Hiện trạng và đề xuất cải tiến kỹ thuật, quản lý ở đối tượng Ngao (Meretrix Spp) nuôi thương phẩm tại Hải Phòng

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 3/2013<br /> <br /> KEÁT QUAÛ NGHIEÂN CÖÙU ÑAØO TAÏO SAU ÑAÏI HOÏC<br /> <br /> HIỆN TRẠNG VÀ ĐỀ XUẤT CẢI TIẾN KỸ THUẬT, QUẢN LÝ Ở<br /> ĐỐI TƯỢNG NGAO (MERETRIX SPP) NUÔI THƯƠNG PHẨM TẠI HẢI PHÒNG<br /> STATUS AND PROPOSAL IMPROVED TECHNIQUES AND MANAGEMENT<br /> FOR COMMERCIAL CLAM FARMING IN HAI PHONG<br /> Nguyễn Hữu Uông1, Đỗ Thị Hòa2<br /> Ngày nhận bài: 26/11/2012; Ngày phản biện thông qua: 28/02/2013; Ngày duyệt đăng: 10/9/2013<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Nuôi trồng thủy sản (NTTS) là một nghề truyền thống của nhân dân Hải Phòng đã và đang phát triển mạnh ở cả ba<br /> vùng nước ngọt, lợ, mặn. Định hướng của ngành thủy sản Hải Phòng đến năm 2020 là xác định nuôi trồng thủy sản là lĩnh<br /> vực có nhiều lợi thế phát triển, trong đó ưu tiên phát triển nuôi hải sản nước mặn khu vực ven đảo Cát Bà, Long Châu, Bạch<br /> Long Vỹ... Quan tâm phát triển nuôi động vật thân mềm ven biển (ngao, vẹm, tu hài...), với diện tích 1.500 - 2.000ha, đặc<br /> biệt triển nghề nuôi ngao. Hiện nay nghề nuôi ngao tại Hải Phòng vẫn mang tính tự phát, có nhiều rủi ro, không ít hộ nuôi<br /> ngao đã bị thất thu do xuất hiện bệnh, làm chết hàng loạt ngao nuôi. Xuất phát từ thực tiễn trên, tôi thực hiện nghiên cứu<br /> “Hiện trạng và đề xuất cải tiến kỹ thuật, quản lý ở đối tượng ngao nuôi thương phẩm (Meretrix spp) nuôi tại Hải Phòng”.<br /> Đề tài sử dung bộ số liệu điều tra qua thống kê 5 năm (2005 - 2010) và điều tra ngẫu nhiên thông qua bộ câu hỏi kết hợp<br /> với thu mẫu ngao nuôi, đánh giá trực tiếp tại hiện trường.<br /> Kết quả nghiên cứu cho thấy, hiện trạng nghề nuôi ngao tại Hải Phòng mới phát triển một hai năm gần đây. Bãi nuôi<br /> ngao nuôi thường có diện tích nhỏ hơn 5ha/bãi, nuôi ở vùng trung hoặc hạ triều, có chất đáy chủ yếu là cát bùn. Kích cỡ<br /> ngao giống các hộ thả nuôi chủ yếu thuộc nhóm từ 500 đến dưới 800 con/kg (chiếm tỷ lệ 40,62%), tiếp theo là cỡ từ 800<br /> đến 1.200 con/kg (chiếm tỷ lệ 28,12%) và cỡ từ 400 đến dưới 500 con/kg (chiếm tỷ lệ 25%). Với tổng diện tích nuôi của<br /> Hải Phòng có xu thế giảm dần từ 345 ha nuôi vào năm 2005, đến năm 2010 diện tích này chỉ còn 234 ha. Tuy nhiên, tổng<br /> sản lượng thu được vào năm 2010 lại tăng rất cao, đạt 1.950 tấn so với 141 tấn năm 2005, sản lượng đã tăng 13,8 lần.<br /> Từ khóa: nuôi trồng thủy sản, cải tiến kỹ thuật, nuôi ngao, Hải Phòng<br /> <br /> ABSTRACT<br /> Aquaculture was considered one of traditional job in Hai Phong city, now has been developing rapidly in fresh,<br /> brackish and salt waters. Master plan in fishery approved by Hai Phong committee from now to 2020, aquaculture will be<br /> priority field for development, especially in coastal areas around islands such as Cat Ba, Long Chau, Bach Long Vy. Of<br /> which, bivalve culture (clams, mussel, otter clam...) is considered as the main commercial species. As the plan, the cultured<br /> area for is estimated about 1.500 - 2.000ha with emphasis on clam culture. Clams is currently culturing spontaneously.