Giới thiệu một số vấn đề về nông nghiệp và nông thôn Trung Quốc - Đào Thế Tuấn

20 X· héi häc sè 4 (60), 1997<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> giíi thiÖu mét sè vÊn ®Ò vÒ<br /> n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n trung quèc<br /> <br /> §µo ThÕ TuÊn<br /> <br /> <br /> LTS: Th¸ng 8 võa råi Gi¸o s− §µo ThÕ TuÊn cã dÞp ®i Trung<br /> Quèc ®Ó t×m hiÓu vÒ t×nh h×nh n«ng th«n. Theo yªu cÇu cña T¹p<br /> chÝ X· héi häc, dùa vµo c¸c ®iÒu tai nghe m¾t thÊy vµ c¸c tµi liÖu<br /> thu thËp ®−îc trong chuyÕn ®i, Gi¸o s− ®· viÕt bµi nµy ®Ó ph©n<br /> tÝch t×nh h×nh n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n cña Trung Quèc.<br /> <br /> TCXHH<br /> <br /> Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu vÒ n«ng nghiÖp vµ sù ph¸t triÓn n«ng th«n trong sù nghiÖp<br /> c«ng nghiÖp hãa vµ hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc, t«i cã chó ý xem xÐt réng ra vÒ n«ng nghiÖp vµ n«ng<br /> th«n ch©u ¸, trong ®ã ®Æc biÖt chó ý ®Õn vÊn ®Ò n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n Trung Quèc. Theo yªu<br /> cÇu cña «ng Tæng Biªn tËp T¹p chÝ X· héi häc, t«i giíi thiÖu mét sè suy nghÜ nh©n chuyÕn ®i kh¶o<br /> s¸t võa råi. §Ó b¹n ®äc cã c¸i nh×n hÖ thèng h¬n, tr−íc khi nãi vÒ n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n Trung<br /> Quèc, t«i nªu mét sè vÊn ®Ò vÒ lÞch sö ph¸t triÓn cña n«ng th«n, lµng x· vµ hé n«ng d©n vµ ë cuèi<br /> bµi l−ít qua mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ x· héi. Hy väng r»ng bµi viÕt nµy gîi lªn mét sè suy nghÜ ®Ó<br /> triÓn khai nh÷ng nghiªn cøu vÒ n«ng nghiÖp, n«ng th«n vµ n«ng d©n n−íc ta hiÖn nay<br /> <br /> *<br /> * *<br /> <br /> Mét sè vÊn ®Ò vÒ lÞch sö ph¸t triÓn cña n«ng th«n, lµng x· vµ hé<br /> n«ng d©n<br /> I. T¹i sao nÒn kinh tÕ Trung Quèc tr× trÖ ?<br /> Mét vÊn ®Ò ®−îc th¶o luËn nhiÒu lµ t¹i sao vµo thÕ kû 14 c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp kh«ng<br /> xÈy ra ë Trung Quèc? 300 n¨m tr−íc C«ng nguyªn x· héi Trung Quèc ®· cã c¸c ®Æc tr−ng cña kinh<br /> tÕ thÞ tr−êng, víi së h÷u ruéng ®Êt chñ yÕu lµ t− nh©n, víi mét møc ®é ph©n c«ng lao ®éng cao, víi<br /> mét sù di ®éng lao ®éng cao vµ mét thÞ tr−êng nh©n tè vµ s¶n phÈm ho¹t ®éng tèt. Thêi kú nhµ<br /> H¸n (206 t.c.n.-220 s.c.n.) ®· sö dông réng r·i cµy mòi s¾t, diÖp cµy vµ m¸y gieo h¹t. ThÕ kû 11 ë<br /> phÝa nam Tr−êng Giang ®· xÈy ra cuéc c¸ch m¹ng xanh vÒ lóa víi c¸c gièng lóa nhËp tõ phÝa<br /> nam. NhiÒu s¸ng kiÕn vÒ c«ng cô vµ kü thuËt canh t¸c ®· lµm cho Trung Quèc trë thµnh n−íc cã<br /> n¨ng suÊt n«ng nghiÖp cao nhÊt thÕ giíi vµo thÕ kû 13. Theo Francis Bacon cã ba ph¸t minh ®·<br /> lµm cho ph−¬ng T©y chuyÓn tõ thêi ®¹i bãng tèi sang thÕ giíi hiÖn ®¹i lµ thuèc sóng, ®Þa bµn tõ<br /> tÝnh, giÊy vµ nghÒ in ®Òu ®−îc ph¸t minh ra ë Trung Quèc. ThÕ kû 11 s¶n l−îng s¾t ë Trung Quèc<br /> lµ 150000 tÊn, tøc lµ trªn ®Çu ng−êi gÊp 5-6 lÇn ë ch©u ¢u. C«ng nghiÖp dÖt còng rÊt ph¸t triÓn ë<br /> ®©y. N¨ng suÊt n«ng nghiÖp cao vµ c«ng nghiÖp tiÕn bé thóc ®Èy viÖc ph¸t triÓn th−¬ng nghiÖp vµ<br /> ®« thÞ hãa. Vµo thÕ kû14 Trung Quèc lµ n−íc cã kü thuËt ph¸t triÓn nhÊt vµ kinh tÕ m¹nh mÏ<br /> nhÊt. So víi Trung Quèc ph−¬ng T©y lóc bÊy giê lµ n«ng th«n, nghÌo vµ kÐm ph¸t triÓn. NhiÒu<br /> nhµ sö häc ®ång ý r»ng lóc bÊy giê ë Trung Quèc cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn nh− ë n−íc Anh vµo cuèi thÕ<br />  §µo ThÕ TuÊn 21<br /> <br /> kû 18 ®Ó ®¹t ®Õn ng−ìng cöa cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghiÖp. Tuy vËy lóc ph−¬ng<br /> T©y b¾t ®Çu tiÕn bé nhanh vµo thÕ kû 17, Trung Quèc bÞ bá r¬i ngµy cµng xa (Needham, 1954).<br /> Cã nhiÒu gi¶ thuyÕt kh¸c nhau ®−îc ®−a ra ®Ó gi¶i thÝch t×nh tr¹ng ®×nh trÖ cña Trung<br /> Quèc nh− do thiÕu vèn, do thÞ tr−êng bÞ h¹n chÕ, do chÝnh trÞ kh«ng æn ®Þnh, do thiÕu ãc kinh<br /> doanh. Elvin (1973), sau ®Êy cã Tang (1979) vµ Chao (1986) bæ sung ®−a ra gi¶ thuyÕt cho r»ng<br /> Trung Quèc cã c¸c thÓ chÕ tiÕn bé nh− nhµ n−íc thèng nhÊt, n«ng nghiÖp gia ®×nh, së h÷u ®¬n<br /> gi¶n vÒ chi phÝ, hÖ thèng thÞ tr−êng thuËn lîi cho viÖc s¸ng t¹o, do ®Êy khoa häc vµ kü thuËt lóc<br /> ®Çu ph¸t triÓn h¬n ë ch©u ¢u. Nh−ng d©n sè t¨ng nhanh vµ kh¶ n¨ng t¨ng thªm ®Êt ®ai bÞ h¹n<br /> chÕ. Cuèi cïng Trung Quèc ë trong t×nh tr¹ng mµ møc sèng lµ sù tån t¹i, d©n sè qu¸ ®«ng so víi<br /> nguån lîi vµ c¸c tiÒm n¨ng kÜ thuËt ®−îc tËn dông vµ viÖc t¨ng s¶n l−îng kh«ng ®uæi kÞp viÖc t¨ng<br /> d©n sè vµ nhu cÇu. VÞªc gi¶m b×nh qu©n ruéng ®Êt lµm cho lao ®éng trë thµnh rÊt rÎ vµ nguån lîi<br /> vµ vèn trë thµnh ngµy cµng ®¾t. Nhu cÇu vÒ kü thuËt tiÕt kiÖm lao ®éng còng bÞ gi¶m. Ngoµi ra<br /> b×nh qu©n ruéng ®Êt gi¶m cßn lµm gi¶m c¶ thÆng d− trªn ®Çu ng−êi lµm cho kh«ng ®ñ thÆng d−<br /> ®Ó c«ng nghiÖp ho¸.<br /> Lin (1995) cho r»ng sù s¸ng t¹o cã hai giai ®o¹n: giai ®o¹n ®Çu dùa vµo kinh nghiÖm do<br /> n«ng d©n vµ thî thñ c«ng thùc hiÖn, v× vËy d©n sè cµng ®«ng th× x¸c suÊt cã s¸ng t¹o cµng nhiÒu.<br /> Vµo kho¶ng 1300 d©n sè Trung Quèc gÇn gÊp ®«i d©n sè ch©u ©u do ®Êy ®· cã nhiÒu s¸ng kiÕn<br /> h¬n. Giai ®o¹n sau s¸ng t¹o dùa vµo thùc nghiÖm khoa häc th× Trung Quèc l¹i kh«ng cã −u thÕ v× ë<br /> n−íc nµy khoa häc chËm ph¸t triÓn.<br /> VÒ c¸c nguyªn nh©n c¶n trë viÖc ph¸t triÓn khoa häc cña Trung Quèc, Needham (1981)<br /> cho r»ng hÖ thèng quan liªu cña nhµ n−íc thuû lîi c¶n trë viÖc ph¸t triÓn cña giai cÊp th−¬ng<br /> nh©n cÇn cho sù ph¸t triÓn cña khoa häc. ë Trung Quèc cho r»ng bu«n b¸n lµ ho¹t ®éng thÊp kÐm<br /> nhÊt trong c¸c ho¹t ®éng x· héi (SÜ, n«ng, c«ng, th−¬ng) vµ cã luËt cÊm ng−êi bu«n b¸n kh«ng<br /> ®−îc dù thi ®Ó ra lµm quan. Qian (1985) cho r»ng sù thèng nhÊt quèc gia vµ ý thøc hÖ ë Trung<br /> Quèc c¶n trë viÖc ph¸t triÓn cña khoa häc. ë ch©u ¢u cã sù c¹nh tranh gi÷a nhµ thê vµ nhµ n−íc,<br /> gi÷a c¸c quèc gia thóc ®Èy sù ph¸t triÓn khoa häc. Lin (1995) cho r»ng chÕ ®é häc hµnh gi¸o ®iÒu<br /> dùa vµo kiÕn thøc ®¹o Khæng vµ thi cö cña Trung Quèc kh«ng khuyÕn khÝch sù ph¸t triÓn cña<br /> khoa häc.<br /> II. T¹i sao hÖ thèng n«ng nghiÖp cña Trung Quèc l¹i tr× trÖ ?<br /> C¶ Adam Smith (1723-1790) lÉn Karl Marx (1818-1883) ®Òu cho r»ng sù th−¬ng nghiÖp<br /> ho¸ ®· biÕn ®æi nÒn kinh tÕ n«ng d©n. Theo Smith sù c¹nh tranh tù do, cïng víi sù t×m c¸ch lµm<br /> giµu c¸ nh©n dÉn ®Õn sù ph©n c«ng lao ®éng, tÝch luü vµ s¸ng t¹o, cïng víi sù ph¸t triÓn t− b¶n<br /> chñ nghÜa. Marx cho r»ng kinh tÕ n«ng d©n lµ s¶n xuÊt nhá, cßn chñ nghÜa t− b¶n lµ s¶n xuÊt lín<br /> dùa trªn lao ®éng ¨n l−¬ng. Sù ph¸t triÓn cña th−¬ng nghiÖp ho¸ dÉn ®Õn c¸c n«ng tr¹i lín dïng<br /> lao ®éng ¨n l−¬ng kiÓu t− b¶n. Smith vµ Marx c¨n cø vµo kinh nghiÖm cña n−íc Anh ®Ó rót ra quy<br /> luËt nµy. C¸c nhµ lÝ luËn M¸c xÝt nh− Lªnin, Stalin vµ Mao Tr¹ch §«ng, cho r»ng trong ®iÒu kiÖn<br /> ph¸t triÓn cña t− b¶n chñ nghÜa sÏ dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn cña t− b¶n chñ nghÜa trong n«ng nghiÖp<br /> do ®Êy ®· ®Ò ra sù tËp thÓ ho¸ ®Ó ng¨n chÆn qu¸ tr×nh nµy.