Giáo trình Kinh tế vi mô (Nghề Kế toán doanh nghiệp - Trình độ Cao đẳng) - CĐ GTVT Trung ương I

Chia sẻ: Tinh Linh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:44

Thêm vào BST

Báo xấu

59
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Giáo trình Kinh tế học vi mô là tài liệu dùng trong giảng dạy và học tập dành cho sinh viên năm thứ nhất khối ngành kinh tế. Tài liệu được biên soạn nhằm cung cấp cho bạn đọc nghiên cứu các qui luật, nguyên lý kinh tế cơ bản, tiếp cận tư duy phân tích của một nhà kinh tế đối với các sự kiện kinh tế thông qua các mô hình. Các chủ đề bao gồm: phân tích cung cầu; lý thuyết lựa chọn tiêu dùng, lý thuyết sản xuất và chi phí, phân tích hành vi ra quyết định của doanh nghiệp trong cấu trúc thị trường; phân tích chính sách công đối với các vấn đề như thuế, thương mại quốc tế, ngoại ứng và hàng hóa công cộng. Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Kinh tế vi mô (Nghề Kế toán doanh nghiệp - Trình độ Cao đẳng) - CĐ GTVT Trung ương I

BỘ GIAO THÔNG VẬN TẢI TRƢỜNG CAO ĐẲNG GIAO THÔNG VẬN TẢI TRUNG ƢƠNG I GIÁO TRÌNH Môn học: Kinh Tế vi mô NGHỀ: KẾ TOÁN DOANH NGHIỆP TRÌNH ĐỘ: CAO ĐẲNG Hà Nội – 2017 2
Mục lục Lời nói đầu………………………………………………………………………………...4 Chương 1:Tổng quan về kinh tế học…………………………………………………….5 1. Nền kinh tế………………………………………………………………………………5 2. Kinh tế học………………………………………………………………………………6 3. Lựa chọn kinh tế tối ƣu………………………………………………………………….7 Chương 2: Cung - cầu…………………………………………………………………...10 1. Cầu……………………………………………………………………………………...10 2. Cung……………………………………………………………………………………12 3. Mối quan hệ cung - cầu………………………………………………………………...14 4. Sự co giãn của cung - cầu………………………………………………………………15 Chương 3: Lý thuyết hành vi người tiêu dùng. ……………………………………….19 1. Lý thuyết về lợi ích……………………………………………………………………..19 2. Lựa chọn tiêu dùng tối ƣu………………………………………………………………20 Chương 4: Lý thuyết hành vi của doanh nghiệp………………………………………23 1. Lý thuyết về sản xuất…………………………………………………………………...23 2. Lý thuyết về chi phí…………………………………………………………………….25 3. Lý thuyết về doanh thu và lợi nhuận…………………………………………………...28 Chương 5:Cấu trúc thị trường………………………………………………………….29 1. Thị trƣờng cạnh tranh hoàn hảo………………………………………………………...29 2. Thị trƣờng độc quyền…………………………………………………………………..31 3. Thị trƣờng cạnh tranh độc quyền……………………………………………………….35 4. Độc quyền tập đoàn…………………………………………………………………….36 Chương 6:Thị trường yếu tố sản xuất………………………………………………….38 1. Thị trƣờng lao động…………………………………………………………………….38 2. Thị trƣờng vốn………………………………………………………………………….40 3. Thị trƣờng đất đai………………………………………………………………………41 TÀI LIỆU THAM KHẢO ………………………………………………………………43 3
LỜI MỞ ĐẦU Giáo trình kinh tế học vi mô là tài liệu dùng trong giảng dạy và học tập dành cho sinh viên năm thứ nhất khối ngành kinh tế. Tài liệu đƣợc biên soạn nhằm cung cấp cho bạn đọc nghiên cứu các qui luật, nguyên lý kinh tế cơ bản, tiếp cận tƣ duy phân tích của một nhà kinh tế đối với các sự kiện kinh tế thông qua các mô hình. Các chủ đề bao gồm: phân tích cung cầu; lý thuyết lựa chọn tiêu dùng, lý thuyết sản xuất và chi phí, phân tích hành vi ra quyết định của doanh nghiệp trong cấu trúc thị trƣờng; phân tích chính sách công đối với các vấn đề nhƣ thuế, thƣơng mại quốc tế, ngoại ứng và hàng hóa công cộng. Các nhà kinh tế thƣờng tiếp cận các vấn đề trong nền kinh tế thông qua phân tích cung cầu: bằng cách nghĩ về ngƣời mua và bán là các lực lƣợng cầu thành thị trƣờng; mục tiêu và những ràng buộc để phát triển các mô hình; mô tả các điều kiện cho cân bằng thị trƣờng; và giải pháp xác định cân bằng cũng nhƣ các thay đổi cân bằng thị trƣờng khi có sự tác động chính phủ vào thị trƣờng. Với cách tiếp cận này, bạn đọc có thể dể dàng hiểu đƣợc sự vận hành và tƣơng tác của các lực lƣợng cấu thành thị trƣờng, cơ chế giá cả và cách thức phân bổ nguồn lực đối với các đặc tính thị trƣờng khác nhau. Với bạn đọc khi bắt đầu nghiên cứu kinh tế vi mô, không ai nói rằng đây là môn học dể, nhiều bạn đọc thậm chí cho rằng đây là môn học khó khăn nhất. Mặc dầu nhƣ vậy, nhƣng hầu hết các bạn có thể kiểm soát việc học tập của