Giáo trình Giáo dục học trẻ em Tập 2: Phần 1 - Trịnh Dân, Đinh Văn Vang

Chia sẻ: Bin Bin | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:156

Thêm vào BST

Báo xấu

308
lượt xem 100
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Giáo trình Giáo dục học trẻ em Tập 2: Phần 1 có nội dung giới thiệu đến người học các nội dung về các nhiệm vụ giáo dục trẻ em lứa tuổi mẫu giáo, những hình thức tổ chức đời sống hoạt động của trẻ em lứa tuổi mẫu giáo được tóm lược qua 2 chương. Cuối mỗi chương đều có phần câu hỏi ôn tập và thực hành giúp người học nắm vững nội dung kiến thức đã học.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Giáo dục học trẻ em Tập 2: Phần 1 - Trịnh Dân, Đinh Văn Vang

§¹i häc HuÕ Trung t©m ®µo t¹o tõ xa TrÞnh d©n − §inh V¨n Vang Gi¸o tr×nh TËp hai Nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc − 2006 1
MỤC LỤC Ch−¬ng 1 C¸c nhiÖm vô gi¸o dôc trÎ em løa tuæi mÉu gi¸o .........................................6 I. Sù cÇn thiÕt cña viÖc gi¸o dôc trÎ em løa tuæi mÉu gi¸o.......................................................6 II. C¬ së khoa häc cña viÖc gi¸o dôc trÎ em løa tuæi mÉu gi¸o................................................7 III. Mét sè ®Æc ®iÓm t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña trÎ løa tuæi mÉu gi¸o .................................8 1. HÖ thÇn kinh.................................................................................................................... 8 2. HÖ vËn ®éng ................................................................................................................... 9 3. HÖ tuÇn hoµn ................................................................................................................ 10 4. HÖ h« hÊp ..................................................................................................................... 10 5. HÖ trao ®æi chÊt ............................................................................................................ 10 IV. C¸c nhiÖm vô gi¸o dôc trÎ em løa tuæi mÉu gi¸o..............................................................11 1. Gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ em løa tuæi mÉu gi¸o........................................................... 11 2. Gi¸o dôc trÝ tuÖ cho trÎ mÉu gi¸o ................................................................................. 20 3. Gi¸o dôc ®¹o ®øc cho trÎ em løa tuæi mÉu gi¸o........................................................... 29 4. Gi¸o dôc thÈm mÜ cho trÎ em løa tuæi mÉu gi¸o ........................................................... 41 5. Gi¸o dôc lao ®éng cho trÎ em løa tuæi mÉu gi¸o .......................................................... 49 C©u hái «n tËp vµ bµi tËp thùc hµnh.......................................................................................58 C©u hái «n tËp ............................................................................................................ 58 Bµi tËp thùc hµnh ...................................................................................................... 58 H−íng dÉn tù häc ...................................................................................................................58 Tµi liÖu tham kh¶o..................................................................................................... 58 H−íng dÉn tr¶ lêi c©u hái..................................................................................... 58 H−íng dÉn lµm bµi tËp............................................................................................. 59 Ch−¬ng 2 Nh÷ng h×nh thøc tæ chøc ®êi sèng vµ ho¹t ®éng cña trÎ em løa tuæi mÉu gi¸o..............................................................................................................................61 I. Tæ chøc chÕ ®é sinh ho¹t cho trÎ em løa tuæi mÉu gi¸o .....................................................61 1. ý nghÜa cña viÖc tæ chøc chÕ ®é sinh ho¹t cho trÎ em løa tuæi mÉu gi¸o .................... 61 2. Nh÷ng c¬ së khoa häc cña chÕ ®é sinh ho¹t................................................................ 61 3. Nh÷ng yªu cÇu khi lËp chÕ ®é sinh ho¹t....................................................................... 62 2
4. Tæ chøc chÕ ®é sinh ho¹t cho trÎ em løa tuæi mÉu gi¸o ............................................... 63 II. D¹y häc ë tr−êng mÉu gi¸o ................................................................................................68 1. Qu¸ tr×nh d¹y häc ë mÉu gi¸o ...................................................................................... 69 2. Nh÷ng nguyªn t¾c d¹y häc ........................................................................................... 73 3. Néi dung d¹y häc.......................................................................................................... 76 4. Ph−¬ng ph¸p d¹y häc mÉu gi¸o................................................................................... 78 5. C¸c h×nh thøc tæ chøc d¹y häc ë tr−êng mÉu gi¸o ....................................................... 93 III. Ho¹t ®éng vui ch¬i cña trÎ løa tuæi mÉu gi¸o ....................................................................97 1. Kh¸i niÖm vÒ ch¬i cña trÎ em løa tuæi mÉu gi¸o........................................................... 97 2. §Æc thï ho¹t ®éng vui ch¬i cña trÎ mÉu gi¸o ............................................................... 97 3. Nguån gèc vµ b¶n chÊt cña ho¹t ®éng vui ch¬i cña trÎ løa tuæi mÉu gi¸o................... 98 4. C¸c hÖ thèng ph©n lo¹i trß ch¬i cña løa tuæi mÉu gi¸o .............................................. 100 5. ý nghÜa cña ho¹t ®éng ch¬i ®èi víi trÎ mÉu gi¸o ....................................................... 103 6. C¸c lo¹i trß ch¬i cña trÎ løa tuæi mÉu gi¸o ................................................................. 107 7. Tæ chøc, h−íng dÉn ho¹t ®éng vui ch¬i cho trÎ em ë tr−êng mÉu gi¸o ..................... 124 8. §å ch¬i mÉu gi¸o........................................................................................................ 127 IV. Tæ chøc ngµy héi, ngµy lÔ ë tr−êng mÉu gi¸o.................................................................129 1. ý nghÜa cña viÖc tæ chøc ngµy héi, ngµy lÔ ë tr−êng mÉu gi¸o .................................. 129 2. Mét sè môc ®Ých, yªu cÇu cÇn ®¹t khi tæ chøc ngµy héi, ngµy lÔ cho trÎ ë tr−êng mÉu gi¸o ............................................................................................................................ 130 3. Néi dung vµ h×nh thøc tæ chøc c¸c ngµy héi, ngµy lÔ ë tr−êng mÉu gi¸o ................... 130 V. ChuÈn bÞ cho trÎ em løa tuæi mÉu gi¸o vµo tr−êng phæ th«ng.........................................134 1. Sù cÇn thiÕt ph¶i chuÈn bÞ cho trÎ em løa tuæi mÉu gi¸o vµo tr−êng phæ th«ng ........ 134 2. Mét sè quan niÖm vÒ viÖc chuÈn bÞ cho trÎ em løa tuæi mÉu gi¸o vµo tr−êng phæ th«ng ................................................................................................................................... 135 3. Néi dung chuÈn bÞ cho trÎ em løa tuæi mÉu gi¸o vµo tr−êng phæ th«ng..................... 137 4. H×nh thøc vµ biÖn ph¸p chuÈn bÞ cho trÎ em løa tuæi mÉu gi¸o vµo tr−êng phæ th«ng146 C©u hái «n tËp vµ bµi tËp thùc hµnh.....................................................................................150 C©u hái «n tËp .......................................................................................................... 