Khảo sát các đặc điểm giải phẫu của dây thần kinh phụ ở vùng cổ

Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 23 * Số 3 * 2019<br /> <br /> <br /> KHẢO SÁT CÁC ĐẶC ĐIỂM GIẢI PHẪU CỦA DÂY THẦN KINH PHỤ<br /> Ở VÙNG CỔ<br /> Ngô Hoàng*, Phạm Ngọc Chất*<br /> TÓM TẮT<br /> Đặt vấn đề: Thần kinh Phụ là dây thần kinh(TK) sọ số XI. Ở vùng cổ, TK đi từ nền sọ đến cơ thang, chi<br /> phối vận động cho cơ ức đòn chũm, cơ thang, và có liên quan chặt chẽ đến các cấu trúc ở vùng này.<br /> Mục tiêu: Khảo sát các đặc điểm giải phẫu của dây thần kinh Phụ ở vùng cổ trên người trưởng thành.<br /> Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Trong khoảng thời gian từ tháng 9/2017- 6/2018, chúng thôi<br /> thực hiện khảo sát 30 vùng cổ trên thi hài tại bộ môn Giải phẫu Trường Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh<br /> và 10 vùng cổ trên 8 bệnh phân được phẫu thuật nạo vét hạch cổ nhập khoa Tai Mũi Họng – Bệnh viện Đại<br /> học Y Dược TP. Hồ Chí Minh.<br /> Kết quả: TK XI sau khi thoát khỏi nền sọ, phần lớn đi trước TM cảnh trong (62,5%), đến sau bụng sau cơ<br /> nhị thân, cách bờ trước và sau TM cảnh trong 5,39 ± 3,15mm và 13,12 ± 3,34 mm, cách bụng sau và trung tâm<br /> gân cơ nhị thân 3,74 ± 3,46 mm và 36,01 ± 7,53 mm. TK cho 1 nhánh đến cơ ức đòn chũm, sau đó đi xuyên cơ<br /> trong 60% ca. TK cũng cho nhánh thông nối với đám rối cổ sâu. Ở mặt trong cơ ức đòn chũm, có 1 nhánh cho cơ<br /> của ĐM chẩm luôn nằm nông hơn TK XI. Tại bờ sau cơ ức đòn chũm, TK cách mỏm chũm 55,98 ± 10,46 mm,<br /> nằm trên TK tai lớn 13,21 mm ± 5,21 và luôn nằm ở phần hai trên của cơ. Đến tam giác cổ sau, TK XI cho 1-2<br /> nhánh đến cơ Thang, thân chính và các nhánh cách nhau 19,85 ± 7,30 mm và 25,86 ± 3,89 mm. Vị trí TK XI vào<br /> bờ trước cơ thang đo đến xương đòn là 39,44 ± 5,77 mm.<br /> Kết luận: Đặc điểm giải phẫu của TK XI nhìn chung khá hằng định. Tuy nhiên để xác định nhanh và chính<br /> xác TK XI trong phẫu thuật vẫn cần dựa vào những mốc giải phẫu như mỏm chũm, các mạch máu và TK xung<br /> quanh, cơ nhị thân, cơ ức đòn chũm, cơ thang và xương đòn.<br /> Từ khóa: TK XI, TM cảnh trong, cơ nhị thân, TK tai lớn, mỏm chũm<br /> ABSTRACT<br /> INVESTIGATING THE ANATOMICAL CHARACTERISTICS OF THE SPINAL ACCESSORY NERVE<br /> IN THE NECK<br /> Ngo Hoang, Pham Ngoc Chat<br /> * Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Vol. 23 - No 3- 2019: 34-38<br /> Objective: Investigating the anatomical characteristics of the spinal accessory nerve in the neck in the adults<br /> Methods: From September 2017 till June 2018, we investigate 30 neck regions in cadavers at the Anatomy<br /> Department of HCM city Medical University and 10 neck regions in operated patients at the Otolaryngology<br /> Department of University Medical Center.