<br /> Therefore it has been faced to high risks. So many households lost their property due to mass death causing by environmental<br /> and disease problems. Base on above problem, I studied the project “Status and proposal for technique improvements and<br /> management for commercial clam culture in Hai Phong”. The study using statistical data collected in 5 yeas and random<br /> survey method by questionnaire, random samples of cultured clams in the field also were collected.<br /> The results show that clam culture is recently developing in Hai Phong. Cultured area is usually smaller than<br /> 5 ha/farm in the low or intertidal areas where having sand and sandy mud bottom. Clam sizes for rearing mainly from<br /> 500-800 individuals/kg (40,62%) following by 800-1.200 individuals/kg (28,12%) and 400-500 individuals/kg (25%). Total<br /> culture area has a tendency of decreasing from 345 ha in 2005 to 234 ha in 2010. However, total production in 2010 was<br /> 1.950 tons, 13,8 times higher in comparison to the year 2005 (141 tons).<br /> Keywords: aquaculture, improving techniques, clam culture, Hai Phong<br /> 1<br /> 2<br /> <br /> Nguyễn Hữu Uông: Cao học Nuôi trồng thủy sản 2009 - Trường Đại học Nha Trang<br /> PGS.TS. Đỗ Thị Hòa: Viện Nuôi trồng thủy sản - Trường Đại học Nha Trang<br /> <br /> 84 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Ở Việt Nam, nghề nuôi ngao bắt đầu có từ<br /> những năm 90 của thế kỷ XX. Có nhiều loài thuộc<br /> giống ngao Meretrix đã được nuôi phổ biến ở Việt<br /> Nam, bao gồm các loài ngao dầu Meretrix meretrix,<br /> ngao Bến Tre Meretrix lyrata, ngao vân Meretrix<br /> lusoria... Tại Hải Phòng, nuôi động vật thân mềm đã<br /> phát triển từ cuối năm 2000 với đối tượng nuôi chính<br /> là ngao. Vùng nuôi chủ yếu tập trung tại các quận,<br /> huyện như Cát Hải, Đồ Sơn, Tiên Lãng, Dương<br /> Kinh và Kiến Thụy với tổng diện tích có thể nuôi là<br /> 2.185ha đã mang lại lợi nhuận cho nhiều nông dân<br /> vùng ven biển. Tuy nhiên, đây là nghề sản xuất có<br /> nhiều rủi ro, không ít hộ nuôi ngao đã bị thất thu do<br /> dịch bệnh, làm ngao nuôi chết hàng loạt.<br /> Xuất phát từ thực tiễn trên, việc nghiên cứu<br /> về hiện trạng kỹ thuật nuôi ngao ở Hải Phòng là<br /> hết sức cần thiết và cấp bách. Chúng tôi thực<br /> hiện nghiên cứu “Hiện trạng và đề xuất cải tiến kỹ<br /> thuật, quản lý ở đối tượng ngao nuôi thương phẩm<br /> (Meretrix spp) nuôi tại Hải Phòng”, nhằm làm đầy đủ<br /> thêm các nghiên cứu về cải tiến kỹ thuật nuôi, bệnh<br /> và tác hại của bệnh đối với đối tượng ngao nuôi làm<br /> cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo. Bên cạnh đó<br /> kết quả của đề tài sẽ góp phần nâng cao hiệu quả<br /> kinh tế của nghề nuôi ngao tại Hải Phòng.