mình và chúng tôi đảm bảo rằng bạn có thể thành công. Nhƣng để nghiên cứu tốt môn học này đòi hỏi ngƣời học phải cam kết và kiên trì với một kế hoạch học tập thích hợp; đọc tài liệu và nắm yêu cầu học tập trƣớc khi đến lớp; đọc thêm các tài liệu liên quan và tin tức kinh tế; liên kết nội dung bài học với các sự kiện kinh tế; đặt câu hỏi phân tích và suy luận vấn đề. Để hỗ trợ cho bạn đọc trong quá trình nghiên cứu và ôn tập, nhóm biên soạn liệt kê các khái niệm và thuật ngữ quan trọng đƣợc in đậm trong giáo trình ở cuối mỗi chƣơng. Các câu hỏi ôn tập và chỉ dẫn tóm lƣợc để hỗ trợ cho bạn đọc hệ thống hóa kiến thức và luyện tập mô hình với một số vấn đề và ứng dụng. Ngoài ra, nhóm biên soạn lƣợc dịch một số bài báo liên quan đến các sự kiện kinh tế nổi bật. Điều này làm cho bạn đọc dể dàng liên kết lý thuyết với vấn đề thực tiễn và điều quan trọng là trao dồi kỹ năng phân tích các vấn đề kinh tế. Chúng tôi xin chân thành cảm ơn những tác giả trong các tài liệu mà chúng tôi đã tham khảo trong quá trình biên soạn giáo trình này. Nhân dịp này, lời cảm ơn xin đƣợc gởi đến các đồng nghiệp đã tham gia biên soạn và đóng góp nhiều ý kiến quí giá. Sự thành công của giáo trình phải kể đến sự ủng hộ của bạn đọc, những ngƣời luôn chia sẽ những ý kiến để chúng tôi hoàn thiện giáo trình. 4
Ch-¬ng 1 Tæng quan vÒ Kinh tÕ häc 1. NÒn kinh tÕ 1.1. C¸c chñ thÓ nÒn kinh tÕ - Hé gia ®×nh: Lµ ng-êi tiªu dïng c¸c hµng hãa vµ dÞch vô ®-îc s¶n xuÊt ra trong nÒn kinh tÕ. - Doanh nghiÖp: Lµ ng-êi SX ra c¸c hµng hãa vµ dÞch vô cung øng cho nÒn kinh tÕ. - ChÝnh phñ: Lµ ng-êi ban hµnh c¸c quy ®Þnh vµ luËt lÖ phï hîp, t¹o ra m«i tr-êng ph¸p lý thuËn lîi cho sù ho¹t ®éng cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ trªn thÞ tr-êng. 1.2. C¸c yÕu tè s¶n xuÊt - Lao ®éng (L): Lµ kh¶ n¨ng SX cña con ng-êi, thu nhËp tõ lao ®éng lµ tiÒn l-¬ng. - §Êt ®ai (§): Lµ nguån lùc tù nhiªn, thu nhËp tõ ®Êt ®ai lµ tiÒn thuª ®Êt. - Vèn (K): Lµ ph-¬ng tiÖn SX ®Ó t¹o ra s¶n phÈm, thu nhËp tõ vèn lµ tiÒn l·i. 1.3. Ba vÊn ®Ò kinh tÕ c¬ b¶n * S¶n xuÊt c¸i g×? Doanh nghiÖp ph¶i x¸c ®Þnh s¶n xuÊt hµng ho¸ hay dÞch vô nµo? sè l-îng cung øng bao nhiªu? thêi ®iÓm nµo? * QuyÕt ®Þnh s¶n xuÊt nh- thÕ nµo? Doanh nghiÖp ph¶i x¸c ®Þnh ph-¬ng ph¸p, tr×nh ®é tæ chøc s¶n xuÊt, tr×nh ®é c«ng nghÖ øng dông. §iÒu nµy quyÕt ®Þnh chÊt l-îng cña s¶n phÈm vµ chi phÝ s¶n xuÊt. * QuyÕt ®Þnh s¶n xuÊt cho ai? Doanh nghiÖp ph¶i x¸c ®Þnh s¶n xuÊt ra hµng ho¸ dÞch vô phôc vô thuéc ®èi t-îng nµo, quy m« vµ kh¶ n¨ng tiªu thô bao nhiªu ®Ó võa ®¹t môc ®Ých cña doanh nghiÖp võa ®¸p øng nhu cÇu x· héi. Tãm l¹i: Ba vÊn ®Ò c¬ b¶n nªu trªn ®Òu cÇn ®-îc gi¶i quyÕt trong mäi x· héi, dï lµ mét Nhµ n-íc x· héi chñ nghÜa, mét Nhµ n-íc c«ng nghiÖp t- b¶n, mét c«ng x·, mét bé téc, mét ®Þa ph-¬ng, mét ngµnh hay mét doanh nghiÖp. 1.4. C¸c m« h×nh kinh tÕ * M« h×nh kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung: Lµ m« h×nh kinh tÕ trong ®ã ChÝnh phñ ®-a ra mäi ng-êi quyÕt ®Þnh liªn quan ®Õn viÖc ph©n bæ nguån lùc cña XH. - Nh-îc ®iÓm: KÐm hiÖu qu¶, kÐm linh ho¹t vµ thiÕu ®éng lùc khuyÕn khÝch c¸c chñ thÓ trong nÒn kinh tÕ. * M« h×nh kinh tÕ thÞ tr-êng: Lµ m« h×nh kinh tÕ trong ®ã thÞ tr-êng ®-a ra mäi quyÕt ®Þnh liªn quan ®Õn viÖc ph©n bæ nguån lùc x· héi. * M« h×nh kinh tÕ hçn hîp Lµ m« h×nh kinh tÕ kÕt hîp m« h×nh kinh tÕ thÞ tr-êng víi m« h×nh kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung. 5
1.5. S¬ ®å ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ NÒn kinh tÕ th-êng xuyªn trong tr¹ng th¸i ®éng. C¸c yÕu tè SX di chuyÓn tõ khu vùc ng-êi tiªu dïng sang khu vùc kinh doanh. Khu vùc kinh doanh sö dông c¸c yÕu tè ®Ó SX hµng ho¸ vµ dÞch vô. §Ó ®æi l¹i viÖc cung cÊp c¸c yÕu tè SX, ng-êi tiªu dïng nhËn ®-îc thu nhËp th«ng qua l-¬ng, tiÒn cho thuª, tiÒn l·i vµ lîi nhuËn. 