<br /> Results: Accessory N. after escaping from the skull base, mostly precedes the internal jugular vein (IJV)<br /> (62.5%), then crosses behind the posterior belly of digastric muscle, 5.39 ± 3.15 mm and 13.12 ± 3.34 mm from<br /> the anterior and posterior border of IJV; 3.74 ± 3.46 mm and 36.01 ± 7.53 mm from the posterior belly and tendon<br /> of digastric M. Accessory N gives off one branch to the sternocleidomastoid muscle (SCM), then passes through<br /> the muscle in 60% of cases. Accessory N. also sends branch(es) to the deep cervical plexus. Medial to the SCM<br /> muscle, there is a branch from the occipital A. that is always anterior to the Accessory N. At the posterior border<br /> <br /> <br /> * Bộ Môn Tai Mũi Họng, Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh<br /> Tác giả liên lạc: PGS.TS.BS Phạm Ngọc Chất ĐT: 0913633132 Email: mamaboy951@yahoo.com<br /> <br /> 34<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 23 * Số 3 * 2019 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> of the SMC, the Accessory N. is 55.98 ± 10.46 mm from the mastoid process; above the Great Auricular N. at<br /> 13.21 mm ± 5.21 and is always at the upper part of the SCM. In the posterior triangle, Accessory N. forms one to<br /> two branches to the Trapezius, the nerve’s main body and branches are separated by 19.85 ± 7.30 mm and 25.86 ±<br /> 3.89 mm. Distance from the nerve at the anterior border of Trapezius to the clavicle is 39.44 ± 5.77 mm.<br /> Conclusion: Anatomical characteristics of Accessory N. are fairly constant in general. For the purpose of<br /> time-saving and precise identification of the nerve in the surgery, we need to rely on anatomical features such as<br /> mastoid process, surrounding vessels and nerves, digastric M., SCM, Trapezius M. as well as clavicle.<br /> Keywords: accessory N., internal jugular vein, digastric muscle, great Auricular N, mastoid process<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ Tiến hành<br /> Thần kinh Phụ là dây thần kinh (TK) sọ số Trên thi hài<br /> XI. Ở vùng cổ, TK đi từ nền sọ đến cơ thang, chi Rạch da dọc bờ dưới xương hàm dưới, dọc<br /> phối vận động cho cơ ức đòn chũm, cơ thang, và<br /> bờ dưới xương đòn và đường giữa cổ. Bóc tách<br /> có liên quan chặt chẽ đến các cấu trúc ở vùng<br /> vạt da cùng các cấu trúc giải phẫu bên dưới, tìm<br /> này(5). Tổn thương hoặc cắt dây thần kinh XI sẽ<br /> và xác định dây TK XI cùng các nhánh của TK.<br /> ảnh hưởng đến khả năng vận động của vai. Bên<br /> cạnh đó, cơ thang có chức năng như 1 cơ treo Trong phẫu thuật<br /> xương vai, nên khi trương lực của cơ yếu hoặc Sát trùng da, trải khăn phẫu thuật vô khuẩn.