<br /> II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tượng nghiên cứu<br /> Nghiên cứu về hiện trạng kỹ thuật ở đối tượng<br /> ngao nuôi thương phẩm tại Hải Phòng.<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu<br /> 2.1. Điều tra các số liệu thứ cấp<br /> Điều tra thu thập tài liệu, số liệu thống kê nhiều<br /> năm của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn<br /> Hải Phòng, Cục Thống kê thành phố Hải Phòng,<br /> Trung tâm khuyến ngư, với các thông tin: vùng nuôi<br /> ngao, diện tích, năng suất, sản lượng ngao từ năm<br /> 2005 đến 2010, số hộ nuôi và phân bố của các hộ<br /> nuôi trên địa bàn thành phố Hải Phòng.<br /> 2.2. Điều tra các số liệu sơ cấp<br /> 2.2.1 Xây dựng bộ câu hỏi (lập phiếu điều tra)<br /> Phỏng vấn những người trực tiếp và gián tiếp<br /> thu thập thông tin tập trung vào vấn đề chính: Diện<br /> tích bãi triều nuôi, chất đáy và công tác chuẩn bị cho<br /> một vụ nuôi; Mùa vụ, đối tượng ngao nuôi; Cỡ ngao<br /> giống và mật độ thả nuôi, công tác quản lý; Các dấu<br /> hiệu chính bất thường ở ngao nuôi tại địa phương;<br /> Mùa vụ, tác hại của bệnh gây chết ngao nuôi và sản<br /> lượng nuôi (nếu có).<br /> <br /> Số 3/2013<br /> 2.2.2 Phương pháp điều tra khảo sát hiện trạng<br /> Phương pháp lựa chọn hộ điều tra ngẫu nhiên<br /> thông qua bộ câu hỏi kết hợp với thu mẫu ngao<br /> nuôi, đánh giá trực tiếp tại hiện trường (quan sát,<br /> ghi chép, đo đếm thông số kỹ thuật) đại diện cho<br /> toàn vùng điều tra.<br /> 2.3. Xử lý số liệu<br /> Dùng phần mềm Excel để xử lý số liệu và xác<br /> định các mối quan hệ giữa cỡ giống thả, mật độ<br /> thả với năng suất, sản lượng ngao trên một đơn vị<br /> diện tích nuôi, bệnh với môi trường, bệnh và kỹ<br /> thuật nuôi.<br /> III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN<br /> 1. Diện tích, năng suất và sản lượng ngao nuôi<br /> ở Hải Phòng<br /> Bảng 1. Kết quả nuôi ngao ở bãi triều<br /> Hải Phòng từ năm 2005 - 2009<br /> Năm<br /> <br /> Diện tích nuôi<br /> ngao (ha)<br /> <br /> Sản lượng ngao Năng suất trung<br /> (tấn)<br /> bình (tấn/ha)<br /> <br /> 2005<br /> <br /> 345<br /> <br /> 141<br /> <br /> 0,41<br /> <br /> 2006<br /> <br /> 160<br /> <br /> 160<br /> <br /> 1,00<br /> <br /> 2007<br /> <br /> 277<br /> <br /> 1.650<br /> <br /> 5,96<br /> <br /> 2008<br /> <br /> 297<br /> <br /> 1.705<br /> <br /> 5,74<br /> <br /> 2009<br /> <br /> 235<br /> <br /> 1.934<br /> <br /> 8,23<br /> <br /> 2010<br /> <br /> 234<br /> <br /> 1.950<br /> <br /> 8,33<br /> <br /> (Nguồn: từ Cục thống kê Hải Phòng)<br /> <br /> Trong năm năm gần đây (2005 - 2010), diện<br /> tích nuôi ngao có xu thế giảm dần, từ 345ha nuôi<br /> vào năm 2005, đến năm 2010 diện tích này chỉ còn<br /> 234ha. Tuy nhiên, tổng sản lượng thu được vào<br /> năm 2010 lại tăng rất cao, đạt 1.950 tấn so với 141<br /> tấn năm 2005, sản lượng đã tăng 13,8 lần. Năng<br /> suất trung bình năm 2010 đạt 8,33 tấn/ha/năm.