Hiện trạng nguồn giống thủy sản vùng rừng ngập mặn Cần Giờ - thành phố Hồ Chí Minh

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 4/2017<br /> <br /> THOÂNG BAÙO KHOA HOÏC<br /> <br /> HIỆN TRẠNG NGUỒN GIỐNG THỦY SẢN<br /> VÙNG RỪNG NGẬP MẶN CẦN GIỜ - THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH<br /> SEED RESOURCE OF MARINE ORGANISMS AT<br /> CAN GIO SEAWATERS – HO CHI MINH CITY<br /> Võ Văn Quang1, Trương Sĩ Hải Trình1, Huỳnh Minh Sang1<br /> Ngày nhận bài: 12/10/2017; Ngày phản biện thông qua: 8/12/2017; Ngày duyệt đăng: 29/12/2017<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Bài báo trình bày kết quả về nguồn lợi giống giáp xác và cá được khảo sát vào tháng 4/2016 và tháng<br /> 9/2016 trong các sông và kênh rạch ở vùng rừng ngập mặn Cần Giờ. Động vật giáp xác có 35 họ thuộc 3 bộ<br /> phân bố ở vùng Cần Giờ, trong đó dưới bộ Brachyura chiếm ưu thế với 13 họ (37,1%). Trứng cá có 6 họ thuộc 4<br /> bộ, cá bột xác định có 23 họ thuộc 9 bộ, ưu thế thuộc về họ cá Bống (Gobiidae), cá Đèn lồng (Blennidae), cá Sơn<br /> biển (Ambassisidae), cá Cơm (Stolephorus), cá Trích (Clupeidae). Mật độ nguồn giống giáp xác trung bình đạt<br /> 404 cá thể/100m3, trong đó mật độ trung bình chuyến khảo sát tháng 4 (664 cá thể/100m3) cao hơn so với chuyến<br /> khảo sát tháng 9/2016 (234 cá thể/100m3). Mật độ trứng cá trung bình là 136 trứng//100m3; trong tháng 4/2016<br /> mật độ cao hơn với 225 trứng/100m3 so với 48 trứng/100m3 vào tháng 9/2016. Mật độ cá bột trung bình là 156<br /> con/100m3. Tháng 9/2016 có mật độ 194 con/100m3 cao hơn tháng 4/2016 với 118 con/100m3.<br /> Từ khóa: nguồn giống, giáp xác, cá, Cần Giờ<br /> ABSTRACT<br /> This paper present the results on the seed resource of crustacean and fish from two survey (April, 2016<br /> and September, 2016) at Can Gio water. Crustacean comprised 35 families belonging to 3 orders in which,<br /> sub-orders Brachyura is dominant. Fish eggs comprised 6 families belonging to 4 orders, fish larvae comprised<br /> 23 families belonging to 9 orders, in which, domimating by Gobiidae, Blennidae, Ambassisidae, Engraulidae,<br /> Clupeidae. Crustacean seed density was 404 inds./100m3, which was higher in April (664 inds./100m3)<br /> comparing to September (234 inds./100m3). The average fish eggs density was 136 eggs/100m3 and higher<br /> in April (225 eggs/100m3) comparing to September (48 eggs/100m3). Fish larvae was 156 larvae/100m3. In<br /> September. fish larvae was 194 larvae/100m3 higher than 118 larvae/100m3 in April.