<br /> C¸c nhµ nghiªn cøu Trung Quèc thêi Mao cho r»ng Trung Quèc còng ph¸t triÓn theo m«<br /> h×nh cæ ®iÓn Êy chØ kh¸c lµ t− b¶n chñ nghÜa míi chím në ®· bÞ chñ nghÜa ®Õ quèc ph−¬ng T©y<br /> chÆn l¹i. Tuy vËy gÇn ®©y ®· cã mét sè nhµ nghiªn cøu Trung Quèc vµ Mü nghiªn cøu sù ph¸t<br /> triÓn cña n«ng th«n Trung Quèc trong thêi Minh-Thanh cho thÊy mÆc dï ®· cã sù th−¬ng nghiÖp<br /> ho¸ nÒn kinh tÕ tõ 1350 ®Õn 1850 nh−ng nÒn kinh tÕ tiÓu n«ng gÇn møc tù cÊp vÉn cßn tån t¹i<br /> ®Õn tr−íc c¸ch m¹ng.<br /> 22 Giíi thiÖu mét sè vÊn ®Ò vÒ n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n Trung Quèc<br /> <br /> Cã hai xu h−íng kh¸c nhau gi¶i thÝch qu¸ tr×nh nµy. Tchayanov (1925) cho r»ng nÒn kinh<br /> tÕ n«ng d©n víi l« gich riªng cña nã vÉn tån t¹i song song víi chÕ ®é t− b¶n. Schultz (1964) cho<br /> r»ng trong nÒn kinh tÕ n«ng d©n còng cã mét thÞ tr−êng c¹nh tranh nh− trong nÒn kinh tÕ t− b¶n,<br /> viÖc sö dông c¸c nh©n tè s¶n xuÊt còng cã hiÖu qu¶. N«ng d©n còng ph¶n øng víi thÞ tr−êng, vµ<br /> c¬ héi ®Ó ®¹t lîi nhuËn cao nhÊt vµ sö dông nguån lîi tèt nhÊt. Së dÜ cã sù tr× trÖ v× thiÕu c¸c kÜ<br /> thuËt thÝch hîp. Theo Huang (1990) th× ë Trung Quèc quan ®iÓm cña Tchayanov phÇn nhiÒu ®óng<br /> h¬n.<br /> Huang P.C.C. (1990) cho thÊy tõ 1350 ë ch©u thæ Tr−êng Giang nghÒ trång b«ng vµ t¬ t»m<br /> b¾t ®Çu ph¸t triÓn m¹nh, lµm ph¸t triÓn nghÒ kÐo sîi vµ dÖt ë c¸c hé n«ng d©n. Ch©u thæ nµy vèn<br /> lµ mét vïng thõa l−¬ng thùc trë thµnh thiÕu ph¶i mua cña c¸c vïng kh¸c. C¸c thµnh thÞ còng b¾t<br /> ®Çu mäc lªn. Theo lÝ thuyÕt cæ ®iÓn th× trong ®iÒu kiÖn nµy c¸c hé lín thuª lao ®éng ph¶i t¨ng lªn,<br /> nh−ng trong thùc tÕ chóng l¹i gi¶m ®i v× gi¸ nh©n c«ng ngµy cµng t¨ng lªn. C¸c hé n«ng d©n trong<br /> ®iÒu kiÖn nµy sö dông nhiÒu lao ®éng n÷ vµ trÎ em vµ kÕt hîp gi÷a n«ng nghiÖp vµ nghÒ thñ c«ng.<br /> Qu¸ tr×nh thay ®æi cña n«ng th«n trong ®iÒu kiÖn th−¬ng nghiÖp hãa cã ba kiÓu:<br /> - Th©m canh: trong ®ã s¶n l−îng t¨ng lªn theo møc ®é lao ®éng t¨ng.<br /> - §×nh hãa (involution)1: s¶n l−îng t¨ng lªn nh−ng l·i trªn mét ngµy c«ng l¹i gi¶m xuèng.<br /> - Ph¸t triÓn: s¶n l−îng t¨ng nhanh h¬n ®Çu t− lao ®éng do ®Êy l·i trªn ngµy c«ng còng t¨ng.<br /> ë ch©u ¢u sù thay ®æi cña n«ng th«n trong thêi k× cËn ®¹i ®i ®«i víi viÖc t¨ng s¶n l−îng<br /> vµ n¨ng suÊt lao ®éng, do ®Êy cã sù ph¸t triÓn. ë Trung Quèc trong 6 thÕ kû tr−íc c¸ch m¹ng s¶n<br /> l−îng n«ng nghiÖp t¨ng ®ñ ®Ó theo kÞp sù t¨ng d©n sè, nh−ng chñ yÕu do th©m canh vµ ®×nh ho¸,<br /> nghÜa lµ n¨ng suÊt vµ thu nhËp trªn ngµy c«ng kh«ng thay ®æi. Ngay trong 30 n¨m sau c¸ch<br /> m¹ng, s¶n l−îng n«ng nghiÖp t¨ng ba lÇn nh−ng n¨ng suÊt lao ®éng vµ thu nhËp trªn ®Çu ng−êi<br /> chØ t¨ng mét Ýt.<br /> Trong qu¸ tr×nh ®×nh ho¸ sù t¨ng tr−ëng kh«ng dÉn ®Õn nh÷ng sù thay ®æi vÒ chÊt ë n«ng<br /> th«n, s¶n xuÊt tiÓu n«ng vÉn ë t×nh tr¹ng tù cÊp, tiÕn bé h¬n víi th−¬ng nghiÖp ho¸, th©m canh<br /> trång trät vµ ph¸t triÓn nghÒ c«ng nghiÖp. Nh÷ng thay ®æi Êy kh«ng dÉn ®Õn s¶n xuÊt quy m« lín,<br /> c¶n trë viÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt cã lao ®éng thuª ¨n l−¬ng, v× nã cã kh¶ n¨ng ®Çu t− lao ®éng víi<br /> tiÒn c«ng thÊp h¬n tiÒn l−¬ng. Do ®Êy nã c¶n trë viÖc sö dông kÜ thuËt tiÕt kiÖm lao ®éng cÇn vèn,<br /> mµ h−íng theo th©m canh víi lao ®éng chi phÝ thÊp vµ ®×nh ho¸. §©y lµ sù t¨ng tr−ëng ®×nh ho¸<br /> (involutionary growth). T×nh tr¹ng nµy lµ t×nh tr¹ng t¨ng tr−ëng nh−ng kh«ng ph¸t triÓn.<br /> Sù t¨ng tr−ëng ®×nh ho¸ ë ch©u thæ Tr−êng Giang trong thêi k× Minh-Thanh kh«ng ph¶i<br /> chØ ®¬n gi¶n lµ viÖc th©m canh lóa nh− ®· xÈy ra trong viÖc "®×nh hãa n«ng nghiÖp" (agricultural<br /> involution) ë Indonexia mµ ®· ph¸t triÓn c¸c c©y c«ng nghiÖp cÇn nhiÒu lao ®éng h¬n nh− b«ng vµ<br /> t¬ t»m vµ c¸c nghÒ thñ c«ng ®i theo c¸c s¶n phÈm nµy. C¸c nghÒ phô thñ c«ng nµy cho tiÒn c«ng<br /> thÊp h¬n c¸c ho¹t ®éng chÝnh vÒ n«ng nghiÖp vµ th−êng sö dông lao ®éng phô n÷ vµ trÎ con. Qu¸<br /> tr×nh th−¬ng nghiÖp ho¸ ®×nh ho¸ nµy (involutionary commercialisation) ®i ®«i víi viÖc gia ®×nh<br /> ho¸ s¶n xuÊt n«ng th«n c¹nh tranh víi n«ng nghiÖp cã dïng lao ®éng thuª. ChÝnh sù kÕt hîp gi÷a<br /> thñ c«ng nghiÖp víi n«ng nghiÖp gia ®×nh lµ mét c¶n trë cho viÖc c«ng nghiÖp ho¸.<br /> Ngay trong thêi k× ph¸t triÓn t− b¶n quèc tÕ, b«ng vµ t¬ t»m ®−îc cung cÊp cho c¸c nhµ<br /> m¸y dÖt trong n−íc vµ n−íc ngoµi, vµ viÖc dÖt v¶i b»ng tay cã thÓ lµm b»ng sîi kÐo b»ng m¸y, kinh<br /> tÕ gia ®×nh vÉn tiÕp tôc ph¸t triÓn ®Ó sö dông hÕt lao ®«ng víi tiÒn c«ng ngµy cµng gi¶m. Còng<br /> <br /> 1<br /> Kh¸i niÖm INVOLUTION ®Çu tiªn do Geertz (1963) ®Ò nghÞ lóc nghiªn cøu n«ng th«n Indonexia ®Ó chØ n¨ng suÊt lóa cã thÓ t¨ng lªn<br /> kh«ng ngõng lóc ®Çu t− thªm lao ®éng. Chóng t«i t¹m dÞch lµ §×nh ho¸ (®×nh lµ dõng l¹i) v× EVOLUTION dÞch lµ TiÕn ho¸.<br />  §µo ThÕ TuÊn 23<br /> <br /> nh− tr−íc kia sù th−¬ng nghiÖp ho¸ do t− b¶n quèc tÕ ®Èy m¹nh kh«ng hÒ g©y thay ®æi vÒ chÊt<br /> trong n«ng nghiÖp. C¸c gia ®×nh n«ng d©n b©y giê kh«ng kÐo lÊy sîi nh− tr−íc kia n÷a, mµ mua<br /> sîi kÐo b»ng m¸y ®Ó dÖt b»ng tay. Nh− vËy lµ c«ng nghiÖp ho¸ vµ ®« thÞ hãa kh«ng kÐo theo sù<br /> thay ®æi vÒ chÊt ë n«ng th«n nh− ë c¸c n−íc ch©u ¢u.<br /> Trong thêi kú n«ng nghiÖp tËp thÓ, chÕ ®é nµy ®· chia xÎ víi s¶n xuÊt gia ®×nh ®Æc ®iÓm<br /> vÒ tæ chøc cña sù chÞu ®ùng d− thõa lao ®éng : nã kh«ng d¸m th¶i håi lao ®éng d− thõa nh− c¸c xÝ<br /> nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa. MÆc dï trong thêi k× nµy cã dïng t¨ng thªm c¸c vËt t− hiÖn ®¹i nh−ng<br /> n¨ng suÊt t¨ng lªn ®· bÞ viÖc huy ®éng lao ®éng cña phô n÷ vµ cña trÎ con nuèt mÊt. Vµ sau ba<br /> thËp kû tËp thÓ ho¸ ng−êi n«ng d©n vÉn sèng ë lÒ cña sù tån t¹i.<br /> Trong thêi k× c¶i c¸ch n«ng nghiÖp gia ®×nh víi sù thóc ®Èy cña thÞ tr−êng sÏ ph¸t triÓn<br /> tÝnh s¸ng t¹o vµ n¨ng lùc kinh doanh cña n«ng d©n vµ t¹o ra c¸c thay ®æi vÒ chÊt. Tuy vËy kh«ng<br /> ph¶i lµ nghÒ trång trät t− nh©n hay bu«n b¸n nhá sÏ g©y nªn sù ph¸t triÓn mµ chÝnh c«ng nghiÖp<br /> n«ng th«n lµm gi¶m bít sè ng−êi ¨n c¸i b¸nh trång trät vèn h¹n chÕ vµ tho¸t khái sù ®×nh ho¸ kÐo<br /> dµi hµng nhiÒu thÕ kû.<br /> Mét vÊn ®Ò ®−îc th¶o luËn nhiÒu lµ vÒ nguyªn nh©n v× sao hÖ thèng n«ng nghiÖp Trung<br /> Quèc l¹i kh«ng thùc hiÖn ®−îc mét sù t¨ng tr−ëng bÒn v÷ng, cã c¸c s¸ng t¹o kÜ thuËt vµ ®¹t c¸c<br /> møc n¨ng suÊt cao h¬n. Tr−íc ®©y n«ng nghiÖp Trung Quèc cã n¨ng suÊt cao h¬n, th−¬ng nghiÖp<br /> vµ cña c¶i tËp trung h¬n, lao ®éng dåi dµo h¬n vµ kiÕn thøc kÜ thuËt cã thÓ hç trî sù ph¸t triÓn<br /> c«ng nghiÖp.<br /> HÖ thèng n«ng nghiÖp Trung Quèc chñ yÕu gåm c¸c n«ng tr¹i gia ®×nh nhá, chø kh«ng<br /> ph¶i lµ c¸c l·nh ®Þa phong kiÕn hay c¸c n«ng tr¹i t− b¶n chñ nghÜa. C¸c n«ng tr¹i nµy nhá,dïng kÜ<br /> thuËt cæ truyÒn, dïng nhiÒu lao ®éng s¶n xuÊt chñ yÕu ®Ó cho nhu cÇu tån t¹i cña gia ®×nh chø<br /> kh«ng ph¶i ®Ó kiÕm l·i. Tuy vËy tr×nh ®é th−¬ng nghiÖp ho¸ cña c¸c n«ng tr¹i nµy kh¸ cao. VÒ<br /> mÆt kÜ thuËt nÒn n«ng nghiÖp cã tÝnh thÝch øng sinh th¸i vµ víi ®iÒu kiÖn nhiÒu lao ®éng cao.