Khảo nghiệm một số giống lúa chất lượng cao trong vụ Ðông Xuân ở Quảng Trị

TẠP CHÍ KHOA HỌC, ðại học Huế, Số 64, 2011<br /> <br /> KHẢO NGHIỆM MỘT SỐ GIỐNG LÚA CHẤT LƯỢNG CAO<br /> TRONG VỤ ðỒNG XUÂN Ở QUẢNG TRỊ<br /> Nguyễn Viết Tuân<br /> Trường ðại học Nông Lâm, ðại học Huế<br /> Lê Thị Thúy Kiều<br /> UBND Huyện Vĩnh Linh tỉnh Quảng Trị<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Ở Quảng Trị diện tích trồng lúa ñạt 46.356,5 ha năm 2007, trong ñó diện tích lúa chất<br /> lượng cao 6.000 ha, tỉnh phấn ñấu ñạt 9.000 ha vào năm 2010. Tuy nhiên, bộ giống lúa chất<br /> lượng cao chưa ñáp ứng ñược nhu cầu ñặt ra. Tập ñoàn giống mới gồm: Bo-T1, PC10, P11, TL<br /> – 6, N46, N50, BM216, Hương Cốm, TB – 5 có nguồn gốc khác nhau ñược ñưa vào khảo<br /> nghiệm và giống HT1 dùng làm ñối chứng ñể tìm ra giống chất lượng, năng suất cao, thích hợp<br /> với ñiều kiện sinh thái của Quảng Trị. Kết quả theo dõi, ñánh giá các chỉ tiêu sinh trưởng, phát<br /> triển, các yếu tố cấu thành năng suất, năng suất thực thu và ñặc biệt các chỉ tiêu về chất lượng<br /> thương phẩm của gạo ñã xác ñịnh ñược 5 giống có chất lượng, năng suất cao theo thứ tự ưu<br /> tiên gồm: Hương Cốm, TB-5, PC10, Bo-T1 và TL-6 thích ứng với vụ ðông Xuân ở Quảng Trị.<br /> Từ khóa: Chất lượng cao, giống lúa, năng suất cao, Quảng Trị, vụ ðông Xuân.<br /> <br /> I. ðặt vấn ñề<br /> Quảng Trị là một trong sáu tỉnh của vùng Bắc Trung bộ, cây lúa là cây trồng<br /> chính và là nguồn thu nhập của hơn 75% dân số trong tỉnh. Diện tích trồng lúa năm<br /> 2007 là 46.356,5 ha, năng suất bình quân 46,4 tạ/ha, thấp hơn mức trung bình của cả<br /> nước (48,9 tạ/ha) và thấp hơn nhiều so với năng suất của các tỉnh ñồng bằng sông Hồng<br /> (56,1 tạ/ha). Quảng Trị ñã sản xuất ñược 6.000 ha lúa chất lượng cao, phần lớn diện tích<br /> vẫn trồng lúa thường, chất lượng và hiệu quả thấp. Mục tiêu của tỉnh ñến 2010 là ñưa<br /> diện tích sản xuất lúa chất luợng cao lên 9.000 ha nhằm ñáp ứng nhu cầu ngày càng cao<br /> của người tiêu dùng, ñồng thời nâng cao giá trị trên một ñơn vị diện tích, nâng cao khả<br /> năng cạnh tranh và tăng thêm thu nhập cho nông dân. Tuy nhiên, bộ giống hiện tại<br /> không ñáp ứng ñược nhu cầu ñặt ra. Vấn ñề là làm thế nào ñể có bộ giống lúa mới năng<br /> suất cao, chất lượng tốt, phù hợp với ñiều kiện sinh thái của Quảng Trị. ðể góp phần<br /> giải quyết vấn ñề ñó, chúng tôi tiến hành thực hiện nghiên cứu ñề tài "Khảo nghiệm một<br /> số giống lúa chất lượng cao trong vụ ðông Xuân ở Quảng Trị".