<br /> Keywords: Seed resource, crustacean, fish, Can Gio<br /> I. MỞ ĐẦU<br /> Nguồn lợi hải sản ven bờ, cửa sông đóng<br /> vai trò quan trọng trong cộng đồng dân cư các<br /> quốc gia có biển. Tuy nhiên các hoạt động khai<br /> thác và nuôi trồng thủy sản đã gây nên sự suy<br /> thoái các rạn san hô, rừng ngập mặn và thảm<br /> cỏ biển vốn được xem là bãi ương dưỡng của<br /> 1<br /> <br /> các loài thủy sinh vật [4, 13]. Vùng ven biển<br /> với các hệ sinh thái cửa sông, rừng ngập mặn,<br /> rạn san hô và bãi cỏ biển là bãi đẻ, nơi ương<br /> dưỡng quan trọng cho nhiều loài cá, tôm, cua<br /> và là các thủy vực đa dạng, phong phú các<br /> loài sinh vật phù du-nguồn thức ăn quan trọng<br /> trong lưới dinh dưỡng [9]. Ở nước ta việc<br /> <br /> Viện Hải dương học - Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam (VAST)<br /> <br /> 80 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> điều tra về nguồn giống trứng cá và cá bột và<br /> giáp xác phù du ở nhiều vùng biển khác nhau<br /> với mục đích xác định bãi đẻ, ương dưỡng phục<br /> vụ cho việc phát triển bền vững nghề thủy sản;<br /> trong đó bảo vệ và duy trì các bãi giống thủy sản<br /> có vai trò rất quan trọng [2]. Trong những năm<br /> qua khai thác thủy sản vùng ven bờ tác động<br /> mạnh đến nguồn lợi, làm suy giảm về trữ lượng<br /> và đa dạng sinh học, đặc biệt là vùng Biển Đông<br /> [5]. Sự suy thoái các hệ sinh thái, đặt biệt là các<br /> nơi cư trú “habitat”, bãi đẻ và ương dưỡng con<br /> non cũng dẫn đến sự giảm sút nguồn lợi ven<br /> bờ. Việc nghiên cứu đánh giá về hiện trạng con<br /> giống như thành phần loài, mật độ, phân bố<br /> mùa vụ xuất hiện trong các khu vực khác nhau<br /> sẽ có được bức tranh chung về nguồn giống<br /> của vùng, là cơ sở xây dựng phương án bảo<br /> vệ nguồn giống thủy sản tự nhiên. Bài báo này<br /> trình bày hiện trạng nguồn trứng cá và cá bột ở<br /> vùng rừng ngập mặn huyện Cần Giờ - Thành<br /> phố Hồ Chí Minh, làm cơ sở cho các giải pháp<br /> bảo vệ nguồn lợi thủy sản.<br /> <br /> Số 4/2017<br /> II. TÀI LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Thu mẫu trứng cá và cá bột vào tháng<br /> 4/2016 và tháng 9/2016 các khu vực khác nhau<br /> trong các sông và kênh rạch của Cần Giờ theo<br /> sơ đồ thu mẫu (Hình 1). Mẫu trứng cá - cá bột<br /> thu bằng lưới tầng mặt, mẫu nguồn giống Giáp<br /> xác được thu thập bằng loại lưới hình chóp.<br /> Mẫu được bảo quản trong dung dịch formalin<br /> (trong nước biển) với nồng độ 4-6% và được<br /> đưa về phòng thí nghiệm Viện Hải dương học.<br /> Mẫu được nhặt riêng trứng cá và cá bột ra<br /> khỏi sinh vật phù du và được định loại đến bậc<br /> taxon thấp nhất dựa vào các tài liệu của Delsman<br /> (1929)[6], Matsui (1970)[14], Okiyama (1988)<br /> [17], Leis và Rennis (1983)[11], Leis và Trnski<br /> (1989)[12], Moser (1996)[15], Leis và CarsonEwart (2004)[10], Võ Văn Quang và cs (2010)<br /> [3]. Sắp xếp bộ và họ cá theo Nelson (2006)[16],<br /> giống và loài theo Eschmeyer (1998)[8]. Xác định<br /> các nhóm nguồn giống chủ yếu theo tài liệu của<br /> Đặng Ngọc Thanh và cs., (1980)[1], Donald L.<br /> Lovett, (1981)[7] và Boltovskoy, (1999)[4].