Khảo sát bệnh mạch máu ngoại biên chi dưới bằng chỉ số huyết áp cổ chân ‐ cánh tay (chỉ số ABI) ở bệnh nhân đái tháo đường típ 2

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 1 * 2014 <br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> KHẢO SÁT BỆNH MẠCH MÁU NGOẠI BIÊN CHI DƯỚI  <br /> BẰNG CHỈ SỐ HUYẾT ÁP CỔ CHÂN‐CÁNH TAY (CHỈ SỐ ABI) <br />  Ở BỆNH NHÂN ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TÍP 2 <br /> Nguyễn Thị Bích Đào*, Nguyễn Thị Bích Liên* <br /> <br /> TÓM TẮT <br /> Mở đầu: Bệnh mạch máu ngoại biên chi dưới là kết quả của sự xơ vữa gây hẹp tắc động mạch dẫn đến suy <br /> giảm dòng máu nuôi và đoạn chi. Trên bệnh nhân đái tháo đường, xơ vữa động mạch xảy ra sớm hơn, tiến triển <br /> nhanh và nặng nề hơn so với người không đái tháo đường. Nghiên cứu được tiến hành nhằm khảo sát tỉ lệ bệnh <br /> mạch máu ngoại biên chi dưới ở bệnh nhân đái tháo đường típ 2, bằng cách đo chỉ số huyết áp cổ chân‐ cánh tay <br /> (chỉ số ABI). <br /> Phương  pháp:  Nghiên cứu cắt ngang mô tả. Có 219 bệnh nhân đái tháo đường típ 2 điều trị tại phòng <br /> khám ngoại trú nội tiết bệnh viện Chợ Rẫy có tuổi trung bình 57,8 tuổi (từ 35 đến 85 tuổi), thởi gian phát hiện <br /> đái tháo đường trung vị 6 năm. Khảo sát lâm sàng và cận lâm sàng: tiền sử bệnh mạch vành, tai biến mạch máu <br /> não, bệnh mạch máu ngoại biên, tăng huyết áp, rối loạn lipid máu được ghi nhận. Đường huyết đói, HbA1C, <br /> lipid  máu.  Đo  chỉ  số  huyết  áp  tâm  thu  cổ  chân‐  cánh  tay  bằng  đầu  dò  Doppler,  máy  SMARTDOP  30EX <br /> (Hadeco, Nhật Bản). Giá trị ABI ≤ 0,9 được xem là có bệnh mạch máu ngoại biên chi dưới. <br /> Kết quả: Tỉ lệ bệnh mạch máu ngoại biên chi dưới trong nghiên cứu là 19,2%. Nhóm bệnh nhân có bệnh <br /> mạch máu ngoại biên chi dưới: rối loạn lipid máu 66,7%, tăng huyết áp 61,9%, đau cách hồi 54,2%, thừa cân béo <br /> phì 50%, mất mạch mu chân hoặc chày sau 28,5%, thay đổi màu sắc da 7,1. Ở nhóm có bệnh động mạch ngoại <br /> biên chi dưới tỉ lệ có triệu chứng đau cách hồi, mất mạch chày sau hoặc mu chân, tiền sử bệnh mạch máu ngoại <br /> biên chi dưới trước đó cao hơn so với nhóm không bệnh và sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê. Có 45,8% bệnh <br /> nhân có bệnh mạch máu ngoại biên chi dưới nhưng không có đau cách hồi, 71,5% không có triệu chứng mất <br /> mạch mu chân hoặc chày sau. Giữa 2 nhóm không có sự khác biệt về tuổi, giới, thời gian bệnh, thói quen và thời <br /> gian hút thuốc, BMI, đường huyết, HbA1C, lipid máu. <br />  Kết luận: Cần thực hiện tầm soát bệnh mạch máu ngoại biên khi khám cho bệnh nhân ĐTĐ típ 2 ngoại <br /> trú để không bỏ sót biến chứng này. Phương pháp đo chỉ số huyết áp cổ chân‐ cánh tay không xâm lấn, đơn <br /> giản, dễ thực hiện, chi phí rẻ phù hợp để tầm soát bệnh mạch máu ngoại biên chi dưới trên bệnh nhân đái <br /> tháo đường típ 2. <br /> Từ khóa: đái tháo đường, bệnh mạch máu ngoại biên chi dưới, chỉ số huyết áp cổ chân‐ cánh tay.  <br /> <br />  ABSTRACT <br /> EVALUATING THE PREVALENCE OF PERIPHERAL ARTERIAL DISEASE IN TYPE 2 DIABETIC <br /> PATIENTS BY USING THE ANKLE BRACHIAL INDEX (ABI) <br /> Nguyen Thi Bich Dao, Nguyen Thi Bich Lien  <br />  * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 18 ‐ Supplement of No 1 ‐ 2014: 423 ‐ 429 <br /> Background:  Peripheral  arterial  disease  (PAD)  is  a  disease  characterised  by  narrowing  and  blockade  of <br /> peripheral arteries. PAD in diabetic patients occurs in younger ages and is more severe than in patients without <br /> diabetes.  