<br /> mất hẳn, bệnh nhân sẽ đau vai âm ỉ, vai bị ảnh Rạch da đường tạp dề nối hai mỏm chũm, đuôi<br /> hưởng sẽ thấp hơn bên đối diện, gây mất thẩm vạt da đi qua khí quản, hoặc đường rạch nối<br /> mỹ. Do đó, việc bảo tồn dây thần kinh XI là cần mỏm chũm và cằm, đuôi vạt da đi qua sụn giáp.<br /> thiết. Nói cách khác, việc hiểu biết về giải phẫu Bóc tách và nạo vét hạch cổ: bộc lộ TK XI. Tiến<br /> của dây thần kinh XI đóng vai trò quan trọng<br /> hành đánh giá tương quan giải phẫu với các cấu<br /> trong các phẫu thuật ở vùng cổ. Một số tác giả<br /> trúc lân cận, đo đạc các kích thước, thu thập số<br /> trên thế giới cũng đã nghiên cứu về đặc điểm<br /> liệu của TK XI và chụp ảnh.<br /> giải phẫu và liên quan của dây thần kinh XI,<br /> cũng như ứng dụng giải phẫu của dây thần kinh Cách đo một số mốc giải phẫu<br /> XI trong nạo vét hạch cổ. Ở Việt Nam, những Mỏm chũm<br /> nghiên cứu về dây thần kinh XI lại rất hạn chế. Đo từ điểm thấp nhất của mỏm chũm<br /> Mục tiêu nghiên cứu Chiều dài bờ sau cơ ƯĐC<br /> Khảo sát các đặc điểm giải phẫu của dây Đo từ mỏm chũm, dọc bờ sau cơ, đến bờ trên<br /> thần kinh Phụ ở vùng cổ trên người trưởng thành. xương đòn.<br /> ĐỐITƯỢNG- PHƯƠNG PHÁPNGHIÊNCỨU Khoảng cách TK XI đến bụng sau và trung tâm gân<br /> Đối tượng cơ nhị thân<br /> Xác người Việt Nam trưởng thành, đã được Ngang mức bờ dưới cơ nhị thân, từ TK XI đo<br /> xử lý tại bộ môn Giải phẫu Trường Đại học Y vuông góc với mặt phẳng ngang đến bụng sau<br /> Dược Thành phố Hồ Chí Minh. và trung gian gân cơ.<br /> Bệnh nhân có chỉ định phẫu thuật nạo vét Khoảng cách TK XI đến mỏm chũm, bờ sau ƯĐC<br /> hạch cổ nhập khoa Tai Mũi Họng – Bệnh viện Được đo từ điểm thấp nhất của mỏm chũm,<br /> Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh từ dọc theo bờ sau cơ ƯĐC, đến TK XI.<br /> tháng 9/2017- 6/2018.<br /> Khoảng cách TK XI đến xương đòn<br /> Phương pháp<br /> Được đo từ TK XI dọc theo bờ trước cơ<br /> Tiến cứu cắt ngang mô tả. Thang đến bờ trên xương đòn.<br /> <br /> <br /> 35<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 23 * Số 3 * 2019<br /> <br /> Các biến số trung tâm gân cơ Nhị thân là 3,74 ± 3,46 mm và<br /> Bảng 1: Các số liệu thu thập trên 30 vùng cổ ở thi hài 36,01 ± 7,53 mm. TK cho 1 nhánh đến chi phối<br /> và 10 vùng cổ ở người sống cho cơ ức đòn chũm, sau đó đi xuyên cơ trong<br /> Các biến số nghiên cứu 60% trường hợp, và 40% trường hợp đi sau cơ.<br /> Chiều dài bờ sau cơ ƯĐC Tại mặt trong của cơ ƯĐC, TK XI cho nhánh<br /> Đặc điểm dây XI khi vào cơ ƯĐC thông nối với đám rối thần kinh cổ sâu.<br /> Khoảng cách TK XI đến bụng sau và trung tâm gân cơ nhị<br /> thân Trong tam giác cổ sau, TK cho 1-2 nhánh đến<br /> Tương quan XI và TMC trong, đường kính XI, bờ dưới cơ bờ trước cơ Thang. Khoảng cách giữa thân chính<br /> nhị thân của TK với nhánh thứ 1 là 19,85 ± 7,30 mm, giữa<br /> Tại bờ dưới cơ nhị thân: Khoảng cách TK XI đến bờ sau và thân chính với nhánh thứ 2 là 25,86 ± 3,89 mm.