<br /> <br /> 201<br /> <br /> 2. Vật liệu và phuơng pháp nghiên cứu<br /> - Vật liệu nghiên cứu: gồm 10 giống có nguồn gốc lai tạo khác nhau: Bo-T1 từ<br /> Trung tâm nghiên cứu ñất và phân bón Trung Du; PC10, P11 và TL – 6 từ Viện cây<br /> lương thực Việt Nam; N46, N50 từ Trường ðHNN I - Hà Nội; Giống BM216, Hương<br /> Cốm từ Viện KHKTNN Việt Nam; giống TB – 5 từ Viện Di truyền Nông nghiệp và<br /> giống HT1 làm ñối chứng (ñ/c) là giống lúa thuần nhập nội từ Trung Quốc và ñược<br /> công nhận giống Quốc gia năm 2004.<br /> - Bố trí thí nghiệm: Thí nghiệm ñược bố trí theo khối hoàn toàn ngẫu nhiên, 3<br /> lần nhắc lại, có bố trí ô phụ với 10 giống, mỗi giống là một công thức ñược ñánh số từ I<br /> ñến X. Áp dụng theo hướng dẫn quy phạm khảo nghiệm của Bộ NN & PTNT, thời gian<br /> nghiên cứu vụ ðông Xuân năm 2007-2008 tại trại giống Quảng Trị.<br /> 3. Kết quả và thảo luận<br /> 3.1. Các chỉ tiêu sinh trưởng của các giống<br /> - Nhánh hữu hiệu: Là một chỉ tiêu quan trọng quyết ñịnh ñến năng suất của<br /> giống, giống TB-5 số nhánh hữu hiệu cao nhất (8,23 nhánh), tiếp ñến là Bo-T1 (6,33<br /> nhánh). Hầu hết các giống còn lại có số nhánh hữu hiệu trung bình, tương ñương với<br /> giống ñối chứng HT1(5,40 nhánh). BM216 (4,30 nhánh), N50 (4,47 nhánh) là giống có<br /> số nhánh hữu hiệu thấp nhưng tỷ lệ lại cao (92,04 và 95,23%). ðiều này cho thấy các<br /> giống này có tổng số nhánh ñẻ thấp (Bảng 1).<br /> Bảng 1. Một số chỉ tiêu về sinh trưởng, phát triển của giống<br /> <br /> Số nhánh<br /> hữu hiệu<br /> (nhánh)<br /> <br /> Tỉ lệ<br /> nhánh<br /> hữu hiệu<br /> (%)<br /> <br /> Chiều cao<br /> cây cuối<br /> cùng (cm)<br /> <br /> Chiều dài<br /> bông<br /> (cm)<br /> <br /> Tổng thời<br /> gian sinh<br /> trưởng<br /> (ngày)<br /> <br /> Bo-T1<br /> <br /> 6,33a<br /> <br /> 88,26<br /> <br /> 100,0ab<br /> <br /> 25,2b<br /> <br /> 144<br /> <br /> PC10<br /> <br /> 4,60a<br /> <br /> 93,71<br /> <br /> 100,6ab<br /> <br /> 25,7b<br /> <br /> 136<br /> <br /> 94,70<br /> <br /> 103,1<br /> <br /> b<br /> <br /> 24,8<br /> <br /> b<br /> <br /> 136<br /> <br /> b<br /> <br /> 25,7<br /> <br /> b<br /> <br /> 145<br /> <br /> Chỉ tiêu<br /> Giống<br /> <br /> 5,07<br /> <br /> a<br /> <br /> TL - 6<br /> <br /> 5,27<br /> <br /> a<br /> <br /> 90,76<br /> <br /> 102,4<br /> <br /> N46<br /> <br /> 5,50a<br /> <br /> 91,02<br /> <br /> 100,7ab<br /> <br /> 25,6b<br /> <br /> 145<br /> <br /> N50<br /> <br /> 4,47a<br /> <br /> 95,23<br /> <br /> 103,8b<br /> <br /> 25,8b<br /> <br /> 135<br /> <br /> BM216<br /> <br /> 4,30a<br /> <br /> 92,04<br /> <br /> 102,9b<br /> <br /> 25,8b<br /> <br /> 148<br /> <br /> H. Cốm<br /> <br /> 4,50a<br /> <br /> 87,65<br /> <br /> 115,1d<br /> <br /> 23,3a<br /> <br /> 155<br /> <br /> TB - 5<br /> <br /> 8,23b<br /> <br /> 84,39<br /> <br /> 108,9c<br /> <br /> 24,7b<br /> <br /> 155<br /> <br /> HT1 (ñ/c)<br /> <br /> 5,40a<br /> <br /> 84,80<br /> <br /> 96,7a<br /> <br /> 25,2b<br /> <br /> 145<br /> <br /> P11<br /> <br /> 202<br /> <br /> - Chiều cao cuối cùng và chiều dài bông: Chiều cao cây là một chỉ tiêu liên quan<br /> ñến khả năng chống ñổ của giống, các giống thí nghiệm có chiều cao cây biến ñộng từ<br /> 100,0 – 115,1 cm, ñều cao hơn giống ñối chứng HT1. Ba giống có chiều cao thấp nhất<br /> là Bo-T1 (100,0 cm), PC10 (100,6 cm) và N46 (100,7 cm). Hương Cốm cao nhất (115,1<br /> cm). Các giống còn lại nằm trong khoảng 102,4 – 108,9 cm.<br /> Về chiều dài bông: Chiều dài bông là một chỉ tiêu quan trọng ảnh hưởng ñến năng<br /> suất của giống. Hầu hết các giống có chiều dài bông trên 23 cm, Hương Cốm có chiều dài<br /> bông ngắn nhất (23,3 cm); Các giống còn lại tương ñương với ñối chứng HT1 (25,2 cm).<br /> Tuy nhiên, một số giống có chiều dài bông dài hơn cả là BM216, N50 (25,8 cm) và PC10,<br /> TL-6 (25,7 cm).<br /> - Thời gian sinh trưởng (TGST) của giống: TGST của các giống nằm trong<br /> khoảng từ 135 - 155 ngày. Các giống có TGST ngắn (135 - 136 ngày) là giống PC10,<br /> P11 và N50. Các giống Bo-T1, TL-6, N46 có TGST tương ñương với giống ñối chứng<br /> HT1 (144 - 145 ngày). Giống Hương Cốm và TB-5 có TGST dài hơn giống HT1(ñ/c)<br /> 10 ngày. Với thời gian sinh trưởng này ta có thể bố trí các trà khác nhau trong vụ ðông<br /> Xuân ở Quảng Trị.<br /> 3.2. Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất thực thu của các giống<br /> Bảng 2. Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất thực thu của các giống<br /> <br /> Chỉ tiêu<br /> Giống<br /> <br /> Số<br /> bông/m2<br /> (bông)<br /> <br /> Số hạt<br /> Số<br /> Tỉ lệ<br /> chắc/bôn<br /> hạt/bông<br /> lép/bông<br /> g<br /> (hạt)<br /> (%)<br /> (hạt)<br /> <br /> Khối<br /> lượng<br /> 1000 hạt<br /> (g)<br /> <br /> Năng<br /> suất thực<br /> thu<br /> (tạ/ha)<br /> <br /> Bo-T1<br /> <br /> 284,9<br /> <br /> 126,9b<br /> <br /> 105,9b<br /> <br /> 16,5<br /> <br /> 23,9<br /> <br /> 49,3bc<br /> <br /> PC10<br /> <br /> 207,0<br /> <br /> 131,7b<br /> <br /> 109,3b<br /> <br /> 17,1<br /> <br /> 23,3<br /> <br /> 41,3a<br /> <br /> P11<br /> <br /> 228,2<br /> <br /> 173,1d<br /> <br /> 140,5d<br /> <br /> 18,8<br /> <br /> 20,1<br /> <br /> 40,3a<br /> <br /> TL-6<br /> <br /> 237,2<br /> <br /> 128,8b<br /> <br /> 110,9b<br /> <br /> 13,9<br /> <br /> 24,0<br /> <br /> 43,3ab<br /> <br /> N46<br /> <br /> 247,5<br /> <br /> 128,1b<br /> <br /> 111,9b<br /> <br /> 12,8<br /> <br /> 21,9<br /> <br /> 43,0ab<br /> <br /> N50<br /> <br /> 201,2<br /> <br /> 183,7e<br /> <br /> 155,5f<br /> <br /> 15,4<br /> <br /> 20,5<br /> <br /> 42,0ab<br /> <br /> BM216<br /> <br /> 193,5<br /> <br /> 177,3de<br /> <br /> 148,6e<br /> <br /> 16,2<br /> <br /> 23,9<br /> <br /> 43,7ab<br /> <br /> H. Cốm<br /> <br /> 202,5<br /> <br /> 155,7c<br /> <br /> 124,5c<br /> <br /> 20,1<br /> <br /> 29,2<br /> <br /> 59,0d<br /> <br /> TB-5<br /> <br /> 370,4<br /> <br /> 108,5a<br /> <br /> 75,5a<br /> <br /> 30,5<br /> <br /> 27,7<br /> <br /> 54,0cd<br /> <br /> HT1 (ñ/c)<br /> <br /> 243,0<br /> <br /> 131,8b<br /> <br /> 104,9b<br /> <br /> 20,5<br /> <br /> 23,8<br /> <br /> 41,7a<br /> <br /> Số bông/m2, số hạt chắc/bông, khối lượng 1000 hạt là những yếu tố cơ bản cấu<br /> thành năng suất của giống (Bảng 2). Các yếu tố này có sự tự ñiều chỉnh với nhau trong<br /> 203<br /> <br /> quần thể, số bông/m2 cao thì số hạt/bông thấp (ví dụ như giống TB-5). Giống có số hạt<br /> trên bông cao như N50 (183,7 hạt), BM216 (177,3 hạt), P11 (173,1 hạt),… Một số<br /> giống có số hạt/bông thấp hơn giống ñối chứng như Bo-T1, N46 và TL-6. Giống có số<br /> hạt/bông thấp nhất là TB-5 (108,5 hạt). Tỷ lệ lép/bông của các giống chênh lệch nhau<br /> khá lớn, TB-5 có tỷ lệ lép cao nhất (30,5%), giống có tỷ lệ lép thấp nhất là N46 (12,8%),<br /> các giống khác giao ñộng trong khoảng 13,9 ñến 20,5%. Khối lượng 1000 hạt chênh lệch<br /> nhau khá nhiều ở các giống, trong khoảng 20,1 – 29,2 g. Giống có khối lượng 1000 hạt cao<br /> nhất là Hương Cốm (29,2 g), giống thấp nhất là P11 (20,1 g), giống ñối chứng HT1 (23,8 g).<br /> Năng suất thực thu (NSTT) của các giống từ 40,3 - 59,0 tạ/ha. Trong ñó giống<br /> ñối chứng HT1 là 41,7 tạ/ha, bảy giống có NSTT cao hơn so với giống ñối chứng HT1:<br /> Hương Cốm (59,0 tạ/ha) cao hơn 17,3 tạ/ha, TB-5 (54,0 tạ/ha) cao hơn 12,3 tạ/ha, BoT1 (49,3 tạ/ha) cao hơn 7,6 tạ/ha... Giống có NSTT tương ñương so với ñối chứng là<br /> PC10 (41,3 tạ/ha) và giống có năng suất thấp nhất P11(40,3 tạ/ha), thấp hơn HT1(ñ/c) là<br /> 1,4 tạ/ha.