150 Bµi tËp thùc hµnh .................................................................................................... 150 H−íng dÉn tù häc .................................................................................................................151 Tµi liÖu tham kh¶o................................................................................................... 151 H−íng dÉn tr¶ lêi c©u hái................................................................................... 151 H−íng dÉn lµm bµi tËp........................................................................................... 155 Ch−¬ng 3 Gi¸o dôc gia ®×nh víi sù h×nh thµnh nh©n c¸ch trÎ em løa tuæi mÇm non......................................................................................................................................157 I. Gia ®×nh ViÖt Nam vµ mét sè nÐt ®Æc thï cña nã..............................................................157 1. Kh¸i niÖm gia ®×nh ...................................................................................................... 157 3
2. Chøc n¨ng cña gia ®×nh .............................................................................................. 158 3. §Æc thï cña gia ®×nh ViÖt Nam x−a vµ nay................................................................. 159 II. Gi¸o dôc gia ®×nh víi viÖc h×nh thµnh nh©n c¸ch trÎ em løa tuæi mÇm non.....................161 1. Kh¸i niÖm vÒ gi¸o dôc gia ®×nh................................................................................... 161 2. ý nghÜa cña gi¸o dôc gia ®×nh ®èi víi trÎ em løa tuæi mÇm non ................................. 162 3. NhiÖm vô vµ néi dung gi¸o dôc gia ®×nh ®èi víi trÎ em løa tuæi mÇm non ................. 164 4. Ph−¬ng thøc gi¸o dôc trÎ trong gia ®×nh..................................................................... 166 5. Nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn cã trong gi¸o dôc gia ®×nh......................................................... 168 III. Sù phèi hîp gi÷a gia ®×nh vµ tr−êng mÇm non trong viÖc gi¸o dôc trÎ em .....................169 1. ý nghÜa cña sù phèi hîp gi÷a gia ®×nh vµ nhµ tr−êng trong viÖc gi¸o dôc trÎ em...... 169 2. Néi dung vµ c¸c h×nh thøc phèi hîp gi÷a gia ®×nh vµ nhµ tr−êng trong c«ng t¸c gi¸o dôc trÎ em......................................................................................................................... 170 C©u hái «n tËp vµ bµi tËp thùc hµnh.....................................................................................173 C©u hái «n tËp .......................................................................................................... 173 Bµi tËp thùc hµnh .................................................................................................... 173 H−íng dÉn tù häc .................................................................................................................173 Tµi liÖu tham kh¶o chÝnh ...................................................................................... 173 H−íng dÉn tr¶ lêi c©u hái................................................................................... 173 H−íng dÉn lµm bµi tËp........................................................................................... 175 Ch−¬ng 4 Qu¶n lÝ tr−êng mÇm non ....................................................................................177 I. ý nghÜa, nhiÖm vô cña c«ng t¸c qu¶n lÝ tr−êng mÇm non..................................................177 1. ý nghÜa cña c«ng t¸c qu¶n lÝ ...................................................................................... 177 2. NhiÖm vô qu¶n lÝ cña tr−êng mÇm non....................................................................... 178 II. Tæ chøc vµ l·nh ®¹o tr−êng mÇm non..............................................................................180 1. Ng−êi hiÖu tr−ëng - chñ thÓ qu¶n lÝ............................................................................. 180 2. Gi¸o viªn mÇm non..................................................................................................... 187 3. C¸c tæ chøc, ®oµn thÓ trong vµ ngoµi tr−êng tham gia vµo c«ng t¸c qu¶n lÝ nhµ tr−êng ................................................................................................................................... 193 III. Néi dung vµ biÖn ph¸p c«ng t¸c cña ng−êi hiÖu tr−ëng tr−êng mÇm non ......................197 1. HiÖu tr−ëng x©y dùng kÕ ho¹ch nhµ tr−êng................................................................ 198 2. HiÖu tr−ëng qu¶n lÝ, chØ ®¹o viÖc thùc hiÖn môc tiªu gi¸o dôc mÇm non ................... 201 3. Qu¶n lÝ - chØ ®¹o viÖc x©y dùng, b¶o qu¶n vµ sö dông c¬ së vËt chÊt cña nhµ tr−êng204 4. X©y dùng tËp thÓ s− ph¹m ph¸t triÓn v÷ng m¹nh....................................................... 207 5. Qu¶n lÝ chØ ®¹o viÖc phèi hîp gi¸o dôc nhµ tr−êng víi gi¸o dôc gia ®×nh vµ x· héi trong c«ng t¸c ch¨m sãc gi¸o dôc trÎ em........................................................................... 213 6. HiÖu tr−ëng qu¶n lÝ, chØ ®¹o trong c«ng t¸c kiÓm tra néi bé tr−êng mÇm non............ 215 7. HiÖu tr−ëng viÕt b¸o c¸o kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña nhµ tr−êng...................................... 218 C©u hái «n tËp vµ bµi tËp thùc hµnh.....................................................................................219 4
C©u hái «n tËp .......................................................................................................... 219 Bµi tËp thùc hµnh .................................................................................................... 219 H−íng dÉn tù häc .................................................................................................................219 Tµi liÖu tham kh¶o................................................................................................... 219 H−íng dÉn tr¶ lêi c©u hái................................................................................... 219 H−íng dÉn lµm bµi tËp thùc hµnh .................................................................... 221 5