2. Kinh tÕ häc. 2.1. Kh¸i niÖm: Kinh tÕ häc vi m« lµ m«n khoa häc nghiªn cøu vÒ hµnh vi ho¹t ®éng cña ng-êi tiªu dïng ®Ó tèi ®a ho¸ lîi Ých, vÒ hµnh vi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp ®Ó tèi ®a ho¸ lîi nhuËn, hay nãi c¸ch kh¸c kinh tÕ häc vi m« lµ m«n khoa häc nghiªn cøu ph©n tÝch lùa chän c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ cô thÓ cña c¸c tÕ bµo kinh tÕ trong mét nÒn kinh tÕ. 2.2. Kinh tÕ häc vi m« vµ kinh tÕ häc vÜ m« - Kinh tÕ häc vÜ m« lµ m«n khoa häc nghiªn cøu ph©n tÝch lùa chän c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ tæng hîp vµ mèi quan hÖ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a chóng. - C¶ hai m«n häc kinh tÕ häc vi m« vµ kinh tÕ häc vÜ m« ®Òu lµ nh÷ng néi dung quan träng cña kinh tÕ häc, kh«ng thÓ chia c¾t, mµ bæ sung cho nhau, t¹o thµnh hÖ thèng kiÕn thøc cña kinh tÕ thÞ tr-êng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n-íc. - Kinh tÕ vÜ m« t¹o hµnh lang, t¹o m«i tr-êng, t¹o ®iÒu kiÖn cho kinh tÕ vi m« ph¸t triÓn. Thùc tÕ ®· chøng minh, kÕt qu¶ cña kinh tÕ vÜ m« phô thuéc vµo c¸c hµnh vi cña kinh tÕ vi m«, kinh tÕ quèc d©n phô thuéc vµo sù ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp, cña c¸c tÕ bµo kinh tÕ trong sù t¸c ®éng ¶nh h-ëng cña nÒn kinh tÕ. 2.3. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu kinh tÕ häc - Nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn, ph-¬ng ph¸p luËn vµ ph-¬ng ph¸p lùa chän kinh tÕ tèi -u trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ vi m«. - G¾n chÆt viÖc nghiªn cøu lý luËn, ph-¬ng ph¸p luËn víi thùc hµnh trong qu¸ tr×nh häc tËp. - G¾n chÆt viÖc nghiªn cøu lý luËn, ph-¬ng ph¸p luËn víi thùc tiÔn sinh ®éng phong phó, phøc t¹p cña c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ vi m« cña c¸c doanh nghiÖp ë ViÖt Nam vµ c¸c n-íc. - CÇn hÕt søc coi träng viÖc nghiªn cøu, tiÕp thu nh÷ng kinh nghiÖm thùc tiÔn vÒ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ vi m« trong c¸c doanh nghiÖp tiªn tiÕn cña ViÖt nam vµ c¸c n-íc trªn thÕ giíi. - Ngoµi nh÷ng ph-¬ng ph¸p chung, nghiªn cøu kinh tÕ vi m« cÇn ®-îc ¸p dông c¸c ph-¬ng ph¸p riªng nh- sau: + Ph¶i ®¬n gi¶n ho¸ c¸c mèi quan hÖ phøc t¹p + ¸p dông ph-¬ng ph¸p c©n b»ng néi bé, bé phËn, xem xÐt tõng ®¬n vÞ vi m«, kh«ng xem xÐt sù t¸c ®éng ®Õn c¸c vÊn ®Ò kh¸c, xem xÐt mét yÕu tè thay ®æi, t¸c ®éng trong c¸c ®iÒu kiÖn yÕu tè kh¸c kh«ng ®æi. 6
+ Trong nghiªn cøu kinh tÕ vi m« cÇn sö dông m« h×nh ho¸ nh- c«ng cô to¸n häc, ph-¬ng tr×nh vi ph©n ®Ó l-îng ho¸ c¸c quan hÖ kinh tÕ. 3. Lùa chän kinh tÕ tèi -u 3.1. Lý thuyÕt lùa chän 3.1.1. Kh¸i niÖm Lùa chän lµ c¸ch thøc mµ c¸c t¸c nh©n trong nÒn kinh tÕ ®-a ra quyÕt ®Þnh tèi -u vÒ viÖc sö dông c¸c nguån lùc cña hä 3.1.2 Sù cÇn thiÕt ph¶i lùa chän - Nguån lùc kinh tÕ cã h¹n - Sù lùa chän cã thÓ thùc hiÖn ®-îc v× mét nguån lùc cã thÓ ®-îc sö dông vµo nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau vµ chóng cã thÓ thay thÕ ®-îc cho nhau trong s¶n xuÊt hoÆc trong tiªu dïng. 3.1.3. Môc tiªu cña sù lùa chän Môc tiªu cña sù lùa chän lµ nh»m chän ra ®-îc c¸c môc tiªu mµ nã t×m c¸ch tèi ®a ho¸ (hay cã thÓ thu nhiÒu lîi Ých nhÊt) trong ®iÒu kiÖn cã nh÷ng giíi h¹n vÒ nguån lùc. VÝ dô: §èi víi ng-êi s¶n xuÊt, môc tiªu cña sù lùa chän lµ lµm sao tèi ®a ho¸ ®-îc lîi nhuËn. §èi víi ng-êi tiªu dïng, môc tiªu cña sù lùa chän lµ tèi ®a ho¸ ®é tho¶ dông. §èi víi ChÝnh phñ, môc tiªu cña sù lùa chän lµ thóc ®Èy t¨ng tr-ëng kinh tÕ æn ®Þnh, söa ch÷a ®-îc c¸c khuyÕt tËt cña thÞ tr-êng, tèi ®a ho¸ phóc lîi x· héi. 3.1.4 C¬ së cña sù lùa chän - Chi phÝ c¬ héi lµ kh¸i niÖm h÷u Ých nhÊt ®-îc sö dông trong lý thuyÕt lùa chän. Chi phÝ c¬ héi lµ gi¸ trÞ cña c¬ héi tèt nhÊt bÞ bá qua khi ®-a ra mét sù lùa chän kinh tÕ. VÝ dô: Chi phÝ c¬ héi cña viÖc gi÷ tiÒn lµ l·i suÊt mµ chóng ta thu ®-îc khi göi tiÒn vµo ng©n hµng. Chi phÝ c¬ héi cña lao ®éng lµ thêi gian nghØ ng¬i bÞ mÊt. Chi phÝ c¬ héi cña viÖc trång hoa lµ l-îng qu¶ bÞ mÊt khi ng-êi n«ng d©n quyÕt ®Þnh trång hoa trªn m¶nh v-ên cña m×nh thay v× viÖc trång c©y ¨n qu¶… - VËy, kh¸i niÖm chi phÝ c¬ héi cho chóng ta thÊy r»ng ®Ó ®-a ra bÊt kú mét quyÕt ®Þnh kinh tÕ nµo, c¸c t¸c nh©n trong nÒn kinh tÕ ®Òu ph¶i c©n nh¾c kü gi÷a c¸i ®-îc vµ c¸i mÊt cña mäi sù lùa chän, so s¸nh c¸c ph-¬ng ¸n kh¸c nhau mét c¸ch thËt kü l-ìng. 3.2. §-êng giíi h¹n kh¶ n¨ng s¶n xuÊt - KN: Lµ ®-êng gåm tËp hîp tÊt c¶ c¸c ®iÓm biÓu thÞ sù kÕt hîp thÝch hîp c¸c nguån lùc kh¸c nhau nh»m s¶n xuÊt ra mét khèi l-îng c¸c hµng ho¸ nhÊt ®Þnh. VD: Kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cã thÓ thay thÕ cho nhau (triÖu ®ång thiÕt bÞ vµ hµng tiªu dïng, tÊn thøc ¨n vµ triÖu ®ång quÇn ¸o) 7