<br /> Theo Perkins (1969) th× n«ng nghiÖp tõ thÕ kû 14 ®Õn nay s¶n l−îng ®· t¨ng lªn 8-10 lÇn b»ng<br /> c¸ch t¨ng diÖn tÝch vµ th©m canh chø kh«ng ph¶i do c¶i tiÕn kÜ thuËt. ViÖc t¨ng n¨ng suÊt chñ yÕu<br /> do dïng nhiÒu ®Çu vµo h¬n chø kh«ng ph¶i do s¸ng t¹o kÜ thuËt. KÜ thuËt n«ng nghiÖp kh«ng ph¶i<br /> lµ th« s¬ nh−ng còng kh«ng ph¶i lµ khoa häc.<br /> Cã nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau gi¶i thÝch sù tr× trÖ cña n«ng nghiÖp Trung Quèc nh−ng cã hai<br /> xu h−íng gi¶i thÝch tr¸i ng−îc nhau tr×nh bµy ë sau:<br /> • ThuyÕt Malthus míi cña Chao Kang ( 1986) cho r»ng t×nh tr¹ng tr× trÖ vÒ kÜ thuËt tõ thÕ kû 12<br /> lµ do d©n sè t¨ng nhanh. ¤ng cho r»ng theo Malthus th× ë ch©u ¢u ng−êi ta chØ lÊy vî vµ ®Î<br /> con khi ®· cã ®ñ ®iÒu kiÖn nu«i sèng gia ®×nh, trong lóc ë Trung Quèc h«n nh©n vµ sinh ®Î<br /> kh«ng g¾n liÒn víi kinh tÕ. Cã mét gi¸ trÞ v¨n ho¸ rÊt m¹nh lµ ph¶i cã ng−êi nèi dâi khiÕn<br /> thanh niªn lËp gia ®×nh kh«ng phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn kinh tÕ. Vµ l¹i cã c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸<br /> kh¸c quy ®Þnh viÖc c¸c thµnh viªn cña gia ®i×nh gióp c¸c bµ con nghÌo, lµm cho d©n sè t¨ng lªn<br /> vÉn tån t¹i ®−îc. Chao ®· x©y dùng l¹i qu¸ tr×nh t¨ng d©n sè ë Trung Quèc trong 2000 n¨m.<br /> Theo t¸c gi¶ th× tõ thÕ kû 12 d©n sè Trung Quèc ®· ®¹t tíi møc mµ c¸c nh©n tè nh− chiÕn<br /> tranh, n¹n ®ãi vµ di d©n kh«ng lµm gi¶m d©n sè n÷a. DiÖn tÝch ®Êt ®ai tuy cã t¨ng lªn nh−ng<br /> kh«ng kÞp víi t¨ng d©n sè nªn b×nh qu©n ruéng ®Êt vÉn gi¶m. Lóc lao ®éng trë thµnh dåi dµo<br /> vµ nguån lîi, nhÊt lµ ®Êt trë thµnh hiÕm, n«ng d©n vµ thî thñ c«ng lùa chän kü thuËt cÇn<br /> nhiÒu lao ®éng h¬n lµ kü thuËt tiÕt kiÖm lao ®éng. ViÖc t¨ng ®Çu t− lao ®éng lµm t¨ng thu<br /> nhËp cña gia ®×nh nh−ng l¹i lµm gi¶m l·i cña mét ngµy c«ng. T×nh tr¹ng s¶n xuÊt nµy lµm cho<br /> n¨ng suÊt ruéng ®Êt ngµy cµng t¨ng thªm nh−ng n¨ng suÊt lao ®éng l¹i gi¶m ®i. ThÕ kû 12<br /> 24 Giíi thiÖu mét sè vÊn ®Ò vÒ n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n Trung Quèc<br /> <br /> ®−îc coi nh− ®iÓm ngoÆt lóc mµ n«ng nghiÖp Trung Quèc ®i vµo th©m canh b»ng ®Çu t− thªm<br /> lao ®éng chø kh«ng c¶i tiÕn kÜ thuËt ®Ó n©ng cao hiÖu suÊt.<br /> • ThuyÕt M¸c xÝt míi cña Lippit (1987) cho r»ng n«ng nghiÖp Trung Quèc cã mét thÆng d− ®¸ng<br /> kÓ mµ c¸c giai cÊp tÇng líp trªn ®· bßn rót tõ n«ng d©n vµ thî thñ c«ng qua ®Þa t«, lîi tøc, thuÕ<br /> vµ tham nhòng, chiÕm kho¶ng 25-30 % cña s¶n l−îng n«ng th«n. ThÆng d− nµy ®¸ng lÏ ph¶i<br /> ®−îc ®Çu t− ®Ó c¶i tiÕn n«ng nghiÖp, l¹i ®−îc tiªu pha vµo c¸c môc ®Ých kh«ng kinh tÕ v× phÇn<br /> nhiÒu c¸c tÇng líp trªn nµy l¹i kh«ng tham gia trùc tiÕp vµo ho¹t ®éng n«ng nghiÖp.<br /> Thùc ra th× c¶ hai quan ®iÓm trªn cã nh÷ng ®iÓm chung. NÕu nh×n tõng ®Þa ph−¬ng mét ë<br /> Trung Quèc th× cã n¬i t×nh h×nh phï hîp víi thuyÕt nµy hay thuyÕt kia.<br /> III. VÒ nÒn kinh tÕ ®¹o ®øc<br /> GÇn ®©y cã mét cuéc th¶o luËn vÒ hµnh vi cña n«ng d©n vµ c¸c thÓ chÕ x· héi. J. Scott<br /> trong cuèn: "NÒn kinh tÕ ®¹o ®øc cña n«ng d©n "(1976) cho r»ng x· héi n«ng d©n truyÒn thèng<br /> ®−îc tæ chøc theo h−íng tËp thÓ qua sù chia xÎ c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc vµ c¸c thÓ chÕ céng ®ång. Tr¸i<br /> lai S. Popkin trong cuèn: "Ng−êi n«ng d©n hîp lÝ" (1979) cho r»ng x· héi n«ng d©n lµ do nh÷ng cè<br /> g¾ng c¸ nh©n hîp lÝ cho phóc lîi t− nh©n hîp thµnh. Scott nhÊn m¹nh c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc, sù t−¬ng<br /> trî, c¸c hµnh ®éng tËp thÓ ®Ó gi¶m bít c¸c khñng ho¶ng cña sù tù cÊp. Popkin l¹i tr×nh bµy ng−êi<br /> n«ng d©n nh− c¸c t¸c nh©n kinh tÕ hîp lÝ do c¸c ®éng c¬ quyÒn lîi t− nh©n thóc ®Èy. Scott nhÊn<br /> m¹nh sù t−¬ng trî vµ c¸c thÓ chÕ céng ®ång, trong lóc Popkin l¹i cho r»ng sù kh«ng c«ng b»ng néi<br /> bé vµ c¸c khã kh¨n cña c¸c hµnh ®éng tËp thÓ.<br /> Scott cho r»ng n«ng d©n sèng ë gÇn møc tån t¹i do ®Êy hµnh vi cña hä do ®¹o ®øc tù cÊp<br /> (subsistence ethic) quyÕt ®Þnh. Hä ®¸nh gi¸ c¸c thÓ chÕ vµ con ng−êi qua l¨ng kÝnh cña sù rñi ro<br /> vµ sù an ninh tån t¹i. NÒn kinh tÕ ®¹o ®øc tiªn ®Þnh r»ng c¸c thÓ chÕ truyÒn thèng (quan hÖ ®Þa<br /> chñ- t¸ ®iÒn, ruéng c«ng, hµnh ®éng tËp thÓ, viÖc ®ãng gãp trong lµng) nh»m b¶o vÖ n«ng d©n<br /> nghÌo chèng sù khñng ho¶ng cña tù cÊp.<br /> Popkin tr¸i l¹i cho r»ng c¸c thÓ chÕ cña lµng x· kh«ng cã t¸c dông ph©n phèi l¹i vµ b¶o<br /> hiÓm phóc lîi mµ n«ng d©n lµ nh÷ng ng−êi lu«n muèn ®¹t c¸c phóc lîi c¸ thÓ vµ gia ®×nh cao nhÊt.<br /> Lµng cæ truyÒn ë ViÖt Nam cã sù ph©n ho¸ ra giµu vµ nghÌo, ng−êi giµu dïng quyÒn lùc ®Ó t¨ng<br /> phóc lîi cña m×nh. Trong c¸c thÓ chÕ cña lµng x· bao giê ng−êi giµu còng cã lîi h¬n ng−êi nghÌo.<br /> Cuéc tranh luËn nµy xoay quanh hai vÊn ®Ò:<br /> 1. §éng c¬ thóc ®Èy n«ng d©n hµnh ®éng lµ sù hîp lÝ vÒ quyÒn lîi c¸ nh©n hay c¸c gi¸ trÞ<br /> céng ®ång chia xÎ nhau.<br /> 2. C¸c sù thu xÕp x· héi, c¸c thÓ chÕ vµ c¸c h−íng hµnh vi tËp thÓ mµ c¸c ®éng c¬ Êy thóc ®Èy.<br /> VÊn ®Ò chñ yÕu cña lµng x· lµ hµnh ®éng tËp thÓ ®· ®−îc nhiÒu ng−êi nghiªn cøu nh−<br /> Olson (1965). Muèn xÐt hµnh ®éng tËp thÓ trong c¸c lµng tr−íc hÕt ph¶i cã sù m« t¶ trõu t−îng<br /> cña mét lµng ®iÓn h×nh. Lµng x· trong c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c nhau rÊt ®a d¹ng nh−ng cã thÓ nªu ra<br /> mét sè nÐt sau lóc xÐt ®Õn hµnh ®éng tËp thÓ. Mét lµng ®iÓn h×nh cÇn ph¶i cã c¸c ®iÒu kiÖn sau:<br /> 1. Lµ mét x· héi t−¬ng ®èi æn ®Þnh, thÓ chÕ, c¸c mèi quan hÖ x· héi, t×nh tr¹ng sinh th¸i<br /> vµ kÜ thuËt chØ cã thÓ thay ®æi dÇn dÇn.<br /> 2. Ph¶i t−¬ng ®èi c¸ch ly khái sù t¸c ®éng vµ nguån lùc tõ bªn ngoµi.<br /> 3. Lµ c¸c thµnh viªn cña lµng ph¶i hiÓu biÕt nhau rÊt ®Çy ®ñ.<br /> 4. Lµ c¸c ng−êi trong lµng ph¶i cã c¸c gi¸ trÞ chung.<br />  §µo ThÕ TuÊn 25<br /> <br /> 5. Lµ c¸c quan hÖ x· héi trong lµng rÊt ®a d¹ng: hä hµng, t«n gi¸o, kinh tÕ, chÝnh trÞ, lÞch<br /> sö cña c¸c hµnh ®éng chung cã kÕt qu¶...<br /> Cã nhiÒu c¬ chÕ quyÕt ®Þnh c¸c hµnh ®éng x· héi nh−:<br /> - Sù t−¬ng hç gi÷a c¸c c¸ nh©n. NÕu c¸c ®iÒu kiÖn trªn ®−îc b¶o ®¶m th× c¸c c¸ nh©n<br /> quyÕt ®Þnh hîp t¸c.<br /> - Céng ®ång nÕu bÒn võng sÏ b¶o ®¶m viÖc trõng ph¹t c¸c ng−êi vi ph¹m hµnh ®éng tËp thÓ.<br /> -Hîp ®ång lµ c¸c quy ®Þnh vÒ hµnh ®éng ®Ó tiÕn hµnh c¸c hµnh ®éng tËp thÓ.<br /> Lµng cæ truyÒn cã c¸c nguån lîi vÒ thÓ chÕ, cÊu tróc vµ tiªu chuÈn ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò<br /> vÒ hµnh ®éng tËp thÓ. C¸c h×nh thøc hµnh ®éng tËp thÓ lµ chia xÎ lao ®éng vµ søc kÐo, dïng c¸c<br /> tµi s¶n chung ®Ó b¶o hiÓm lóc khñng ho¶ng quanh c¸c ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn , c¸c sù ph©n chia<br /> l¹i ®Ó ®¶m b¶o sù tån t¹i cña ng−êi nghÌo.