intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Giáo trình tin học trong quản lý xây dựng - Chương 3

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:72

Thêm vào BST
Báo xấu
93
lượt xem 18
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu tham khảo Giáo trình điện tử môn học tin học trong quản lý xây dựng ( GV. ThS. Nguyễn Thanh Phong - Khoa kỹ thuật và công nghệ ) - Chương 3 Ra quyết định đa tiêu chuẩn

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình tin học trong quản lý xây dựng - Chương 3

  1. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. CHƯƠNG 3. RA QUY T Đ NH ĐA TIÊU CHU N CHƯƠNG 3 RA QUY T Đ N H ĐA TIÊU CHU N (MCDM -MULTICRITERIA DECISION MAKING) * M C TIÊU H C T P Sau khi hoàn t t h c t p chương 3, sinh viên s có kh năng: 1. Phân bi t bài toán đa m c tiêu và đa tiêu chu n. 2. Mô t các bư c thành l p bài toán đánh giá đa nhân t . 3. N h n d ng s khác nhau c a phương pháp đánh giá đa nhân t và phương pháp ra quy t đ nh đa tiêu chu n. 4. Áp d ng quá trình phân tích th b c (AHP) đ gi i quy t m t s bài toán qu n lý d án xây d ng trong th c t . 5. S d ng các công c tin h c đ gi i bài toán ra quy t đ nh đa tiêu chu n. 1. CÁC PHƯƠNG PHÁP RA QUY T Đ NH ĐA M C TIÊU, ĐA TIÊU CHU N chương trư c đã trình bày các phương pháp gi i các bài toán ra quy t đ nh thông d ng. Các phương pháp này ch gi i đư c các bài toán ra quy t đ nh đơn tiêu chu n (Single/Mono Criterion Decision Making) và nh ng y u t nh hư ng là nh ng đ i lư ng có th đ nh lư ng đư c. Trong th c t , môi trư ng ra quy t đ nh thư ng r t ph c t p, nhi u m c tiêu c n ph i đư c xem xét đ ng th i trong m t m i tương quan mang tính c nh tranh. Ngoài ra m t s các y u t không th đ nh lư ng đư c có th nh hư ng đ n vi c ra quy t đ nh sau cùng. Do đó c n ph i nghiên c u các phương pháp đ gi i bài toán ra quy t đ nh đa tiêu chu n (Multicriteria Decision Making). Trư c tiên, trong ph n này s gi i thi u l ch s hình thành và t ng quan các GV. ThS. Nguy n Thanh Phong- Trư ng Đ i h c M Tp. HCM 167
  2. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. CHƯƠNG 3. RA QUY T Đ NH ĐA TIÊU CHU N phương pháp gi i các bài toán c a k thu t ra quy t đ nh đa m c tiêu, đa tiêu chu n. 1.1. Gi i thi u sơ lư c l ch s hình thành và phát tri n lý thuy t ra quy t đ nh đa tiêu chu n T thu ban đ u c a loài ngư i, vi c ra quy t đ nh đã luôn luôn bao g m các quy t đ nh đa tiêu chu n mà con ngư i ph i đ i di n, m c d ù lúc này chưa có m t phương pháp toán h c c th nào h tr cho vi c gi i các bài toán này. Vilfredo Pareto là ngư i đ u tiên nghiên c u v lĩnh v c này. B ng nh ng suy lu n logic hi n nhiên, Pareto đã t h p các tiêu chu n mâu thu n nhau vào m t ch s đánh giá đơn đ làm cơ s cho vi c ra quy t đ nh. Pareto đã gi i thi u khái ni m hi u qu , đư c g i là Pareto Efficiency, là m t khía c nh n n t ng vô cùng quan tr ng c a lý thuy t ra quy t đ nh đa m c tiêu- đa tiêu chu n ngày nay. Nhi u th p niên sau, Koopmans đã m r ng các nghiên c u c a Pareto b ng cách gi i thi u khái ni m vector hi u qu , t c là t p h p các phương án không b tr i hay còn g i là “đư ng cong Pareto”. Sau đó, vào nh ng năm 1940-1950, Neumann và Morgenstern đã gi i thi u”lý thuy t đ h u ích kỳ v ng”, t đó đ t n n t ng cho m t phương pháp ti p c n ra quy t đ nh đa tiêu chu n (MCDM-Multi- Criteria Decision Making) m i. Và đ n nh ng năm 1960, nh ng khái ni m và gi i thu t đư c mô t t nh ng nghiên c u ra quy t đ nh đa tiêu chu n sơ khai trư c đ ây đ ã đư c m r ng b i Charnes, Cooper và Fishburn. Cho đ n cu i nh ng năm 1960, nh ng nghiên c u có ý nghĩa quan tr ng đã b t đ u xu t hi n dư i s b o tr c a Hi p h i nghiên c u V n trù h c Châu Âu (EORC –European Operational Research Community). Chính Giáo sư Bernard Roy (Dauphine University- Paris) là ngư i sáng l p ra dòng MCDM Châu Âu và đã xây d ng GV. ThS. Nguy n Thanh Phong- Trư ng Đ i h c M Tp. HCM 168