<br /> bờ trước của TMC trong<br /> Chiều dai XI: từ bờ dưới cơ nhị thân đến bờ sau cơ ƯĐC Vị trí TK XI vào bờ trước cơ Thang đo đến<br /> Vị trí dây TK XI và nhánh ƯĐC của ĐM chẩm xương đòn là 39,44 ± 5,77 mm.<br /> Bảng 2: Các số liệu thu thập trên 30 vùng cổ ở thi hài Tại mặt trong cơ ƯĐC, nhánh ƯĐC của ĐM<br /> và 4 vùng cổ ở người sống chẩm luôn nằm trước TK XI, do đó, trong phẫu<br /> Thông nối với ĐRTK cổ, đường kính XI tại bờ sau ƯĐC thuật nạo vét hạch cổ, luôn đi qua nhánh này<br /> Khoảng cách TK XI đến mỏm chũm, bờ sau ƯĐC trước khi đến TK.<br /> Bảng 3: Các số liệu thu thập trên 30 vùng cổ ở thi hài Tại bờ sau cơ ƯĐC, khoảng cách đo từ TK XI<br /> Khoảng cách TK XI đến xương đòn, tại bờ trước cơ Thang đến mỏm chũm là 55,98 ± 10,46 mm, từ TK XI<br /> Số nhánh của TK XI ở tam giác cổ sau đến TK Tai lớn là 13,21 mm ± 5,21 với TK XI luôn<br /> Khoảng cách từ nhánh đó đến Thân chính, bờ trước cơ<br /> nằm trên TK Tai lớn. TK XI không bao giờ thoát<br /> Thang<br /> Chiều dài TK XI ở tam giác cổ sau, đường kính TK XI tại bờ ra ở phần hai dưới của cơ.<br /> trước cơ Thang Đặc điểm giải phẫu về hình thái dây TK XI<br /> Vị trí XI so với TK Tai lớn tại bờ sau cơ ƯĐC và khoảng<br /> cách giữa 2 TK Chúng tôi thực hiện đo đường kính TK XI tại<br /> 3 vị trí: Tại bờ sau cơ ƯĐC là 2,24 ± 0,38 mm. Tại<br /> KẾT QUẢ<br /> bờ dưới cơ Nhị thân trên thi hài là 2,31 ± 0,43<br /> Chúng tôi khảo sát trên 30 vùng cổ ở 15 thi mm, lớn hơn trên người sống là 1,75 ± 0,68mm,<br /> hài và 10 vùng cổ trên 8 bệnh phân phẫu thuật. khác biệt có ý nghĩa thống kê. Tại bờ trước cơ<br /> Đặc điểm chung của mẫu nghiên cứu Thang trên thi hài là 2,23 ± 0,38mm.<br /> 75% trường hợp trên thi hài, 25% trên người Chiều dài TK XI từ bờ dưới cơ Nhị thân đến<br /> sống, tỉ lệ Nữ chiếm 25%, Nam chiếm 75%. bờ sau cơ ƯĐC trên thi hài là 42,18 ±5,39 mm,<br /> Tỉ lệ dây TK XI được nghiên cứu ở bên phải lớn hơn trên người sống là 32,10 ± 2,92 mm, sự<br /> và bên trái bằng nhau và bằng 50%. khác biệt có ý nghĩa thống kê. Chiều dài từ bờ<br /> Một số đặc điểm về đường đi, liên quan và sau cơ ƯĐC đến bờ trước cơ Thang trên thi hài<br /> phân nhánh của dây TK XI là 52,22 ± 7,79 mm.<br /> TK XI sau khi thoát khỏi nền sọ, đi cùng với BÀN LUẬN<br /> TM cảnh trong xuống tam giác cổ trước. 