Ch−¬ng 1 C¸c nhiÖm vô gi¸o dôc trÎ em løa tuæi mÉu gi¸o I. Sù cÇn thiÕt cña viÖc gi¸o dôc trÎ em løa tuæi mÉu gi¸o Ch¨m sãc – gi¸o dôc trÎ em ngay tõ nh÷ng n¨m ®Çu tiªn cña cuéc sèng lµ mét viÖc lµm hÕt søc cÇn thiÕt vµ cã ý nghÜa v« cïng quan träng trong sù nghiÖp ch¨m lo ®µo t¹o vµ båi d−ìng thÕ hÖ trÎ trë thµnh nh÷ng ng−êi chñ t−¬ng lai cña ®Êt n−íc. ViÖt Nam ®ang chuyÓn m×nh m¹nh mÏ trªn con ®−êng ®i ®Õn x©y dùng mét x· héi Êm no, v¨n minh vµ h¹nh phóc. TrÎ em h«m nay lµ thÕ giíi ngµy mai, trÎ em sinh ra cã quyÒn ®−îc ch¨m sãc vµ b¶o vÖ, ®−îc tån t¹i vµ ph¸t triªn trong gia ®×nh vµ céng ®ång. B¸c Hå, vÞ l·nh tô kÝnh yªu cña c¶ d©n téc ViÖt Nam, suèt cuéc ®êi m×nh ®· hÕt lßng ch¨m lo cho thÕ hÖ trÎ. B¸c ®· dµnh nhiÒu t©m huyÕt cho c«ng t¸c gi¸o dôc, ®Æc biÖt B¸c ®· dµnh cho trÎ em nh÷ng t×nh c¶m yªu th−¬ng v« bê; Mçi lÇn ®i th¨m nhµ trÎ, gÆp gì c¸c c« nu«i d¹y trÎ, B¸c th−êng nh¾c nhë: "Ph¶i gi÷ g×n vÖ sinh cho c¸c ch¸u, c¸c c« ph¶i häc hµnh tèt, nu«i d¹y c¸c ch¸u ngoan vµ khoÎ"; B¸c ®· chØ thÞ cho ngµnh Gi¸o dôc MÇm non; "Muèn cho ng−êi mÑ s¶n xuÊt tèt, cÇn tæ chøc nh÷ng n¬i gi÷ trÎ. D¹y trÎ còng nh− trång c©y non, trång c©y non ®−îc tèt th× sau nµy c¸c ch¸u thµnh ng−êi tèt"(1). B¸c cho r»ng, ®øa trÎ hiÒn lµnh hay ®éc ¸c kh«ng ph¶i lµ do b¶n chÊt vèn cã cña trÎ mµ chÝnh lµ do sù gi¸o dôc cña ng−êi lín: "HiÒn d÷ ph¶i ®©u lµ tÝnh s½n, phÇn nhiÒu do gi¸o dôc mµ nªn". Ngµy nay, gi¸ trÞ con ng−êi ngµy cµng ®−îc nhËn thøc ®óng ®¾n vµ ®¸nh gi¸ mét c¸ch toµn diÖn, s©u s¾c th× c«ng t¸c ch¨m sãc – gi¸o dôc trÎ cµng mang mét ý nghÜa nh©n v¨n cô thÓ, cµng trë thµnh mét ®¹o lÝ cña thÕ giíi v¨n minh. §Ó ®¶m b¶o cho sù t¨ng tr−ëng cña x· héi mai sau, viÖc ph¸t triÓn nh©n tè con ng−êi, nguån lùc con ng−êi ph¶i tiÕn hµnh kh«ng ngõng, ngay tõ khi trÎ míi sinh, thËm chÝ ngay tõ khi trÎ cßn lµ bµo thai trong bông mÑ. §ã lµ ý nghÜa x· héi c¬ b¶n cña viÖc ch¨m sãc – gi¸o dôc trÎ. MÆt kh¸c, c«ng t¸c ch¨m sãc – gi¸o dôc trÎ gãp phÇn n©ng cao v¨n ho¸ gia ®×nh (thóc ®Èy vµ n©ng cao tÝnh tù gi¸c cña viÖc kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh, b¶o vÖ vµ c¶i thiÖn m«i tr−êng sèng, x©y dùng gia ®×nh v¨n ho¸ míi v¨n minh vµ h¹nh phóc), ®¶m b¶o sù c«ng b»ng vµ tiÕn bé cña x· héi (ch¨m sãc trÎ må c«i, tËt nguyÒn vµ nh÷ng trÎ em kh¸c ë nh÷ng vïng kinh tÕ v¨n ho¸ cßn kÐm ph¸t triÓn, n¬i mµ trÎ nhá lµ ®èi t−îng chÞu nhiÒu thiÖt thßi nhÊt). Ch¨m sãc – gi¸o dôc trÎ ngay tõ khi cßn bÐ chÝnh lµ sù ®Çu t− l©u dµi vµ ngay tõ ®Çu, t¹o c¬ së cho sù t¨ng tèc trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi t−¬ng lai. (1) Lêi Hå Chñ tÞch t¹i §¹i héi Phô n÷ toµn quèc lÇn thø III. 6
"V× lîi Ých m−êi n¨m trång c©y V× lîi Ých tr¨m n¨m trång ng−êi"(1). MÆt kh¸c, c¸c ch−¬ng tr×nh phßng ngõa (ch¨m sãc søc khoÎ ban ®Çu, phßng bÖnh, phßng tai n¹n...) cã thÓ mang tíi nh÷ng tiÕt kiÖm ®¸ng kÓ trong ng©n s¸ch gia ®×nh vµ x· héi, ch¼ng h¹n gi¶m chi phÝ nhiÒu trong viÖc ch÷a bÖnh vµ phôc håi chøc n¨ng cho trÎ nhá. VËy muèn trÎ khoÎ m¹nh, ngoan ngo·n th× ng−êi lín(2) ph¶i chó ý ch¨m lo nu«i d−ìng d¹y dç trÎ ngay tõ khi chóng míi cÊt tiÕng khãc chµo ®êi. NÕu ®−îc ch¨m sãc ®Çy ®ñ, hîp lÝ vµ d¹y dç chu ®¸o, ®óng ®¾n, trÎ sÏ trë nªn nhanh nhÑn, vui vÎ hån nhiªn, m¹nh d¹n vµ ho¹t b¸t, dÔ dµng hoµ m×nh vµo céng ®ång vµ thiÕt lËp quan hÖ víi mäi ng−êi xung quanh. ViÖc nu«i – d¹y "Con ng−êi" b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m th¸ng ®Çu tiªn cña cuéc sèng lµ mét viÖc lµm hÕt søc quan träng vµ cã ý nghÜa lín lao (ý nghÜa vÒ nh©n v¨n, vÒ x· héi, vÒ kinh tÕ) nh−ng l¹i v« cïng vÊt v¶, khã kh¨n ®ßi hái ng−êi lín ph¶i kiªn tr×, cã t×nh th−¬ng yªu ®èi víi trÎ nhá vµ lu«n lµ tÊm g−¬ng s¸ng, mÉu mùc cho trÎ b¾t ch−íc lµm theo. Vµo tuæi mÉu gi¸o, ë trÎ ®· xuÊt hiÖn ý thøc vµ tù ý thøc. Bëi vËy, ®· cã thÓ h×nh thµnh khuynh h−íng nh©n c¸ch, ®ång thêi h×nh thµnh nh÷ng ph−¬ng thøc giao tiÕp nhÊt ®Þnh, nh÷ng ph−¬ng thøc thiÕt lËp quan hÖ víi ng−êi kh¸c, nh÷ng khuynh h−íng x· héi nhÊt ®Þnh. Gi¸o dôc mÉu gi¸o cã tr¸ch nhiÖm x©y dùng nh÷ng c¬ së ban ®Çu nh©n c¸ch con ng−êi míi, ®Æt nÒn mãng v÷ng ch¾c, l©u dµi cña nh©n c¸ch mµ c¸c giai ®o¹n vÒ sau kh«ng thÓ lµm l¹i ®−îc. Gi¸o dôc mÉu gi¸o cßn cã nhiÖm vô trùc tiÕp chuÈn bÞ cho trÎ vµo tiÓu häc, chuÈn bÞ mét c¸ch toµn diÖn cho trÎ thÝch øng víi giai ®o¹n míi mµ ho¹t ®éng chñ ®¹o lµ häc tËp. Bëi vËy, gi¸o dôc mÉu gi¸o lµ rÊt cÇn thiÕt vµ cã tÇm quan träng ®Æc biÖt trong hÖ thèng gi¸o dôc cña thêi ®¹i míi. II. C¬ së khoa häc cña viÖc gi¸o dôc trÎ em løa tuæi mÉu gi¸o Gi¸o dôc lµ mét hiÖn t−îng x· héi, gi¸o dôc do x· héi quy ®Þnh, v× thÕ gi¸o dôc häc – khoa häc nghiªn cøu viÖc gi¸o dôc con ng−êi ®−îc coi lµ mét khoa häc øng dông, nã ph¶i dùa vµo thµnh tùu nghiªn cøu cña c¸c khoa häc kh¸c nghiªn cøu vÒ con ng−êi nh− triÕt häc, t©m lÝ häc, sinh lÝ häc, x· héi häc, ®¹o ®øc häc v.v... ®Ó x©y dùng lÝ luËn vµ tæ chøc khoa häc qu¸ tr×nh s− ph¹m nh»m ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ cao nhÊt trong b×nh diÖn x· héi cña ®Êt n−íc hiÖn nay. Tr−íc hÕt, gi¸o dôc häc ph¶i dùa trªn c¬ së cña triÕt häc – mét khoa häc nghiªn cøu c¸c quy luËt chung nhÊt cña thÕ giíi tù nhiªn, x· héi vµ t− duy. Thùc vËy, sù hiÓu biÕt vÒ b¶n chÊt con ng−êi, nh÷ng yÕu tè tham gia vµo sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch, mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a tån t¹i vµ ý thøc, nguån gèc cña ý thøc v.v... tuú thuéc vµo c¸c quan ®iÓm triÕt häc kh¸c nhau. TriÕt häc duy vËt biÖn chøng cña chñ nghÜa M¸c – Lªnin lµ c¬ së ph−¬ng ph¸p luËn duy nhÊt ®óng ®¾n cña khoa häc gi¸o dôc. (1) Lêi cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh. (2) Tõ "ng−êi lín" dïng ®Ó chØ bè mÑ, c« gi¸o (trong phÇn II). 7
T©m lÝ häc lµ khoa häc nghiªn cøu c¸c qu¸ tr×nh, c¸c tr¹ng th¸i vµ c¸c phÈm chÊt t©m lÝ ®a d¹ng cña con ng−êi. T©m lÝ häc cung cÊp cho gi¸o dôc häc nh÷ng c¬ së khoa häc ®Ó tæ chøc ®óng ®¾n qu¸ tr×nh gi¸o dôc theo nh÷ng quy luËt t©m lÝ vµ c¸c ®iÒu kiÖn tæ chøc c¸c qu¸ tr×nh bªn trong cña sù h×nh thµnh nh©n c¸ch con ng−êi ë c¸c thêi k× løa tuæi kh¸c nhau. Cã thÓ ®iÓm qua mét sè häc thuyÕt t©m lÝ cã ¶nh h−ëng s©u s¾c ®Õn gi¸o dôc trÎ mÉu gi¸o. Tr−íc tiªn lµ häc thuyÕt t©m lÝ ho¹t ®éng, mét häc thuyÕt cã ý nghÜa to lín trong viÖc h×nh thµnh nh©n c¸ch cho trÎ mÉu gi¸o. Häc thuyÕt nµy lÊy ph¹m trï ho¹t ®éng cã ®èi t−îng lµm trung t©m. Lª«nchiÐp ng−êi ®øng ®Çu trong nhãm x©y dùng häc thuyÕt nµy cho r»ng: "Ho¹t ®éng lµ mét ph−¬ng thøc tån t¹i cña cuéc sèng chñ thÓ. Cuéc sèng cña con ng−êi lµ tæ hîp hay nãi chÝnh x¸c h¬n lµ hÖ thèng c¸c ho¹t ®éng thay thÕ nhau"(1). V−gètxki vµ Rubinstein ®Ò xuÊt nguyªn lÝ vÒ sù thèng nhÊt ý thøc vµ ho¹t ®éng, mét nguyªn lÝ chØ ®¹o cho t©m lÝ häc m¸cxit. V−gètxki cho r»ng ho¹t ®éng t©m lÝ (bªn trong) cña con ng−êi ®−îc x©y dùng theo mÉu cña ho¹t ®éng vËt chÊt bªn ngoµi. Galperin víi häc thuyÕt h×nh thµnh theo giai ®o¹n c¸c hµnh ®éng trÝ tuÖ ®· lµm phong phó cho häc thuyÕt t©m lÝ vÒ ho¹t ®éng. Cã thÓ kÓ thªm c¸c häc thuyÕt t©m lÝ cña Zaporojets, Enconin còng cã ¶nh h−ëng lín ®Õn gi¸o dôc trÎ mÉu gi¸o – c¸c «ng cho r»ng: "Ho¹t ®éng cña trÎ mang tÝnh chÊt thùc tiÔn, vµ chÝnh nh÷ng hµnh ®éng thùc tiÔn cña trÎ cho phÐp chóng kh¸m ph¸ ra nh÷ng thuéc tÝnh míi cña ®èi t−îng. ViÖc n¾m tri thøc lµ s¶n phÈm ho¹t ®éng cña trÎ chø kh«ng ph¶i cña gi¸o viªn. Gi¸o viªn tæ chøc ho¹t ®éng cho trÎ vµ b»ng c¸ch ®ã mµ lµm cho chóng n¾m ®−îc tri thøc". LuËn ®iÓm trªn chÝnh lµ c¬ së khoa häc cña hÖ thèng d¹y häc theo quan ®iÓm ®Æt häc sinh vµo trung t©m cña hÖ thèng gi¸o dôc. Sinh lÝ häc nghiªn cøu con ng−êi nh− mét thùc thÓ tù nhiªn. Sinh lÝ häc cho ta c¸c d÷ kiÖn vÒ sù ph¸t triÓn cña hÖ thÇn kinh cÊp cao, vÒ ®Æc ®iÓm cña c¸c lo¹i h×nh thÇn kinh, vÒ quy luËt ho¹t ®éng cña c¸c hÖ thèng tÝn hiÖu thø nhÊt vµ thø hai, vÒ sù ph¸t triÓn vµ vËn hµnh cña c¸c c¬ quan c¶m gi¸c vµ vËn ®éng, vÒ hÖ thèng tim m¹ch vµ h« hÊp, vÒ nhu cÇu cña c¬ thÓ, vÒ ®Æc ®iÓm ph¸t triÓn cña c¸c hÖ thèng c¬ thÓ. Tõ c¸c ®Æc ®iÓm sinh lÝ häc cña trÎ tõ 0 – 6 tuæi mµ ng−êi ta quy ®Þnh ®−îc chÕ ®é sinh ho¹t h»ng ngµy, chÕ ®é dinh d−ìng, häc tËp vµ vËn ®éng cña trÎ mét c¸ch khoa häc. Gi¸o dôc häc còng cÇn tiÕp nhËn nhiÒu c¬ së khoa häc cña c¸c khoa häc x· héi, khoa häc qu¶n lÝ, c«ng nghÖ th«ng tin v.v... ®Ó hoµn thiÖn h¬n n÷a c«ng t¸c gi¸o dôc trÎ. III. Mét sè ®Æc ®iÓm t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña trÎ løa tuæi mÉu gi¸o Nãi ®Õn sù t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña trÎ lµ nãi ®Õn sù thay ®æi, ph¸t triÓn cña thÓ chÊt vµ t©m lÝ cña trÎ. ë ®©y chóng t«i chØ tr×nh bµy mét vµi ®Æc ®iÓm t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña mét sè hÖ c¬ quan trong c¬ thÓ. 1. HÖ thÇn kinh Tõ lóc trÎ míi sinh, hÖ thÇn kinh cña trÎ ch−a chuÈn bÞ ®Çy ®ñ ®Ó thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng cña m×nh. HÖ thÇn kinh thùc vËt ph¸t triÓn h¬n. Sù ph¸t triÓn cña hÖ thÇn kinh ë trÎ mÉu gi¸o ®· (1) A.N. Lª«nchiÐp, T¸c phÈm t©m lÝ häc chän läc, NXB GDH M¸txc¬va, 1977. 8