  3. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. CHƯƠNG 3. RA QUY T Đ NH ĐA TIÊU CHU N m t lý thuy t m i cho bài toán MCDM d a vào khái ni m q uan h x p h ng (outranking). Khái ni m này đư c trình bày trong phương pháp ELECTRE (Elimination Et Choix Traduisant la Realité) c a ông và đư c x em là m t trong nh ng phương pháp ra quy t đ nh đa tiêu chu n hi u qu không thua kém gì phương pháp AHP c a nhà toán h c ngư i M Thomas L. Saaty. T nh ng năm 1970 đ n 1990, MCDM đã phát tri n r t nhanh chóng trên ph m vi th gi i. Hi p h i khoa h c MCDM đã đư c thành l p và nhi u nghiên c u có nghĩa c v lý thuy t l n ng d ng th c t c a các phương pháp MCDM đã đ ư c công b và xu t b n trên các t p chí qu c t . Lĩnh v c này đã t n d ng s phát tri n m nh m và r ng kh p c a máy tính đ xây d ng các ph n m m gi i quy t các b ài toán MCDM. Các ph n m m này đư c bi t như là các H h tr ra quy t đ nh (DSS-Decision Support System) đa tiêu chu n và đã cung c p các phương ti n đ th c hi n nh ng ti n b trong lý thuy t MCDM b ng m t h th ng thân thi n v i ngư i s d ng. Các h th ng này th m chí còn cung c p kh năng x lý ra quy t đ nh “ngay l p t c” (real time decision making) thông qua s tương tác c a các chính sách ra quy t đ nh và cơ s d li u đư c c p nh t t c th i. 1.2. Phân lo i các phương pháp ra quy t đ nh đa tiêu chu n R t nhi u bài toán ra quy t đ nh bao g m nhi u tiêu chu n hơn là m t tiêu chu n (criteria). R t nhi u (n u không nói là h u h t) các bài toán qu n lý thu c l p các bài toán đa tiêu chu n. MCDM có th đư c hi u như là m t p h n trong m t lĩnh v c r ng hơn c a ra quy t đ nh, đó là h tr ra quy t đ nh đa tiêu chu n (MCDA-Multi-Criterial Decision Aid). Trên th gi i, MCDM phát tri n r t m nh M , trong khi đó MCDA đư c s d ng r ng rãi b i h u h t các nhà nghiên c u Châu Âu (Roy & Vanderpoonten, 1996). GV. ThS. Nguy n Thanh Phong- Trư ng Đ i h c M Tp. HCM 169
  4. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. CHƯƠNG 3. RA QUY T Đ NH ĐA TIÊU CHU N MCDA xây d ng các công c đ h tr ngư i ra quy t đ nh trong vi c gi i m t b ài toán ra quy t đ nh v i nhi u quan đi m hay đa tiêu chu n. Đây không ph i là công vi c d dàng vì các tiêu chu n, hay còn g i là thu c tính (attribute), nhân t (factor), thư ng thì mâu thu n (conflicting) và trái ngư c nhau nên ta không th t ng h p chúng l i thành m t đư c. Thông thư ng, các thu t ng này có th đư c dùng thay th cho nhau, và không có m t đ nh nghĩa chung cho các thu t ng này. Xu hư ng c a MCDA là t o nên m t công c cho phép ngư i ra quy t đ nh nh n d ng, phân tích và tìm hi u nh ng quan đi m này đ có th ti n hành quá trình ra quy t đ nh. Nó đư c g i là cách ti p c n t g c r (constructivist approach). Trong khi đó, MCDM có cách ti p c n rõ ràng hơn. Trong MCDM ngư i ta gi s r ng t n t i m t “cái gì đó” mà nó cho phép ngư i ra quy t đ nh xác đ nh phương án nào là t t nh t. MCDM s d ng các hàm đ h u ích n u nó có th đư c thành l p và mô t b ng các thu t ng toán h c, ho c s d ng các k thu t so sánh gi a các phương án. V ì th m c tiêu chính c a nó là quan sát các hành vi và quan đi m c a ngư i ra quy t đ nh cũng như c g ng giúp h hi u b n ch t các cơ ch trong quá trình ra quy t đ nh, phân tích cho h hi u t t c các y u t mà nó nh hư ng đ n k t qu . Trong lĩnh v c nghiên c u v MCDM, các nhà nghiên c u phân ra thành hai lo i chính như sau: + Ra quy t đ nh đa m c tiêu (MODM-Multi Objective Decision Making); + và Ra quy t đ nh đa thu c tính (MADM- Attribute Objective Decision Making). Lo i th nh t (MODM) nh m vào các lo i bài toán có không gian quy t đ nh liên t c, các bài toán ch a m t t p l n các phương án. GV. ThS. Nguy n Thanh Phong- Trư ng Đ i h c M Tp. HCM 170
  5. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. CHƯƠNG 3. RA QUY T Đ NH ĐA TIÊU CHU N Nó đư c nghiên c u r ng rãi v i các phương pháp quy ho ch toán h c, và các k thu t t i ưu. Do đó nó đư c thành l p d dàng trên các cơ s lý thuy t và vì v y bài toán t i ưu này có th x em xét nhi u gi thuy t c a các bi n và các hàm đư c đ nh nghĩa t các mô hình và ràng bu c. Lo i bài toán MODM liên t c này đư c s d ng đ thi t k hay t o ra các phương án ra quy t đ nh, bao g m các phương pháp: Quy ho ch đa m c tiêu (Goal Programming) và các phương pháp T i ưu hóa đa m c tiêu (Multi-Objective Optimization) như ti p c n m t hàm m c tiêu (Single Objective Approach), phương pháp m c tiêu toàn c c (Global Criterion Method), Phương pháp Qui ho ch th a hi p (Compromise Programming), phương pháp quy ho ch De Novo (De Novo Programming),,… Trong khi đó, lo i th hai (MADM) l i thích ng v i các lo i bài toán v i không gian ra quy t đ nh r i r c và có các phương án đư c xác đ nh trư