<br /> Mét vÊn ®Ò n÷a ®−îc tranh luËn vai trß cña tiªu chuÈn, gi¸ trÞ vµ c¸c hÖ thèng t−îng<br /> tr−ng quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt cña c¸c thÓ chÕ vµ thùc tÕ cña lµng. Scott cho r»ng c¸c hÖ thèng gi¸ trÞ<br /> ®¹o ®øc lµ c¬ së quyÕt ®Þnh mäi ho¹t ®éng x· héi. Theo «ng hµnh ®éng c¸ nh©n tiÕn hµnh nh− sau:<br /> 1. N«ng d©n lµ nh÷ng t¸c nh©n th−êng c©n nh¾c vµ chän con ®−êng hîp lÝ.<br /> 2. N«ng d©n lu«n sèng trong mét x· héi ®−îc mét sè tiªu chuÈn vµ quan niÖm quyÕt ®Þnh.<br /> C¸c tiªu chuÈn vµ quan niÖm nµy h¹n chÕ c¸c hµnh ®éng vµ lùa chän cña hä.<br /> 3. N«ng d©n cã c¸c gi¸ trÞ, tiªu chuÈn ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh c©n nh¾c.<br /> 4. N«ng d©n cã lîi Ých vËt chÊt vµ muèn b¶o vÖ chóng.<br /> Tr¸i l¹i Popkin l¹i cho r»ng c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc lµ kh«ng ®¸ng kÓ, c¸c thùc tiÔn cña lµng lµ<br /> tæng hîp cña c¸c ho¹t ®éng hîp lÝ cña c¸c ng−êi trong lµng nh»m ®¹t cao nhÊt phóc lîi. ¤ng cho<br /> r»ng c¸c thÓ chÕ cña lµng ph¶n ¶nh lîi Ých vËt chÊt cña nh÷ng ng−êi muèn ¸p ®Æt ý muèn cña<br /> m×nh cho lµng. Quan niÖm cña Popkin còng gièng nh− c¸c nhµ kinh tÕ cho r»ng thÞ tr−êng ho¹t<br /> ®éng theo c¸c quyÕt ®Þnh hîp lÝ cña nh÷ng c¸ nh©n ra quyÕt ®Þnh hîp lÝ vÒ mÆt kinh tÕ.<br /> VÒ thùc tÕ Scott cho r»ng n«ng th«n ch©u ¸ cã mét c¬ chÕ ph©n phèi l¹i h÷u hiÖu nh− chÕ<br /> ®é ruéng c«ng ë ViÖt Nam. Popkin tr¸i l¹i cho r»ng ruéng c«ng do hµo môc trong lµng chi phèi vµ<br /> kh«ng h−íng vÒ nhu cÇu cña ng−êi nghÌo.<br /> Thùc ra th× hai lÝ thuyÕt trªn kh«ng hoµn toµn m©u thuÉn nhau mµ chØ lµ sù ph©n tÝch ë<br /> hai møc ®é kh¸c nhau. Popkin ph©n tÝch sù tÝnh to¸n chi phÝ vµ l·i ë møc ra quyÕt ®Þnh c¸ nh©n,<br /> cßn Scott cho r»ng c¸c hµnh ®éng c¸ nh©n cã mét hÖ thèng c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ h¹n chÕ c¸c ®éng c¬<br /> c¸ nh©n vµ bï l¹i lîi Ých c¸ nh©n thuÇn tuý. Trong x· héi n«ng th«n cña hai qu¸ tr×nh trªn ®Òu<br /> song song tån t¹i nh− qu¸ tr×nh t− h÷u ho¸ vµ ph©n ho¸ së h÷u ruéng ®Êt, vµ qu¸ tr×nh b¶o vÖ vµ<br /> phôc håi ruéng c«ng. Tuú tõng tr−êng hîp cô thÓ vÒ kh«ng gian vµ thêi gian mµ qu¸ tr×nh nµy hay<br /> qu¸ tr×nh kia m¹nh h¬n.<br /> IV. VÒ céng ®ång lµng x·<br /> Céng ®ång lµng x· vèn ®−îc coi lµ c¬ së x· héi cña nÒn kinh tÕ n«ng d©n ch©u ¸. Céng<br /> ®ång lµng x· lµ mét tËp thÓ khÐp kÝn cã c¸c ®Æc ®iÓm sau: tù trÞ vÒ chÝnh trÞ, tù cÊp vÒ kinh tÕ,<br /> ®ång nhÊt vÒ x· héi vµ Ýt thay ®æi. Marx (1853) ®· ®Ò xuÊt "ph−¬ng thøc s¶n xuÊt ch©u ¸" víi c¸c<br /> ®Æc ®iÓm nh−: kh«ng cã së h÷u t− nh©n vÒ ruéng ®Êt, kh«ng t¸ch rêi n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp<br /> vµ tÝnh tù cÊp trong s¶n xuÊt vµ tiªu dïng (Chesneaux, 1974). B¶n chÊt cña ph−¬ng thøc nµy lµ sù<br /> tån t¹i cña c«ng x· nguyªn thuû trªn c¬ së së h÷u c«ng céng vÒ ruéng ®Êt vµ tæ chøc trªn c¸c mèi<br /> quan hÖ hä hµng, vµ mét chÝnh quyÒn nhµ n−íc thèng nhÊt c¸c c«ng x·, kiÓm so¸t viÖc sö dông c¸c<br /> 26 Giíi thiÖu mét sè vÊn ®Ò vÒ n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n Trung Quèc<br /> <br /> nguån l¬Þ kinh tÕ chñ yÕu vµ chiÕm h÷u trùc tiÕp mét phÇn lao ®éng vµ s¶n xuÊt cña c¸c c«ng x·<br /> (Godelier,1974). ChÕ ®é nµy cßn ®−îc gäi lµ "chÕ ®é chuyªn chÕ ph−¬ng §«ng" (Wittfogel, 1963).<br /> Trong c¸c nghiªn cøu vÒ lµng x· ch©u ¸ nhiÒu ®Æc ®iÓm ®−îc m« t¶ nh−: "PhÐp vua thua lÖ lµng"<br /> (Mus, 1949), "nÒn d©n chñ cña ng−êi nghÌo" (Wittfogel, 1963), sù t−¬ng trî x· héi (Boeke, 1948),<br /> tÝnh tù cÊp vµ Ýt trao ®æi víi bªn ngoµi ( Maine, 1876). C¸c nhµ n−íc thùc d©n ®· muèn gi÷ l¹i sù<br /> tù trÞ cña lµng x· ®Ó gi¶m chi phÝ hµnh chÝnh (Rafles, 1814; Gourou, 1936). VÒ sù ®ång nhÊt vÒ x·<br /> héi Burger (1975) cho r»ng c− d©n trong lµng lµ mét khèi n«ng d©n kh«ng cÊu tróc, ®ång nhÊt víi<br /> mét sù l·nh ®¹o ®Þa ph−¬ng trªn hä. NhiÒu t¸c gi¶ kh¸c cho r»ng trong lµng cã mét sù ph©n ho¸<br /> nh−ng ch−a ph¶i lµ mét cÊu tróc giai cÊp (Vollenhoven, 1918 ; Maine, 1876 ). NhiÒu t¸c gi¶ nhÊn<br /> m¹nh tÝnh c«ng x· : Boeke (1948), Gourou (1936), Lª Thanh Kh«i (1955).<br /> GÇn ®©y J. Breman (1988) nªu lªn mét sè Ý kiÕn cña nhiÒu t¸c gi¶ phñ ®Þnh c¸c nhËn xÐt<br /> trªn vÒ lµng x· nh−:<br /> - Lµng kh«ng ph¶i lµ mét ®¬n vÞ c« lËp vµ tù ®iÒu chØnh (Dumont, 1966). Tr−ëng lµng<br /> kh«ng ph¶i lµ mét ®¹i diÖn cho quyÒn lîi tËp thÓ, mµ chØ lµ mét ng−êi trung gian gi÷a nhµ<br /> n−íc vµ n«ng d©n.<br /> - NÒn kinh tÕ n«ng d©n kh«ng ph¶i lµ mét thÓ chÕ c«ng x· vµ tù cÊp, do ®Êy kh«ng cã tinh<br /> thÇn t−¬ng trî vµ tËp thÓ. Thùc tÕ nã chØ lµ nh÷ng mèi quan hÖ gi÷a ®Þa chñ, cã lóc kh«ng<br /> ë trong lµng víi n«ng d©n.<br /> - Lµng kh«ng ph¶i lµ mét sù liªn kÕt cña c¸c ho¹t ®éng n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp nh»m<br /> cung cÊp cho nhu cÇu cña d©n lµng. C¸c hé n«ng d©n kh«ng ph¶i lµ c¸c ®¬n vÞ hçn hîp s¶n<br /> xuÊt nhiÒu ngµnh. Trong thùc tÕ ë n«ng th«n ch©u ¸ ®· cã mét sù ph©n c«ng lao ®éng s©u<br /> vµ cã sù trao ®æi hµng ho¸ qua thÞ tr−êng gi÷a c¸c lµng vµ víi ®« thÞ (Perlin, 1983).<br /> - Lµng kh«ng ph¶i lµ nh÷ng c«ng x· n«ng d©n ®ång nhÊt lµm c¬ së cho mét ph−¬ng thøc<br /> s¶n xuÊt tr× trÖ l©u dµi, mµ lµ mét x· héi ®· bÞ ph©n ho¸ thµnh giai cÊp cã ruéng vµ kh«ng<br /> cã ruéng.<br /> GÇn ®©y mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ lµng ë Java, Indonexia (Casparis, 1986;<br /> Boomgaard, 1987), ë Srilanka (Morisson, 1979) hay Ên §é (Srinivas, !987) ®Òu kh«ng coi lµng nh−<br /> mét c«ng x· cña nh÷ng ng−êi cïng quyÒn lîi, c«ng b»ng, d©n chñ, tù trÞ, tù cÊp.<br /> Thùc ra th× lµng x· ë ch©u ¸ rÊt ®a d¹ng vµ ë c¸c tr×nh ®é ph¸t triÓn kh¸c nhau. VÊn ®Ò<br /> nµy cÇn ph¶i ®−îc nghiªn cøu trªn quan ®iÓm lÞch sö.<br /> <br /> Qu¸ tr×nh c¶i c¸ch vµ më cöa ë Trung Quèc<br /> I. Tæng quan:<br /> Cuéc c¶i c¸ch ë Trung Quèc b¾t ®Çu tõ th¸ng 12 n¨m 1978, b»ng viÖc kho¸n ®Õn hé trong<br /> n«ng th«n. §Õn th¸ng 10 n¨m 1984 th× më réng cuéc c¶i c¸ch ra thµnh thÞ, b¾t ®Çu cho c¸c c¬ chÕ<br /> thÞ tr−êng ph¸t triÓn. Th¸ng 6 n¨m 1989 cuéc c¶i c¸ch gÆp khñng ho¶ng víi sù kiÖn Thiªn An<br /> M«n, dÉn ®Õn viÖc th¾t chÆt vÒ chÝnh trÞ. §Õn th¸ng 1 n¨m 1992, §Æng TiÓu B×nh l¹i thóc ®Èy l¹i<br /> cuéc c¶i c¸ch trong chuyÕn ®i kh¶o s¸t Th©m QuyÕn.<br /> Cuéc c¶i c¸ch ®· mang l¹i nh÷ng tèc ®é t¨ng tr−ëng ch−a tõng cã: S¶n phÈm trong n−íc<br /> t¨ng h¬n 10 % n¨m trong 16 n¨m. N«ng nghiÖp còng t¨ng trªn 5 % n¨m.