ë møc ®é cao h¬n so víi trÎ em løa tuæi nhµ trÎ. Sù tr−ëng thµnh cña c¸c tÕ bµo thÇn kinh cña ®¹i n·o kÕt thóc. Tuy nhiªn, ë trÎ em qu¸ tr×nh h−ng phÊn vµ øc chÕ ch−a c©n b»ng, sù h−ng phÊn m¹nh h¬n øc chÕ. Do ®ã, ph¶i ®èi xö thËn träng víi trÎ, tr¸nh ®Ó trÎ ph¶i thùc hiÖn mét khèi l−îng vËn ®éng qu¸ søc hoÆc kÐo dµi thêi gian vËn ®éng v× sÏ lµm trÎ mÖt mái. TrÎ em tõ 4 ®Õn 6 tuæi, qu¸ tr×nh øc chÕ tÝch cùc dÇn dÇn ph¸t triÓn: trÎ ®· cã kh¶ n¨ng ph©n tÝch, ®¸nh gi¸, h×nh thµnh kÜ n¨ng, kÜ x¶o vËn ®éng vµ ph©n biÖt ®−îc c¸c hiÖn t−îng xung quanh. HÖ thÇn kinh cã t¸c dông chi phèi vµ ®iÒu tiÕt ®èi víi vËn ®éng c¬ thÓ, v× vËy ho¹t ®éng vËn ®éng cña trÎ cã hai t¸c dông: thóc ®Èy sù ph¸t triÓn c«ng n¨ng cña tæ chøc c¬ b¾p vµ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn c«ng n¨ng cña hÖ thÇn kinh. VËn ®éng c¬ thÓ cña trÎ cã thÓ c¶i thiÖn tÝnh kh«ng c©n b»ng cña qu¸ tr×nh thÇn kinh ë chóng. Song cÇn chó ý tíi sù lu©n phiªn gi÷a ®éng vµ tÜnh trong qu¸ tr×nh vËn ®éng cña trÎ. 2. HÖ vËn ®éng HÖ vËn ®éng bao gåm hÖ x−¬ng, hÖ c¬ vµ khíp. BÊt cø ho¹t ®éng nµo cña c¬ thÓ ®−îc hoµn thµnh ®Òu th«ng qua hÖ vËn ®éng. HÖ x−¬ng cña trÎ ch−a hoµn toµn cèt ho¸, thµnh phÇn ho¸ häc x−¬ng cña trÎ cã chøa nhiÒu n−íc vµ chÊt h÷u c¬ h¬n chÊt v« c¬ so víi ng−êi lín, nªn cã nhiÒu sôn x−¬ng, x−¬ng mÒm, dÔ bÞ cong, g·y. VËn ®éng c¬ thÓ hîp lÝ cã thÓ lµm cho h×nh th¸i cÊu tróc x−¬ng cña trÎ em cã chuyÓn biÕn tèt nh−: thµnh x−¬ng dµy lªn, ®−êng kÝnh to ra, t¨ng ®−îc c«ng n¨ng chèng ®ì ¸p lùc, chèng cong vÑo, chèng g·y x−¬ng... HÖ c¬ cña trÎ em ph¸t triÓn yÕu, tæ chøc c¬ b¾p cßn Ýt, c¸c sîi c¬ nhá, m¶nh, thµnh phÇn n−íc trong c¬ t−¬ng ®èi nhiÒu, nªn søc m¹nh c¬ b¾p cßn yÕu, c¬ nhanh mÖt mái. Do ®ã, trÎ ë løa tuæi nµy kh«ng thÝch hîp víi sù c¨ng th¼ng l©u cña c¬ b¾p, cÇn xen kÏ gi÷a vËn ®éng vµ nghØ ng¬i thÝch hîp trong thêi gian luyÖn tËp. Khi trÎ ®−îc th−êng xuyªn tham gia vËn ®éng thÓ lùc hîp lÝ sÏ t¨ng c−êng hiÖu qu¶ c«ng n¨ng cña c¸c tæ chøc c¬ b¾p, lµm cho søc m¹nh vµ søc bÒn cña c¬ b¾p ph¸t triÓn. Trong sinh ho¹t h»ng ngµy cña trÎ ë tr−êng còng nh− ë gia ®×nh, ng−êi lín cÇn chó ý tíi t− thÕ th©n ng−êi cña trÎ, kh«ng nªn cho trÎ ngåi vµ ®øng qu¸ sím sÏ ¶nh h−ëng kh«ng tèt ®Õn ®é cong sinh lÝ cña cét sèng, dÔ bÞ gï hoÆc vÑo cét sèng... Khíp cña trÎ cã ®Æc ®iÓm lµ æ khíp cßn n«ng, c¬ b¾p xung quanh khíp cßn mÒm yÕu, d©y ch»ng láng lÎo, tÝnh v÷ng ch¾c cña khíp t−¬ng ®èi kÐm. Ho¹t ®éng vËn ®éng phï hîp víi løa tuæi cña trÎ sÏ gióp khíp ®−îc rÌn luyÖn, tõ ®ã t¨ng dÇn tÝnh v÷ng ch¾c cña khíp. §Ó hÖ vËn ®éng cña trÎ thùc hiÖn tèt chøc n¨ng vËn ®éng cña m×nh, cÇn ph¶i th−êng xuyªn cho trÎ luyÖn tËp hîp lÝ, võa søc vµ chó ý ®Õn t− thÕ th©n ng−êi ®óng cña trÎ trong ®êi sèng h»ng ngµy. 9
3. HÖ tuÇn hoµn HÖ tuÇn hoµn lµ mét hÖ thèng ®−êng èng khÐp kÝn do tim vµ m¹ch cÊu t¹o thµnh, cßn gäi lµ hÖ tim m¹ch. VËn ®éng cña tim chñ yÕu dùa vµo sù co bãp cña c¬ tim. Søc co bãp c¬ tim cña trÎ cßn yÕu, mçi lÇn co bãp chØ chuyÓn ®i ®−îc mét l−îng m¸u rÊt Ýt, nh−ng m¹ch ®Ëp nhanh h¬n ë ng−êi lín. TrÎ cµng nhá tuæi th× tÇn sè m¹ch ®Ëp cµng nhanh. §iÒu hoµ thÇn kinh tim ë trÎ cßn ch−a hoµn thiÖn, nªn nhÞp co bãp dÔ mÊt æn ®Þnh, c¬ tim dÔ h−ng phÊn vµ chãng mÖt mái khi tham gia vËn ®éng kÐo dµi. Nh−ng khi thay ®æi ho¹t ®éng, tim cña trÎ nhanh håi phôc. C¸c m¹ch m¸u cña trÎ réng h¬n so víi ng−êi lín, do ®ã ¸p lùc cña m¸u yÕu. CÇn cñng cè c¸c c¬ tim còng nh− c¸c thµnh m¹ch, lµm cho nhÞp ®iÖu co bãp cña tim tèt h¬n vµ ph¸t triÓn kh¶ n¨ng thÝch øng víi sù thay ®æi l−îng vËn ®éng ®ét ngét. §Ó t¨ng c−êng c«ng n¨ng cña tim, khi cho trÎ luyÖn tËp, nªn ®a d¹ng ho¸ c¸c d¹ng bµi tËp, n©ng dÇn l−îng vËn ®éng còng nh− c−êng ®é vËn ®éng, phèi hîp ®éng vµ tÜnh mét c¸ch nhÞp nhµng. 4. HÖ h« hÊp HÖ h« hÊp ®−îc cÊu thµnh bëi ®−êng h« hÊp gåm mòi, måm, häng, khÝ qu¶n, nh¸nh phÕ qu¶n vµ phæi. §−êng h« hÊp cña trÎ em t−¬ng ®èi hÑp, niªm m¹c ®−êng h« hÊp mÒm m¹i, mao m¹ch phong phó, dÔ ph¸t sinh nhiÔm c¶m. KhÝ qu¶n cña trÎ em nhá, kh«ng khÝ ®−a vµo Ýt, trÎ thë n«ng nªn kh¶ n¨ng trao ®æi kh«ng khÝ cña phæi kÐm. Thë n«ng lµm cho th«ng khÝ phæi ch−a æn ®Þnh, t¹o nªn sù ø ®äng kh«ng khÝ ë phæi, do ®ã nªn tiÕn hµnh thÓ dôc ë ngoµi trêi, n¬i kh«ng khÝ tho¸ng m¸t. Khi vËn ®éng, c¬ thÓ trÎ ®ßi hái l−îng trao ®æi khÝ t¨ng lªn râ rÖt, ®iÒu nµy thóc ®Èy c¸c tÕ bµo phæi tham gia vµo vËn ®éng h« hÊp t¨ng lªn, n©ng cao tÝnh ®µn håi cña thµnh phæi, c¬ h« hÊp m¹nh dÇn lªn, t¨ng l−îng th«ng khÝ phæi vµ dung tÝch sèng. Bé m¸y h« hÊp cña trÎ cßn nhá, kh«ng chÞu ®−îc nh÷ng vËn ®éng qu¸ søc kÐo dµi liªn tôc. Nh÷ng vËn ®éng ®ã sÏ lµm cho c¸c c¬ ®ang vËn ®éng bÞ thiÕu «xi. ViÖc t¨ng dÇn l−îng vËn ®éng trong qu¸ tr×nh luyÖn tËp sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¬ thÓ trÎ thÝch øng víi viÖc t¨ng l−îng «xi cÇn thiÕt vµ ng¨n ngõa ®−îc sù xuÊt hiÖn l−îng «xi qu¸ lín cña c¬ thÓ. Ngoµi ra, viÖc thë ®óng vµ s©u cña trÎ khi tËp luyÖn còng rÊt quan träng. 5. HÖ trao ®æi chÊt C¬ thÓ trÎ ®ang ph¸t triÓn ®ßi hái ph¶i bæ sung liªn tôc ®Ó bï ®¾p n¨ng l−îng tiªu hao vµ cung cÊp c¸c chÊt t¹o h×nh ®Ó kiÕn t¹o c¸c c¬ quan vµ m«. Qu¸ tr×nh hÊp thô c¸c chÊt ë trÎ v−ît cao h¬n qu¸ tr×nh ph©n huû vµ ®èt ch¸y. Tuæi cµng nhá th× qu¸ tr×nh lín lªn vµ sù h×nh thµnh c¸c tÕ bµo vµ m« cña trÎ diÔn ra cµng m¹nh. Kh¸c víi ng−êi lín, ë trÎ em n¨ng l−îng tiªu hao cho sù lín lªn vµ dù tr÷ chÊt nhiÒu h¬n lµ cho ho¹t ®éng c¬ b¾p. Do vËy, khi trÎ ho¹t ®éng vËn ®éng qu¸ møc, ngay c¶ khi dinh d−ìng ®Çy ®ñ, th−êng dÉn ®Õn tiªu hao n¨ng l−îng dù tr÷ trong c¸c c¬ b¾p vµ ®äng l¹i nh÷ng s¶n phÈm ®éc h¹i ë c¸c c¬ quan trong qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt. 10