c. Do đó, lo i này thư ng đư c s d ng trong vi c l a ch n t p phương án ra quy t đ nh t t nh t t danh sách h u h n các phương án s n có. Lo i này bao g m các phương pháp: Ra quy t đ nh đa nhân t (MFEP-Multiple Factors Evaluation Process) và Ra quy t đ nh đa tiêu chu n/đa thu c tính như: phương pháp Analytic Hierarchy Process (AHP) c a Thomas L. Saaty, phương pháp ELECTRE (Elimination Et Choix Traduisant la Realité) c a Roy, phương pháp đ h u ích đa thu c tính (Multi-attribute Utility theory), phương pháp x p h ng (Outranking relation approach), phương pháp giao ti p tu n t … Đ minh h a cho hai dòng phương pháp MODM và MADM, ta hãy xét bài toán c a m t nhà máy s n xu t v t li u xây d ng. Nhà qu n lý c a nhà máy ch c ch n luôn luôn mong mu n c c đ i l i nhu n và th trư ng khi quy t đ nh m t lo i s n ph m v i s lư ng c n s n xu t. Rõ ràng đây là bài toán ra quy t đ nh đa m c tiêu. Còn GV. ThS. Nguy n Thanh Phong- Trư ng Đ i h c M Tp. HCM 171
  6. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. CHƯƠNG 3. RA QUY T Đ NH ĐA TIÊU CHU N trư ng h p ô ng ta mu n ch n l a m t h th ng s n xu t t i ưu (ví d như công ngh s n xu t m i nào đư c s d ng đó t các phương án th c t ) thì đây chính là bài toán ra quy t đ nh đa thu c tính (đa tiêu chu n). Hình 3.1 và b ng 3.1 sau đây s trình bày sơ đ tóm t t các lo i bài toán ra quy t đ nh đa tiêu chu n: B ng 3.1. Phân bi t các bài toán Đa m c tiêu và Đa tiêu chu n Đ c đi m Đa m c tiêu Đa tiêu chu n Các phương án và l i gi i Chưa có s n, vô h n Có trư c, h u hn Q uy ho ch toán h c Các phương pháp Phương pháp gi i (cơ b n d a trên chuyên bi t QHTT) Ra quy t đ nh đa tiêu chu n (Multi-Criteria Decision Making) Ra quy t đ nh đa m c tiêu Ra quy t đ nh đa thu c tính (Multi Objective Decision Making) (Attribute Objective Decision Making) Ra quy t Quy ho ch Ra quy t đ nh T i ưu hóa đa đ nh đa nhân đa m c tiêu đa tiêu chu n m c tiêu t (Goal (Multi Criteria (Multi (Multiple Programming) Decision Objective Factors Making) Optimization) Evaluation) Hình 3. 1. Phân lo i các bài toán ra quy t đ nh đa tiêu chu n GV. ThS. Nguy n Thanh Phong- Trư ng Đ i h c M Tp. HCM 172
  7. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. CHƯƠNG 3. RA QUY T Đ NH ĐA TIÊU CHU N 2. RA QUY T Đ NH ĐA THU C TÍNH 2.1. Gi i thi u R t nhi u các v n đ c n ra quy t đ nh trong th c t bao g m nhi u tiêu chu n hơn là m t tiêu chu n. H u h t các bài toán qu n lý thu c l p các bài toán đa tiêu chu n. Ví d như b n đang xem vi c vi c tìm ki m m t vi c làm m i, ch c ch n b n s có r t nhi u tiêu chu n đ đánh giá và l a ch n đ i v i các công ty như m c lương, cơ h i thăng ti n, đ a đi m làm vi c, môi trư ng làm vi c,.. Còn n u như b n mu n mua cái máy tính cá nhân thì cũng s có r t nhi u tiêu chu n quan tr ng đáng đ b n xem xét như giá bán, c u hình, b nh , thương hi u, các ph n cài s n có b n quy n, th i gian b o hành…Hay trong vi c mua m t chi c xe hơi m i ch ng h n, các tiêu chu n như màu s c, giá c , ki u xe, nhà s n x u t, v n đ b o trì, ch t lư ng…đ u là các y u t quan tr ng c n xem xét. V ì nhi u y u t liên quan, vi c ra quy t đ nh nhi u m c tiêu, nhi u nhân t thư ng ph i s d ng đ n các cách ti p c n đ nh lư ng đ c trưng. Bài toán ra quy t đ nh đa thu c tính bao g m 2 d ng bài toán chính: + Ra quy t đ nh đa nhân t ; và + Ra quy t đ nh đa tiêu chu n. 2.2. Phân bi t gi a các thu t ng Thu c tính (attribute) là m t đ c đi m g n li n v i s v t, phương án. Thu c tính có th đ ư c đo lư ng b ng các phép đo đ nh lư ng ho c đ nh tính như s c n ng là m t thu c tính và có th đo đư c, đ đo c a s c n ng là tr ng lư ng, tính b ng kilogram. Màu s c là m t thu c tính khác, có th bi u di n đư c như là đ , xanh ho c đ m, nh t.... GV. ThS. Nguy n Thanh Phong- Trư ng Đ i h c M Tp. HCM 173