62,5% Đặc điểm chung của mẫu nghiên cứu<br /> trường hợp TK bắt chéo phía trước TM, 37,5% Các số liệu chúng tôi khảo sát được lấy<br /> TK XI đi phía sau tĩnh mạch. trên thi hài người trưởng và trên bệnh nhân<br /> TK XI luôn đi sau bụng sau cơ Nhị thân. Tại được phẫu thuật nạo vét hạch cổ. Trong đó,<br /> mức này, khoảng cách giữa TK với bờ trước và chúng tôi khảo sát 30 vùng cổ trên thi hài,<br /> sau của TM cảnh trong lần lượt là 5,39 ± 3,15mm chiếm 75% tổng số mẫu và 10 vùng cổ trên<br /> và 13,12 ± 3,34 mm. người sống, chiếm 25% tổng số mẫu. Trong<br /> Khoảng cách giữa TK XI với bụng sau và tổng số mẫu được khảo sát, tỉ lệ bên phải và<br /> <br /> <br /> 36<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 23 * Số 3 * 2019 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> bên trái là như nhau, chiếm 50%. Sự thông nối giữa TK XI và đám rối TK cổ<br /> Một số đặc điểm về đường đi, liên quan và sâu là rất đa dạng. Chúng tôi quan sát được<br /> phân nhánh của dây TK XI 100% các mẫu phẫu tích trên thi hài đều có sự<br /> TK XI sau khi rời khỏi lỗ TM cảnh sẽ đi thông nối giữa đám rối TK cổ sâu và TK XI, đặc<br /> xuống vùng cổ cùng với TM cảnh trong, thần biệt, sự thông nối giữa 2 nhóm TK chỉ xảy ra sau<br /> kinh IX và X, nằm trong tam giác cổ trước. Soo khi TK XI cho nhánh vào mặt trong cơ ƯĐC.<br /> và cs quan sát thấy TK XI đi phía trong TM trong Dây TK XI trong tam giác cổ sau, sẽ cho<br /> 44% và đi phía ngoài TM trong 56 % trường nhánh đi lên và ra sau đến bờ trước cơ Thang<br /> hợp(5). Trong nghiên cứu của mình, chúng tôi để chi phối cho cơ. Kierner và cs ghi nhận<br /> ghi nhận TK XI bắt chéo TM với tỉ lệ 62,5% ở khoảng cách giữa thân chính dây TK XI và các<br /> phía trước và 37,5% ở phía sau. Hướng đi của nhánh cho cơ Thang dao động từ 20-30 mm,<br /> TK sau khi tách khỏi TM rất hằng định và có thể được đo tại bờ trước cơ Thang, với nhánh cho<br /> giúp ích trong việc xác định chính xác dây TK XI cơ nằm phía trên thân chính(3). Chúng tôi ghi<br /> ở tam giác cổ trước. nhận trên thi hài, TK XI cho 1 hoặc 2 nhánh<br /> TK XI sau tách khỏi TM cảnh trong, sẽ đi ra đến cơ Thang. Khoảng cách giữa các nhánh với<br /> sau xuống dưới. TK sẽ nằm sâu hơn so với bụng thân chính dây TK XI lần lượt là 19,85±7,30mm<br /> sau cơ nhị thân. Kết quả ghi nhận được khoảng và 25,86±3,89 mm.<br /> cách từ dây TK XI đến bờ sau và bờ trước của Khoảng cách từ mỏm chũm dọc theo bờ sau<br /> TM cảnh trong lần lượt là 5,39±3,15mm và cơ ƯĐC đến dây TK XI được đo và ghi nhận lại.<br /> 13,12±3,34 mm. Bảng 4: So sánh kết quả khoảng cách dây TK XI đến<br /> TK XI bắt chéo bụng sau cơ Nhị thân trong mỏm chũm tại bờ sau cơ ƯĐC giữa các nghiên cứu<br /> 100% trường hợp và luôn nằm sau cơ. Durazzo Các nghiên cứu Trung bình Độ lệch chuẩn<br /> Tubbs 50 13<br /> và cs đã thực hiện đo khoảng cách từ TK XI đến<br /> Dailiana 55 Khoảng giá trị: 49 đến 62<br /> bụng sau và đến trung tâm gân cơ Nhị thân, kết Chúng tôi 55.98 10.46<br /> quả: 1,9 ± 3,5 mm và 17,5 ± 5,4 mm(2). Kết quả<br /> Chúng tôi đo chiều dài bờ sau cơ ƯĐC