§iÒu nµy g©y c¶m gi¸c mÖt mái cho trÎ vµ ¶nh h−ëng kh«ng tèt ®Õn c«ng n¨ng ho¹t ®éng cña c¬ b¾p vµ hÖ thÇn kinh, lµm gi¶m ®é nh¹y c¶m gi÷a hÖ thÇn kinh trung −¬ng vµ nh÷ng d©y thÇn kinh ®iÒu khiÓn ho¹t ®éng c¬ b¾p. Sù mÖt mái cña c¸c nhãm c¬ riªng lÎ xuÊt hiÖn khi kÐo dµi ho¹t ®éng liªn tôc cña tõng nhãm c¬. Do ®ã, cÇn th−êng xuyªn thay ®æi vËn ®éng cña c¸c nhãm c¬, chän h×nh thøc vËn ®éng phï hîp víi trÎ. Qua ph©n tÝch trªn, ta thÊy c¸c hÖ c¬ quan cña c¬ thÓ mÆc dï ®¶m nhËn nh÷ng nhiÖm vô kh¸c nhau vµ cã c¸c chøc n¨ng kh¸c nhau, nh−ng chóng cã ¶nh h−ëng lÉn nhau, phèi hîp chÆt chÏ víi nhau lµm thµnh mét thÓ thèng nhÊt ®Ó tån t¹i. C¬ thÓ ho¹t ®éng d−íi sù chi phèi vµ ®iÒu tiÕt cña hÖ thÇn kinh, dùa vµo sù hîp t¸c chung cña c¬ b¾p, khíp, d©y ch»ng ®Ó thùc hiÖn. Song ho¹t ®éng cña c¬ b¾p ®ßi hái ®−îc cung cÊp n¨ng l−îng dùa vµo sù hÊp thô ®Çy ®ñ c¸c chÊt dinh d−ìng cña hÖ tiªu ho¸. VËn ®éng c¬ b¾p kh«ng thÓ t¸ch rêi «xi ph¶i dùa vµo hÖ h« hÊp. Nh−ng sù vËn chuyÓn chÊt dinh d−ìng, «xi vµ c¸c chÊt phÕ th¶i l¹i cÇn cã sù lµm viÖc cña hÖ tuÇn hoµn. VËn ®éng c¬ thÓ ®ßi hái sù phèi hîp nhÞp nhµng cña toµn bé c¬ thÓ míi cã thÓ thùc hiÖn ®−îc, ®ång thêi vËn ®éng c¬ thÓ cã t¸c ®éng rÌn luyÖn vµ thóc ®Èy toµn bé c¬ thÓ. ViÖc thùc hiÖn chÕ ®é vËn ®éng hîp lÝ sÏ gióp qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c¬ thÓ cña trÎ tèt h¬n, ng−îc l¹i sÏ cã h¹i cho søc khoÎ cña trÎ. IV. C¸c nhiÖm vô gi¸o dôc trÎ em løa tuæi mÉu gi¸o 1. Gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ em løa tuæi mÉu gi¸o 1.1. Kh¸i niÖm vÒ gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ em løa tuæi mÉu gi¸o Gi¸o dôc thÓ chÊt lµ mét bé phËn quan träng cña gi¸o dôc ph¸t triÓn toµn diÖn. §ã lµ qu¸ tr×nh t¸c ®éng chñ yÕu vµo c¬ thÓ trÎ (th«ng qua viÖc rÌn luyÖn c¬ thÓ vµ h×nh thµnh, ph¸t triÓn c¸c kÜ n¨ng, kÜ x¶o vËn ®éng), tæ chøc sinh ho¹t vµ gi÷ g×n vÖ sinh nh»m lµm cho c¬ thÓ ph¸t triÓn hµi hoµ, c©n ®èi, søc khoÎ ®−îc t¨ng c−êng lµm c¬ së cho sù ph¸t triÓn toµn diÖn nh©n c¸ch. 1.2. ý nghÜa vµ nhiÖm vô cña gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ em løa tuæi mÉu gi¸o 1.2.1. ý nghÜa C. M¸c ®· ®¸nh gi¸ rÊt cao ý nghÜa cña thÓ lùc (gi¸o dôc thÓ chÊt) vµ cho r»ng nã ph¶i ®−îc ®−a vµo tr−êng dµnh cho con em nh©n d©n lao ®éng ë møc ®é cao nh− ë c¸c tr−êng thÓ dôc chuyªn ngµnh. Theo M¸c: "ViÖc kÕt hîp lao ®éng s¶n xuÊt víi trÝ dôc vµ thÓ dôc kh«ng nh÷ng chØ lµ mét trong nh÷ng ph−¬ng tiÖn t¨ng thªm s¶n xuÊt x· héi mµ cßn lµ ph−¬ng tiÖn duy nhÊt ®Ó ®µo t¹o con ng−êi ph¸t triÓn toµn diÖn". Sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· ra lêi kªu gäi toµn d©n tËp thÓ dôc ®Ó t¨ng c−êng søc khoÎ cho mçi con ng−êi vµ nh− vËy lµ lµm cho c¶ n−íc hïng m¹nh. §¶ng ta rÊt coi träng sù nghiÖp ch¨m sãc vµ b¶o vÖ søc khoÎ cña nh©n d©n, thÓ hiÖn trong NghÞ quyÕt cña §¶ng. NghÞ quyÕt Trung −¬ng 4 vÒ nh÷ng vÊn ®Ò cÊp b¸ch cña sù nghiÖp ch¨m sãc vµ 11
b¶o vÖ søc khoÎ nh©n d©n cã ghi: "Søc khoÎ lµ vèn quý nhÊt cña mçi con ng−êi vµ cña x· héi, lµ nh©n tè quan träng trong sù nghiÖp x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc. V× vËy chóng ta ph¶i phÊn ®Êu ®Ó mäi ng−êi ®Òu ®−îc quan t©m, ch¨m sãc søc khoÎ". Gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ em tr−íc tuæi ®Õn tr−êng phæ th«ng cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng. Tr−íc hÕt v× c¬ thÓ cña trÎ ë løa tuæi nµy ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ. HÖ thÇn kinh, hÖ c¬, x−¬ng h×nh thµnh nhanh, bé m¸y h« hÊp ®ang hoµn thiÖn. C¬ thÓ trÎ cßn non yÕu, dÔ bÞ ph¸t triÓn lÖch l¹c, mÊt c©n ®èi. NÕu kh«ng ®−îc ch¨m sãc, gi¸o dôc thÓ chÊt ®óng ®¾n cã thÓ g©y nªn nh÷ng thiÕu sãt trong sù ph¸t triÓn c¬ thÓ cña trÎ em mµ sau nµy kh«ng thÓ kh¾c phôc ®−îc. Sù ph¸t triÓn thÓ chÊt cã ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn t©m lÝ, sù ph¸t triÓn toµn diÖn nh©n c¸ch cña trÎ. Cã thÓ nãi, sù thµnh c«ng trong bÊt cø ho¹t ®éng nµo cña trÎ ®Òu phô thuéc vµo tr¹ng th¸i søc khoÎ cña nã. C¬ thÓ khoÎ m¹nh lµm cho trÎ yªu ®êi vµ tri gi¸c c¸i ®Ñp s©u s¾c h¬n, tinh tÕ h¬n vµ tù trÎ cã kh¶ n¨ng t¹o ra c¸i ®Ñp trong mäi ho¹t ®éng vµ ®êi sèng; c¬ thÓ ph¸t triÓn c©n ®èi, m¹nh mÏ lµ mét biÓu hiÖn cao cña tÝnh thÈm mÜ. Trong c¸c bé m«n thÓ dôc nghÖ thuËt, thÓ dôc tù do, bµi tËp thÓ dôc v.v... cã thÓ gi¸o dôc trÎ vÒ tÝnh thÈm mÜ trong mçi ®éng t¸c, trong mçi nhÞp ®iÖu vµ sù kÕt hîp hµi hoµ víi ©m nh¹c vµ ®éi h×nh, tËp thÓ. ChÝnh b¶n th©n cuéc sèng, sinh ho¹t ng¨n n¾p, vÖ sinh s¹ch sÏ còng lµ nh÷ng c¬ së ®Ó gi¸o dôc thÈm mÜ cho trÎ. Gi¸o dôc thÓ chÊt cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi gi¸o dôc lao ®éng. ThÓ dôc gióp cho trÎ cã søc khoÎ dÎo dai, cã c¸c thao t¸c vËn ®éng chÝnh x¸c, cã c¶m gi¸c tèt vÒ nhÞp ®iÖu, ®Þnh h−íng kh«ng gian vµ mét sè kh¶ n¨ng kh¸c. ë n−íc ta hiÖn nay, t×nh h×nh søc khoÎ cña trÎ em cã nhiÒu vÊn ®Ò ®¸ng lo ng¹i. NhiÒu trÎ m¾c bÖnh cßi x−¬ng, suy dinh d−ìng, c¸c bÖnh ®−êng h« hÊp, c¸c bÖnh ®−êng ruét... c¸c ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o vµ ch¨m sãc søc khoÎ cña trÎ em cã nhiÒu thiÕu thèn. C¬ së vËt chÊt ë c¸c tr−êng vµ gia ®×nh cßn qu¸ chËt hÑp, ch−a ®¶m b¶o vÖ sinh m«i tr−êng cho trÎ sinh ho¹t, häc tËp. Bëi vËy, gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ em ë n−íc ta cÇn ®−îc tiÕn hµnh m¹nh mÏ vµ toµn diÖn víi sù quan t©m vµ tr¸ch nhiÖm cña toµn x· héi. 1.2.2. NhiÖm vô cña gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ mÉu gi¸o Môc tiªu cña gi¸o dôc mÉu gi¸o lµ nh»m h×nh thµnh nh÷ng c¬ së ®Çu tiªn cña nh©n c¸ch con ng−êi míi ViÖt Nam x· héi chñ nghÜa, lµm cho trÎ ph¸t triÓn hµi hoµ vÒ tinh thÇn, ®¹o ®øc vµ thÓ lùc. §Ó thùc hiÖn môc tiªu ®ã, gi¸o dôc thÓ chÊt trong tr−êng mÉu gi¸o cã nh÷ng nhiÖm vô cô thÓ sau: a) B¶o vÖ tÝnh m¹ng vµ t¨ng c−êng søc khoÎ, ®¶m b¶o sù t¨ng tr−ëng hµi hoµ cña trÎ – B¶o ®¶m chÕ ®é dinh d−ìng, chÕ ®é sinh ho¹t (¨n, ngñ, thøc) hîp lÝ, tÝch cùc phßng bÖnh, phßng tai n¹n, lµm tèt c«ng t¸c vÖ sinh m«i tr−êng, sinh ho¹t vµ th©n thÓ cho trÎ, kh«ng ®Ó trÎ mÖt mái v× ho¹t ®éng qu¸ søc hoÆc thÇn kinh c¨ng th¼ng. – Tæ chøc rÌn luyÖn c¬ thÓ trÎ mét c¸ch hîp lÝ (tËp thÓ dôc vµ ch¬i c¸c trß ch¬i vËn ®éng) nh»m t¨ng c−êng søc khoÎ, ph¸t triÓn c©n ®èi h×nh d¹ng vµ c¸c chøc n¨ng cña c¬ thÓ, t¨ng 12
c−êng kh¶ n¨ng thÝch øng cña trÎ víi nh÷ng thay ®æi cña thêi tiÕt hoÆc m«i tr−êng bªn ngoµi (nãng, l¹nh, Èm, hanh...). b) RÌn luyÖn c¸c kÜ n¨ng, kÜ x¶o vËn ®éng c¬ b¶n vµ nh÷ng phÈm chÊt vËn ®éng – NhiÖm vô thø hai cña gi¸o dôc thÓ chÊt lµ gióp trÎ h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn c¸c kÜ n¨ng, kÜ x¶o vËn ®éng c¬ b¶n (®i, ch¹y, nh¶y, leo trÌo...), rÌn luyÖn n¨ng lùc phèi hîp c¶m gi¸c (chñ yÕu lµ thÞ gi¸c víi thÝnh gi¸c), phèi hîp c¸c vËn ®éng cña c¸c bé phËn c¬ thÓ víi nhau (®Çu, tay, ch©n, m×nh), vËn ®éng tÜnh cña tay (c¸nh tay, cæ tay, c¸c ngãn tay), n¨ng lùc ®Þnh h−íng trong vËn ®éng (ph¶i, tr¸i, trªn, d−íi, ®»ng tr−íc, ®»ng sau), tr×nh tù c¸c vËn ®éng. – Tõng b−íc rÌn luyÖn nh÷ng phÈm chÊt cña vËn ®éng, gióp cho trÎ vËn ®éng ngµy cµng nhanh nhÑn, linh ho¹t, dÎo dai, gän gµng (kh«ng cã nh÷ng ®éng t¸c thõa nh− ngoÑo cæ, thÌ l−ìi, mÝm miÖng khi thao t¸c tay, x« c¶ ng−êi vÒ phÝa tr−íc khi ®¸ v.v...), ngµy cµng chÝnh x¸c vµ khÐo lÐo h¬n. c) Gi¸o dôc nÕp sèng cã giê giÊc, cã thãi quen vµ c¸c kÜ n¨ng, kÜ x¶o vÖ sinh – Tr−êng mÉu gi¸o cã nhiÖm vô gi¸o dôc cho trÎ nÕp sèng cã giê giÊc. RÌn luyÖn cho trÎ thãi quen ¨n, ngñ, thøc ®óng giê vµ dÔ dµng thÝch nghi khi chuyÓn tõ ho¹t ®éng nµy sang ho¹t ®éng kh¸c (¨n, ngñ, ch¬i, lao ®éng v.v...). Nh÷ng thãi quen nµy kh«ng nh÷ng khiÕn trÎ ¨n ngon, ngñ say, ho¹t ®éng tho¶i m¸i, ¶nh h−ëng tèt ®Õn søc khoÎ cña trÎ mµ cßn rÊt cÇn thiÕt ®Ó trÎ dÔ dµng thÝch nghi víi thêi kho¸ biÓu häc tËp sau nµy ë tr−êng tiÓu häc. – VÒ gi¸o dôc kÜ n¨ng, kÜ x¶o vÖ sinh cã ý nghÜa lín lao trong viÖc b¶o vÖ søc khoÎ vµ t¨ng c−êng thÓ lùc. Cã nhiÒu kÜ n¨ng, kÜ x¶o vÖ sinh vÒ th©n thÓ, ¨n uèng, quÇn ¸o vµ vÖ sinh m«i tr−êng cã thÓ h×nh thµnh ë trÎ vµ tõng b−íc trë thµnh thãi quen cña chóng. 1.3. Néi dung vµ ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ mÉu gi¸o 1.3.1. Gi¸o dôc c¸c kÜ x¶o vµ thãi quen vÖ sinh Gi¸o dôc c¸c kÜ x¶o vµ thãi quen vÖ sinh lµ mét kh©u quan träng trong hÖ thèng gi¸o dôc thÓ chÊt vµ trong viÖc h×nh thµnh nh©n c¸ch. Trong tr−êng mÇm non, cã thÓ chia thµnh c¸c nhãm kÜ x¶o vµ thãi quen vÖ sinh sau ®©y: – VÖ sinh th©n thÓ: Cã thãi quen röa r¸y vµ gi÷ g×n s¹ch sÏ th©n thÓ (mÆt, mòi, ®Çu, tãc, ch©n tay). Kh«ng cho tay, ®å ch¬i hoÆc bÊt k× mét vËt l¹ nµo vµo måm; biÕt röa tay, sóc miÖng, biÕt dïng kh¨n mïi xoa. – VÖ sinh ¨n uèng: Röa tay tr−íc khi ¨n, nhai kÜ, kh«ng bèc tay, lµm r¬i v·i thøc ¨n trong khi ¨n, ¨n xong röa tay, sóc miÖng, lau måm. – VÖ sinh m«i tr−êng: tiÓu, tiÖn ®óng chç; kh«ng vøt r¸c bõa b·i, kh«ng lµm bÈn m«i tr−êng (ch¼ng h¹n lµm tung toÐ n−íc ra sµn khi röa tay). Néi dung c¸c kÜ x¶o ë c¸c nhãm trÎ kh¸c nhau, t¨ng dÇn lªn theo tÝnh chÊt phøc t¹p cña kÜ x¶o, møc ®é ®éc lËp trong viÖc lÜnh héi, tÝnh chÊt h−íng dÉn cña c« gi¸o. Thêi gian ®Ó h×nh 13