  8. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. CHƯƠNG 3. RA QUY T Đ NH ĐA TIÊU CHU N N hân t (factor) là m t s t ng h p các thu c tính và đ đo các đ i lư ng khách quan khác, th hi n s riêng bi t c a các phương án ch n l a. M c tiêu (Objective) là s đ nh hư ng c a m t bài toán, c a t ch c. M c tiêu thư ng đư c th hi n qua thu t ng c c đ i hóa, c c ti u hóa ... Tiêu chu n (Criteria) là s t ng h p c a các thu c tính và nhân t th hi n đ ưu tiên trong ch n l a p hương án. 3. RA QUY T Đ NH ĐA NHÂN T (MULTIFACTOR DECISION MAKING) 3.1. Khái ni m ra quy t đ nh đa nhân t Trong vi c ra quy t đ nh đa nhân t , ngư i ra quy t đ nh s cân nh c ch n l a m t hay nhi u phương án d a trên m t s nhân t . V i c x em xét các nhân t ch y u b ng tr c giác và ch quan. M i nhân t đóng m t vai trò như là m t thang đánh giá, các nhân t quan tr ng nh hư ng đ n quy t đ nh s đư c gán 1 tr ng s (nói lên t m quan tr ng tương đ i gi a các nhân t v i nhau) và nh ng phương án s đ ư c ch n l a tùy thu c vào các nhân t này. Cách ti p c n này đư c g i là quá trình đánh giá đa nhân t (Multiple Factors Evaluation Process-MFEP). Vi c ra quy t đ nh đa nhân t b ao g m m t s bư c, trong đó có các bư c đánh giá, đây là bư c ư c lư ng ch quan c a ngư i ra quy t đ nh. 3.2. Các b ư c ra quy t đ nh đa nhân t Sau đây ta nghiên c u các bư c ti n hành c a quá trình ra quy t đ nh đa nhân t -MFEP: GV. ThS. Nguy n Thanh Phong- Trư ng Đ i h c M Tp. HCM 174
  9. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. CHƯƠNG 3. RA QUY T Đ NH ĐA TIÊU CHU N Bư c 1: Li t kê t t c các nhân t i và gán tr ng s FWi (Factor Weight) cho t ng nhân t i FWi n ói lên t m quan tr ng tương đ i gi a các nhân t v i nhau: ∑ FWi =1. Tr ng s FWi ∈ ch quan c a ngư i ra quy t đ nh nên vi c th c hi n bư c 1 trong th c t r t khó khăn do “9 ngư i 10 ý”. Vì v y chúng ta có th q uan ni m tr ng s c a ngư i c p cao s l n hơn (bi u di n m c đ quan tr ng c a ngư i ra quy t đ nh). Bư c 2 : L c bư c đ u các phương án (PA)j đ i di n nh t Trư c tiên, ta đã có s n m t s các phương án. Ta ph i suy nghĩ đ lo i b nh ng PA t m thư ng, ch gi l i nh ng phương án quan tr ng mà không th quy t đ nh ngay đư c. Phương án t m thư ng là nh ng phương án b các phương án khác vư t tr i. M t PA b tr i khi nó không hơn đư c m t phương án khác theo b t kỳ m t tiêu chu n nào. Bư c 3 : Đánh giá các nhân t i cho t ng phương án j bư c này, ngư i ra quy t đ nh s đ ánh giá các nhân t i cho t ng phương án j b ng cách gán 1 h s FEij (Factor Evaluation) g i là lư ng giá c a phương án j đ i v i nhân t i. Giá tr F Eij đư c dùng có th m i kho ng, ví d (0, 1), (1, 10), (1, 100)… ….ch c n giá tr đư c dùng ph i nh t quán. Thông thư n g ngư i ta s d ng thang (0, 1). Bư c 4 : Tính toán tr ng s các nhân t i cho t ng phương án j T đó, suy ra tr ng s t ng c a t ng phương án j (TWEij): TWE j = ∑ FWi x FEij i (3.1) Trong đó: i: nhân t , j: phương án. Bư c 5 : So sánh các tr ng s t ng cu i cùng và ra quy t đ nh. GV. ThS. Nguy n Thanh Phong- Trư ng Đ i h c M Tp. HCM 175
  10. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. CHƯƠNG 3. RA QUY T Đ NH ĐA TIÊU CHU N Bư c cu i cùng trong quá trình ra quy t đ nh đa nhân t là đánh giá l i toàn b , x em xét các tr ng s , n u th t s không có gì ph i thay đ i thì căn c vào tr ng s t ng cu i cùng đ ra quy t đ nh. Ta ch n phương án jo ng v i Max TWEij. N u có thay đ i tr ng s ho c thay đ i nhân t thì th c hi n quá trình tính toán tr l i theo trình t các bư c. 3.3. Ví d minh h a Anh Nam, m t sinh viên xây d ng v a t t nghi p, đang mu n tìm vi c làm t i m t s công ty. Nam có r t nhi u nhân t đ ch n l a m t ch làm vi c t t, đó là: + Lương (Salary); + Cơ h i thăng ti n (Career Advancement); + N ơi làm vi c (Location); + Môi trư ng làm vi c (nh ng ngư i m à mình s làm vi c v i h ); + Lo i công vi c ph i làm (thi t k , thi công, qu n lý d án)… Bư c 1: Li t kê t t c các nhân t i và gán tr ng s FWi (Factor Weight) cho t ng nhân t i Sau khi nghiên c u, bàn b c v i th y cô, b n bè và gia đình, Nam nh n th y 3 nhân t quan tr ng nh t đ ch n công ty làm vi c là: lương, cơ h i thăng ti n, và nơi làm vi c. Trong đó theo Nam thì nhân t quan tr ng nh t đ i v i anh là m c lương, cho nên anh ta gán tr ng s cho các nhân t đó như sau: Nhân t i (Factor i) Tr ng s FWi Lương (Salary) 0,5 Cơ h i thăng ti n (Career Advancement) 0,3 Nơi làm vi c (Location) 0,2 T ng 1 B ng 1. Tr ng s cho các nhân t (Factor weights) GV. ThS. Nguy n Thanh Phong- Trư ng Đ i h c M Tp. HCM 176