Giíi h¹n kh¶ n¨ng s¶n xuÊt hµng tiªu dïng vµ thiÕt bÞ c¬ b¶n Kh¶ n¨ng Tiªu dïng ThiÕt bÞ c¬ b¶n A 0 150 B 10 140 C 20 120 D 30 90 E 40 50 F 50 0 Tõ sè liÖu vÒ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cã thÓ thay thÕ, chóng ta x©y dùng hai ®-êng n¨ng lùc s¶n xuÊt nh- sau : Qua ®-êng n¨ng lùc s¶n xuÊt ta thÊy, nh÷ng ®iÓm n»m ngoµi ®-êng n¨ng lùc s¶n xuÊt th× kh«ng thÓ ®¹t ®-îc, nh÷ng ®iÓm n»m d-íi ®-êng ®ã l¹i kh«ng mong muèn, chØ cã nh÷ng ®iÓm n»m trªn ®-êng cong míi ®¹i diÖn cho viÖc lùa chän trùc tiÕp cña chóng ta. TÊt c¶ nh÷ng ®iÓm n»m trªn ®-êng cong n¨ng lùc s¶n xuÊt ®Òu cho ta hiÖu qu¶ v× nã tËn dông hÕt n¨ng lùc s¶n xuÊt. Nh- vËy hiÖu qu¶ s¶n xuÊt diÔn ra khi x· héi kh«ng thÓ t¨ng s¶n l-îng mét lo¹i hµng ho¸ nµy, mµ kh«ng c¾t gi¶m s¶n l-îng mét lo¹i hµng ho¸ kh¸c. Mét nÒn kinh tÕ cã hiÖu qu¶, mét doanh nghiÖp lµm ¨n cã hiÖu qu¶ th× c¸c ®iÓm lùa chän ®Òu n»m trªn ®-êng giíi h¹n n¨ng lùc s¶n xuÊt cña nã. 3.3. ¶nh h-ëng cña c¸c quy luËt kinh tÕ ®èi víi lùa chän kinh tÕ tèi -u 3.3.1. ¶nh h-ëng cña quy luËt khan hiÕm Néi dung quy luËt Mäi ho¹t ®éng cña con ng-êi, trong ®ã cã ho¹t ®éng kinh tÕ ®Òu sö dông c¸c nguån lùc. C¸c nguån lùc ®Òu khan hiÕm, cã giíi h¹n ®Æc biÖt lµ c¸c nguån lùc tù nhiªn khã hoÆc kh«ng thÓ t¸i sinh. T¸c ®éng cña quy luËt Doanh nghiÖp ph¶i lùa chän nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ c¬ b¶n cña m×nh trong giíi h¹n cho phÐp cña kh¶ n¨ng s¶n xuÊt hiÖn cã mµ x· héi ®· ph©n bæ cho nã. Nãi c¸ch kh¸c, doanh nghiÖp ph¶i sö dông tèi -u c¸c nguån lùc khan hiÕm. 3.3.2 ¶nh h-ëng cña quy luËt lîi suÊt gi¶m dÇn Néi dung quy luËt Khèi l-îng ®Çu ra cã thªm ngµy cµng gi¶m ®i, khi ta liªn tiÕp bá thªm nh÷ng ®¬n vÞ b»ng nhau cña mét ®Çu vµo biÕn ®æi (nh- lao ®éng) vµo mét sè l-îng cè ®Þnh cña mét ®Çu vµo kh¸c (nh- ®Êt ®ai). T¸c ®éng cña quy luËt Nghiªn cøu quy luËt cho c¸c doanh nghiÖp tÝnh to¸n lùa chän kÕt hîp c¸c ®Çu vµo cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt mét c¸ch tèi -u h¬n. 3.3.3 ¶nh h-ëng cña quy luËt chi phÝ c¬ héi ngµy cµng t¨ng 8
Néi dung cña quy luËt §Ó cã thªm mét sè l-îng b»ng nhau vÒ mét mÆt hµng, x· héi ph¶i hy sinh ngµy cµng nhiÒu sè l-îng mÆt hµng kh¸c. T¸c ®éng cña quy luËt Quy luËt nµy gióp chóng ta tÝnh to¸n vµ lùa chän s¶n xuÊt c¸i g× vµ nh- thÕ nµo lµ cã lîi nhÊt. C©u hái ch-¬ng I 1. Kh¸i niÖm kinh tÕ vi m«? Mèi quan hÖ gi÷a kinh tÕ vi m« vµ kinh tÕ vÜ m«? 2. Kh¸i niÖm doanh nghiÖp? Môc tiªu cña doanh nghiÖp? 3. Tr×nh bµy qu¸ tr×nh kinh doanh cña doanh nghiÖp s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt? 4. Tr×nh bµy qu¸ tr×nh kinh doanh cña doanh nghiÖp th-¬ng m¹i, dÞch vô? 5. Tr×nh bµy chu kú kinh doanh cña doanh nghiÖp? §Ó rót ng¾n chu kú kinh doanh cña doanh nghiÖp cÇn ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p g×? 6. Tr×nh bµy nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ c¬ b¶n cña doanh nghiÖp? 9
Ch-¬ng II Cung - cÇu 1. CÇu 1.1 Kh¸i niªm - CÇu lµ sè l-îng hµng ho¸ hoÆc dÞch vô mµ ng-êi mua cã kh¶ n¨ng vµ s½n sµng mua ë c¸c møc gi¸ kh¸c nhau trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh, víi c¸c kiÒu kiÖn kh¸c lµ kh«ng thay ®æi. - CÇu kh¸c víi nhu cÇu 1.2. CÇu c¸ nh©n vµ cÇu thÞ tr-êng - CÇu cña tõng ng-êi tiªu dïng ®èi víi mét lo¹i hµng ho¸ hoÆc dÞch vô ®ã lµ cÇu c¸ nh©n. - CÇu thÞ tr-êng vÒ mét hµng ho¸ lµ tæng tÊt c¶ c¸c cÇu c¸ nh©n cña hµng ho¸ hay dÞch vô ®ã. L-îng cÇu trªn thÞ tr-êng lµ tæng l-îng cÇu cña mäi ng-êi mua. BiÓu cÇu vµ ®-êng cÇu BiÓu cÇu: Lµ b¶ng liÖt kª l-îng hµng ho¸ yªu cÇu ë c¸c møc gi¸ kh¸c nhau, nã m« t¶ quan hÖ gi÷a gi¸ thÞ tr-êng cña hµng ho¸ vµ l-îng cÇu cña hµng ho¸ ®ã, khi c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c kh«ng thay ®æi. VÝ dô: CÇu thÞ tr-êng vÒ xe m¸y Dream II ë Thµnh phè Hµ Néi nh- sau: Gi¸ (triÖu ®ång/chiÕc) L-îng cÇu (chiÕc/tuÇn) 30 100 25 200 20 300 15 400 10 500 §-êng cÇu: Lµ ®-êng m« t¶ mèi quan hÖ gi÷a l-îng cÇu vµ gi¸ c¶ cña mét hµng ho¸. §-êng cÇu thÞ tr-êng ®-îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch céng theo chiÒu ngang cña tÊt c¶ c¸c ®-êng cÇu c¸ nh©n §-êng cÇu dèc xuèng lµ do hay lý do: HiÖu øng thay thÕ vµ hiÖu øng thu nhËp. P P2 P1 D Q3 O Q2 Q1 Hµm cÇu theo gi¸ C«ng thøc tæng qu¸t: QXD = f(PX) Trong ®ã: QXD: L-îng cÇu vÒ hµng X 10