thµnh kÜ x¶o lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi. KÜ x¶o vµ thãi quen v¨n ho¸ – vÖ sinh ph¶n ¸nh yªu cÇu cña x· héi phï hîp víi nh÷ng tiªu chuÈn hµnh vi v¨n ho¸ – ®¹o ®øc. ë møc ®é ®¸ng kÓ, phÇn lín kÜ x¶o, thãi quen v¨n ho¸ – vÖ sinh ®−îc h×nh thµnh ë løa tuæi mÉu gi¸o. ë løa tuæi nµy, hÖ thÇn kinh trung −¬ng cã tÝnh mÒm dÎo cao nhÊt víi ph¶n øng cña toµn bé c¸c tÕ bµo, gióp h×nh thµnh tèt nh÷ng ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn, vµ do sù lÆp l¹i th−êng xuyªn h»ng ngµy mµ h×nh thµnh ®−îc kÜ x¶o vµ thãi quen. §Ó h×nh thµnh tèt kÜ x¶o vµ thãi quen v¨n ho¸ – vÖ sinh cÇn ph¶i: – S¾p xÕp c¸c thao t¸c t¹o nªn hµnh ®éng theo mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh, hîp lÝ. – LËp kÕ ho¹ch tr×nh tù c¸c hµnh ®éng. – ë giai ®o¹n ®Çu ph¶i lÆp ®i lÆp l¹i c¸c kÜ n¨ng trong kho¶ng thêi gian c¸ch nhau kh«ng xa. Muèn vËy ph¶i cho trÎ th−êng xuyªn ®−îc luyÖn tËp víi tr×nh tù thùc hiÖn nhÊt ®Þnh cña hµnh ®éng. – Tõng b−íc gióp trÎ ý thøc ®−îc ý nghÜa vµ sù hîp lÝ cña c¸c thao t¸c, c¸c hµnh ®éng v¨n ho¸ – vÖ sinh, tõ ®ã h×nh thµnh nhu cÇu vµ thãi quen v¨n ho¸ − vÖ sinh. – Ng−êi lín ph¶i thùc hiÖn mÉu mùc tÊt c¶ nh÷ng yªu cÇu vÒ v¨n ho¸ – vÖ sinh tr−íc trÎ vµ nh¾c nhë trÎ lµm nh− ng−êi lín. – Phèi hîp chÆt chÏ víi gia ®×nh ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho trÎ ®−îc vËn dông, cñng cè nh÷ng kÜ n¨ng ®ã ë gia ®×nh ®Ó nhanh chãng h×nh thµnh kÜ x¶o vµ thãi quen vÖ sinh. TËp thÓ trÎ còng lµ mét yÕu tè quan träng cña viÖc gi¸o dôc kÜ x¶o vµ thãi quen vÖ sinh. TËp thÓ vµ c¸c trÎ xung quanh lµ tÊm g−¬ng tèt, th−êng xuyªn gióp trÎ ®èi chiÕu, so s¸nh víi m×nh vµ cã sù gióp ®ì lÉn nhau khi gÆp khã kh¨n. 1.3.2. Tæ chøc ¨n cho trÎ Trong chÕ ®é sinh ho¹t h»ng ngµy, viÖc tæ chøc chÕ ®é ¨n uèng hîp lÝ cã ý nghÜa quan träng cho sù ph¸t triÓn b×nh th−êng cña trÎ, nã ®¶m b¶o sù sèng, sù ph¸t triÓn chung cña c¬ thÓ vµ sù ph¸t triÓn cña tÊt c¶ c¸c tÕ bµo. C¬ thÓ trÎ løa tuæi mÉu gi¸o ®ang ë giai ®o¹n ph¸t triÓn nhanh nªn ®ßi hái khÈu phÇn ¨n ®Çy ®ñ vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng. ¡n uèng thiÕu thèn hay qu¸ no ®Òu h¹n chÕ sù ph¸t triÓn, g©y rèi lo¹n tiªu ho¸, ph¸ ho¹i qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt, søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ, lµm cho trÎ yÕu ít vµ do ®ã ¶nh h−ëng ®Õn toµn bé sù ph¸t triÓn t©m lÝ cña trÎ. ChÕ ®é ¨n uèng hîp lÝ ®−îc x©y dùng trªn c¬ së møc n¨ng l−îng cÇn thiÕt ë ®é tuæi (quy ra calo), sù kÕt hîp c¸c thµnh phÇn thøc ¨n theo cÊu t¹o c¸c thµnh phÇn ho¸ häc (pr«tÝt, lipÝt, gluxit, muèi kho¸ng, vitamin), sù ®a d¹ng cña c¸c lo¹i thøc ¨n vµ c¸ch nÊu n−íng. Cïng víi viÖc x©y dùng chÕ ®é ¨n uèng hîp lÝ, viÖc tæ chøc b÷a ¨n víi c¸c ph−¬ng ph¸p hîp lÝ lµ vÊn ®Ò rÊt quan träng. Nh÷ng nhu cÇu cña c¬ thÓ cña con ng−êi kh¸c vÒ chÊt víi nh÷ng nhu cÇu t−¬ng tù ë ®éng vËt, nh÷ng nhu cÇu cña c¬ thÓ cña con ng−êi chÞu sù chi phèi cña nh÷ng nhu cÇu x· héi "cÊp cao", nh÷ng nhu cÇu nhËn thøc v.v... Nh÷ng nghiªn cøu thùc nghiÖm cña I.P. P¸plèp chøng minh r»ng, ®iÒu kiÖn quan träng nhÊt ®Ó hÊp thô tèt thøc ¨n lµ chÊt tiÕt ra cña c¸c tuyÕn tiªu ho¸ vµo ruét, d¹ dµy tr−íc khi b¾t ®Çu ¨n. Do ®ã, viÖc chuÈn bÞ cho trÎ cã 14
tr¹ng th¸i t©m lÝ tèt, yªn tÜnh, thanh th¶n tr−íc khi ¨n vµ tæ chøc cho trÎ ¨n ngon miÖng lµ rÊt cÇn thiÕt. – Phßng ¨n s¹ch sÏ, tho¸ng m¸t. Bµn ghÕ s¾p xÕp thuËn tiÖn cho trÎ ngåi xuèng vµ ®øng lªn. – Bµn ¨n, b¸t ®Üa phï hîp víi løa tuæi vµ ®−îc xÕp cã thÈm mÜ, gi¶n tiÖn. – Tr−íc khi ¨n kho¶ng nöa giê, cÇn kÕt thóc c¸c buæi ®i d¹o, c¸c trß ch¬i kÝch thÝch. Thêi gian nµy cÇn c¸c trß ch¬i, c¸c giê häc yªn tÜnh. Tr¸nh g©y ra nh÷ng kÝch thÝch c¨ng th¼ng thÇn kinh, g©y ra nhiÒu Ên t−îng. – Cho trÎ röa tay, röa mÆt tr−íc khi ¨n. Khi ngåi vµo bµn ®−îc ¨n ngay, kh«ng ph¶i chê ®îi l©u. H×nh thµnh cho trÎ c¸c kÜ x¶o ¨n cã v¨n ho¸. CÇn rÌn luyÖn cho trÎ ¨n ®óng suÊt ¨n cña m×nh vµ c¸c kÜ x¶o ¨n cã v¨n ho¸: Kh«ng ¨n véi vµng, nhai kÜ. LÊy thøc ¨n tõng Ýt mét. CÇm th×a, b¸t, ®òa ®óng ®éng t¸c, nhai nhá nhÑ, ngËm miÖng kh«ng ph¸t ra tiÕng. Víi trÎ lín cÇn cã kÜ x¶o sö dông c¸c ®å dïng nhµ bÕp, cã kÜ n¨ng tù phôc vô. Nh− vËy, ph−¬ng ph¸p tæ chøc cho trÎ ¨n ®óng ®¾n ph¶i nh»m gi¸o dôc cho trÎ tÝnh ®éc lËp vµ nh÷ng thãi quen v¨n ho¸ – vÖ sinh thÝch hîp víi løa tuæi. §©y còng lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi cÇn ph¶i nªu g−¬ng vµ chØ dÉn cho cÈn thËn ®Ó trÎ thùc hiÖn ®óng, ngµy cµng hoµn h¶o vµ trë thµnh thãi quen. Ph¸t hiÖn nguyªn nh©n trÎ ¨n kh«ng ngon vµ ®−a ra biÖn ph¸p kh¾c phôc. – B×nh th−êng, víi b÷a ¨n tæ chøc ®óng ®¾n, trÎ ¨n uèng tù gi¸c, vui vÎ vµ ngon lµnh. Song cã nhiÒu tr−êng hîp trÎ ghª sî b÷a ¨n, cã th¸i ®é chèng ®èi hay ¨n uèng uÓ o¶i. Khi Êy, nÕu sö dông ph−¬ng ph¸p Ðp buéc, thËm chÝ c¶ ph−¬ng ph¸p dç dµnh, khen ngîi, ®¸nh l¹c h−íng ®Òu lµ kh«ng ®óng vµ g©y t¸c h¹i, g©y ra t©m lÝ tiªu cùc víi b÷a ¨n. – CÇn t×m hiÓu kÜ nguyªn nh©n lµm cho trÎ ¨n kh«ng ngon miÖng, thËm chÝ ghª sî b÷a ¨n ®Ó tõ ®ã ®−a ra c¸ch kh¾c phôc hîp lÝ. C¸c nguyªn nh©n rÊt ®a d¹ng, cã thÓ lµ: + Thøc ¨n kh«, khã nuèt. + Do t×nh tr¹ng søc khoÎ kh«ng b×nh th−êng. + Do thøc ¨n l¹ víi trÎ, kh«ng thÝch hîp víi trÎ v× gia ®×nh ch−a bao giê cho ¨n. + Do c¸c em ®−îc nu«ng chiÒu ë nhµ, khi ¨n bao giê còng dç dµnh v.v... Tõ c¸c nguyªn nh©n trªn, nhµ gi¸o dôc ®−a ra c¸c biÖn ph¸p kh¾c phôc tÝch cùc nhÊt, cÇn thiÕt víi mçi trÎ. CÇn th−êng xuyªn trao ®æi víi cha mÑ vÒ vÊn ®Ò ¨n uèng cña trÎ ®Ó cïng phèi hîp tèt cho viÖc x©y dùng chÕ ®é ¨n hîp lÝ cho mçi trÎ vµ cã t¸c dông gi¸o dôc hµnh vi vµ thãi quen cã v¨n ho¸ khi ¨n. 1.3.3. Tæ chøc cho trÎ ngñ GiÊc ngñ cña trÎ cã ý nghÜa lín trong viÖc phôc håi kh¶ n¨ng lµm viÖc cña c¸c tÕ bµo thÇn kinh. Mét giÊc ngñ s©u, ®ñ ®é dµi lµ ph−¬ng tiÖn c¬ b¶n ®Ó ng¨n ngõa t×nh tr¹ng qu¸ mÖt mái cña hÖ thÇn kinh vµ c¬ thÓ. 15