  11. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. CHƯƠNG 3. RA QUY T Đ NH ĐA TIÊU CHU N Bư c 2 : L c bư c đ u các phương án (PA)j đ i di n nh t Trư c tiên Nam đ ã có s n m t s p hương án ( đây chính là các công ty mà Nam đã đư c tuy n d ng). Nam ph i suy nghĩ đ lo i b nh ng công ty “t m thư ng”, và ch gi l i nh ng công ty quan tr ng mà theo Minh là không th quy t đ nh ngay đư c. Sau khi cân nh c, Nam quy t đ nh có 3 công ty c n đ ư c đ ánh giá là công ty A, công ty B và công ty C. Bư c 3: Đánh giá các nhân t i cho t ng phương án j (Xác đ nh FEij) Phương án j Công ty A Công ty B Công ty C N hân t i Lương (Salary) 0,8 0,4 0,7 Cơ h i thăng ti n (Career Advancement) 0 ,3 0,9 0,4 N ơi làm vi c (Location) 0,6 0,6 0,2 B ng 2. Đánh giá nhân t cho t ng phương án (Factor Evaluations) Bư c 4 : Tính toán tr ng s các nhân t i cho t ng phương án j V i d li u b ng trên, Nam tính toán tr ng s các nhân t cho t ng công ty. Sau đó l y t ng đ đư c tr ng s t ng –TWE (Total Weighted Evaluation) cho t ng công ty theo công th c: TWE j = ∑ FWi x FEij i Suy ra: TWE (A) = 0,5*0,8 + 0,38*0,3 + 0,2*0,6 = 0,61 TWE (B) = 0,5*0,4 + 0,3*0,9 + 0,2*0,6 = 0,59 TWE (C) = 0,5*0,7 + 0,3*0,4 + 0,2*0,2 = 0,56 Bư c 5 : So sánh các tr ng s t ng cu i cùng và ra quy t đ nh. GV. ThS. Nguy n Thanh Phong- Trư ng Đ i h c M Tp. HCM 177
  12. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. CHƯƠNG 3. RA QUY T Đ NH ĐA TIÊU CHU N N hư v y so sánh các tr ng s t ng, Nam th y công ty A nh n đư c tr ng s cao nh t. Do đó, Nam quy t đ nh làm vi c t i công ty A. 4. RA QUY T Đ NH ĐA TIÊU CHU N Trong nh ng trư ng h p chúng ta không th gán m t cách ch quan các đánh giá v tr ng s c a nhân t (tiêu chu n) cũng như đánh giá các phương án thì không nên s d ng phương pháp quá trình đánh giá đa nhân t (Multiple Factors Evaluation Process-MFEP). Khi đó, các phương pháp ra quy t đ nh đa tiêu chu n khác t ra hi u qu . Có th k ra các phương pháp đư c nhi u ngư i bi t và s d ng như: + Phương pháp quá trình phân tích th b c (The Analytic Hierarchy Process - AHP, Prof. Thomas L.Saaty-1980); + Phương pháp Electre I và II (Prof. Roy-1967); + Phương pháp đ h u ích (Utility Theory - Prof. Ralph Keeney); + Phương pháp giao ti p tu n t .... 4.1. Gi i thi u phương pháp đ nh lư ng AHP V ào nh ng năm đ u th p niên 1970 và trong các n ph m c a ông vào năm 1980, nhà toán h c ngư i M Thomas L. Saaty đ ã phát minh ra m t phương pháp ra quy t đ nh (RQĐ) đa tiêu chu n đư c bi t như là quá trình phân tích th b c (Analytic Hierarchy Process- AHP), m t p hương pháp tính toán đơn gi n nhưng l i có cơ s v ng ch c v lý thuy t, đ h tr cho các cá nhân hay nhóm chuyên gia đánh giá, phân tích và RQĐ l a ch n các phương án cho trư c hay x lý các v n đ RQĐ đa tiêu chu n ph c t p. M c tiêu c a phương pháp này là nh m lư ng hóa m i quan h nh ng đ ưu tiên c a m t t p h p các phương án cho s n trên m t thang đo t l (a ratio scale) d a vào nh ng ý ki n đánh giá c a ngư i RQĐ (decision-maker), và nh n m nh t m q uan tr ng c a nh ng phán GV. ThS. Nguy n Thanh Phong- Trư ng Đ i h c M Tp. HCM 178
  13. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. CHƯƠNG 3. RA QUY T Đ NH ĐA TIÊU CHU N đoán tr c giác (intuitive judgments) c a ngư i RQĐ cũng như tính nh t quán (consistency) trong vi c so sánh các phương án trong quá trình RQĐ (Saaty, 1980). Phương pháp AHP cho phép ngư i RQĐ t p h p đư c ki n th c c a các chuyên gia v v n đ c a h , k t h p đư c các d li u khách quan và ch quan trong m t khuôn kh th b c logic. Trên h t là phương pháp AHP cung c p cho ngu i RQĐ m t cách ti p c n tr c giác, theo s phán đoán thông thư ng đ đánh giá s q uan tr ng c a m i thành ph n c a quy t đ nh thông qua quá trình so sánh t ng c p (pairwise comparision). Ngoài ra, phương pháp AHP còn k t h p đư c c hai m t tư duy c a con ngư i, c v đ nh tính l n đ nh lư ng. Đ nh tính đư c th hi n qua s s p x p có th b c và đ nh lư ng qua s mô t các đánh giá và s ưa thích đư c th hi n thông qua các con s có th dùng đ mô t nh n đ nh c a con ngu i v t t c các v n đ vô hình l n v t lý h u hình, nó có th dùng đ mô t c m xúc, tr c giác đánh giá c a con ngư i. Quá trình phân tích th b c (Analytic Hierarchy Process-AHP) đã đư c nghiên c u và áp d ng t r t lâu các nư c trên th gi i v à vào các lĩnh v c khác nhau như: + V n đ ti t ki m năng lư ng và cu c xung đ t Trung Đông năm 1972; + K ho ch giao thông Sudan 1973-1975; + S khám phá khoáng s n Maurutania năm 1976; + Ho ch đ nh cho n n giáo d c Đ i h c M năm 1976; + Cu c b u c t ng th ng năm 1976 và năm 1980; + Cu c xung đ t mi n B c Ireland năm 1977; + K ho ch cho m t vi n nghiên c u năm 1977; + Chính sách kh ng b năm 1978; GV. ThS. Nguy n Thanh Phong- Trư ng Đ i h c M Tp. HCM 179