PX: Gi¸ hµng X Hµm cÇu ®¬n gi¶n cã d¹ng hµm bËc nhÊt: QD = a0 – a1.P (1) Trong ®ã: QD: L-îng cÇu P: Gi¸ c¶ a0: HÖ sè biÓu thÞ l-îng cÇu khi gi¸ b»ng 0 a1: HÖ sè biÓu thÞ mèi quan hÖ gi÷a gi¸ vµ l-îng cÇu. Ph-¬ng tr×nh (1) cã thÓ ®-îc viÕt d-íi d¹ng hµm cÇu ng-îc nh- sau: PD = b0 – b1.Q (2) Trong ®ã PD: Gi¸ c¶ Q: L-îng cÇu b0: HÖ sè biÓu thÞ møc gi¸ khi l-îng cÇu b»ng 0 b1: HÖ sè biÓu thÞ mèi quan hÖ gi÷a l-îng cÇu vµ gi¸. 1.3. LuËt cÇu Sè l-îng hµng ho¸ hoÆc dÞch vô ®-îc yªu cÇu trong kho¶ng thêi gian ®· cho t¨ng lªn khi gi¸ cña nã gi¶m xuèng vµ ng-îc l¹i. 1.4. C¸c nh©n tè ¶nh h-ëng ®Õn cÇu - Thu nhËp cña ng-êi tiªu dïng (I) - Gi¸ c¶ cña c¸c lo¹i hµng ho¸ cã liªn quan (PY) - Së thÝch hay thÞ hiÕu (T) - D©n sè(N) - C¸c kú väng(E) - C¸c chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ (G) Víi tÊt c¶ c¸c yÕu tè h×nh thµnh cÇu, hµm cÇu ®-îc viÕt ®Çy ®ñ lµ: Qx, tD = f(Px,t, It, Py,t, Tt, Gt, Nt, E…) 1.5 Sù vËn ®éng däc theo ®-êng cÇu vµ sù dÞch chuyÓn cña ®-êng cÇu 1.5.1 Sù vËn ®éng däc theo ®-êng cÇu ( Sù thay ®æi cña l-îng cÇu) L-îng cÇu thay ®æi do gi¸ c¶ cña hµng ho¸ ®ã thay ®æi (c¸c yÕu tè kh¸c kh«ng ®æi) Sù thay ®æi cña l-îng cÇu dÉn ®Õn sù di chuyÓn däc theo ®-êng cÇu. VÝ dô: Tõ ®iÓm B ®Õn ®iÓm A hoÆc tõ ®iÓm B tíi ®iÓm C trong h×nh 2.2. 1.5.2 Sù dÞch chuyÓn cña ®-êng cÇu (Sù thay ®æi cña cÇu) CÇu thay ®æi do c¸c yÕu tè kh¸c ngoµi gi¸ c¶ cña hµng ho¸ thay ®æi nh- thu nhËp, gi¸ c¸c hµng ho¸ liªn quan… Sù thay ®æi cña cÇu dÉn ®Õn ®-êng cÇu dÞch chuyÓn lªn trªn hoÆc sang ph¶i ( cÇu t¨ng), xuèng d-íi hoÆc sang tr¸i (cÇu gi¶m). 11
2. Cung 2.1 Kh¸i niÖm Cung lµ sè l-îng hµng ho¸ hoÆc dÞch vô mµ ng-êi s¶n xuÊt cã kh¶ n¨ng vµ s½n sµng cung øng ë c¸c møc gi¸ kh¸c nhau trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh víi ®iÒu kiÖn c¸c yÕu tè kh¸c kh«ng thay ®æi. 2.2. Cung c¸ nh©n vµ cung thÞ tr-êng Cung cña tõng nhµ s¶n xuÊt ®èi víi mét lo¹i hµng ho¸ hoÆc dÞch vô lµ cung c¸ nh©n Cung thÞ tr-êng vÒ mét lo¹i hµng ho¸ hoÆc dÞch vô lµ tæng c¸c l-îng cung c¸ nh©n cña hµng ho¸ dÞch vô ®ã BiÓu cung lµ b¶ng liÖt kª l-îng hµng ho¸ cung øng ë c¸c møc gi¸ kh¸c nhau, nã m« t¶ mèi quan hÖ gi÷a gi¸ thÞ tr-êng cña hµng ho¸ ®ã vµ l-îng hµng ho¸ mµ ng-êi s¶n xuÊt muèn s¶n xuÊt vµ b¸n, trong khi c¸c yÕu tè kh¸c kh«ng thay ®æi. VÝ dô: Cung thÞ tr-êng vÒ xe m¸y Dream II ë TP Hµ néi nh- sau: Gi¸ (triÖu ®ång/chiÕc) L-îng cung (chiÕc/tuÇn) 30 500 25 400 20 300 15 200 10 100 §-êng cung lµ ®-êng m« t¶ mèi quan hÖ gi÷a l-îng cung vµ gi¸ cña hµng ho¸ ®ã. §-êng cung cã chiÒu h-íng dèc lªn tõ tr¸i sang ph¶i ®èi víi hÇu hÕt c¸c mÆt hµng tiªu dïng c¸ nh©n. P S P1 P2 O Q1 Q 2 Q Hµm cung theo gi¸ C«ng thøc tæng qu¸t: QXS = g(PX) Trong ®ã: QXS: Cung vÒ hµng X PX: Gi¸ hµng X Th-êng hµm cung ®-îc nghiªn cøu d-íi d¹ng tuyÕn tÝnh vµ nã cã d¹ng: QS = c0 + c1.P (*) Trong ®ã: 12
QS: L-îng cung P: Gi¸ c¶ c0: HÖ sè biÓu thÞ l-îng cung khi gi¸ b»ng 0 c1: HÖ sè biÓu thÞ mèi quan hÖ gi÷a gi¸ vµ l-îng cung Ph-¬ng tr×nh (*) cã thÓ ®-îc viÕt d-íi d¹ng hµm cung ng-îc nh- sau: PS = d0 + d1.Q Trong ®ã: PS: Gi¸ c¶ Q: L-îng cung d0: HÖ sè biÓu thÞ møc gi¸ khi l-îng cung b»ng 0 d1: HÖ sè biÓu thÞ mèi quan hÖ gi÷a l-îng cung vµ gi¸ 2.3 LuËt cung Sè l-îng hµng ho¸ ®-îc cung øng trong kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh sÏ t¨ng lªn khi gi¸ c¶ cña hµng ho¸ hoÆc dÞch vô ®ã t¨ng lªn vµ ng-îc l¹i. Nãi c¸ch kh¸c, cung cña c¸c hµng ho¸ hoÆc dÞch vô cã mèi quan hÖ cung chiÒu víi gi¸ c¶ cña chóng. 