<br /> <br /> Hình 1: Sơ đồ trạm thu mẫu nguồn giống ở khu ngập mặn Cần Giờ<br /> <br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 81<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 4/2017<br /> <br /> III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN<br /> <br /> động vật giáp xác. Trong đó dưới bộ Brachyura<br /> <br /> 1. Nguồn giống giáp xác<br /> 1.1. Thành phần nguồn giống giáp xác<br /> Trong 2 chuyến khảo sát tháng 4 và 9/2016<br /> đã ghi nhận được 35 họ thuộc 3 bộ và bộ phụ<br /> <br /> chiếm ưu thế với 13 họ (37,1%) tiếp là bộ phụ<br /> Caridea với 10 họ (28,6%). Số lượng họ chuyến<br /> khảo sát tháng 4-2016 (31 họ) cao hơn so với<br /> chuyến khảo sát tháng 9-2016 (27 họ) (Bảng 1).<br /> <br /> Bảng 1. Số lượng họ các nhóm giáp xác.<br /> Bậc phân loại<br /> <br /> Số lượng<br /> họ<br /> <br /> %<br /> <br /> 4-2016<br /> <br /> 9-2016<br /> <br /> Bộ Euphausiacea<br /> <br /> 1<br /> <br /> 2,9<br /> <br /> 1<br /> <br /> Bộ Mysida<br /> <br /> 1<br /> <br /> 2,9<br /> <br /> 1<br /> <br /> 1<br /> <br /> Bộ Stomatopoda<br /> <br /> 2<br /> <br /> 5,7<br /> <br /> 1<br /> <br /> 2<br /> <br /> Phân Bộ Anomura<br /> <br /> 2<br /> <br /> 5,7<br /> <br /> 2<br /> <br /> 2<br /> <br /> Phân Bộ Gebiidea<br /> <br /> 2<br /> <br /> 5,7<br /> <br /> 2<br /> <br /> Phân Bộ Brachyura<br /> <br /> 4<br /> <br /> 37,1<br /> <br /> 12<br /> <br /> Phân Bộ Palinuroidea<br /> <br /> 1<br /> <br /> 2,9<br /> <br /> 1<br /> <br /> Phân Bộ Penaeoidea<br /> <br /> 3<br /> <br /> 8,6<br /> <br /> 3<br /> <br /> 3<br /> <br /> 10<br /> <br /> 28,6<br /> <br /> 8<br /> <br /> 7<br /> <br /> 31<br /> <br /> 27<br /> <br /> Bộ Decapoda<br /> <br /> Phân Bộ Caridea<br /> <br /> 35<br /> Tại khu vực khảo sát, số lượng họ giáp<br /> xác chuyến khảo sát tháng 4-2016 tại các trạm<br /> có xu hướng cao hơn so với chuyến khảo sát<br /> 9-2016 (t-test, p = 0,0042). Số lượng họ giáp<br /> xác thấp ở các trạm 1, 2, 3 và 4 ở cả 2 chuyến<br /> khảo sát. Đa dạng số lượng họ nguồn giống<br /> thể hiện ở Hình 2.<br /> 1.2. Mật độ nguồn giống giáp xác<br /> Mật độ cá thể giáp xác trung bình đạt 404<br /> ± 681 cá thể/100m3, trong đó mật độ trung<br /> bình chuyến khảo sát tháng 4 (664 ± 890<br /> <br /> Hình 2. Biến động số lượng họ nguồn giống<br /> giáp xác trong 2 chuyến khảo sát<br /> <br /> 82 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> <br /> 12<br /> <br /> cá thể/100m3) cao hơn so với chuyến khảo sát<br /> tháng 9-2016 (234 ± 223 cá thể/100m3) (Hình<br /> 3). Phân bộ Cua (Brachyura) có mật độ cá thể<br /> chiếm ưu thế trong tổng mật độ cá thể nguồn<br /> giống giáp xác ở cả 2 chuyến khảo sát tháng<br /> 4 (66,5%) và tháng 9 (61,6%) (Hình 4). Phân<br /> thứ bộ Tôm có mật độ cá thể trung bình không<br /> khác nhau nhiều giữa 2 đợt khảo sát tháng 4<br /> (60 ± 79 cá thể/100m3) và tháng 9 (66 ± 85 cá<br /> thể/m3) (Hình 5) .