ở vị<br /> của chúng tôi lần lượt là 3,74 ± 3,46 mm và 36,01<br /> trí bám của cơ từ mỏm chũm đến xương đòn và<br /> ± 7,53mm. Sự khác biệt trong số đo về khoảng<br /> tính toán tỉ lệ giữa chiều dài bờ sau cơ ƯĐC<br /> cách giữa TK và cơ Nhị thân có thể đến từ sự<br /> đoạn trên TK XI với tổng chiều dài bờ sau cơ<br /> khác biệt về đặc điểm giải phẫu của dây TK XI<br /> ƯĐC. Chiều dài trung bình của bờ sau cơ ƯĐC<br /> khi bắt chéo bụng sau cơ Nhị thân.<br /> là: 150,63±13,27 mm. Tỉ lệ trung bình là<br /> Dây TK XI sau khi bắt chéo bụng sau cơ Nhị 37,04±4,99 %, và không bao giờ vượt quá 50%.<br /> thân, tiếp tục đi chéo trong tam giác cổ trước,<br /> Một mốc giải phẫu thường gặp, cũng là 1<br /> theo hướng xuống dưới, ra sau và hướng về cơ<br /> dấu hiệu chỉ điểm cho TK XI là nhánh ƯĐC của<br /> Ức Đòn Chũm. Kierner(3), Dailiana(1) và<br /> ĐM chẩm. Chúng tôi nhận thấy nhánh ĐM luôn<br /> Durazzo(2) ghi nhận rằng TK XI đi sau cơ ƯĐC<br /> luôn nằm nông hơn TK XI ở mặt trong cơ ƯĐC.<br /> lần lượt ở 63%, 20% và 55% ca. Trong nghiên<br /> Kết quả của chúng tôi cũng phù hợp với nghiên<br /> cứu của mình, chúng tôi ghi nhận được 40%<br /> cứu của Rafferty và cs(4).<br /> trường hợp, TK XI đi sau cơ ƯĐC, và 60%<br /> trường hợp, TK cho nhánh chính đi xuyên cơ. Dây TK Tai lớn là một trong những mốc giải<br /> Trong đó, TK XI đều cho 1 nhánh chi phối cho cơ phẫu được sử dụng để xác định vị trí TK XI. TK<br /> ƯĐC. Nhánh này chạy dọc chiều dài ở mặt sau Tai lớn luôn nằm dưới TK XI tại bờ sau cơ ƯĐC<br /> của cơ, sau đó chia ra nhiều nhánh nhỏ sang hai với khoảng cách khá đồng nhất giữa các tác giả.<br /> bên và xuống dưới như hình trẽ quạt để đến chi Khoảng cách từ TK XI đến xương đòn được<br /> phối cho các bó cơ ƯĐC. đo dọc theo bờ trước cơ Thang. Nghiên cứu của<br /> <br /> <br /> 37<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 23 * Số 3 * 2019<br /> <br /> Soo và cs cho thấy trên 90 % trường hợp, khoảng chẩm luôn đi nông hơn TK XI. Khi đi vào tam<br /> cách giữa TK và xương đòn nằm trong khoảng giác cổ sau, TK XI luôn thoát ra ở nửa trên của<br /> 20 đến 40 mm, kết quả của chúng tôi là bờ sau cơ ức đòn chũm, trên TK Tai Lớn và cách<br /> 13,21±5,21 mm. nhau 13,21 mm (± 5,21, khoảng giá trị từ 4 đến<br /> Các kích thước của dây TK XI 25,7mm). Đây là 1 mốc giải phẫu khá hằng định.<br /> Chiều dài dây TK XI trong tam giác cổ sau Ngoài ra, còn có các mốc tương quan giải phẫu<br /> khá thay đổi giữa các nghiên cứu. Kết quả của khác của TK XI như mỏm chũm, xương đòn, TM<br /> chúng tôi phù hợp với nghiên cứu của Durazzo cảnh trong, có thể được sử dụng giúp định<br /> (52,22 và 52,70 mm)(2), trong khi nghiên cứu của hướng trong phẫu thuật. Các kích thước của TK<br /> Tubbs ghi nhận kết quả là 35 mm, khoảng giá trị XI khá thay đổi giữa từng cá thể, cũng như giữa<br /> 20-50mm(6). các nghiên cứu khác nhau, và có thể được dùng<br /> nhằm mục đích tham khảo.