2.4. C¸c yÕu tè h×nh thµnh cung - C«ng nghÖ: (T) - Gi¸ cña c¸c yÕu tè s¶n xuÊt (®Çu vµo) (Pf) - ChÝnh s¸ch vµ quy ®Þnh cña ChÝnh phñ (G) - Sè l-îng ng-êi s¶n xuÊt: (N) - C¸c kú väng (E) Nh- vËy, chóng ta ®· nghiªn cøu xong c¸c yÕu tè x¸c ®Þnh cung. Cã thÓ tãm t¾t d-íi d¹ng to¸n häc nh- sau: Cung lµ mét hµm sè phô thuéc vµo rÊt nhiÒu biÕn sè. Qx,tS = g(Px,t, Pf,t,Tt, Gt, N,t, E…) 2.5 Sù vËn ®éng däc theo ®-êng cung vµ sù dÞch chuyÓn cña ®-êng cung 2.5.1 Sù vËn ®éng doc theo ®-ên cung ( Sù thay ®æi cña l-îng cung) L-îng cung thay ®æi do gi¸ c¶ cña hµng ho¸ ®ã thay ®æi (víi ®iÒu kiÖn c¸c yÕu tè kh¸c kh«ng thay ®æi). Sù thay ®æi cña l-îng cung dÉn ®Õn sù di chuyÓn däc theo ®-êng cung. (tõ ®iÓm F ®Õn ®iÓm E hoÆc ®Õn ®iÓm H) 2.5.2 Sù dÞch chuyÓn cña ®-êng cung (Sù thay ®æi cña cung) Cung thay ®æi do c¸c nh©n tè ngoµi gi¸ cña b¶n th©n hµng ®ã (c«ng nghÖ, gi¸ cña c¸c yÕu tè ®Çu vµo, chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ…) thay ®æi. Sù thay ®æi cña cung lµm cho ®-êng cung dÞch chuyÓn sang ph¶i hoÆc xuèng d-íi (cung t¨ng) hay sang tr¸i hoÆc lªn trªn (cung gi¶m). 13
3. Quan hÖ cung - cÇu 3.1. Tr¹ng th¸i c©n b»ng Tr¹ng th¸i c©n b»ng cung cÇu lµ tr¹ng th¸i mµ sè l-îng hµng ng-êi s¶n xuÊt cung øng ®óng b»ng víi sè l-îng hµng ng-êi tiªu dïng yªu cÇu ®èi víi mét hµng ho¸ nµo ®ã trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. T¹i tr¹ng th¸i c©n b»ng cã thÓ x¸c ®Þnh ®-îc gi¸ c©n b»ng vµ s¶n l-îng c©n b»ng. §iÓm c©n b»ng trªn thÞ tr-êng ®-îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch kÕt hîp biÓu cung vµ biÓu cÇu hoÆc kÕt hîp ®-êng cung vµ ®-êng cÇu Trë l¹i vÝ dô thÞ tr-êng xe m¸y ë TP Hµ néi Gi¸ (triÖu ®ång/chiÕc) L-îng cung (chiÕc/tuÇn) L-îng cÇu (chiÕc/tuÇn) 30 500 100 25 400 200 20 300 300 15 200 400 10 100 500 Tõ biÓu cung vµ biÓu cÇu, ta x¸c ®Þnh ®-îc gi¸ c©n b»ng lµ 20 triÖu ®ång/chiÕc vµ s¶n l-îng c©n b»ng lµ 300 chiÕc/tuÇn. P E S 20 D O 300 Q H×nh 2.7: §iÓm c©n b»ng thÞ tr-êng 3.2 Tr¹ng th¸i kh«ng c©n b»ng Víi c¸c møc gi¸ cao h¬n gi¸ c©n b»ng, ng-êi b¸n muèn b¸n nhiÒu (theo luËt cung) trong khi ng-êi mua muèn mua Ýt (theo luËt cÇu) g©y nªn sù chªnh lÖch gi÷a l-îng cung vµ l-îng cÇu. L-îng chªnh lÖch nµy lµ d- thõa thÞ tr-êng hay cßn gäi lµ d- cung. Víi c¸c møc gi¸ thÊp h¬n gi¸ c©n b»ng, ng-êi mua muèn mua nhiÒu (theo luËt cÇu) trong khi ng-êi b¸n muèn b¸n Ýt (theo luËt cung) g©y nªn sù chªnh lÖch gi÷a l-îng cÇu vµ l-îng cung. L-îng chªnh lÖch nµy lµ thiÕu hôt thÞ tr-êng hay cßn gäi lµ d- cÇu. 3.3 Sù thay ®æi cña tr¹ng th¸i c©n b»ng vµ kiÓm so¸t gi¸ 3.3.1. Sù thay ®æi cña tr¹ng th¸i c©n b»ng : Ho¹t ®éng tËp thÓ cña ng-êi mua vµ ng-êi b¸n sÏ h×nh thµnh nªn gi¸ c©n b»ng cña bÊt kú lo¹i hµng ho¸ nµo. Tuy nhiªn, møc gi¸ c©n b»ng nµy kh«ng ph¶i lµ vÜnh cöu.Tr¹ng th¸i c©n b»ng míi sÏ tån t¹i cho ®Õn khi cã ®-êng cung hoÆc ®-êng cÇu míi xuÊt hiÖn. 3.3.2. KiÓm so¸t gi¸ 14
KiÓm so¸t gi¸ lµ viÖc quy ®Þnh gi¸ cña ChÝnh phñ ®èi víi mét sè hµng ho¸ hoÆc dÞch vô nµo ®ã nh»m thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu cô thÓ trong tõng thêi kú. Gi¸ trÇn (PC) Gi¸ trÇn lµ møc gi¸ cho phÐp tèi ®a cña mét hµng ho¸ hoÆc dÞch vô ChÝnh phñ quy ®Þnh gi¸ trÇn ®Ó b¶o ®¶m lîi Ých cña ng-êi tiªu dïng nh»m thùc hiÖn mét sè môc tiªu nh- khuyÕn khÝch tiªu dïng hay ®Ó thùc hiÖn mét sè chÝnh s¸ch x· héi. Gi¸ trÇn cao h¬n gi¸ c©n b»ng: Trong tr-êng hîp nµy, gi¸ trÇn ®-îc coi lµ kh«ng rµng buéc do gi¸ c©n b»ng cung cÇu thÊp h¬n gi¸ trÇn. C¸c lùc thÞ tr-êng sÏ ®Èy thÞ tr-êng hµng ho¸ nµy vÒ tr¹ng th¸i c©n b»ng mét c¸ch tù nhiªn vµ gi¸ trÇn kh«ng g©y ¶nh h-ëng g×. Khi ChÝnh phñ quy ®Þnh gi¸ trÇn PC, thÊp h¬n gi¸ c©n b»ng P0 (trong tr-êng hîp nµy, gi¸ trÇn ®-îc coi lµ ®iÒu kiÖn rµng buéc trªn thÞ tr-êng) lµm cho l-îng cÇu lµ Q D lín h¬n l-îng cung QS, g©y nªn thiÕu hôt thÞ tr-êng: QD - QS=-Q §èi víi thiÕu hôt thÞ tr-êng ChÝnh phñ sÏ kh¾c phôc b»ng nh÷ng biÖn ph¸p nh- trî gi¸, hç trî b»ng l·i suÊt… cho nhµ s¶n xuÊt. §ång thêi, gi¸ trÇn P C ®· ph©n phèi l¹i lîi Ých cña ng-êi s¶n xuÊt, ng-êi tiªu dïng vµ g©y nªn kho¶n mÊt kh«ng vÒ phóc lîi x· héi, t-¬ng øng víi diÖn tÝch tam gi¸c MNE. H×nh 2.10 Gi¸ sµn Gi¸ sµn lµ møc gi¸ tèi thiÓu cho phÐp cña mét hµng ho¸ hoÆc dÞch vô. ChÝnh phñ quy ®Þnh gi¸ sµn ®Ó b¶o