<br /> <br /> Hình 3. Biến động mật độ cá thể nguồn giống<br /> giáp xác trong khu vực nghiên cứu<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 4/2017<br /> <br /> Hình 4. Biến động mật độ cá thể nguồn giống phân thứ<br /> bộ Cua (Brachyura)<br /> trong khu vực nghiên cứu<br /> <br /> Hình 5. Biến động mật độ cá thể nguồn<br /> giống phân thứ bộ Tôm (Caridea)<br /> <br /> 2. Nguồn giống trứng cá và cá bột<br /> 2.1. Thành phần trứng cá và cá bột<br /> Đã xác định được trứng cá của 6 họ thuộc 4 bộ, thành phần thuộc các nhóm các nổi và cá đáy<br /> ven bờ, ưu thế là học cá Trỏng (Engraulidae), cá Trích (Clupeidae).<br /> Bảng 2. Số lượng và tỉ lệ % của trứng cá<br /> Tháng 4/2016<br /> <br /> Tháng 9/2016<br /> <br /> Số<br /> lượng<br /> <br /> %<br /> <br /> Số<br /> lượng<br /> <br /> %<br /> <br /> Bộ cá Chình Anguiliformes<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,01<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,05<br /> <br /> Họ cá Chình rắn Ophichthyidae<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,01<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> Họ cá Trích Clupeidae<br /> <br /> 202<br /> <br /> 2,92<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> Giống cá Trích Sardinella sp.<br /> <br /> 196<br /> <br /> 2,83<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> Họ cá Trỏng Engraulidae<br /> <br /> 1452<br /> <br /> 21,11<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> Giống cá Cơm Stolephorus spp.<br /> <br /> 1449<br /> <br /> 21,07<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,01<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> Họ cá Bơn cát Cynoglossidae<br /> <br /> 182<br /> <br /> 2,63<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> Chưa xác định<br /> <br /> 5070<br /> <br /> 73,21<br /> <br /> 1837<br /> <br /> 99,95<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> 6925<br /> <br /> 100<br /> <br /> 1838<br /> <br /> 100<br /> <br /> Họ cá Đối Mugilidae<br /> <br /> Cá bột có 23 họ được xác định, thuộc<br /> 9 bộ; ưu thế thuộc về họ cá Bống trắng<br /> (Gobiidae), cá Mào gà (Blennidae), cá Sơn biển<br /> <br /> (Ambassisidae), cá Cơm (Engraulidae), cá Trích<br /> (Clupeidae)… Trong đó cá bột thuộc học cá<br /> bống trắng (Gobiidae) chiếm đến 83% (Bảng 3).<br /> <br /> Bảng 3. Số lượng và tỉ lệ % của cá bột thu được theo tháng<br /> STT<br /> <br /> I<br /> 1<br /> II<br /> 2<br /> <br /> Tên cá<br /> <br /> Bộ cá Cháo biển Elopiformes<br /> Họ cá Cháo biển Elopidae<br /> Cá Cháo biển Elops saurus<br /> Bộ cá Trích Clupeiformes<br /> Họ cá Trổng Engraulidae<br /> <br /> Tháng 4/2016<br /> Số lượng<br /> %<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> Tháng 9/2016<br /> Số lượng<br /> %<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,01<br /> <br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 83<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> Cá Cơm Thái Stolephorus dubiosus<br /> Giống cá Cơm Stolephorus sp.<br /> Giống cá Lành canh Coilia sp.<br /> Giống cá lẹp Septipinna sp.