<br /> Tubbs và cs ghi nhận đường kính trung bình<br /> tại tam giác cổ sau: 3 mm(6). Chúng tôi đo đường TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> kính TK XI tại 3 vị trí: bờ dưới bụng sau cơ Nhị 1. Dailiana ZH, Mehdian H, Gilbert A (2001). Surgical anatomy of<br /> spinal accessory nerve: is trapezius functional deficit inevitable<br /> thân, bờ sau cơ ƯĐC và bờ trước cơ Thang. Kết after division of the nerve?. Journal of Hand Surgery (British and<br /> quả lần lượt là 2,17, 2,24 và 2,23 mm. Chiều dài European Volume), 26(2): 137-41.<br /> 2. Durazzo MD, Furlan JC, Teixeira GV, Friguglietti CU, Kulcsar<br /> từ bờ dưới bụng sau cơ Nhị thân đến bờ sau của<br /> MA, Magalhaes RP, Ferraz AR, Brandao LG (2009). Anatomic<br /> cơ ƯĐC là 39,66±6,57 mm và đường kính TK XI landmarks for localization of the spinal accessory nerve. Clinical<br /> tại bờ dưới bụng sau cơ Nhị thân là 2,17±0,551 Anatomy, 22(4): 471-5.<br /> 3. Kierner AC, Zelenka I, Heller S, Burian M (2000). Surgical<br /> mm, không có sự khác nhau giữa 2 bên cổ, anatomy of the spinal accessory nerve and the trapezius<br /> nhưng có sự khác nhau giữa thi hài và người branches of the cervical plexus. Archives of Surgery, 135(12): 1428-31.<br /> sống, trong đó chiều dài và đường kính của TK 4. Rafferty MA, Goldstein DP, Brown DH, Irish JC (2005). The<br /> sternomastoid branch of the occipital artery: a surgical landmark<br /> trên thi hài đều lớn hơn trên người sống. Điều for the spinal accessory nerve in selective neck dissections.<br /> này có thể do sự thay đổi về kích thước TK khi Otolaryngology Head Neck Surgery, 133(6): 874-6.<br /> 5. Soo KC, Hamlyn PJ, Pegington J, Westbury G (1986). Anatomy<br /> thi hài đã được xử lý bằng dung dịch Formol.<br /> of the accessory nerve and its cervical contributions in the neck.<br /> Chúng tôi cũng không tìm thấy được các số liệu Head Neck Surgery, 9(2): 111-5.<br /> này ở các nghiên cứu trong và ngoài nước khác, 6. Tubbs RS, Salter EG, Wellons JC, Blount JB, Oakes WJ (2005).<br /> Superficial landmarks for the spinal accessory nerve within the<br /> nên cũng không thể so sánh được. posterior cervical triangle. Journal of Neurosurgery: Spine, 3(5):<br /> KẾT LUẬN 375-8.<br /> <br /> Chúng tôi rút ra một số nhận xét như sau: Ngày nhận bài báo: 08/11/2018<br /> Trong tam giác cổ trước, TK XI luôn đi sau bụng Ngày phản biện nhận xét bài báo: 10/12/2018<br /> sau cơ nhị thân, hướng về phía mặt trong cơ ức Ngày bài báo được đăng: 10/03/2019<br /> đòn chũm. Tại đây, nhánh ức đòn chũm của ĐM<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 38<br />