vÖ lîi Ých cho ng-êi s¶n xuÊt, ®Æc biÖt lµ cho n«ng d©n khi mua mµng béi thu, gi¸ n«ng s¶n phÈm trªn thÞ tr-êng trë nªn qu¸ rÎ. C¸c lùc thÞ tr-êng lu«n cã xu h-íng lµm thay ®æi cung, cÇu. V× vËy, khi ChÝnh phñ quy ®Þnh gi¸ sµn cho mét thÞ tr-êng hµng ho¸ nµo ®ã, cã thÓ x¶y ra hai tr-êng hîp: Gi¸ sµn thÊp h¬n gi¸ c©n b»ng: Tr-êng hîp nµy gi¸ sµn kh«ng cã t×nh rµng buéc Gi¸ sµn cao h¬n gi¸ c©n b»ng: Tr-êng hîp nµy gi¸ sµn cã tÝnh rµng buéc trªn thÞ tr-êng. Gi¸ sµn rµng buéc lµm cho l-îng cung v-ît qu¸ l-îng cÇu, g©y nªn d- thõa thÞ tr-êng: Q S- QD = Q ( h×nh 2.11) Gi¸ sµn ®· lµm cho lîi Ých cña ng-êi s¶n xuÊt t¨ng lªn vµ lîi Ých cña ng-êi tiªu dïng gi¶m xuèng. §ång thêi tæng lîi Ých x· héi gi¶m – cã mét phÇn phóc lîi x· héi bÞ mÊt kh«ng, trªn h×nh 2.11 t-¬ng øng víi diÖn tÝch h×nh tam gi¸c ABC. 4. Sù co gi·n cña cung - cÇu 4.1 Co gi·n cña cÇu theo gi¸ hµng ho¸ Co gi·n cña cÇu theo gi¸ hµng ho¸ lµ phÇn tr¨m thay ®æi vÒ l-îng cña cÇu trªn phÇn tr¨m thay ®æi cña gi¸. NghÜa lµ: %Qx Qx Px E PD   E PD  . %Px Px Qx Trong ®ã: EPD lµ ®é co gi·n cña cÇu theo gi¸ c¶ cña hµng ho¸ Qx lµ sù thay ®æi trong l-îng cÇu cña hµng ho¸ X Px lµ sù thay ®æi trong gi¸ c¶ cña hµng ho¸ X 15
C«ng thøc nµy cho chóng ta biÕt ®-îc: Khi gi¸ c¶ hµng ho¸ thay ®æi 1% th× l-îng cÇu thay ®æi bao nhiªu %. Ph-¬ng ph¸p x¸c ®Þnh hÖ sè co gi·n cña cÇu theo gi¸ Tr-êng hîp co gi·n ®iÓm: Co gi·n ®iÓm lµ ®é co gi·n trªn mét ®iÓm nµo ®ã cña ®-êng cÇu. * Dùa vµo ph-¬ng tr×nh ®-êng cÇu, cã thÓ tÝnh ®é co gi·n ®iÓm b»ng ®¹o hµm theo c«ng thøc sau: NÕu Q = F(P): Hµm cÇu ®-îc biÓu diÔn b»ng c«ng thøc: QD= a0-a1P EDP= Q’ (P).P/Q = -a1.P/Q NÕu P=F(Q): Hµm cÇu ®-îc biÓu diÔn b»ng c«ng thøc: PD=b0-b1Q EDP= 1/P’ (Q).P/Q = -1/b1.P/Q Tr-êng hîp co gi·n kho¶ng Co gi·n kho¶ng lµ ®é co gi·n trªn mét kho¶ng h÷u h¹n nµo ®ã cña ®-êng cÇu. Tr-êng hîp nµy ta ¸p dông ph-¬ng ph¸p trung ®iÓm. Khi di chuyÓn däc theo ®-êng cÇu th× gi¸ trÞ ®é co gi·n thay ®æi. Nã phô thuéc vµo gi¸ trÞ cña P vµ Q. Trong tr-êng hîp nµy, cÇn lÊy gi¸ trÞ trung b×nh cña gi¸ vµ sè l-îng ®Ó tÝnh ®é co gi·n trong mét kho¶ng. C«ng thøc: EPD = {(Q2 – Q1)/(P2 – P1)}x{(P2 + P1)/(Q2 + Q1)} Ph©n lo¹i co gi·n cña cÇu theo gi¸ (5 tr-êng hîp) Tr-êng hîp 1: CÇu t-¬ng ®èi co gi·n:  EPD >1 Tr-êng hîp 2: CÇu co gi·n ®¬n vÞ:  EPD = 1 Tr-êng hîp 3: CÇu Ýt co gi·n:  EPD TR = P.Q Tæng doan thu cña ng-êi b¸n hµng còng chÝnh lµ tæng møc chi cña ng-êi tiªu dïng. ViÖc t¨ng hay gi¶m gi¸ ®Òu cã ¶nh h-ëng ®Õn tæng doanh thu hay tæng møc chi. Nh÷ng lý thuyÕt vÒ co gi·n cña cÇu theo gi¸ cña hµng ho¸ ®ã ®-îc øng dông ë ®©y cho biÕt sù thay ®æi cña tæng doanh thu (tæng møc chi) nh- thÕ nµo khi gi¸ thay ®æi. Quan hÖ gi÷a co gi·n cña cÇu theo gi¸ ®èi víi tæng doanh thu hay møc chi: Co gi·n cña cÇu Gi¸ c¶ t¨ng Gi¸ c¶ gi¶m CÇu t-¬ng ®èi co gi·n  EPD >1 TR gi¶m TR t¨ng CÇu co gi·n ®¬n vÞ  EPD =1 TR kh«ng thay ®æi, TR kh«ng thay ®æi, 16
TRmax TRmax CÇu Ýt co gi·n  EPD 0 khi ®ã X vµ Y lµ hai hµng ho¸ thay thÕ nhau Tr-êng hîp 2: EXYD
Ph©n lo¹i hµng ho¸ c¨n cø vµo EID Tr-êng hîp 1: EID>0: X lµ hµng ho¸ th«ng th-êng Tr-êng hîp 2: EID
Ch-¬ng III Lý thuyÕt hµnh vi ng-êi tiªu dïng 1. Lý thuyÕt vÒ lîi Ých 1.1 Mét sè kh¸i niÖm vÒ lîi Ých - Lîi Ých tiªu dïng (U): lµ sù hµi lßng, tho¶ m·n do tiªu dïng hµng ho¸ hoÆc dÞch vô mang l¹i. ViÖc tiªu dïng ®em ®Õn sù hµi lßng tho¶ m·n cµng cao chøng tá lîi Ých tõ qu¸ tr×nh tiªu dïng cµng cao. - Tæng lîi Ých (TU): Lµ tæng thÓ sù hµi lßng, tho¶ m·n do tiªu dïng c¸c ®¬n vÞ cña mét lo¹i hµng ho¸ hoÆc c¸c hµng ho¸ vµ dÞch vô mang l¹i. C«ng thøc tÝnh: n TU i  U i §èi víi mét lo¹i hµng ho¸ hoÆc dÞch vô: i 1 §èi víi nhiÒu hµng ho¸ hoÆc dÞch vô: n TU  TU X  TUY  TU Z ...   TUi 1 - Lîi Ých cËn biªn (MU) lµ møc thay ®æi cña tæng ilîi Ých khi tiªu dïng thªm mét ®¬n vÞ hµng ho¸ hoÆc dÞch vô nµo ®ã. Cã nghÜa lµ møc tho¶ m·n vµ hµi lßng do tiªu dïng thªm mét ®¬n vÞ hµng ho¸ hoÆc dÞch vô mang l¹i. C«ng thøc x¸c ®Þnh: TU MU  Q Trong ®ã: ∆TU lµ thay ®æi vÒ tæng lîi Ých ∆Q lµ thay ®æi vÒ l-îng hµng tiªu dïng Tr-êng hîp tiªu dïng hai lo¹i hµng ho¸, tæng lîi Ých ®-îc cho d-íi d¹ng hµm sè: TUX,Y=f(X,Y) th× lîi Ých cËn biªn (MU) lµ ®¹o hµm bËc nhÊt cña hµm tæng lîi Ých (TU). C«ng thøc tÝnh dTU dTU MU x   TU X MU Y   TUY ' ' dX dY 1.2 Quy luËt lîi Ých cËn biªn gi¶m dÇn Néi dung: Khi sè l-îng tiªu dïng hµng ho¸ t¨ng lªn th× tæng lîi Ých còng t¨ng lªn nh-ng lîi Ých cËn biªn cña nh÷ng ®¬n vÞ hµng ho¸ tiªu dïng thªm ®ã l¹i cã xu h-íng gi¶m dÇn. TU TU MU  MU    Theo quy luËt thay thÕ cËn biªn trong tiªu dïng th× khi ta tiªu dïng thªm mét l-îng hµng ho¸ X th× ph¶i gi¶m bít l-îng hµng ho¸ Y míi gi÷ nguyªn ®-îc ®é tho¶ dông. TUx  TUy  0 19