<br /> B¶ng 1: C¸c chØ sè quan träng vÒ t×nh h×nh kinh tÕ Trung Quèc<br /> <br /> ChØ sè §¬n vÞ 1980 1985 1990 1995 1996<br />  §µo ThÕ TuÊn 27<br /> <br /> D©n sè triÖu 987,05 1058,51 1143,33 1211,21 1223,89<br /> <br /> D©n sè n«ng th«n triÖu 795,65 807,57 841,42 859,47 864,39<br /> <br /> TØ lÖ d©n ®« thÞ % 19,4 23,7 26,4 29,0 29,4<br /> <br /> Lao ®éng triÖu 423,61 498,73 639,09 679,47 688,50<br /> <br /> Lao ®éng n«ng th«n triÖu 318,36 370,65 472,93 488,54 490,35<br /> <br /> S¶nphÈm trongn−íc tØ nguyªn 451,8 896,4 1854,8 5847,8 6779,5<br /> <br /> s¶n nghiÖp 1 tØ nguyªn 135,9 254,2 501,7 1199,3 1355,0<br /> <br /> s¶n nghiÖp 2 tØ nguyªn 219,2 386,7 771,7 2853,8 3314,8<br /> <br /> s¶n nghiÖp 3 tØ nguyªn 96,6 255,6 518,4 1794,7 2109,7<br /> <br /> s¶n nghiÖp 1 % 30,1 28,4 27,1 20,5 20,0<br /> <br /> s¶n nghiÖp 2 % 48,5 43,1 41,6 48,8 48,9<br /> <br /> s¶n nghiÖp 3 % 21,4 28,5 31,3 30,7 31,1<br /> <br /> S¶n l−îng:<br /> <br /> l−¬ng thùc triÖu tÊn 320,56 379,11 446,24 466,57 490,00<br /> <br /> b«ng triÖu tÊn 2,707 4,147 4,508 4,765 420,3<br /> <br /> h¹t dÇu triÖu tÊn 7,691 15,784 16,132 22,503 22,071<br /> <br /> thÞt lîn, bß, cõu triÖu tÊn 12,054 17,607 25,135 42,653 47,722<br /> <br /> XuÊt khÈu tØ USD 18,12 27,35 62,09 148,78 151,07<br /> <br /> NhËp khÈu triÖu tÊn 20,02 42,25 53,35 132,087 138,84<br /> <br /> Thu nhËp n«ng th«n nguyªn/ng 191,3 397,6 686,3 1577,7 1926,0<br /> <br /> so víi 1978 138,1 261,2 300,7 375,4 409,2<br /> <br /> Thu nhËp thµnh thÞ nguyªn/ng 439,4 685,3 1387,3 3892,9 4377.2<br /> <br /> so víi 1978 127,0 161,6 197,8 287,2 296,7<br /> <br /> <br /> <br /> Nh×n l¹i qu¸ tr×nh c¶i c¸ch thÊy cã thÓ chia thµnh ba giai ®o¹n:<br /> 1. Giai ®o¹n 1 (cuèi 1978-10-1984) lµ giai ®o¹n c¶i c¸ch c¸c thÓ chÕ qu¶n lý vi m«. Bé ba<br /> cña hÖ thèng kinh tÕ cò lµ c«ng x· nh©n d©n, c«ng nghiÖp quèc h÷u vµ chÕ ®é l−¬ng b×nh qu©n chñ<br /> nghÜa bÞ xo¸ bá. Môc tiªu lµ t¨ng lîi Ých cña n«ng d©n, c«ng nh©n vµ ng−êi qu¶n lÝ, ë n«ng th«n lµ<br /> thùc hiÖn chÕ ®é kho¸n hé vµ ë thµnh thÞ lµ giao quyÒn tù chñ cho c¸c xÝ nghiÖp.<br /> 2. Giai ®o¹n 2 (10-1984 ®Õn cuèi 1991), lµ thay ®æi c¬ chÕ ph©n phèi nguån lùc nh− ph©n<br /> phèi vËt t−, trao ®æi ngo¹i th−¬ng, vµ tµi chÝnh.<br /> 3. Giai ®o¹n 3 (tõ 1992), tËp trung vµo thay ®æi chÝnh s¸ch vÜ m« nh− tØ suÊt l·i, hèi ®o¸i,<br /> gi¸ c¶ cña c¸c vËt t− vµ s¶n phÈm khan hiÕm.<br /> 28 Giíi thiÖu mét sè vÊn ®Ò vÒ n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n Trung Quèc<br /> <br /> C¸ch lµm cña Trung Quèc lµ "qua s«ng b»ng c¸ch nh¶y trªn ®¸". C¸ch lµm nµy ®· dÉn ®Õn<br /> t×nh tr¹ng nÒn kinh tÕ cã nh÷ng chu k× t¨ng m¹nh/lén xén. Nguyªn nh©n cña c¸c chu k× nµy lµ do<br /> viÖc c¶i c¸ch gi¸ ch−a triÖt ®Ó, chÕ ®é hai gi¸ vÉn tån t¹i. Lóc c¸c xÝ nghiÖp ®−îc tù chñ t×m c¸ch ®Ó<br /> ph¸t triÓn mµ gi¸ n¨ng l−îng, vËt t−, vËn t¶i do nhµ n−íc ®Þnh gi¸ l¹i thÊp nªn dÉn ®Õn thiÕu hôt.<br /> Do ®Êy nhµ n−íc l¹i ph¶i h¹n chÕ tÝn dông ®Ó lµm gi¶m t×nh tr¹ng "nãng báng". ViÖc t¨ng nhu cÇu<br /> tÝn dông ®· dÉn ®Õn l¹m ph¸t, khiÕn nhµ n−íc l¹i ph¶i kiÓm so¸t tÝn dông. T×nh tr¹ng tÝn dông l·i<br /> suÊt thÊp, hèi ®o¸i thÊp, gi¸ vËt t− thÊp dÉn ®Õn t×nh tr¹ng c¸c xÝ nghiÖp lîi dông viÖc chªnh lÖch<br /> gi¸ ®Ó kiÕm l·i. C¸c thêi gian nãng báng nµy ®· xÈy ra c¸c n¨m 1984-1985, 1986-1987 vµ 1992-<br /> 1993. Sau ®Êy ®Ó lµm nguéi t×nh h×nh, nhµ n−íc l¹i ph¶i kiÓm so¸t gi¸, gi¶m bít quyÒn tù trÞ cña<br /> xÝ nghiÖp, kiÓm so¸t tÝn dông, ngõng sù ph¸t triÓn cña khu vùc t− doanh. C¸c biÖn ph¸p nµy mÆt<br /> kh¸c l¹i cã t¸c dông tiªu cùc nh− lµm c¸c xÝ nghiÖp bÞ lç, gi¸ c¶ kh«ng ®iÒu chØnh ®−îc cung cÇu,<br /> nguån lùc ph©n phèi kh«ng hiÖu qu¶, t¨ng tr−ëng bÞ gi¶m, nguån thu ng©n s¸ch bÞ gi¶m. Lóc t×nh<br /> tr¹ng nµy trë thµnh nghiªm träng nhµ n−íc l¹i ph¶i níi réng chÝnh s¸ch ®Ó thóc ®Èy mét ®ît t¨ng<br /> tr−ëng míi.<br /> <br /> <br /> B¶ng 2: Tèc ®é t¨ng cña c¸c chØ sè quan träng (%n¨m)<br /> <br /> ChØ sè 1981-1996 1986-1996 1991-1996<br /> <br /> D©n sè 1,4 1,3 1,1<br /> <br /> D©n sè n«ng th«n 0,5 0,6 0,4<br /> <br /> Lao ®éng 3,1 3,0 1,2<br /> <br /> Lao ®éng n«ng th«n 2,7 2,6 0,6<br /> <br /> S¶n phÈm trong n−íc 10,1 9,9 11,6<br /> <br /> S¶n nghiÖp 1 5,5 4,2 4,3<br /> <br /> S¶n nghiÖp 2 12,1 13,0 16,5<br /> <br /> S¶n nghiÖp 3 11,3 9,5 9,6<br /> <br /> S¶n l−îng:<br /> <br /> L−¬ng thùc 2,7 2,4 1,6<br /> <br /> B«ng 2,8 0,1<br /> <br /> H¹t dÇu 6,8 3,1 5,4<br /> <br /> ThÞt lîn, bß, cõu 9,0 9,5 11,3<br /> <br /> XuÊt khÈu 14,2 16,8 16,0<br /> <br /> NhËp khÈu 12,9 11,4 17,3<br /> <br /> Thu nhËp n«ng th«n 7,0 4,2 5,3<br /> <br /> Thu nhËp thµnh thÞ 5,4 3,9 7,0<br /> <br /> ViÖc c¶i c¸ch c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh (XNQD) gÆp nhiÒu khã kh¨n. Môc ®Ých cña c¶i<br /> c¸ch lµ lµm cho c¸c XNQD ph¶n øng víi c¬ chÕ thÞ tr−êng, nh−ng thÞ tr−êng l¹i ch−a hoµn chØnh.<br />  §µo ThÕ TuÊn 29<br /> <br /> N¨m 1992 sau ba n¨m t¨ng tr−ëng gi¶m sót, §Æng TiÓu B×nh ph¸t ®éng l¹i c¶i c¸ch, më<br /> cöa vµ t¨ng nhanh ë kh¾p n¬i x©y dùng c¸c khu ph¸t triÓn kinh tÕ. Riªng tØnh Qu¶ng §«ng cã<br /> 2000 khu. §Êt n«ng nghiÖp bÞ mÊt rÊt lín. N¨m 1992 t¨ng tr−ëng ®¹t 13% n¨m, t×nh h×nh ph¸t<br /> triÓn trë nªn nãng báng, gi¸ bÊt ®éng s¶n t¨ng lªn 38% so víi n¨m tr−íc, gi¸ c¸c vËt t− s¶n xuÊt<br /> nh− s¾t thÐp t¨ng 2 lÇn, xi m¨ng t¨ng 4 lÇn, l¹m ph¸t lªn ®Õn 17% ë c¸c thµnh thÞ vµ lªn ®Õn 20%<br /> ë Th−îng H¶i, Qu¶ng Ch©u. T×nh tr¹ng nhËp siªu t¨ng lªn ®¹t 1,7 tØ USD.<br /> Trong n«ng nghiÖp gi¸ vËt t− n«ng nghiÖp còng t¨ng lµm cho n«ng d©n kh«ng phÊn khëi.<br /> C¸c ®Þa ph−¬ng ®Ó cã vèn ®Çu t− b¾t n«ng d©n ph¶i ®ãng gãp nhiÒu. N«ng s¶n mua cña n«ng d©n<br /> ®−îc tr¶ b»ng tÝn phiÕu. N«ng d©n ë nhiÒu n¬i, nhÊt lµ ë Tø Xuyªn, bÊt b×nh ®· biÓu t×nh ph¶n ®èi.<br /> Nhµ n−íc ph¶i ¸p dông c¸c biÖn ph¸p k×m h·m bít t¨ng tr−ëng nh− t¨ng l·i suÊt lªn<br /> thªm 2,18%, ra lÖnh ngõng viÖc x©y dùng c¸c khu ph¸t triÓn kinh tÕ. ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh xo¸<br /> cho n«ng d©n 43 lo¹i thuÕ vµo ®Çu n¨m vµ thªm 37 lo¹i n÷a vµo gi÷a n¨m vµ cÊm c¸c cÊp d−íi<br /> tØnh thu thuÕ.<br /> Sang n¨m 1996 nÒn kinh tÕ Trung quèc b¾t ®Çu æn ®Þnh, theo c¸ch nãi cña hä ®· "h¹ c¸nh<br /> mÒm". T¨ng tr−ëng gi¶m dÇn tõ 14,2% n¨m 1992 xuèng 13,5% n¨m 1993, 11,8% n¨m 1994, 10,2%<br /> n¨m 1995 vµ 9,7% n¨m 1996. L¹m ph¸t gi¶m tõ 21,7% n¨m 1994 xuèng 14,8% n¨m 1995 vµ 6,1%<br /> n¨m 1996.<br /> II. T×nh h×nh ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp vµ chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp.<br /> Tõ 1978 ®Õn 1993 s¶n l−îng l−¬ng thùc t¨ng tõ 304,8 triÖu tÊn lªn 456,4 triÖu tÊn n¨m<br /> 1993, hay 2,7% n¨m.<br /> §Ó thóc ®Èy sù ph¸t triÓn n«ng nghiÖp nhÊt lµ s¶n xuÊt l−¬ng thùc trong nh÷ng n¨m gÇn<br /> ®©y cã nh÷ng thay ®æi vÒ chÝnh s¸ch. NÕu nh×n l¹i thêi gian tõ sau c¶i c¸ch th× sù ph¸t triÓn n«ng<br /> nghiÖp cã thÓ chia thµnh 4 giai ®o¹n:<br /> 1. Giai ®o¹n 1 (1978-1984): Thêi gian nµy b¾t ®Çu thùc hiÖn kho¸n cho hé n«ng d©n.<br /> L−îng n«ng s¶n thu mua b¾t buéc ®−îc gi¶m bít vµ xo¸ bá víi mét sè n«ng s¶n. Riªng n¨m 1979<br /> gi¸ thu mua n«ng s¶n t¨ng 20%, gi¸ n«ng s¶n mua theo gi¸ cao còng t¨ng lªn. Do ®Êy s¶n l−îng<br /> l−¬ng thùc t¨ng nhanh: 4,95% n¨m trong 6 n¨m. ThÞt t¨ng 10,3 % n¨m vµ thuû s¶n t¨ng 4,8%<br /> n¨m. Tæng s¶n l−îng n«ng nghiÖp t¨ng 7, 6% n¨m.