<br /> 2. Hiện trạng kỹ thuật nghề nuôi ngao thương<br /> phẩm tại Hải Phòng năm 2010<br /> 2.1. Kỹ thuật chọn địa điểm nuôi ngao<br /> Kết quả tổng hợp từ phiếu điều tra cho thấy, địa<br /> điểm nuôi ngao thường ở khu vực trung triều hoặc<br /> hạ triều nơi có ngao tự nhiên phân bố (do khai thác<br /> thấy xuất hiện ngao), kết hợp với một trong số các<br /> chỉ tiêu chất đáy thường là cát pha bùn hoặc bùn<br /> pha cát để chọn địa điểm quây bãi nuôi ngao.<br /> 2.2. Diện tích bãi nuôi ngao<br /> Kết quả tổng hợp từ phiếu điều tra cho thấy, có<br /> tới 50% (32/64 hộ) số hộ nuôi ngao có diện tích nuôi<br /> nhỏ (dưới 1 ha), có 40,62% (tương ứng với 26/64<br /> hộ) số hộ có diện tích nuôi ngao (từ 1 - 3ha), chỉ có<br /> 9,38% số hộ có diện tích nuôi ngao lớn hơn 3ha.<br /> <br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 85<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 3/2013<br /> giống ngao được mua chủ yếu từ người làm dịch<br /> vụ giống (chiếm 82,8% số hộ được điều tra), nguồn<br /> giống từ dịch vụ giống chủ yếu là nhập về từ các<br /> cơ sở sản xuất giống tại Kiên Giang, Tiền Giang,<br /> Cà Mau hoặc Trung Quốc. Số hộ mua giống từ các<br /> cơ sở sản xuất giống tại Nam Định, Thái Bình chỉ<br /> chiếm 6,3%, còn lại là thu vớt giống tự nhiên (chiếm<br /> 10,9%). Hải Phòng hiện chưa có nhiều trại sản xuất<br /> ngao giống do nghề nuôi ngao tại Hải Phòng mới<br /> phát triển một hai năm gần đây, diện tích nuôi chưa<br /> nhiều. Kích cỡ ngao giống từ các hộ thả chủ yếu<br /> thuộc nhóm từ 500 đến nhỏ hơn 800 con/kg (chiếm<br /> 40,62%), tiếp theo là nhóm từ 800 đến 1.200 con/kg<br /> (chiếm 28,12%), nhóm từ 400 đến nhỏ hơn 500 con/kg<br /> (chiếm 25%) và kích cỡ trên 1.200con/kg chỉ có<br /> 6,3% số hộ điều tra. Trong đó, 100% hộ nuôi thả<br /> con giống đều không qua kiểm dịch.<br /> 2.6. Mật độ ngao và kỹ thuật thả nuôi tại Hải Phòng<br /> <br /> 2.3. Kỹ thuật chuẩn bị cho một vụ nuôi<br /> Trước khi thả giống, 100% hộ nuôi ngao ở Hải<br /> Phòng đã thực hiện các bước kỹ thuật như sau:<br /> dùng phương pháp thủ công để dọn bãi, loại bỏ<br /> rong, gạch đá và các động vật thủy sản khác như:<br /> cua, ghẹ, ốc hương... Sau đó cày bừa cho xốp nền<br /> đáy và san lại bãi nuôi cho phẳng.<br /> 2.4. Thời gian thả giống nuôi<br /> Qua điều tra đã nhận thấy, người nuôi ngao ở Hải<br /> Phòng tập trung thả ngao giống vào 2 thời điểm trong<br /> năm là tháng 4 đến tháng 5 và tháng 10 đến tháng<br /> 11. Tuy nhiên, tần số gặp số hộ thả giống vào tháng<br /> 10 - 11 chiếm tới 69,94% (39/64 hộ), trong khi đó chỉ<br /> có 39,06% (25/64 hộ) thả giống vào tháng 4 - 5.<br /> 2.5. Nguồn, cỡ và chất lượng giống ngao thả<br /> Kết quả nghiên cứu thực tế 64/85 hộ nuôi ngao,<br /> chiếm 75,3% tổng số hộ nuôi đã được phỏng vấn<br /> về nguồn giống và cỡ giống ngao thả cho biết,<br /> <br /> Bảng 2. Mật độ thả giống trong nuôi ngao thương phẩm ở Hải Phòng<br /> Mật độ thả ngao giống (kg giống/ 1.000m2)<br /> Loại cỡ giống<br /> (con/kg)<br /> <br /> < 100<br /> <br /> Từ 100-