨n cø quan träng sau. Mét trong sè ®ã lµ ®èi t−îng (néi dung) cña c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ®−îc ph©n lo¹i kh«ng tuú thuéc vµo gi¸ trÞ ph¸p lý cña nã. C¨n cø thø hai lµ dùa vµo ý nghÜa ph¸p lý cña c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ®ã. 2. Ph©n lo¹i c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt theo néi dung cña c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt Dùa vµo néi dung (®èi t−îng) cña c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt c¸c v¨n b¶n ®ã cã thÓ ®−îc ph©n thµnh c¸c nhãm sau: - Nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt mang tÝnh chÊt chung; - Nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Toµ ¸n; - Nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña ViÖn kiÓm s¸t; - Nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan ®iÒu tra; - Nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt b¶o ®¶m vÒ mÆt tæ chøc cho ho¹t ®éng cña Toµ ¸n; - Nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ tæ chøc luËt s−; - Nh÷ng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ tæ chøc c«ng chøng; 20