<br /> 2. Giai ®o¹n 2 (1984-1988): Thêi gian nµy b¾t ®Çu c¶i c¸ch ë thµnh thÞ: thùc hiÖn chÝnh<br /> s¸ch hai gi¸, c¶i c¸ch thuÕ xÝ nghiÖp vµ tiÒn l−¬ng, c¶i c¸ch ng©n hµng vµ tµi chÝnh, chia thu nhËp<br /> gi÷a trung −¬ng vµ ®Þa ph−¬ng, më cöa 14 thµnh phè ven biÓn. C«ng nghiÖp ®−îc lîi nhiÒu, g©y<br /> l¹m ph¸t hai con sè lµm cho n«ng th«n gÆp khã kh¨n. ChÝnh phñ kh«ng n©ng gi¸ b¸n lÎ n«ng s¶n<br /> ë thµnh thÞ nh−ng l¹i n©ng gi¸ thu mua liªn tôc lµm cho viÖc trî gi¸ lªn ®Õn 1/4 ng©n s¸ch.<br /> N¨m 1984 ®¹t n¨ng suÊt cao nhÊt, nhµ n−íc chuyÓn sang chÕ ®é mua theo hîp ®ång víi<br /> gi¸ trung b×nh gi÷a hai gi¸ thu mua tr−íc kia. Do gi¸ gi¶m vµ l−îng mua cña nhµ n−íc gi¶m ®i<br /> nªn n«ng d©n gi¶m diÖn tÝch l−¬ng thùc vµ b«ng, n¨m 1985 l−¬ng thùc gi¶m 7% vµ b«ng 34%. V×<br /> s¶n l−îng l−¬ng thùc kh«ng ®¹t møc 1984 cho ®Õn 1989 nhµ n−íc b¾t buéc n«ng d©n ph¶i thùc<br /> hiÖn hîp ®ång nh− lµ møc b¾t buéc sau ®Êy cßn thõa míi ®−îc b¸n ra thÞ tr−êng tù do. MÆc dï gi¸<br /> thu mua cã t¨ng lªn nh−ng viÖc ®Þnh kÕ ho¹ch diÖn tÝch vµ l−îng thu mua l¹i cã tÝnh ¸p ®Æt nªn<br /> viÖc s¶n xuÊt l−¬ng thùc mÊt lîi thÕ so s¸nh.<br /> Trong giai ®o¹n nµy s¶n l−îng l−¬ng thùc vµ b«ng dõng l¹i , tr¸i l¹i s¶n l−îng thÞt t¨ng<br /> 9,2% n¨m, gia cÇm vµ s÷a t¨ng gÊp ®«i trong 4 n¨m. Thuû s¶n t¨ng 14,4% n¨m. C¬ cÊu s¶n xuÊt<br /> 30 Giíi thiÖu mét sè vÊn ®Ò vÒ n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n Trung Quèc<br /> <br /> do ®Êy chuyÓn m¹nh sang c¸c ngµnh phi trång trät. TØ lÖ trång trät trong n«ng nghiÖp n¨m 1984<br /> lµ 68,3% ®Õn 1988 chØ cßn 55,9%.<br /> 3. Giai ®o¹n 3 (1988-1991): Th¬× gian nµy c«ng nghiÖp t¨ng nhanh nh−ng l¹m ph¸t còng<br /> lªn ®Õn hai sè. §Ó chèng l¹m ph¸t nhµ n−íc kiÓm so¸t gi¸ cña mét sè mÆt hµng, gi¶m cung cÊp<br /> tiÒn vµ tÝn dông, c¾t vµ ho·n ®Çu t−. T¨ng tr−ëng chØ cßn 5,6 % so víi 9,65 % 10 n¨m tr−íc vµ<br /> 10,76 % cña giai ®o¹n tr−íc. N«ng nghiÖp ®−îc phôc håi, l−¬ng thùc ®Æt ®Ønh cao 446,3 triÖu tÊn.<br /> B«ng vµ h¹t dÇu còng t¨ng lªn. Ch¨n nu«i vµ thuû s¶n còng t¨ng gÇn 8 % n¨m. S¶n l−îng n«ng<br /> nghiÖp t¨ng 4,8 % n¨m, cao h¬n giai ®o¹n tr−íc mét Ýt.<br /> 4. Giai ®o¹n 4 (1992 ®Õn nay): giai ®o¹n nµy c¶i c¸ch l¹i ®−îc ph¸t ®éng l¹i. ViÖc bu«n b¸n<br /> n«ng s¶n ®−îc tù do h¬n : gi¸ b¸n lÎ h¹t vµ dÇu ë thµnh thÞ t¨ng thªm 20,9 % n¨m 1991 vµ thªm<br /> 39,2 % n¨m 1992. N¨m 1993 Nhµ n−íc bá chÕ ®é bao cÊp l−¬ng thùc vµ th−c hiÖn chÕ ®é "bao<br /> l−¬ng phãng gi¸", tøc lµ chÕ ®é hîp ®ång b¾t buéc theo gi¸ cè ®Þnh ®−îc b·i bá nh−ng n«ng d©n<br /> vÉn bÞ b¾t buéc ph¶i b¸n cho nhµ n−íc mét l−îng nhÊt ®Þnh theo gi¸ thÞ tr−êng. C¸c c«ng ty l−¬ng<br /> thùc b¾t ®Çu kinh doanh nh− c«ng ty th−¬ng m¹i. ChÝnh s¸ch kh«ng râ rµng nµy lµm cho n«ng<br /> d©n gi÷ h¹t l¹i kh«ng b¸n vµo cuèi n¨m 1993, C¸c tØnh kh«ng thÓ thu mua theo gi¸ thÞ tr−êng bÌn<br /> cÊm vËn l−¬ng thùc ®Ó thu mua lµm cho gi¸ t¨ng vät ë miÒn nam. N¨m 1994 s¶n l−îng l−¬ng thùc<br /> gi¶m 7 % lµm cho mäi ng−êi lo ng¹i, v× nÕu Trung Quèc thiÕu l−¬ng thùc th× sÏ ¶nh h−ëng ®Õn<br /> t×nh h×nh l−¬ng thùc c¶ thÕ giíi. Do n©ng gi¸ l−¬ng thùc nªn n¨m 1995 l¹i tiÕp tôc t¨ng.<br /> HiÖn nay theo chóng t«i hái n«ng d©n th× gi¸ thu mua cña nhµ n−¬c cao h¬n gi¸ thÞ tr−êng<br /> vµ sau khi nhµ n−íc thu mua xong th× gi¸ thÞ tr−êng gi¶m xuèng (?). Theo c¸c c¬ quan nghiªn cøu<br /> th× hiÖn nay gi¸ l−¬ng thùc trong n−íc ®· cao h¬n gi¸ thÞ tr−êng thÕ giíi do ®Êy hä rÊt sî viÖc nÕu<br /> Trung Quèc tham gia vµo Tæ chøc th−¬ng m¹i thÕ giíi, më cöa th× l−¬ng thùc n−íc ngoµi sÏ trµn<br /> vµo Trung Quèc.<br /> Trong thêi gian 1978-1992 sè chî n«ng th«n t¨ng 137,8% vµ doanh sè trao ®æi t¨ng 2724%.<br /> NhiÒu chî b¸n bu«n n«ng s¶n ®−îc thµnh lËp, cuèi n¨m 1991 cã 1600 c¸i. C¸c tæ chøc bu«n b¸n<br /> n«ng s¶n c¸ thÓ vµ hîp t¸c x· ®¹t 3,7 triÖu cã 13,99 triÖu ng−êi tham gia. Cuèi 1992 chØ cßn 4 mÆt<br /> hµng ®−îc thu mua b¾t buéc theo gi¸ cè ®Þnh : l−¬ng thùc, h¹t dÇu, b«ng vµ kÐn t»m. Nãi chung<br /> viÖc mua b¸n s¶n phÈm cßn ch−a døt kho¸t chuyÓn h¼n sang kinh tÕ thÞ tr−êng nªn vÉn cßn lóng<br /> tóng.<br /> VÒ chÝnh s¸ch ruéng ®Êt, tr−íc 1978 ruéng ®Êt thuéc vÒ c«ng x· nh©n d©n, sau c¶i c¸ch<br /> thùc hiÖn kho¸n ®Õn hé, së h÷u ruéng ®Êt thuéc vÒ th«n (tr−íc ®©y lµ ®¹i ®éi cña c«ng x·), cßn<br /> quyÒn sö dông thuéc vÒ hé n«ng d©n. Th«n cã quyÒn thay ®æi ruéng ®Êt lóc cÇn thiÕt. Thêi gian<br /> kho¸n lóc ®Çu lµ 3-5 n¨m, sau t¨ng lªn 15 n¨m vµo gi÷a c¸c n¨m 80 vµ tõ 1993 lªn 30 n¨m. N«ng<br /> d©n cã quyÒn thõa kÕ trong thêi gian kho¸n. HiÕn ph¸p n¨m 1988 hîp ph¸p ho¸ viÖc chuyÓn giao<br /> quyÒn sö dông ®©t. HiÖn nay x· vµ th«n gi÷ vai trß cu¶ cÊp hµnh chÝnh nh−ng ®ång thêi vÉn qu¶n<br /> lý c¸c tµi s¶n tËp thÓ cña c«ng x· vµ ®¹i ®éi tr−íc ®©y. X· vµ th«n cßn ®Çu t− vµ qu¶n lÝ c«ng<br /> nghiÖp n«ng th«n, lÊy l·i cu¶ c«ng nghiÖp n«ng th«n ®Ó hç trî cho n«ng nghiÖp hay thùc hiÖn c¸c<br /> ch−¬ng tr×nh phóc lîi x· héi, qu¶n lý gi¸o dôc vµ søc khoÎ. GÇn ®©y nhµ n−íc giao cho c¸c cÊp nµy<br /> viÖc cung cÊp dÞch vô cho n«ng d©n.<br /> §i th¨m n«ng th«n Trung Quèc chóng t«i thÊy hä sö dông kh¸i niÖm "tËp thÓ" rÊt phæ<br /> biÕn, thÝ dô cã mét xÝ nghiÖp lóc hái th× b¶o ®©y lµ tËp thÓ nh−ng lóc chia l·i l¹i chØ chia cho c¸c uû<br /> viªn s¸ng lËp, tøc lµ c¸c c¸n bé x·. T×nh tr¹ng chiÕm dông ruéng ®Êt c«ng cña c¸c tËp thÓ còng rÊt<br /> phæ biÕn g©y bÊt b×nh trong n«ng d©n n¨m 1993.<br />  §µo ThÕ TuÊn 31<br /> <br /> VÒ tæ chøc s¶n xuÊt, sau khi kho¸n cho hé n«ng d©n, mçi hé cã kho¶ng 0,5 ha chia lµm<br /> 4-5 m¶nh. HiÖn nay n«ng d©n ®ang tiÕn hµnh ®æi ruéng cho nhau ®Ó cã ruéng liÒn kho¶nh. Mét<br /> vÊn ®Ò ®ang ®−îc th¶o luËn vµ lµm thö lµ lµm thÕ nµo ®Ó cung cÊp dÞch vô cho hé n«ng d©n. Theo<br /> Trung t©m nghiªn cøu ph¸t triÓn cña chÝnh phñ th× hiÖn nay cã 5 h×nh thøc cung cÊp dÞch vô cho<br /> hé n«ng d©n:<br /> - c¸c tæ chøc cña céng ®ång n«ng th«n (th«n) lµm dÞch vô<br /> - c¸c tæ chøc hîp t¸c dÞch vô.<br /> - c¸c c«ng ty hay xÝ nghiÖp kÝ hîp ®ång víi n«ng d©n.<br /> - c¸c chî b¸n bu«n kÝ hîp ®ång víi n«ng d©n.<br /> - c¸c c¬ quan chÝnh phñ cung cÊp dÞch vô cho n«ng d©n.<br /> HiÖn nay Trung Quèc ®ang lµm thÝ ®iÓm vÒ "s¶n nghiÖp ho¸ n«ng nghiÖp", tøc lµ ph¶i<br /> thèng nhÊt l¹i ba kh©u cña n«ng nghiÖp lµ tr−íc s¶n xuÊt, s¶n xuÊt vµ sau s¶n xuÊt thµnh mét ®Ó<br /> lµm t¨ng gi¸ trÞ cho n«ng d©n (theo ®iÒu tra thÊy 43 % gi¸ trÞ bÞ mÊt trong l−u th«ng). C¸c h×nh<br /> thøc s¶n nghiÖp ho¸ cã thÓ kh¸c nhau nh−:<br /> - liªn kÕt gi÷a xÝ nghiÖp vµ hé n«ng d©n.<br /> - liªn kÕt gi−· c¸c xÝ nghiÖp hîp t¸c vµ hé n«ng d©n.<br /> - tæ chøc c¸c hiÖp héi n«ng d©n.<br /> - tæ chøc c¸c n«ng tr¹i gåm nhiÒu hé n«ng d©n.<br /> - liªn kÕt gi÷a c¸c thÞ tr−êng b¸n bu«n vµ hé n«ng d©n.<br /> Qua kh¶o s¸t ë hai tØnh (S¬n T©y vµ Giang T©y) chóng t«i thÊy cã lÏ c¸c ®Þa ph−¬ng thÝch<br /> m« h×nh liªn kÕt gi÷a xÝ nghiÖp vµ hé n«ng d©n v× c¸n bé ®Þa ph−¬ng cã nhiÒu quyÒn lîi trong c¸c<br /> xÝ nghiÖp nµy (xem ë d−íi).