  14. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. CHƯƠNG 3. RA QUY T Đ NH ĐA TIÊU CHU N + V i c d đoán k t qu c a m t tr n vô đ ch c th gi i 1978; + V i c l a ch n v n đ u tư cho s n p h m năm 1979; + Th trư ng ch ng khoán năm 1980; + G iá d u trong th p niên 1980; + X ung đ t N am Á năm 1981; + X ây d ng mô hình la ch n danh mc đu tư (Mohammed.I.A,Khalil, 2000); + Q u n lý d án (Kamal M. Al-Subhi Al-Harbi, 2001); + Các bài toán k thu t (Saaty and Vargas, 2001); + X ây d ng mô hình l a ch n Ch nhi m d án (Nguy n Thanh Phong, 2007); + So sánh, đánh giá gi i pháp thi t k và l a ch n d án (Bùi Tr ng C u, 2007);… + và còn r t nhi u ng d ng khác n a. Như v y, phương pháp đ nh lư ng AHP là m t công c vô cùng h u hi u ch cho chúng ta cách gi i quy t các v n đ l n lao và có tính quy t đ nh ph c t p hơn. Lý thuy t này s đư c làm cho phong phú và đa d ng hơn trong tình lĩnh v c ng d ng c th . Theo Partovi (1992), phương pháp AHP là m t công c h tr ra quy t đ nh cho vi c gi i quy t nh ng v n đ c n ra quy t đ nh đa thu c tính không có c u trúc và ph c t p . Còn Ny Dick và Hill (1992) đã mô t p hương pháp AHP như là m t phương pháp lu n đ mô t hành vi x p h ng các phương án d a trên ý ki n đánh giá c a nh ng ngư i ra quy t đ nh v m c đ quan tr ng c a các tiêu chu n đ i v i m i phương án. Trong khi đó, Golden (1989) đã di n t phương pháp AHP như là m t phép phân tích c u trúc th b c b i các thành viên trong nhóm ra quy t đ nh b ng cách chia nh v n đ c n ra quy t đ nh thành nhi u c p và theo m t qui trình đ nh hư ng theo các bư c ti n hành b i phương pháp AHP. Ti p theo, Murahdar (1990) đ ã ng h và tin tư ng vào phương pháp GV. ThS. Nguy n Thanh Phong- Trư ng Đ i h c M Tp. HCM 180
  15. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. CHƯƠNG 3. RA QUY T Đ NH ĐA TIÊU CHU N AHP vì nó cung c p m t cách rõ ràng c th cách gi i quy t các v n đ ra quy t đ nh đa tiêu chu n. M t ph n các công th c tính toán làm n i b t tính hi u q u c a phương pháp này. Đ c bi t, Belton (1986) đ ã so sánh phương pháp AHP và phương pháp MAV (giá tr đa nhân t đơn gi n- a simple multi-attribute value -MAV), như hai trong s nh ng phương pháp RQĐ đa tiêu chu n. Bà cũng chú ý r ng c hai phương pháp này đư c s d ng r ng rãi trong th c ti n có kh năng đư c xem xét như là m t cách đánh giá s thành công. Ngoài ra, ta bà cũng phê b ình r ng như c đ i m l n nh t c a phương pháp MAV là s th t b i c a nó đ i v i vi c ki m soát m t cách h th ng ch t ch s nh t quán (consistency) c a nh ng ý ki n đánh giá so v i phương pháp AHP. Trong nhi u năm qua đ n bây gi đã có m t s l i b ình ph m đ ã đư c đưa ra đ i v i p hương pháp AHP. Watson và Freeling (1982) cho r ng đ suy lu n ra đư c nh ng tr ng s (weights) c a các tiêu chu n b ng phương ti n dùng m t thang đo t l , phương pháp này đòi h i nh ng ngư i RQĐ nh ng câu h i vô nghĩa, ví d như: “Tiêu chu n nào trong s hai tiêu chu n này thì quan tr ng hơn cho m c tiêu? Quan tr ng hơn bao nhiêu?”. Trong khi đó, Belton và Gear (1983) và Dyer (1990) nh n xét r ng phương pháp này có th b s x p h ng đ o ngư c (m t phương án đư c ch n x em như t t nh t trên m t t p X, s không đư c ch n khi phương án nào đó thêm vào t p ban đ u, có th là 1 phương án không quan tr ng, s b lo i tr t X). Tuy nhiên, nhà toán h c ngư i M Saaty (1994) đã ph n h i l i phê bình này b ng cách hi u ch nh và đ ngh m t mô hình AHP lý tư ng (Ideal Model AHP), trong đó m i c t c a ma tr n ra quy t đ nh đư c chia b ng t ng giá tr các s trong c t. Trong khi đó, Belton và Gear (1985) và Dyer và Wendel (1987) đã t n công phương pháp AHP d a vào bi n minh nh ng lý l r ng nó thi u m t cơ s lý thuy t v ng GV. ThS. Nguy n Thanh Phong- Trư ng Đ i h c M Tp. HCM 181