<br /> 3.3. Một số chỉ tiêu về chất lượng gạo thương phẩm<br /> - Tỉ lệ gạo nguyên: ðây là chỉ tiêu quan trọng nhất trong các chỉ tiêu xay xát và<br /> cũng là chỉ tiêu ñược quan tâm nhất của gạo thương phẩm trên thị trường. Kết quả bảng<br /> 3 cho thấy tỷ lệ gạo nguyên chênh lệch nhau khá lớn giữa các giống, biến ñộng từ 55,8<br /> – 76,5%, giống có tỷ lệ cao nhất và thấp nhất chênh lệch 20,7%. Bốn giống có tỉ lệ gạo<br /> nguyên cao hơn HT1 (ñ/c) là P11 (76,5%), N50 (71,4%), TB-5 (69,4%) và Bo-T1<br /> (65,1%). Giống TL-6 (61.4%) tương ñương với giống ñối chứng, các giống PC10, N46,<br /> BM216 và Hương Cốm thấp hơn HT1(ñ/c).<br /> Bảng 3. Một số chỉ tiêu về chất lượng gạo thương phẩm của các giống<br /> <br /> Giống<br /> <br /> Tỉ lệ<br /> gạo<br /> nguyên<br /> (%)<br /> <br /> Chiều<br /> dài<br /> hạt<br /> gạo<br /> (mm)<br /> <br /> ðộ bạc<br /> bụng<br /> (%)<br /> <br /> Bo-T1<br /> <br /> 65,1<br /> <br /> 6,73<br /> <br /> PC10<br /> <br /> 59,2<br /> <br /> P11<br /> <br /> Chỉ<br /> tiêu<br /> <br /> Hàm lượng amylose<br /> <br /> Hàm lượng<br /> protein<br /> <br /> Tỷ lệ<br /> (%)<br /> <br /> Xếp theo<br /> t/c 10 TCN<br /> 554 - 2002<br /> <br /> Tỷ lệ<br /> (%)<br /> <br /> Xếp loại<br /> <br /> 2,1<br /> <br /> 16,0<br /> <br /> Thấp<br /> <br /> 6,8a<br /> <br /> Thấp<br /> <br /> 7,20<br /> <br /> 2,7<br /> <br /> 21,3<br /> <br /> Thấp<br /> <br /> 8,8g<br /> <br /> TB<br /> <br /> 76,5<br /> <br /> 6,75<br /> <br /> 3,6<br /> <br /> 27,2<br /> <br /> Cao<br /> <br /> 7,9c<br /> <br /> TB<br /> <br /> TL-6<br /> <br /> 61,4<br /> <br /> 6,88<br /> <br /> 2,4<br /> <br /> 17,8<br /> <br /> Thấp<br /> <br /> 8,3d<br /> <br /> TB<br /> <br /> N46<br /> <br /> 61,1<br /> <br /> 6,54<br /> <br /> 2,8<br /> <br /> 16,3<br /> <br /> Thấp<br /> <br /> 7,8b<br /> <br /> TB<br /> <br /> N50<br /> <br /> 71,4<br /> <br /> 6,41<br /> <br /> 1,8<br /> <br /> 26,0<br /> <br /> Cao<br /> <br /> 9,0h<br /> <br /> Cao<br /> <br /> BM216<br /> <br /> 60,4<br /> <br /> 6,83<br /> <br /> 32,5<br /> <br /> 33,3<br /> <br /> Rất cao<br /> <br /> 7,8b<br /> <br /> TB<br /> <br /> 204<br /> <br /> H. Cốm<br /> <br /> 55,8<br /> <br /> 7,25<br /> <br /> 0,0<br /> <br /> 15,5<br /> <br /> Thấp<br /> <br /> 9,2i<br /> <br /> Cao<br /> <br /> TB-5<br /> <br /> 69,4<br /> <br /> 7,61<br /> <br /> 0,0<br /> <br /> 22,8<br /> <br /> TB<br /> <br /> 8,5f<br /> <br /> TB<br /> <br /> HT1 (ñ/c)<br /> <br /> 61,3<br /> <br /> 6,88<br /> <br /> 1,7<br /> <br /> 19,3<br /> <br /> Thấp<br /> <br /> 8,4e<br /> <br /> TB<br /> <br /> - Chiều dài hạt gạo: Tất cả các giống thí nghiệm có ñộ dài gạo trên 6,4 mm,<br /> giống có ñộ dài lớn nhất là TB-5 (7,61 mm), các giống Bo-T1, PC10, P11, TL-6,<br /> BM216 và Hương Cốm tương ñương với HT1 (ñ/c). Có hai giống có chiều dài hạt gạo<br /> thấp nhất: N46 (6,54 mm) và N50 (6,41 mm). Như vậy, xét về chỉ tiêu chiều dài hạt gạo<br /> giống N46 và N50 có chiều dài hạt trung bình không ñạt tiêu chuẩn chọn lựa vào bộ<br /> giống chất lượng cao.