The  present  study  was  undertaken  to  estimate  the  prevalence  of  peripheral  arterial  disease  in  type  2 <br /> diabetic patients, using the ankle brachial index (ABI). <br /> * Bộ môn Nội tiết, Khoa Y, Đại học Y Dược Tp.HCM <br /> Tác giả liên lạc: BS. Nguyễn Thị Bích Liên<br /> ĐT: 0933114113 Email: bichliendr@gmail.com <br /> <br /> Nội tiết<br /> <br /> 423<br /> <br /> Nghiên cứu Y học <br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 1 * 2014<br /> <br /> Methods: This cross‐sectional study involved 219 type 2 diabetic patients who were randomly sampled from <br /> the outpatients Endocrinology clinic of Cho Ray hospital, mean age 57.8 years, aged between 35 and 85 years; <br /> median duration of diabetes 6 years. History of cardiovascular, cerebrovascular, and PAD were collected. Plasma <br /> glucose,  HbA1C,  lipid  profile  were  measured.  Ankle  Brachial  Index  were  measured  by  Doppler  ultrasound, <br /> Smartdop 30 EX (Hadeco, Japan). An ABI value ≤ 0.9 was taken as abnormal. <br /> Results: The prevalence of peripheral arterial disease in our study was 19.2%. There were no differences in <br /> age, sex, duration of diabetes, smoking habits, BMI, plasma glucose, HbA1C, lipid controls between PAD and <br /> non  PAD  patients.  A  low  ABI  was  found  to  be  independently  associated  with  history  of  PAD,  pulselessness, <br /> intermittent claudication. Of those who have PAD, lipid disorder (66.7%) and hypertension(61.9%) were most <br /> common comorbid conditions, followed by intermittent claudication (54.2%), overweight‐ obesity (50%), color <br /> changes in skin of the feet was less common symptom (7.1%).  <br /> Conclusions:  These  data  suggest  that  PAD  should  be  detected  in  diabetic  patients  who  admitted  to <br /> outpatient clinics. ABI measurement is an easy, cheap, simple, non invasive method to detect PAD. <br /> Key works: diabetes mellitus, peripheral arterial disease, ankle brachial index (ABI). <br /> gia  tăng.  Nhưng  hiện  tại,  tại  thời  điểm  này <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ <br /> chưa có số liệu về tỉ lệ bệnh động mạch ngoại <br /> Đái  tháo  đường  (ĐTĐ)  là  bệnh  mãn  tính, <br /> biên chi dưới ở nhóm bệnh nhân ngoại trú. Để <br /> tiến  triển,  gây  nhiều  biến  chứng.  Bệnh  mạch <br /> đánh  giá  tỉ  lệ  này  ở  bệnh  nhân  điều  trị  ngoại <br /> máu  ngoại  biên  chi  dưới  (BMMNBCD)  là  yếu <br /> trú  và  những  đặc  điểm  lâm  sàng  của  nhóm <br /> tố nguy cơ tử vong độc lập liên quan bệnh tim <br /> bệnh  nhân  này,  chúng  tôi  tiến  hành  nghiên <br /> mạch và mạch máu não(3). Ở  bệnh nhân ĐTĐ, <br /> cứu này với mục tiêu: <br /> BMMNBCD có tỉ lệ gia tăng theo thời gian,kết <br /> Tỉ  lệ  bệnh  nhân  có  biến  chứng  mạch  máu <br /> quả  nghiên  cứu  UKPDS:  BMMNBCD  ở  bệnh <br /> ngoại  biên  chi  dưới  xác  định  bằng  phương <br /> nhân mới phát hiện ĐTĐ là 1,2%,theo dõi tiếp <br /> pháp đo chỉ số huyết áp cổ chân‐ cánh tay.  <br /> sau  18  năm  tỉ  lệ  này  tăng  lên  là  12,5%(2).  Việc <br /> Tỉ  lệ  các  triệu  chứng  lâm  sàng,  cận  lâm <br /> phòng ngừa và phát hiện sớm có thể cải thiện <br /> sàng của nhóm bệnh nhân có chỉ số ABI ≤0,9. <br /> tiên lượng bệnh.  <br /> So sánh một số đặc điểm của nhóm có chỉ <br /> Để tầm soát BMMNBCD thì có các phương <br /> số ABI ≤0,9 và ABI = 0,91‐ 1,30. <br /> pháp:  đo  phân  áp  oxy  qua  da  (TcPO2),  đo <br /> huyết  áp  phân  đoạn,  siêu  âm  Doppler,  đo  áp <br /> lực ngón cái, chụp cắt lớp điện toán, chụp cộng <br /> hưởng  từ  mạch  máu  và  chụp  mạch  máu  kĩ <br /> thuật  số  xóa  nền,  đo  chỉ  số  huyết  áp  cổ  chân‐ <br /> cánh tay. Đo chỉ số huyết áp cổ chân cánh tay <br /> là  biện  pháp  tầm  soát  được  các  hiệp  hội  ĐTĐ <br /> trên thế giới khuyến cáo. <br /> Trên thế giới, tỉ lệ BMMNBCD ở bệnh nhân <br /> ĐTĐ  điều  trị  ngoại  trú  tại  Ấn  Độ  là  14,3%(1). <br /> Tại  Việt  Nam,  tỉ  lệ  BMMNBCD  ở  bệnh  nhân <br /> ĐTĐ típ 2 điều trị nội trú là 23,5%(4). Bệnh viện <br /> Chợ  Rẫy  là  cơ  sở  y  tế  tuyến  cuối  thường  tiếp <br /> nhận  điều  trị  bệnh  nhân  đái  tháo  đường  từ <br /> nhiều nơi chuyển đến, với số lượng người đến <br /> khám tại phòng khám ngoại trú không ngừng <br /> <br /> 424<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG ‐ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU <br /> Đối tượng nghiên cứu <br /> 219 bệnh nhân ĐTĐ típ 2 đã được chẩn đoán <br /> và phân loại là ĐTĐ típ 2 theo tiêu chuẩn của Tổ <br /> chức Y tế thế giới (WHO) 2011, điều trị ngoại trú <br /> tại  phòng  khám  nội  tiết  bệnh  viện  Chợ  Rẫy  từ <br /> tháng 3/2013 đến tháng 8/2013. <br /> Cỡ  mẫu  được  tính  theo  công  thức:  N  = <br /> Z2(α/2+β) x p(1‐p)/d2 (Z=1.96 với khoảng tin cậy <br /> 95%,d = 0.06 (sai số mẫu), P= 0.235)  <br /> Cỡ mẫu N = 191 bệnh nhân. <br /> Tiêu  chuẩn  loại  trừ,  khi  thỏa  1  trong  các <br /> điều kiện. <br /> <br /> Chuyên Đề Nội Khoa <br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 1 * 2014 <br /> Bệnh  nhân  ĐTĐ  típ  1,  ĐTĐ  thai  kì,  bệnh <br /> nhân đã bị đoạn chi 2 bên cẳng chân. Bệnh nhân <br /> có  phù  2  chi  dưới,  sang  thương  chân  ngay  chỗ <br /> đặt  đầu  dò  gây  cản  trở  cho  việc  khảo  sát  bằng <br /> siêu âm. Bệnh nhân không đồng ý tham gia.  <br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu <br /> Cắt ngang‐ mô tả. <br /> <br /> Các biến số nghiên cứu <br /> Tuổi, giới, chiều cao, cân nặng, thói quen hút <br /> thuốc lá,tăng huyết áp, lipid máu. Tiền căn bệnh <br /> mạch vành, tai biến mạch máu não, bệnh động <br /> mạch ngoại biên chi dưới, biến chứng mắt, suy <br /> thận, tiền sử đau cách hồi. Trị số đường huyết, <br /> HbA1C, các thành phần lipid máu, khám mạch <br /> máu chi dưới, màu sắc, nhiệt độ da, đo huyết áp <br /> cổ  chân,  cánh  tay.  Tăng  huyết  áp  khi  huyết  áp <br /> >140/90  mmHg.  Đo  chỉ  số  ABI  bằng  máy <br /> Smartdop 30EX.  <br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Chỉ số ABI được chia làm các mức độ <br /> ABI ≤ 0,9: có bệnh mạch máu ngoại biên chi <br /> dưới. <br /> ABI: 0,91‐ 1,3: bình thường. <br /> ABI >1,3: vôi hóa thành động mạch. <br /> Trong nhóm ABI ≤ 0,9, độ nặng bệnh mạch <br /> máu ngoại biên chi dưới được phân làm 3 mức <br /> độ: <br /> ABI