<br /> VÊn ®Ò lµm thÕ nµo ®Ó t¨ng quy m« cña hé n«ng d©n còng lµ mét vÊn ®Ò rÊt ®−îc quan<br /> t©m. HiÖn nay ë Giang T« vµ TriÕt Giang lµ hai tØnh cã c«ng nghiÖp n«ng th«n ph¸t triÓn m¹nh<br /> ®ang lµm thÝ ®iÓm thö c¸c c¸ch kh¸c nhau:<br /> - Tæ chøc c¸c hé quy m« lín: chØ chia cho mçi nh©n khÈu 270-330 m2, cßn l¹i chia cho mét<br /> sè hé cã kh¶ n¨ng lµm ruéng quy m« lín h¬n. KÕt qña ®iÒu tra cho thÊy hé lín kh«ng cã −u thÕ g×<br /> h¬n hé nhá. N«ng d©n kh«ng ®ång ý c¸ch nµy v× cho lµ kh«ng c«ng b»ng vµ lµ nguån tham nhòng<br /> cña c¸n bé.<br /> - Tæ chøc hé tËp thÓ: n«ng d©n gãp ruéng l¹i lµm chung. TËp thÓ kho¸n cho n«ng d©n nÕu<br /> v−ît kho¸n th× th−ëng. KÕt qu¶ ®iÒu tra cho thÊy c¸c hé lín nµy n¨ng suÊt kh«ng cao h¬n hé nhá<br /> nh−ng chi phÝ l¹i cao h¬n. N«ng d©n còng kh«ng thÝch c¸ch lµm nµy.<br /> III. Ph¸t triÓn c«ng nghiÖp n«ng th«n<br /> Sù ph¸t triÓn cña xÝ nghiÖp n«ng th«n. Ngay trong thêi kú c«ng x· nh©n d©n vµ c¸ch<br /> m¹ng v¨n hãa c¸c xÝ nghiªp cña c«ng x· vµ ®¹i ®éi ®· ph¸t triÓn. N¨m 1984 §¶ng vµ chÝnh phñ<br /> Trung Quèc ®· quyÕt ®Þnh ®æi tªn lµ xÝ nghiÖp h−¬ng trÊn vµ cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch sù ph¸t<br /> triÓn m¹nh nh»m môc ®Ých lÊy l·i cña c¸c xÝ nghiÖp nµy trî cÊp cho n«ng nghiÖp. Ng©n hµng cho<br /> xÝ nghiÖp n«ng th«n vay nh− xÝ nghiÖp quèc doanh. Tõ 1978 ®Õn 1988 xÝ nghiÖp n«ng th«n ph¸t<br /> triÓn m¹nh vµ ®¹t 28 % cña c«ng nghiÖp chÕ biÕn. N¨m nµy sù t¨ng tr−ëng qu¸ nãng nªn nhµ<br /> n−íc h¹n chÕ viÖc cho vay. C¸c xÝ nghiÖp n«ng th«n gÆp khã kh¨n vµ mét sè bÞ ph¸ s¶n. V× xÝ<br /> 32 Giíi thiÖu mét sè vÊn ®Ò vÒ n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n Trung Quèc<br /> <br /> nghiÖp n«ng th«n ®ãng gãp phÇn quan träng trong GDP nªn n¨m 1990 nhµ n−íc l¹i khuyÕn khÝch<br /> ph¸t triÓn nªn phÇn cña xÝ nghiÖp n«ng th«n ®· t¨ng tõ 23 % n¨m 1990 lªn 37 % n¨m 1994.<br /> Tõ 1978 ®Õn 1995 sè xÝ nghiÖp h−¬ng trÊn t¨ng tõ 1,5 lªn 22,0 triÖu víi sè lao ®éng t¨ng<br /> tõ 28,3 lªn 128,6 triÖu tøc lµ 9,3 %, s¶n l−îng t¨ng tõ 43,1 lªn 6891,5 tØ nguyªn tøc lµ 29,35. S¶n<br /> l−îng n¨m 1995 chiÕm 25 % cña s¶n phÈm trong n−íc vµ 77 % cña s¶n l−îng n«ng th«n.<br /> VÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña xÝ nghiÖp h−¬ng trÊn cã nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau: cã ng−êi cho<br /> r»ng xÝ nghiÖp h−¬ng trÊn ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ lç l·i vµ c¹nh tranh trªn thÞ tr−êng nªn cã<br /> hiÖu qu¶ h¬n xÝ nghiÖp quèc doanh, cã ng−êi l¹i cho xÝ nghiÖp h−¬ng trÊn chÞu sù kiÓm so¸t cña<br /> chÝnh quyÒn h−¬ng trÊn do ®Êy chØ lµ c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh nhá. VÊn ®Ò so s¸nh hiÖu qu¶ kinh<br /> tÕ cña xÝ nghiÖp quèc doanh vµ xÝ nghiÖp h−¬ng trÊn lµ mét vÊn ®Ò ®−îc nhiÒu nhµ kinh tÕ chó ý.<br /> Mét c«ng tr×nh cña Otsuka, Liu vµ Murakami (1996) cho thÊy trong c¸c ngµnh may mÆc vµ m¸y<br /> c«ng cô cho thÊy xÝ nghiÖp h−¬ng trÊn lµ mét ®éng c¬ cña sù t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña Trung<br /> Quèc. TÝnh c¸c hµm s¶n xuÊt cña xÝ nghiÖp h−¬ng trÊn vµ xÝ nghiÖp quèc doanh thÊy xÝ nghiÖp<br /> h−¬ng trÊn lµ c¸c xÝ nghiÖp kiÕm l·i vµ hîp lÝ, cã hiÖu qu¶ h¬n c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh. XÝ nghiÖp<br /> h−¬ng trÊn ®éc lËp vÒ tµi chÝnh vµ sÏ bÞ ph¸ s¶n nÕu lç. Hä cã thÓ lùa chän c«ng nh©n viªn vµ tuy<br /> bÞ chÝnh quyÒn h−¬ng trÊn kiÓm so¸t nh−ng kh«ng chÆt chÏ nh− chÝnh phñ trung −¬ng vµ tØnh<br /> kiÓm so¸t xÝ nghiÖp quèc doanh. HiÖu qu¶ cña xÝ nghiÖp h−¬ng trÊn gièng nh− c¸c xÝ nghiÖp liªn<br /> doanh víi n−íc ngoµi. PhÇn nhiÒu c¸c xÝ nghiÖp h−¬ng trÊn cã quyÒn chän ng−êi qu¶n lÝ vµ chÝnh<br /> quyÒn ®Þa ph−¬ng chØ duyÖt. NhiÒu xÝ nghiÖp h−¬ng trÊn b¾t ®Çu ph¸t cæ phiÕu vµ c«ng nh©n cã<br /> quyÒn lîi trong l·i cña xÝ nghiÖp nªn gièng c¸c xÝ nghiÖp kiÓu NhËt B¶n. ViÖc ph¸t triÓn m¹nh xÝ<br /> nghiÖp h−¬ng trÊn cã t¸c dông tÝch cùc trong viÖc c¶i tiÕn xÝ nghiÖp quèc doanh. PhÇn nhiÒu xÝ<br /> nghiÖp h−¬ng trÊn ph¸t triÓn m¹nh trong c¸c ngµnh kinh tÕ cÇn nhiÒu lao ®éng nªn ph¸t huy<br /> ®−îc thÕ m¹nh vÒ mÆt nµy.<br /> XÝ nghiÖp h−¬ng trÊn cßn cã t¸c dông tÝch cùc lµ hç trî viÖc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, cung<br /> cÊp dÞch vô cho n«ng nghiÖp, c¶i tiÕn h¹ tÇng c¬ së, thu hót lao ®éng thõa. Nh−ng còng cã c¸c mÆt<br /> tiªu cùc nh− c¹nh tranh vèn víi n«ng nghiÖp, sö dông lao ®éng cã chÊt l−îng ®Ó l¹i cho n«ng<br /> nghiÖp lao ®éng giµ vµ n÷, g©y « nhiÔm m«i tr−êng.<br /> ViÖc ph¸t triÓn xÝ nghiÖp h−¬ng trÊn gÆp mét m«i tr−êng ®Þa ph−¬ng rÊt thuËn lîi. LÉn<br /> lén gi÷a quyÒn lîi cña c¸c nhµ doanh nghiÖp vµ c¸n bé ®Þa ph−¬ng cho phÐp dÉn ®Õn c¸c biÖn ph¸p<br /> b¶o hé rÊt cÇn thiÕt vµ cho viÖc huy ®éng vèn. Sù mÒm dÎo vÒ së h÷u, võa lµ së h÷u tËp thÓ võa lµ<br /> së h÷u cæ phÇn lµm cho viÖc huy ®éng vèn ®¹t cao nhÊt. Sù liªn kÕt gi÷a c«ng nghiÖp n«ng th«n<br /> víi c«ng nghiÖp thµnh thÞ , thËm chÝ ®Õn lµm gia c«ng, ®· mang l¹i cho xÝ nghiÖp h−¬ng trÊn<br /> nhiÒu thuËn lîi vÒ kü thuËt, thiÕt bÞ, nguyªn liÖu vµ ®Çu ra.<br /> IV. §« thÞ ho¸ vµ viÖc lµm ë n«ng th«n<br /> Theo sè liÖu thèng kª th× d©n sè thµnh thÞ ë Trung Quèc n¨m 1978 lµ 172,45 triÖu ng−êi<br /> chiÕm 17,19 % d©n sè vµ 1996 t¨ng lªn 359,5 triÖu ng−êi chiÕm 29,37 % d©n sè. Theo G. Fabre<br /> (1992) th× d©n sè ®« thÞ ë Trung Quèc thËt ra Ýt h¬n v× tõ 1984 Thèng kª cña Trung Quèc tÝnh gép<br /> d©n sè c¸c "thÞ" cã trªn 50000 ng−êi vµ "trÊn" cã trªn 5000 ng−êi. Theo t¸c gi¶ nµy d©n sè c¸c thÞ<br /> cã ®¨ng ký hé khÈu ë Trung Quèc n¨m 1978 lµ 124 triÖu ng−êi (13 %) vµ ®Õn n¨m1990 ph¶i tÝnh<br /> thªm 60 % d©n sè di ®éng lµ d©n n«ng th«n lªn thµnh phè t×m viÖc lµ 70 triÖu ng−êi, thµnh 250<br /> triÖu ng−êi (22 %) (theo Thèng kª lµ 301,9 triÖu ng−êi hay 26,41 %). NÕu tÝnh theo Thèng kª th×<br /> tèc dé t¨ng d©n sè ®« thÞ lµ 4,16 % n¨m, cßn tÝnh theo Fabre th× t¨ng 6,01 % n¨m. (ë ViÖt Nam<br /> d©n sè ®« thÞ t¨ng 2,45 % / n¨m tõ 1979 ®Õn 1996).<br /> B¶ng 3: D©n sè vµ d©n sè ®« thÞ ë Trung Quèc<br />  §µo ThÕ TuÊn 33<br /> <br /> N¨m D©n sè D©n sè D©n sè thÞ D©n sè di D©n sè ®« TØ lÖ ®« thÞ<br /> thÞ trÊn cã hé khÈu ®éng thÞ thËt ho¸ (%)<br /> 1978 962,59 172,45 124,44 12,9<br /> <br /> 1985 1058,51 250,94 179,708 50 209,708 20,0<br /> <br /> 1988 1110,26 286,61 200,81 70 242,81 22,3<br /> <br /> 1990 1143,33 301,91 208,14 70 250,14 22,0<br /> <br /> 1993 1185,17 333,51<br /> <br /> 1996 1223,89 359,50 80<br /> <br /> HiÖn nay sè lao ®éng ë n«ng th«n lµ 490 triÖu ng−êi, trong sè nµy th× kho¶ng 330 triÖu<br /> ng−êi tøc lµ 67 % lµm n«ng nghiÖp, 135 triÖu ng−êi tøc lµ 27 % lµm ë c¸c XNHT. MÆc dï ph¸t<br /> triÓn m¹nh XNHT nh−ng t×nh tr¹ng thiÕu viÖc lµm ë n«ng th«n vÉn kh«ng gi¶i quyÕt ®−îc. N¨m<br /> 1994 lao ®éng thõa ë n«ng th«n kho¶ng 120 triÖu ng−êi vµ n¨m 2000 sÏ lªn ®Õn 200 triÖu. Mét sè<br /> l−îng rÊt lín n«ng d©n −íc ®Õn 80 triÖu ng−êi rêi quª h−¬ng ®Ó ra thµnh phè t×m viÖc. Vïng cã<br /> ng−êi di c− nhiÒu nhÊt lµ 10 tØnh thuéc l−u vùc s«ng D−¬ng Tö. Mèt sè ®i vÒ miÒn nam ®Õn Qu¶ng<br /> §«ng vµ H¶i Nam, mét sè ®i vÒ miÒn b¾c ®Õn B¾c Kinh vµ Thiªn T©n, mét sè ®i vÒ phÝa ®«ng ®Õn<br /> Th−îng H¶i vµ Giang T«. ChÕ ®é hé khÈu lµm cho sè n«ng d©n chØ di c− t¹m thêi nªn kh«ng rêi bá<br /> ruéng ®Êt, chØ bæ sung thªm cho thu nhËp cña hé b»ng thu nhËp phi n«ng nghiÖp. Th¸ng 3 n¨m<br /> 1994 cã mét dù kiÕn thay ®æi chÕ ®é hé khÈu nh−ng ®Õn nay vÉn ch−a thùc hiÖn ®−îc. C¸c xÝ<br /> nghiÖp ë thµnh phè muèn thuª nh©n c«ng tõ n«ng th«n v× kh«ng ph¶i gi¶i quyÕt nhµ ë vµ dÞch vô<br /> cho hä. C¸c thµnh thÞ kh«ng nh÷ng kh«ng muèn thay ®æi chÕ ®é hé khÈu mµ cßn b¾t c¸c xÝ nghiÖp<br /> thuª nh©n c«ng n«ng th«n ph¶i ®ãng mét kho¶n phô phÝ cho viÖc sö dông c¸c lîi Ých c«ng céng cña<br /> c«ng nh©n nµy. C¸c ng−êi di c− ®ang ®−îc ®èi xö nh− nh÷ng c«ng d©n lo¹i 2.