<br /> 3 Họ cá Trích Clupeidae*<br /> Giống cá Trích Sardinella sp.<br /> Giống cá Cơm sông Corica sp.<br /> III Bộ cá Nheo Siluriformes<br /> 4 Họ cá Ngát Plotosidae<br /> IV Bộ cá Đối Mugiliformes<br /> 5 Họ cá Đối Mugilidae<br /> Giống cá Đối Mugil sp.<br /> V Bộ cá Gai Gasterosteiformes<br /> 6 Họ cá Chìa vôi Syngnathidae*<br /> Giống cá Chìa vôi Doryichthys spp.<br /> Cá Ngựa sấu Hippichthys heptagonus<br /> Cá Chìa vôi chấm xanh Hippichthys penicillus<br /> Giống cá Chìa vôi Hippichthys spp.<br /> VI Bộ cá Mù làn Scorpaeniformes<br /> 7 Họ cá Mù làn Scorpaenidae<br /> VII Bộ cá Vược Perciformes<br /> 8 Họ cá Sơn biển Ambassidae<br /> Giống cá Sơn biển Ambassis sp.<br /> 9 Họ cá mú Serranidae<br /> 10 Họ cá Sơn Apogonidae<br /> 11 Họ cá Đục Sillaginidae<br /> 12 Họ cá Khế Carangidae<br /> 13 Họ cá Liệt Leiognathidae<br /> 14 Họ cá Nhụ Polynemidae<br /> Giống cá Nhụ Polynemus sp.<br /> 15 Họ cá Đù Sciaenidae<br /> 16 Họ cá Hiên Drepaneidae<br /> Giống cá Hiên Drepane sp.<br /> 17 Họ cá Mào gà Blennidae<br /> 18 Họ cá Đàn lia Callionymidae<br /> 19 Họ cá Bống trắng Gobiidae*<br /> Giống cá Bống Acentrogobius spp.<br /> 20 Họ cá Nầu Scatophagidae<br /> Cá Nầu Scatophagus argus<br /> VIII Bộ cá Bơn Pleuronectiformes<br /> 21 Họ cá Bơn vỉ Bothidae<br /> 22 Họ cá Bơn cát Cynoglossidae<br /> IX Bộ cá Nóc Tetraodontiformes<br /> 23 Họ cá Nóc Tetraodontidae<br /> Giống cá Nóc vàng Lagocephalus sp.<br /> Chưa xác định<br /> Tổng<br /> Ghi chú: * chỉ xác định đến họ<br /> <br /> 84 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> <br /> Số 4/2017<br /> 35<br /> 66<br /> 1<br /> 12<br /> 6<br /> 4<br /> <br /> 0,92<br /> 1,73<br /> 0,03<br /> 0,31<br /> 0,16<br /> 0,10<br /> <br /> 1066<br /> 4<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,01<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> 2<br /> <br /> 0,03<br /> <br /> 1<br /> 12<br /> 1<br /> 1<br /> 17<br /> <br /> 0,03<br /> 0,31<br /> 0,03<br /> 0,03<br /> 0,44<br /> <br /> 30<br /> -<br /> <br /> 0,42<br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,01<br /> <br /> 120<br /> 1<br /> 2<br /> 9<br /> 2<br /> 21<br /> <br /> 3,14<br /> 0,03<br /> 0,05<br /> 0,24<br /> 0,05<br /> 0,55<br /> <br /> 52<br /> 1<br /> 18<br /> 1<br /> 118<br /> 7<br /> 105<br /> <br /> 0,73<br /> 0,01<br /> 0,25<br /> 0,01<br /> 1,66<br /> 0,10<br /> 1,48<br /> <br /> 1<br /> 250<br /> 1<br /> 2915<br /> 253<br /> <br /> 0,03<br /> 6,54<br /> 0,03<br /> 76,27<br /> 6,62<br /> <br /> 5<br /> 22<br /> 5261<br /> -<br /> <br /> 0,07<br /> 0,31<br /> 74,12<br /> -<br /> <br /> 3<br /> <br /> 0,08<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> 2<br /> 33<br /> <br /> 0,03<br /> 0,46<br /> <br /> 1<br /> 87<br /> 3822<br /> <br /> 0,03<br /> 2,28<br /> 100<br /> <br /> 27<br /> 7098<br /> <br /> 0,38<br /> 100<br /> <br /> 341<br /> <br /> 15,02<br /> 0,06<br /> 4,80<br /> -<br /> <br />