T×nh tr¹ng ngñ n«ng, th−êng xuyªn ngñ kh«ng ®ñ giÊc cã liªn quan ®Õn sù rèi lo¹n chøc n¨ng cña hÖ thÇn kinh. Nh÷ng trÎ ngñ Ýt th× sù mÖt mái th¸i qu¸ cµng dån l¹i vµ sù h−ng phÊn xóc c¶m tiªu cùc cµng dÔ ph¸t sinh, v× ®iÒu ®ã th−êng thÓ hiÖn ë sù tr¸i tÝnh tr¸i nÕt ë ®øa trÎ. Mét giÊc ngñ tèt võa lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn c¨n b¶n võa lµ mét trong nh÷ng dÊu hiÖu tèt cña søc khoÎ trÎ em. Tõ lóc míi sinh cho tíi 7 tuæi c¸c th«ng sè kh¸c nhau vÒ giÊc ngñ cã sù thay ®æi: – Sù h×nh thµnh giÊc ngñ, ®é dµi chung cña giÊc ngñ, sè giÊc ngñ trong mét ngµy ®ªm gi¶m ®i. – NhÞp ®é lu©n phiªn gi÷a ngñ vµ thøc còng thay ®æi. Ngñ dµi vÒ ®ªm vµ t¨ng thêi gian thøc vÒ ban ngµy. – Trong mét giÊc ngñ cã c¸c thêi k× ngñ n«ng vµ ngñ s©u. Lóc ®Çu ngñ thiu thiu (ngñ n«ng) råi tíi thêi k× ngñ s©u, vµ sau ®ã lµ thêi k× ngñ s©u lÇn thø hai nh−ng cã yÕu ®i, cuèi cïng lµ ngñ n«ng chuyÓn sang tr¹ng th¸i thøc dËy tù nhiªn. ë thêi k× ngñ s©u thø hai míi cã sù øc chÕ ngñ s©u nhÊt vµ n¨ng lùc ho¹t ®éng cña c¸c tÕ bµo thÇn kinh míi ®−îc phôc håi hoµn toµn. ë thêi k× ngñ s©u thø nhÊt, giÊc ngñ cßn n«ng, nh÷ng kÝch thÝch ngo¹i c¶nh dÔ dµng ®¸nh thøc trÎ. Bëi vËy, cÇn biÕt tæ chøc ®óng ®¾n cho giÊc ngñ cña trÎ. – Tæ chøc cho trÎ ngñ + Ngay tõ nh÷ng ngµy ®Çu ®Õn tr−êng mÉu gi¸o cÇn rÌn luyÖn cho trÎ cã th¸i ®é tÝch cùc ®èi víi giÊc ngñ. + TÝnh chÊt cña viÖc chuyÓn tõ thøc sang ngñ ë c¸c ®é tuæi kh¸c nhau lµ do nh÷ng nguyªn nh©n kh¸c nhau quyÕt ®Þnh. Th−êng th−êng nh÷ng khã kh¨n khi chuyÓn sang giÊc ngñ lµ do trÎ cã nh÷ng høng thó kh¸c nhau, do sù ph¸t triÓn cña c¸c qu¸ tr×nh nhËn thøc, do nhu cÇu vÒ c¸c lo¹i ho¹t ®éng vµ trß ch¬i ngµy cµng phøc t¹p. NÕu ch−a t¹o ®−îc cho trÎ nhu cÇu mµ cø b¾t trÎ ngõng ch¬i vµo lóc cho trÎ ®i ngñ sÏ lµm cho trÎ khã chÞu, cã xóc c¶m tiªu cùc vµ muèn kÐo dµi thêi ®iÓm ®i ngñ. + Mét ph−¬ng tiÖn c¬ b¶n ®Ó t¹o ra nhu cÇu ngñ ë trÎ mét c¸ch ®óng ®¾n (c¶m gi¸c hµi lßng khi ®i ngñ, ngñ thiÕp ®i nhanh chãng mµ kh«ng cÇn t¸c ®éng phô thªm vµo) lµ viÖc t¹o ra mét chÕ ®é ngµy – ®ªm thÝch hîp víi løa tuæi vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm c¸ nh©n trÎ. Muèn vËy cÇn t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt cho trÎ ngñ nhanh, ngñ s©u vµo nh÷ng giê giÊc ®· ®Þnh cho giÊc ngñ. + CÇn t¹o ra tr¹ng th¸i yªn tÜnh cÇn thiÕt tr−íc giê ngñ (kh«ng ®Ó trÎ cã nh÷ng ho¹t ®éng kÝch thÝch m¹nh, kh«ng lµm ån, kh«ng ®Ó ¸nh s¸ng chãi chiÕu vµo phßng ngñ, phßng ngñ ph¶i tho¸ng khÝ). + Cho trÎ ngñ ®óng giê ®Ó t¹o ra ph¶n x¹ cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc rÌn luyÖn thãi quen ngñ nhanh, ngñ ngon giÊc. + Kh«ng nªn cã nh÷ng h×nh thøc giao tiÕp g©y xóc c¶m tiªu cùc vµ t¹o ra h−ng phÊn cao ë vïng vá ®¹i n·o. 16
– Ch¨m sãc cho trÎ lóc ngñ + §Æt cho trÎ ngñ víi th¸i ®é ©n cÇn, gióp trÎ n»m ®óng t− thÕ (n»m nghiªng, kh«ng n»m sÊp, kh«ng co ro ®Çu gèi). + Gióp ®ì riªng cho c¸c trÎ yÕu. G¾n liÒn nh÷ng c«ng viªc chuÈn bÞ ®i ngñ víi viÖc ph¸t triÓn tÝnh ®éc lËp ngµy cµng cao ë c¸c ®é tuæi. BiÕn nh÷ng thao t¸c chuÈn bÞ ngñ (cëi quÇn ¸o, bÝt tÊt, chuÈn bÞ gi−êng chiÕu v.v...) thµnh nh÷ng nh©n tè tÝch cùc kÝch thÝch giÊc ngñ. Do sù kh¸c biÖt c¸ nh©n nªn cho trÎ ngñ vµ thøc dËy theo nhãm, kh«ng nªn lµm ®ång lo¹t. Tèt nhÊt lµ rÌn luyÖn cho trÎ tù m×nh thøc dËy trong vßng 30 – 45 phót. Tr−êng mÉu gi¸o cÇn phèi hîp víi gia ®×nh ®Ó tæ chøc cho trÎ ngñ buæi tèi ë gia ®×nh ®−îc tèt. Gióp cho gia ®×nh hiÓu râ c¸c ph−¬ng ph¸p ®óng ®¾n ®Ó tæ chøc giÊc ngñ cho trÎ. Kh«ng ®−îc cho trÎ dïng ®å uèng kÝch thÝch m¹nh nh− chÌ, cµ phª; kh«ng kÓ chuyÖn sî h·i; kh«ng cho trÎ xem truyÒn h×nh qu¸ nhiÒu; cho trÎ ngñ ®óng giê trong tr¹ng th¸i yªn tÜnh. 1.3.4. Sù ph¸t triÓn vËn ®éng Gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ mÉu gi¸o ®−îc thùc hiÖn trong hai nhãm ph−¬ng tiÖn vµ ph−¬ng ph¸p: nhãm thø nhÊt vÒ chÕ ®é sinh ho¹t h»ng ngµy vµ nhãm thø hai thuéc vÒ c¸c vËn ®éng cña trÎ. VËn ®éng gi÷ vÞ trÝ quan träng trong gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ mÉu gi¸o. VËn ®éng lµm cho c¸c c¬ b¾p vµ toµn bé c¬ thÓ ho¹t ®éng, do ®ã t¨ng c−êng ho¹t ®éng cña c¸c hÖ h« hÊp, hÖ tuÇn hoµn, t¨ng c−êng sù trao ®æi chÊt vµ t¨ng c−êng søc khoÎ. C¸c vËn ®éng lµm c¬ së chung cho mäi ho¹t ®éng. Sù thµnh c«ng vµ kÕt qu¶ cña mçi ho¹t ®éng phô thuéc vµo c−êng ®é, sù khÐo lÐo, nhÞp nhµng cña c¸c vËn ®éng. Sù hoµn thiÖn c¸c vËn ®éng cßn cã ý nghÜa ®èi víi sù ph¸t triÓn t©m lÝ. C¸c nhµ sinh lÝ häc vÜ ®¹i I.M. Xªsªnèp vµ I.P. P¸plèp ®· kh¼ng ®Þnh vai trß cña vËn ®éng c¸c c¬ vµ bé m¸y ph©n tÝch ®Õn sù ph¸t triÓn cña n·o, ®Õn sù nhËn thøc thùc tÕ xung quanh vµ trong lao ®éng, vËn ®éng còng mang l¹i hiÖu qu¶ gi¸o dôc to lín ®èi víi trÎ em. Trong c¸c trß ch¬i vËn ®éng, trong c¸c tiÕt häc thÓ dôc, vËn ®éng khi ®i d¹o, trÎ ®−îc gi¸o dôc nhiÒu phÈm chÊt quý gi¸: sù ®Þnh h−íng trong kh«ng gian, nhanh nhÑn, chÝnh x¸c, vËn ®éng khÐo lÐo, më réng quan hÖ trong tËp thÓ. Sù ph¸t triÓn vËn ®éng g¾n chÆt víi sù ph¸t triÓn toµn bé c¬ thÓ vµ t©m lÝ cña trÎ. Bëi vËy khi lËp ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc thÓ chÊt nh»m ph¸t triÓn vËn ®éng cÇn dùa trªn nh÷ng c¬ së: – ¦u tiªn lùa chän c¸c bµi tËp, trß ch¬i vËn ®éng lao ®éng cã t¸c dông chung ®Õn c¬ thÓ vµ ®éng viªn nhiÒu c¬ b¾p tham gia. – Chän c¸c bµi tËp, trß ch¬i g©y høng thó vµ ®ång thêi ®Æt ra cho trÎ mét nhiÖm vô võa søc. – T¨ng c−êng c¸c nhãm c¬ b¾p cßn yÕu vÒ mÆt sinh lÝ vµ gi¸o dôc t− thÕ ®óng. – Gi¸o dôc kÜ n¨ng hµnh ®éng vµ vËn ®éng trong tËp thÓ. 17
Sù ph¸t triÓn vËn ®éng ®−îc thùc hiÖn th«ng qua nhiÒu h×nh thøc phong phó, phï hîp víi ®Æc ®iÓm ph¸t triÓn cña trÎ mÉu gi¸o nh−: trß ch¬i vËn ®éng, thÓ dôc buæi s¸ng, tiÕt häc thÓ dôc, d¹o ch¬i, c¸c trß ch¬i thÓ thao, lao ®éng. – C¸c trß ch¬i vËn ®éng, trß ch¬i thÓ thao lµ c¸c h×nh thøc ho¹t ®éng hÊp dÉn trÎ em vµ cã t¸c ®éng gi¸o dôc nhiÒu vËn ®éng c¬ b¶n vµ rÌn luyÖn sù phèi hîp c¸c vËn ®éng Êy. C¸c trß ch¬i vËn ®éng ®−îc lùa chän trong ch−¬ng tr×nh rÊt phong phó vµ ®a d¹ng, phï hîp víi tõng ®é tuæi. Víi trÎ nhá, trß ch¬i bao gåm c¸c vËn ®éng ®¬n gi¶n kÕt hîp theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau (®i, ch¹y, nh¶y thÊp) víi c¸c luËt ch¬i ®¬n gi¶n. Víi nh÷ng trÎ lín th× néi dung vËn ®éng vµ luËt ch¬i phøc t¹p h¬n, ®ßi hái c¸c em hiÓu ®iÒu kiÖn ch¬i, vËn ®éng chÝnh x¸c vµ ®óng luËt ch¬i. ThÓ dôc buæi s¸ng víi tiÕt häc thÓ dôc lµ c¸c h×nh thøc gi¸o dôc thÓ chÊt cã môc ®Ých, cã kÕ ho¹ch vµ sù ®Þnh h−íng trong sù ph¸t triÓn vËn ®éng cho trÎ mÉu gi¸o. C¸c bµi tËp thÓ dôc nh»m ph¸t triÓn chung, c¸c bµi tËp ph¸t triÓn c¸c nhãm c¬, c¸c bµi tËp ph¸t triÓn c¸c vËn ®éng c¬ b¶n gióp trÎ tõ møc ®é vËn ®éng tù do, rêi r¹c kh«ng ®Þnh h−íng tíi møc ®é thùc hiÖn c¸c vËn ®éng mét c¸ch chñ ®éng, phèi hîp nhÞp nhµng c¸c ®éng t¸c, gi÷ ®−îc sù c©n b»ng cho c¬ thÓ khi ho¹t ®éng lµ mét b−íc tiÕn lín lao. Bµi tËp thÓ dôc cã t¸c ®éng tèt ®Õn ho¹t ®éng sinh lÝ cña c¬ thÓ. C¬ b¾p ®−îc vËn ®éng thÝch hîp sÏ t¨ng c−êng qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt, t¨ng c−êng chÕ ®é lµm viÖc cña c¸c c¬ quan bªn trong cña hÖ tim m¹ch, hÖ h« hÊp ch¼ng h¹n, sÏ diÔn ra trong c¸c bµi tËp vÒ tuÇn hoµn cã hÖ thèng. §Æc biÖt lµ sù lµm viÖc toµn vÑn cña c¸c tÕ bµo thÇn kinh cña n·o ®−îc t¨ng c−êng sÏ cã t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi toµn bé vËn ®éng vµ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan. Bëi vËy sù ph¸t triÓn cña vËn ®éng sÏ phôc vô cho nh÷ng chØ sè ph¸t triÓn chung vÒ t©m lÝ cña trÎ. §i d¹o cña trÎ ë ngoµi trêi víi kh«ng khÝ trong lµnh cã tÇm quan träng ®èi víi viÖc ph¸t triÓn thÓ lùc cña trÎ. §i d¹o lµ ph−¬ng tiÖn rÌn luyÖn thÝch hîp nhÊt ®èi víi c¬ thÓ trÎ. §i d¹o gióp trÎ thÝch nghi víi nh÷ng biÕn ®æi cña thêi tiÕt vµ m«i tr−êng, gióp trÎ vËn ®éng nhiÒu, lµm t¨ng c−êng sù trao ®æi chÊt, gióp trÎ rÌn luyÖn c¸c phÈm chÊt linh ho¹t, khÐo lÐo, m¹nh d¹n vµ dÎo dai h¬n. TrÎ ®−îc rÌn luyÖn c¸c kÜ n¨ng vµ kÜ x¶o vËn ®éng, cñng cè hÖ c¬ vµ n©ng cao tr−¬ng lùc sèng. §i d¹o gãp phÇn vµo sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ qua viÖc më réng nh÷ng trÝ thøc míi khi ®−îc tiÕp xóc víi nh÷ng hiÖn t−îng sinh ®éng cña cuéc sèng x· héi vµ nh÷ng biÕn ®æi cña thiªn nhiªn. §i d¹o gióp trÎ më réng ph¹m vi ®èi t−îng quan s¸t, kÝch thÝch t− duy vµ trÝ t−ëng t−îng. §i d¹o còng lµ h×nh thøc ho¹t ®éng t¹o ra nhiÒu kh¶ n¨ng thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô ®øc dôc th«ng qua c¸c hiÖn t−îng sinh ®éng trong cuéc sèng mµ trÎ ®−îc tiÕp xóc trùc tiÕp (lao ®éng cña ng−êi lín, c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc, thµnh phè, lµng xãm, s«ng ngßi, thiªn nhiªn...), sÏ gi¸o dôc cho trÎ lßng yªu n−íc, yªu lao ®éng, yªu thiªn nhiªn vµ g©y nh÷ng c¶m xóc vui s−íng. Néi dung ®i d¹o rÊt phong phó. Cã thÓ kÕt hîp trong giê ®i d¹o c¸c ho¹t ®éng kh¸c nhau nh− c¸c trß ch¬i, häc tËp, lao ®éng vµ ph¸t triÓn ng«n ng÷. Muèn ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ cao, c« gi¸o cÇn lµm c¸c c«ng t¸c chuÈn bÞ tèt cho c¸c buæi ®i d¹o. ChuÈn bÞ vÒ mÆt t©m lÝ ®Ó g©y høng thó cho cuéc ®i d¹o. ChuÈn bÞ c¬ së vËt chÊt nh− quÇn ¸o, giµy dÐp mò, cã ph−¬ng tiÖn vui ch¬i ngoµi trêi. §Æc biÖt cÇn ph¶i chuÈn bÞ vÒ néi dung trong 18