<br /> T×nh tr¹ng chªnh lÖch thu nhËp gi÷a n«ng th«n vµ thµnh thÞ t¨ng lªn. NÕu n¨m 1978 tØ lÖ<br /> gi÷a thu nhËp thµnh thÞ vµ n«ng th«n lµ 2,36:1 , n¨m 1984 gi¶m xuèng cßn 1,7:1 th× n¨m 1994 l¹i<br /> t¨ng lªn 2,6:1. NÕu ë thµnh thÞ chñ yÕu dïng thu nhËp ®Ó tiªu dïng th× ë n«ng th«n l¹i dïng chñ<br /> yÕu ®Ó s¶n xuÊt. TØ lÖ tiªu dïng gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n n¨m 1978 lµ 2,9:1, n¨m 1985 gi¶m<br /> xuèng cßn 2,2:1 th× n¨m 1994 l¹i t¨ng lªn 3,6:1.<br /> Sù chªnh lÖch thu nhËp gi÷a c¸c vïng còng t¨ng lªn. NÕu tØ lÖ gi÷a vïng §«ng, Trung vµ<br /> T©y n¨m 1978 lµ 1,15:1 vµ 1,26:1 th× n¨m 1994 ®· t¨ng lªn 1,53:1 vµ 1,78:1.<br /> VÒ t×nh h×nh thu nhËp cña Trung Quèc cã nhiÒu sè liÖu kh¸c nhau:<br /> N¨m 1963 thu nhËp cña c¸c nhãm nh− sau:<br /> Nhãm Thu nhËp (nguyªn/ng−êi) Sè ng−êi (%)<br /> NghÌo d−íi 400 11,4<br /> Võa 400 - 1000 55,5<br /> Kh¸ 1000 - 2000 26,4<br /> Giµu trªn 2000 6,7<br /> Theo mét tµi liÖu cña Ng©n hµng ThÕ gi¬Ý th× nÕu lÊy møc nghÌo lµ 2100-2150 calo th× sè<br /> ng−êi nghÌo cña Trung Quèc chiÕm 9 % trong lóc ë ViÖt Nam - 57 %, Indonexia - 15 %, Philippin<br /> - 21 %, Th¸i Lan - 16 %.<br /> 34 Giíi thiÖu mét sè vÊn ®Ò vÒ n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n Trung Quèc<br /> <br /> VÒ sù ph©n ho¸ cña n«ng d©n nÕu hÖ sè Gini n¨m 1985 lµ 0,26 th× n¨m 1994 d· t¨ng lªn<br /> 0,32 (C. Aubert, 1996). Sè liÖu cña Ng©n hµng thÕ giíi cho thÊy hÖ sè Gini cña toµn d©n n¨m 1985<br /> lµ 0,33 th× n¨m 1990 lµ 0,35 (trong lóc ë ViÖt Nam n¨m 1993 hÖ sè nµy lµ 0,36; Indonexia: 0,32;<br /> Malaxia: 0,48; Philippin: 0,41; Th¸i Lan: 0,43).<br /> V. T×nh h×nh s¶n xuÊt l−¬ng thùc vµ triÓn väng cña nã<br /> Theo dâi t×nh h×nh s¶n xuÊt l−¬ng thùc trong thêi gian qua ta thÊy s¶n l−îng l−¬ng thùc<br /> trªn ®Çu ng−êi d−íi 300 kg/ng−êi trong ba thËp kû ®· t¨ng lªn 390 kg/ng−êi n¨m 1984, vµ gi÷<br /> ®−îc møc nµy trong h¬n 10 n¨m nay.<br /> Th−êng hµng n¨m Trung Quèc xuÊt ng« gÇn ®©y t¨ng nhanh ë vïng §«ng B¾c, ®Ó nhËp<br /> lóa m× lu«n thiÕu ë Trung Quèc, tõ 1992 xuÊt siªu vµi triÖu tÊn. N¨m 1994 mÊt mïa s¶n l−îng<br /> l−¬ng thùc gi¶m 11, 3 triÖu tÊn so víi 1993, nhÊt lµ hai n¨m 1993 vµ 1994 s¶n l−îng lóa gi¶m sót.<br /> N¨m 1995 gi¸ l−¬ng thùc t¨ng nhanh, Trung Quèc ph¶i nhËp siªu gÇn 20 triÖu tÊn h¹t . Nhê s¶n<br /> l−îng l−¬ng thùc t¨ng lªn mµ s¶n l−îng thÞt trong thêi gian qua ®· t¨ng rÊt nhanh, vµ s¶n l−îng<br /> thÞt trªn ®Çu ng−êi ®· v−ît NhËt B¶n. Møc dinh d−ìng cña ng−êi Trung Quèc ®· ®¹t 2720<br /> cal/ng−êi/ngµy.<br /> B¶ng 4: S¶n l−îng l−¬ng thùc ,thÞt vµ d©n sè<br /> (triÖu ng−êi, triÖu tÊn, kg/ng−êi)<br /> <br /> 1957 1978 1984 1985 1989 1990 1994 1995 1996<br /> <br /> D©n sè 647 963 1044 1059 1127 1143 1199 1211 1224<br /> <br /> L−¬ngthùc 191 305 407 379 408 446 445 466 490<br /> <br /> Lt/ng−êi 295 317 390 358 362 390 371 384 400<br /> <br /> ThÞt ®á 4,0 8,6 15,4 17,6 23,3 25,1 36,9 42,0 47,7<br /> <br /> ThÞt ®á/ng 6,2 8,9 14,8 16,6 20,6 22,0 30,8 34,7 39,0<br /> <br /> Gia cÇm - - - 1,6 2,8 3,2 7,6 9,3 -<br /> <br /> GiacÇm/ng - - - 1,5 2,5 2,8 6,3 7,8 -<br /> <br /> <br /> N¨m 1994 L. Brown viÕt cuèn "Ai sÏ nu«i Trung Quèc ?" cho r»ng nÕu Trung Quèc t¨ng<br /> nhanh thu nhËp trªn ®Çu ng−êi th× nhu cÇu l−¬ng thùc sÏ t¨ng nhanh v× cÇn h¹t ®Ó ch¨n nu«i.<br /> Trong lóc ®ã diÖn tÝch canh t¸c sÏ gi¶m vµ kh¶ n¨ng t¨ng n¨ng suÊt l¹i bÞ h¹n chÕ v× n¨ng suÊt ë<br /> Trung Quèc hiÖn nay ®· kh¸ cao. Theo t¸c gi¶ th× s¶n l−îng l−¬ng thùc n¨m 2030 sÏ gi¶m 20 % so<br /> víi 1990 vµ nhu cÇu l−¬ng thùc sÏ t¨ng tõ 346 triÖu tÊn n¨m 1990 lªn 640 triÖu tÊn n¨m 2030.<br /> Trung Quèc sÏ thiÕu 216-378 triÖu tÊn. Cuèn s¸ch nµy ®· g©y tranh luËn s«i næi ë Trung Quèc<br /> còng nh− trªn thÕ giíi.<br /> Trong th¶o luËn c¸c vÊn ®Ò sau ®©y ®−îc ®Ò cËp:<br /> VÒ vÊn ®Ò diÖn tÝch canh t¸c: Tõ 1978 ®Õn 1995 diÖn tÝch canh t¸c cña Trung Quèc gi¶m<br /> 1% / n¨m, diÖn tÝch gieo trång gi¶m chØ 0,3 %, v× hÖ sè sö dông ®Êt (t¨ng vô) t¨ng lªn, diÖn tÝch<br /> gieo trång l−¬ng thùc gi¶m 1,1 % / n¨m. Sau n¨m 1994 lµ n¨m thiÕu l−¬ng thùc th× diÖn tÝch l−¬ng<br /> thùc vµ nhÊt lµ diÖn tÝch h¹t l¹i t¨ng lªn.<br />  §µo ThÕ TuÊn 35<br /> <br /> B¶ng 5: DiÖn tÝch canh t¸c vµ gieo trång cña Trung Quèc<br /> <br /> DiÖn tÝch 1957 1978 1985 1990 1994 1995 1996<br /> <br /> Canh t¸c 111,8 99,389 96,846 95,672 94,910 94,908<br /> <br /> Gieo trång 157,2 150,1 143,63 148,36 148,241 149,879 152,220<br /> <br /> L−¬ng thùc 133,6 120,59 143,63 148,36 109,554 110,060 112,356<br /> <br /> Ngò cèc 90.8 85,7 89,309 92,031<br /> <br /> Tuy vËy theo kÕt qu¶ cña cuéc ®iÒu tra n«ng th«n n¨m 1985 mµ ®Õn 1992 míi ®−îc c«ng<br /> bè th× diÖn tÝch canh t¸c cña Trung Quèc lµ 133 triÖu ha, nÕu trõ c¸c diÖn tÝch kh«ng n«ng nghiÖp<br /> nh− m−¬ng, ®ª, ®−êng... th× cßn 125 triÖu ha tøc lµ cao h¬n sè liÖu cña Côc thèng kª lµ 96 triÖu ha<br /> 30 %.<br /> Theo L. Brown n¨m 2030 theo chiÒu h−íng ®· xÈy ra ë NhËt B¶n, §µi Loan vµ Nam Hµn<br /> n¬i mµ diÖn tÝch ®Êt trång h¹t n¨m 1956 lµ 7,9 triÖu ha, n¨m 1993 gi¶m xuèng cßn 4,2 triÖu ha,<br /> gi¶m 47 % so víi n¨m 1956. Theo ý kiÕn cña c¸c nhµ nghiªn cøu n−íc ngoµi th× L. Brown dù kiÕn<br /> tèc ®é gi¶m ruéng ®Êt qu¸ cao v× t×nh h×nh cña Trung Quèc kh¸c víi c¸c n−íc §«ng ¸ kh¸c ë chç<br /> Trung Quèc cßn cã nhiÒu ®Êt ®Ó khai hoang vµ viÖc t¨ng gi¸ l−¬ng thùc sÏ ®iÒu chØnh l¹i s¶n xuÊt.<br /> ViÖc t¨ng s¶n l−îng l−¬ng thùc ë Trung Quèc ph¶i dùa chñ yÕu vµo t¨ng n¨ng suÊt. Thùc<br /> tÕ trong thêi gian qua n¨ng suÊt lóa chØ t¨ng cã 1,2 % n¨m nh−ng n¨ng suÊt lóa m× vµ ng« ®−îc<br /> t¨ng nhanh h¬n: 1,8 vµ 3 % n¨m. Trong 15 n¨m qua thuû lîi ë Trung Quèc t¨ng chËm nh−ng ph©n<br /> ho¸ häc l¹i t¨ng nhanh. N¨m 1979 l−îng chÊt dinh d−ìng dïng lµ 75 kg/ha th× n¨m 1994 ®· lªn<br /> ®Õn 225 kg/ha.<br /> L. Brown cho r»ng viÖc t¨ng n¨ng suÊt ë Trung Quèc rÊt h¹n chÕ v× n¨ng suÊt hiÖn nay ®·<br /> kh¸ cao (h¬n 6 tÊn /ha). MÆc dï sÏ cã c¸c gièng míi n¨ng suÊt cao h¬n nh−ng viÖc xãi mßn vµ thiÕu<br /> n−íc sÏ lµm gi¶m n¨ng suÊt. ViÖc t¨ng ph©n bãn còng sÏ kh«ng ®−îc nhiÒu.<br /> Trong thùc tÕ th× ngay c¸c nhµ Thèng kª Trung Quèc còng thó nhËn r»ng do c«ng bè diÖn<br /> tÝch thÊp h¬n tnùc tÕ nªn n¨ng suÊt c«ng bè cao h¬n thùc tÕ (Theo Crook -1994) c