  16. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. CHƯƠNG 3. RA QUY T Đ NH ĐA TIÊU CHU N ch c. Harker và Vargas (1987) và Perez (1995) đã tranh lu n nh ng l i b ình ph m c a các tác gi trên và thông qua m t nghiên c u lý thuy t và nh ng thí d th c t , h đã ch ng minh r ng nh ng l i bình ph m trên là hoàn toàn không có căn c . H đã chú thích r ng phương pháp AHP thì d a trên m t n n t ng lý thuy t r t v ng ch c, và đư c xem như nh ng ví d đi n hình trong khoa h c qu n lý – khoa h c k thu t và trong quá trình ho t đ ng hàng ngày c a nhi u cơ quan chính ph khác nhau, nh ng t p đoàn và nh ng công ty tư v n n i ti ng trên th gi i, phương pháp AHP là m t công c ra quy t đ nh vô cùng h u d ng, và đã đ t đư c r t nhi u thành t u. Đi u này cũng đư c ng h b i Triantaphy (1994) và Mann (1995) r ng phương pháp AHP là phương pháp đư c s d ng r ng rãi nh t và đư c coi là m t trong nh ng phương pháp RQĐ mang tính tin c y nh t trong các phương pháp ra quy t đ nh đa tiêu chu n hi n nay. Có th nói m t trong nh ng ưu đi m c a p hương pháp AHP là kh năng phân tích và thi t l p nh ng v n đ RQĐ đa tiêu chu n ph c t p thành m t c u trúc th b c g m nhi u m c và sau đó ti n hành kh o sát riêng r trên m i m c, r i t ng h p các k t q u l i như m t ti n tri n có tính phân tích (Mahdi et al, 2002). 4.2. Các nguyên t c c a phương pháp AHP V i c thi t k mô hình c a phương pháp AHP ph i đáp ng đư c m c tiêu c a vi c xây d ng mô hình. Các y u t c a các v n đ trong n n công nghi p (xây d ng) là vô s và m i liên h gi a chúng là vô cùng ph c t p. Theo Saaty (1980), trong b t kỳ mô hình nào xây d ng b i phương pháp AHP, ngư i xây d ng và s d ng mô hình c n ph i nh n d ng đư c m c tiêu c a nghiên c u và các v n đ đang ph i đ i m t đ đ t đư c m c tiêu đó. Holden (1989) đã đ ngh b n gi thuy t sau, đư c phát bi u như nh ng tiên đ (axioms), giúp cho phương pháp AHP có giá tr trong vi c thi t k mô hình. GV. ThS. Nguy n Thanh Phong- Trư ng Đ i h c M Tp. HCM 182
  17. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. CHƯƠNG 3. RA QUY T Đ NH ĐA TIÊU CHU N + Tiên đ 1 : Đ i v i hai phương án i và j thu c t p các phương án A cho trư c, ngư i ra quy t đ nh ph i đưa ra giá tr m t s so sánh c p, g i là aij trong s các phương án đ i v i m t tiêu chu n c trong t p h p các tiêu chu n d a trên m t thang đo t l thu n 1 ngh ch (reciprocal rato scale); nghĩa là a ij = (3.2), v i m i i,j a ji thu c t p A. Tiên đ 2 : Khi so sánh b t kỳ hai phương án i và j thu c t p các phương án A cho trư c, ngư i ra quy t đ nh không bao gi đư c đánh giá phương án này quan tr ng (hay kém quan tr ng) vô h n so v i phương án kia đ i v i m t tiêu chu n c, đi u này có nghĩa là a ij ≠ ∞ , v i m i i,j thu c t p A. + Tiên đ 3: V n đ c n ra quy t đ nh có th phân tích đư c thành m t c u trúc th b c (hierarchy). + Tiên đ 4: T t c các phương án cho trư c và các tiêu chu n có tác đ ng nh hư ng hay liên quan đ n v n đ c n ra quy t đ nh đ u ph i đư c th hi n trong sơ đ th b c. Đi u này có nghĩa là, s hi u bi t c a nhóm ngư i ra quy t đ nh c n p h i đư c th hi n m t cách tiêu bi u (hay lo i tr b t) các tiêu chu n ho c các phương án trong sơ đ th b c. Nh ng tiên đ này đư c s d ng đ mô t nh ng nguyên t c căn b n nh t c a p hương pháp đ nh lư ng AHP; đó là vi c tính toán và gi i quy t v n đ c n ra quy t đ nh thông qua m t c u trúc th b c (tiên đ 3 và 4) và vi c suy lu n ra nh ng ý ki n đánh giá theo m t hình th c so sánh t ng c p (tiên đ 1 và 2). Vào năm 1980, nhà toán h c ngư i M Saaty đã đ ưa ra b n nguyên t c cơ b n trong vi c xây d ng mô hình theo phương pháp AHP bao g m: GV. ThS. Nguy n Thanh Phong- Trư ng Đ i h c M Tp. HCM 183
  18. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. CHƯƠNG 3. RA QUY T Đ NH ĐA TIÊU CHU N + Phân tích và thi t l p sơ đ th bccavnđ c n RQĐ (Decomposition); + Tính toán các đ ưu tiên (Prioritization); + T ng h p (Synthesis); + và đo lư ng s không nh t quán (Inconsistency measurement) Phân tích và thi t l p c u trúc th b c 4.2.1. Phân tích là kh năng c a con ngư i trong nh n th c th c t dùng đ phân bi t và trao đ i thông tin. Đ nh n th c đư c các v n đ th c ti n ph c t p, con ngư i phân chia các v n đ th c t ra làm nhi u thành ph n, các thành ph n này l i đư c phân chia thành các c u thành ph n nh hơn và như v y t o thành th b c. Nói cách khác, phương pháp AHP yêu c u ph i xác đ nh đư c m t sơ đ th b c c a m c tiêu. M t sơ đ th b c là m t c u trúc th hi n m t v n đ ra quy t đ nh ph c t p d a trên m t s c p (Saaty 1994). S lư ng các thành ph n thông thư ng t 5 đ n 9, b ng cách như v y ta có th tích h p s lư ng thông tin l n vào trong c u trúc c a v n đ và có m t b c tranh toàn c nh hơn. Phân lo i th b c: Có hai lo