MUx / MUy  y / x 2. Lùa chän tiªu dïng tèi -u 2.1. Së thÝch cña ng-êi tiªu dïng Gi¶ thiÕt 1: Së thÝch lµ hoµn chØnh, cã nghÜa lµ ng-êi tiªu dïng cã thÓ so s¸nh vµ xÕp h¹ng tÊt c¶ c¸c giá hµng ho¸. Tuy nhiªn, cÇn l-u ý r»ng së thÝch kh«ng hoµn toµn tÝnh ®Õn chi phÝ. Gi¶ thiÕt 2: Së thÝch cã tÝnh b¾c cÇu, nghÜa lµ nÕu mét ng-êi tiªu dïng nµo ®ã thÝch giá hµng ho¸ A h¬n giá hµng ho¸ B vµ thÝch giá hµng ho¸ B h¬n giá hµng ho¸ C th× ng-êi tiªu dïng còng thÝch giá hµng ho¸ A h¬n C. Gi¶ thiÕt 3: Mäi hµng ho¸ ®Òu tèt, ®iÒu nµy cã nghÜa r»ng nÕu bá qua chi phÝ th× ng-êi tiªu dïng lu«n lu«n thÝch nhiÒu hµng ho¸ h¬n lµ Ýt. Ba gi¶ thiÕt nµy ®óng víi hÇu hÕt ng-êi tiªu dïng vµ lµ c¬ së ®Ó x©y dùng m« h×nh lùa chän tiªu dïng tèi -u. 2.2 §-êng bµng quan 2.2.1 Kh¸i niÖm: §-êng bµng quan biÓu thÞ c¸c kÕt hîp hµng ho¸ kh¸c nhau nh-ng cã møc tho¶ m·n nh- nhau ®èi víi ng-êi tiªu dïng. VÝ dô: Gi¶ sö cã c¸c giá hµng ho¸ gåm: QuÇn ¸o vµ nh÷ng l-¬ng thùc kh¸c nhau ®-îc tËp hîp trong b¶ng sau: Giá QuÇn ¸o (®v) - X L-¬ng thùc (®v) – Y A 1 7 B 9 3 C 15 2 D 23 1 Cã bèn giá hµng ho¸ A, B, C, D cña hai hµng ho¸: quÇn ¸o vµ l-¬ng thùc cïng t¹o ra mét møc tho¶ m·n cho ng-êi tiªu dïng ®-îc m« t¶ trong b¶ng. ThÓ hiÖn c¸c phèi hîp nµy trªn ®å thÞ, víi trôc tung biÓu thÞ sè l-îng l-¬ng thùc, trôc hoµnh biÓu thÞ sè l-îng quÇn ¸o ta ®-îc ®-êng bµng quan U0. Së thÝch cña ng-êi tiªu dïng cã thÓ ®-îc m« t¶ b»ng mét tËp hîp c¸c ®-êng bµng quan t-¬ng øng víi c¸c møc tho¶ m·n kh¸c nhau (vÝ dô ®-êng U0, U1…) C¸c ®-êng bµng quan cµng xa gèc to¹ ®é th× møc tho¶ m·n cµng cao (møc tho¶ m·n trªn ®-êng U1 sÏ cao h¬n møc tho¶ m·n trªn ®-êng U0). 2.2.2. TÝnh chÊt cña ®-êng bµng quan: TÝnh chÊt 1: C¸c ®-êng bµng quan cao h¬n ®-îc -a thÝch h¬n TÝnh chÊt 2: C¸c ®-êng bµng quan dèc xuèng TÝnh chÊt 3: C¸c ®-êng bµng quan kh«ng c¾t nhau TÝnh chÊt 4: C¸c ®-êng bµng quan lµ ®-êng cong låi vÒ phÝa gèc to¹ ®é. 2.2.3. Tû lÖ thay thÕ cËn biªn 20
Tû lÖ thay thÕ cËn biªn cña hµng ho¸ X cho hµng ho¸ Y (MRS) lµ sè ®¬n vÞ hµng ho¸ Y cÇn ph¶i tõ bá khi t¨ng thªm 1 ®¬n vÞ hµng ho¸ X, ®-îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:  MRS    Mèi quan hÖ gi÷a MRSXY víi MUX vµ MUY V× mäi ®iÓm n»m trªn ®-êng bµng quan ®Òu t¹o ra mét lîi Ých cËn biªn nh- nhau, nªn tæng lîi Ých gia t¨ng do viÖc t¨ng tiªu dïng hµng ho¸ X {MU X(∆X)} ph¶i b»ng tæng lîi Ých mÊt ®i do gi¶m tiªu dïng hµng ho¸ Y {MUY(∆Y)}. BiÓu diÔn b»ng c«ng thøc ta cã: {MUX(∆X)} + {MUY(∆Y)} = 0 -(∆Y/∆X) = MUX/MUY V× -(∆Y/∆X) lµ tû lÖ thay thÕ biªn cña hµng ho¸ X cho hµng ho¸ Y nªn ta suy ra ®-îc MRSXY chÝnh lµ sè d-¬ng cña ®é dèc ®-êng bµng quan trªn ®å thÞ. 2.3 §-êng ng©n s¸ch §-êng ng©n s¸ch: M« t¶ c¸c kÕt hîp hµng tiªu dïng kh¸c nhau mµ ng-êi tiªu dïng cã thÓ mua ®-îc víi cïng mét møc ng©n s¸ch. Ph-¬ng tr×nh ®-êng ng©n s¸ch: NÕu chØ xÐt hai hµng ho¸ X vµ Y th× ph-¬ng tr×nh ®-êng ng©n s¸ch cã d¹ng: I = X.PX + Y.PY Trong ®ã: - X, Y lµ hai hµng ho¸ - PX vµ PY t-¬ng øng lµ gi¸ c¶ cña hµng ho¸ X vµ Y - I lµ thu nhËp cña ng-êi tiªu dïng - (-PX/PY) lµ ®é dèc cña ®-êng ng©n s¸ch Y I1 I2 O x2 x1 x DÞch chuyÓn ®-êng ng©n s¸ch - T¸c ®éng cña thay ®æi thu nhËp Khi thu nhËp thay ®æi trong ®iÒu kiÖn gi¸ c¶ kh«ng ®æi, ®-êng ng©n s¸ch sÏ dÞch chuyÓn song song víi ®-êng ng©n s¸ch ban ®Çu. Thu nhËp t¨ng ®-êng ng©n s¸ch dÞch chuyÓn ra phÝa ngoµi vµ khi thu nhËp gi¶m ®-êng ng©n s¸ch dÞch chuyÓn vµo phÝa trong. - T¸c ®éng cña thay ®æi gi¸ c¶: Khi gi¸ c¶ cña mét hµng ho¸ thay ®æi trong khi thu nhËp gi÷ nguyªn th× ®-êng ng©n s¸ch quay quanh mét ®iÓm. 21