c¶ qu¸ tr×nh ®i d¹o ®Ó ho¹t ®éng cña trÎ ®−îc liªn tôc, hÊp dÉn vµ võa víi søc trÎ. §i d¹o còng g¾n liÒn víi viÖc x©y dùng s©n cña tr−êng mÉu gi¸o víi nh÷ng thiÕt bÞ cÇn thiÕt. S©n ch¬i ph¶i ®−îc thiÕt kÕ phï hîp víi c¸c yªu cÇu s− ph¹m, vÖ sinh vµ ®¸p øng ®−îc c¸c ho¹t ®éng ®a d¹ng cña trÎ trong giê ®i d¹o, ho¹t ®éng ngoµi trêi. 1.4. C¸c ph−¬ng tiÖn gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ em løa tuæi mÉu gi¸o §Ó thùc hiÖn môc ®Ých vµ nhiÖm vô gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ mÇm non, c¸c nhµ gi¸o dôc ®· sö dông c¸c ph−¬ng tiÖn nh−: nh÷ng yÕu tè vÖ sinh, c¸c yÕu tè thiªn nhiªn vµ c¸c bµi tËp thÓ chÊt. Mçi ph−¬ng tiÖn cã t¸c dông kh¸c nhau ®Õn c¬ thÓ, do ®ã nhµ gi¸o dôc ph¶i biÕt kÕt hîp c¸c ph−¬ng tiÖn trªn trong qu¸ tr×nh gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ. Ngoµi ra, c¸c h×nh thøc vËn ®éng trong c¸c ho¹t ®éng kh¸c nh−: lao ®éng, nÆn, vÏ, vËn ®éng theo nh¹c... ®Òu cã ¶nh h−ëng ®Õn gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ. Nh÷ng ph−¬ng tiÖn cña c¸c mÆt gi¸o dôc kh¸c nh−: ®øc, trÝ, mÜ, h−íng ®Õn sù ph¸t triÓn c©n ®èi cho con ng−êi ®Òu cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi nh÷ng ph−¬ng tiÖn gi¸o dôc thÓ chÊt. Nh÷ng yÕu tè vÖ sinh bao gåm: chÕ ®é lµm viÖc – chÕ ®é sinh ho¹t, nghØ ng¬i, ¨n, ngñ, vÖ sinh c¸ nh©n, dông cô vµ nh÷ng trang thiÕt bÞ thÓ dôc..., ®Òu g©y cho trÎ c¶m xóc tèt, tr−íc tiªn lµ sù ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan, c¸c hÖ thèng c¬ quan cña c¬ thÓ ®−îc tèt h¬n vµ kh¶ n¨ng lµm viÖc t¨ng lªn. Trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh tËp luyÖn cÇn thiÕt ph¶i thùc hiÖn c¸c tiªu chuÈn vµ c¸c quy t¾c vÖ sinh nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ t¸c ®éng cña bµi tËp thÓ chÊt ®Õn c¬ thÓ. ChÕ ®é ¨n uèng ®iÒu ®é vµ ®ñ chÊt sÏ ¶nh h−ëng tÝch cùc ®Õn ho¹t ®éng tiªu ho¸ vµ ®¶m b¶o kÞp thêi chuyÓn c¸c chÊt dinh d−ìng cÇn thiÕt ®Õn c¸c c¬ quan, t¸c ®éng ®Õn sù t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn ë ®øa trÎ. VÝ dô: TËp thÓ dôc cã t¸c dông tèt ®Õn sù ph¸t triÓn cña hÖ x−¬ng, hÖ c¬ b¾p khi ®−îc ¨n uèng ®Çy ®ñ, ®óng lóc, kh«ng nªn tËp khi ®ãi hoÆc no. GiÊc ngñ b×nh th−êng sÏ ®¶m b¶o sù nghØ ng¬i vµ t¨ng kh¶ n¨ng lµm viÖc cña hÖ thÇn kinh. ChÊp hµnh tèt nh÷ng yªu cÇu vÖ sinh c¸ nh©n vµ vÖ sinh c«ng céng sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc lÜnh héi bµi tËp thÓ chÊt vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c hÖ c¬ quan vµ c¸c c¬ quan cña c¬ thÓ lµm viÖc b×nh th−êng. Thùc hiÖn tèt chÕ ®é sinh ho¹t h»ng ngµy sÏ rÌn luyÖn tÝnh tæ chøc, tÝnh kØ luËt cho trÎ. C¬ së vËt chÊt, thiÕt bÞ, dông cô thÓ dôc, trang phôc khi tËp luyÖn cã ý nghÜa to lín trong viÖc ®¶m b¶o vÖ sinh vµ phï hîp víi tõng løa tuæi cña trÎ. Nh÷ng yÕu tè thiªn nhiªn, bao gåm: ¸nh s¸ng mÆt trêi, kh«ng khÝ vµ n−íc, lµ nh÷ng ph−¬ng tiÖn quan träng ®Ó cñng cè søc khoÎ vµ n©ng cao kh¶ n¨ng lµm viÖc, t¹o sù s¶ng kho¸i vµ h−ng phÊn cho trÎ. Bµi tËp thÓ chÊt lµ ph−¬ng tiÖn c¬ b¶n cña gi¸o dôc thÓ chÊt nh»m t¹o nªn ho¹t ®éng vËn 19
®éng tÝch cùc cña ng−êi tËp, nã g©y ¶nh h−ëng toµn diÖn lªn c¬ thÓ trÎ, lµm thay ®æi tr¹ng th¸i c¬ thÓ tõ mÖt mái sang tr¹ng th¸i tho¶i m¸i, h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh÷ng phÈm chÊt tèt nh−: sù dòng c¶m, tÝnh tæ chøc, tÝnh kØ luËt, tÝnh ý thøc... ë trÎ. Phèi hîp sö dông c¸c ph−¬ng tiÖn trong mèi t−¬ng quan ®óng ®¾n lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó gi¶i quyÕt nhiÖm vô gi¸o dôc thÓ chÊt cho trÎ mÇm non. Kinh nghiÖm vËn ®éng cña trÎ mÇm non cßn rÊt h¹n chÕ, nªn chÕ ®é sinh ho¹t, c¸c ®iÒu kiÖn vÖ sinh, sù t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè thiªn nhiªn cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng. TrÎ em ë mçi løa tuæi cã nh÷ng quy ®Þnh riªng vÒ chÕ ®é sinh ho¹t, nghØ ng¬i tÝch cùc, ¨n, ngñ. Trong bÊt cø tr−êng hîp nµo, chÕ ®é ®ã cÇn ph¶i ®¸p øng nh÷ng tiªu chuÈn vµ yªu cÇu vÖ sinh quy ®Þnh cho trÎ em ë mçi løa tuæi t−¬ng øng. Theo nh÷ng yªu cÇu ®ã, trong chÕ ®é sinh ho¹t cña trÎ cÇn cã thêi gian ®ñ ®Ó tiÕn hµnh c¸c bµi tËp thÓ chÊt xen kÏ nghØ ng¬i hîp lÝ. Cïng víi sù lín lªn cña trÎ, vai trß cña yÕu tè vÖ sinh, thiªn nhiªn kh«ng gi¶m, nh−ng gi¶m thêi gian giÊc ngñ, gi¶m sè lÇn ¨n trong mét ngµy vµ t¨ng h×nh thøc tæ chøc gi¸o dôc thÓ chÊt, t¨ng sè l−îng, chÊt l−îng bµi tËp thÓ chÊt, bµi tËp phøc t¹p vµ ®a d¹ng h¬n... Sù phèi hîp c¸c ph−¬ng tiÖn gi¸o dôc thÓ chÊt ph¶i khoa häc vµ phï hîp víi løa tuæi trÎ. 2. Gi¸o dôc trÝ tuÖ cho trÎ mÉu gi¸o 2.1. Kh¸i niÖm vÒ gi¸o dôc trÝ tuÖ cho trÎ em løa tuæi mÉu gi¸o Gi¸o dôc trÝ tuÖ lµ mét qu¸ tr×nh s− ph¹m ®−îc tæ chøc ®Æc biÖt nh»m h×nh thµnh nh÷ng tri thøc vµ kÜ n¨ng s¬ ®¼ng, nh÷ng ph−¬ng thøc ho¹t ®éng trÝ tuÖ s¬ ®¼ng, ph¸t triÓn nh÷ng n¨ng lùc vµ nhu cÇu ho¹t ®éng trÝ tuÖ ë trÎ em. Môc ®Ých c¬ b¶n cña gi¸o dôc trÝ tuÖ lµ n©ng cao tr×nh ®é ph¸t triÓn chung cña trÎ mÉu gi¸o. Sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ lµ toµn bé nh÷ng thay ®æi vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng diÔn ra trong ho¹t ®éng t− duy cña trÎ g¾n liÒn víi løa tuæi, víi kinh nghiÖm phong phó vµ chÞu ¶nh h−ëng cña nh÷ng t¸c ®éng gi¸o dôc. NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu t©m lÝ häc ®· x¸c ®Þnh nhÞp ®é ph¸t triÓn trÝ tuÖ cña trÎ mÉu gi¸o cao h¬n rÊt nhiÒu so víi nh÷ng løa tuæi sau nµy. ë tuæi mÉu gi¸o sù tÝch luü tri thøc diÔn ra nhanh chãng, ng«n ng÷ ®−îc h×nh thµnh, c¸c qu¸ tr×nh nhËn thøc ®−îc hoµn thiÖn, trÎ n¾m ®−îc c¸c ph−¬ng thøc ®¬n gi¶n cña ho¹t ®éng trÝ tuÖ. Nh÷ng thµnh tùu cña nhiÒu c«ng tr×nh t©m lÝ häc chøng tá r»ng trÎ em cã thÓ nhËn thøc mét c¸ch thµnh c«ng kh«ng chØ nh÷ng thuéc tÝnh bªn ngoµi, cã thÓ nh×n thÊy ®−îc c¸c ®èi t−îng vµ hiÖn t−îng mµ c¶ nh÷ng liªn hÖ bªn trong, n¨ng lùc trõu t−îng ho¸, kh¸i qu¸t ho¸, suy lÝ còng h×nh thµnh trong tuæi mÉu gi¸o d−íi nh÷ng h×nh thøc ban ®Çu. Ch¼ng h¹n, trÎ mÉu gi¸o cã thÓ hiÓu ®−îc mèi quan hÖ phô thuéc gi÷a cÊu tróc bªn ngoµi cña ®éng vËt víi nh÷ng ®iÒu kiÖn tån t¹i cña chóng, cã thÓ dÔ dµng t¹o ra ë trÎ em nh÷ng ý niÖm vÒ c¸c ®iÒu kiÖn c¬ b¶n cña sù ph¸t triÓn thùc vËt. TÊt nhiªn nh÷ng nhËn thøc Êy kh«ng ph¶i d−íi h×nh thøc kh¸i niÖm trõu t−îng mµ c¬ b¶n lµ d−íi h×nh thøc nh÷ng biÓu t−îng trùc quan. C¸c c«ng tr×nh cña P.Ia. Galperin vµ N.F. Tal−zina cßn chøng minh r»ng, ë trÎ mÉu gi¸o lín cã thÓ t¹o ra nh÷ng kh¸i niÖm ®Çy ®ñ. 20