i th b c là th b c theo c u trúc và th b c theo ch c năng. Th b c theo c u trúc là m t h th ng ph c t p đư c c u trúc b i các thành ph n theo th t gi m d n tính ch t c a c u trúc như kích thư c, hình dáng, màu s c…Ví d như c u trúc vũ tr đư c s p x p theo th t gi m d n t thiên hà t i chòm sao r i t i h m t tr i, t i hành tinh r i ti p t c x u ng t i nguyên t , h t nhân, proton, neutron…Ngư c l i, th b c theo ch c năng phân tích h th ng ph c t p thành các thành ph n theo các quan h cơ b n c a nó. Cách phân tích th b c như v y giúp hư ng h th ng theo m c tiêu mong mu n: gi i quy t xung đ t, đ t hi u qu trong s hoàn thành công vi c hay s th a mãn c a m i ngư i. Do m c tiêu này, phân tích th b c theo ch c năng s đư c t p trung xem xét. GV. ThS. Nguy n Thanh Phong- Trư ng Đ i h c M Tp. HCM 184
  19. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. CHƯƠNG 3. RA QUY T Đ NH ĐA TIÊU CHU N Đ ph n ánh đư c các v n đ th c t ph c t p, vi c phân lo i th b c c n thi t ph i có nh ng đ c đi m sau: + Linh ho t: các c p phân lo i tương quan v i nhau theo hình xo n c. + Th b c hoàn toàn: t t c các thành ph n c a m t b c chia s m i đ c đ i m v i th b c cao hơn k ti p. + Th b c không hoàn toàn: m t s thành ph n không chia s toàn b các đ c đ i m v i th b c cao hơn k ti p. Nguyên t c hình thành c u trúc th b c (Decomposition): + M i m t lo i các thành ph n ch c năng chi m m t b c trong th b c. + C p cao nh t ch có m t thành ph n g i là tiêu đi m, t c là m c tiêu bao trùm c c u trúc hay v n đ c n gi i quy t. + Các c p k ti p g m nhi u thành ph n hay các tiêu chu n chính. M i thành ph n hay tiêu chu n này có th đư c p hân chia thành các c p nh hơn hay đ ng đ c l p là tùy thu c vào m c đ chi ti t c a mô hình. Do vi c so sánh đư c th c hi n gi a các thành ph n c a cùng m t th b c v i nhau theo tiêu chu n c a th b c cao hơn, các thành ph n c a m t th b c ph i có cùng m t đ l n hay t m quan tr ng (magnitude). N u s k hác bi t gi a chúng là l n thì chúng nên đư c s p x p các c p khác nhau. + C p th p nh t cu i cùng c a sơ đ th b c đư c g i là c p phương án, nó ch a các phương án đ t bên dư i các thành ph n hay tiêu chu n ngay bên trên nó. Không có m t nguyên t c nh t đ nh nào trong vi c hình thành c u trúc th b c. Chúng ta có th hình thành c u trúc th b c theo lo i quy t đ nh c n đư c đưa ra. N u v n đ là l a ch n phương án trong m t t p các phương án thì có th b t đ u t c p th p nh t là li t kê t t c các phương án, c p cao hơn k ti p là các tiêu chu n đ đánh giá GV. ThS. Nguy n Thanh Phong- Trư ng Đ i h c M Tp. HCM 185
  20. Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software http://www.foxitsoftware.com For evaluation only. CHƯƠNG 3. RA QUY T Đ NH ĐA TIÊU CHU N các phương án, c p cao nh t là đánh giá tiêu đi m- m c tiêu cu i cùng mà các tiêu chu n có th đư c so sánh theo m c đ quan tr ng c a s đóng góp c a chúng. Không có gi i h n s lư ng các c p trong sơ đ th b c, m t khi ngư i ta không th so sánh gi a m t tiêu chu n v i tiêu chu n cp cao hơn, c n thi t ph i nghĩ thêm m t c p tiêu chu n trung gian chen vào gi a hai c p tiêu chu n k trên đ chúng có th so sánh đư c. Sơ đ th b c có th p hát tri n t đơn gi n đ n c c kỳ ph c t p tùy theo kinh nghi m và ki n th c có đư c c a các chuyên gia v v n đ c n RQĐ. Saaty (1994) đã nh n m nh r ng m t sơ đ th b c cung c p cho ta m t cái nhìn t ng th c a nh ng t t c nh ng m i quan h ph c t p c a các tình hu ng và s đ ánh giá. Nó cũng cho phép ngư i ra quy t đ nh đánh giá đư c s so sánh các ý ki n c a cùng m t c p theo m c đ quan tr ng c a các tiêu chu n. Hình sau đây th hi n m t m u c u trúc th b c đ ư c xây d ng b i giáo sư Kamal (2001) trong v n đ đánh giá năng l c c a các nhà th u theo 6 tiêu chu n chính sau: 1. Kinh nghi m (Experience); 2. Tình tr ng n đ nh v tài chính (financial stability); 3. Ch t lư ng th c hi n (Quality performance); 4. Ngu n tài nguyên nhân l c (Manpower resources); 5. Ngu n tài nguyên v m áy móc thi t b (equipment resources); 6. Kh i lư ng công vi c hi n t i (current workload). GV. ThS. Nguy n Thanh Phong- Trư ng Đ i h c M Tp. HCM 186
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

LV.15: Bộ Đồ Án Tốt Nghiệp Chuyên Ngành Cơ Khí
65 tài liệu
2418 lượt tải
THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2