<br /> - ðộ bạc bụng: Xét về chỉ tiêu bạc bụng, giống BM216 không ñủ tiêu chuẩn xếp<br /> vào bộ giống chất lượng do có tỉ lệ bạc bụng quá cao (gấp 19 lần so với ñối chứng HT1).<br /> Các giống còn lại ñạt tiêu chuẩn ñặt ra.<br /> - Hàm lượng amylose: ðây là một chỉ tiêu ñánh giá phẩm chất gạo, hàm lượng<br /> amylose liên quan ñến ñộ mềm và dẻo của cơm. Hàm lượng amylose của các giống<br /> biến ñộng từ 15,5 – 33,3%. Xếp theo tiêu chuẩn 10 TCN 554 – 2002, các giống Bo-T1,<br /> PC10, TL-6, N46, Hương Cốm và HT1 có hàm lượng amylose từ 15,5 – 21,3%, ñược xếp<br /> vào nhóm có tỷ lệ thấp. Giống TB-5 (22,8%) xếp vào nhóm trung bình. Các giống P11, N50<br /> và BM216 có hàm lượng amylose cao (trên 25%) ñược xếp vào nhóm cao, trong ñó giống<br /> BM216 có hàm lượng amylose cao nhất (33,3%). Giống Bo-T1, TL-6, N46 và Hương<br /> Cốm có hàm lượng amylose thấp, khi nấu lên cho hạt cơm mềm và rất dẻo dính. Giống<br /> BM216 và P11 có hàm lượng amylose cao trên 27% cho cơm ít dẻo. Riêng giống N50<br /> có hàm lượng amylose cao trên 25% vẫn cho cơm mềm và dẻo dính.<br /> - Hàm lượng protein tổng số: ðây là chỉ tiêu quan trọng phản ánh giá trị dinh<br /> dưỡng của gạo. Chỉ tiêu này chịu ảnh hưởng rất nhiều bởi yếu tố giống và môi trường.<br /> Giống có hàm lượng protein càng cao thì chất lượng gạo càng tốt. Kết quả phân tích cho<br /> thấy, hàm lượng protein của các giống dao ñộng trong khoảng từ 6,8 – 9,2%. Các giống<br /> thuộc nhóm có hàm lượng protein cao gồm N50 (9,0%), Hương Cốm (9,2%). Các giống<br /> PC10, P11, TL-6, N46, BM216, TB-5 và HT1 (ñ/c) có hàm lượng protein trung bình (từ<br /> 7,8 ñến 8,8%). Riêng giống Bo-T1 (6,8%) thuộc nhóm có hàm lượng protein thấp. Như<br /> vậy, nếu dựa theo chất lượng thương phẩm của các giống thí nghiệm chúng tôi chọn ra<br /> ñược các giống Bo-T1, PC10, P11, TL-6, Hương Cốm và TB-5 là ñạt tiêu chuẩn tốt.<br /> Riêng 3 giống N46, N50 và BM216 không ñạt tiêu chuẩn xếp vào bộ giống lúa chất<br /> lượng cao.<br /> Căn cứ vào các tiêu chuẩn về phẩm chất, năng suất, khả năng chống ñổ và ít<br /> nhiễm sâu, bệnh các giống có triển vọng bổ sung vào cơ cấu bộ giống lúa chất lượng<br /> cao tại Quảng Trị, ñáp ứng yêu cầu sản xuất và tiêu dùng ñược xếp theo thứ tự gồm:<br /> Hương Cốm, TB-5, PC10, Bo-T1 và TL-6.<br /> 205<br /> <br />