Khảo sát kiến thức, thái độ và thực hành sử dụng insulin ở bệnh nhân đái tháo đường > 60 tuổi điều trị tại Bệnh viện Lão khoa năm 2012

TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 6-2013<br /> <br /> KHẢO SÁT KIẾN THỨC, THÁI ĐỘ VÀ THỰC HÀNH SỬ DỤNG<br /> INSULIN Ở BỆNH NHÂN ĐÁI THÁO ĐƢỜNG > 60 TUỔI ĐIỀU TRỊ<br /> TẠI BỆNH VIỆN LÃO KHOA NĂM 2012<br /> Vũ Thị Thanh Huyền*; Lê Thị Hường**<br /> TÓM TẮT<br /> Nghiªn cøu mô tả cắt ngang nhằm xác định tỷ lệ bệnh nhân (BN) đái tháo đường (ĐTĐ) cao tuổi<br /> có kiến thức, thái độ và thực hành đúng về sử dụng insulin. Phỏng vấn BN theo bộ câu hỏi thống<br /> nhất, khai thác về: tuổi, giới, trình độ học vấn, thời gian mắc bệnh, khu vực sống và các bệnh lý phối<br /> hợp, đánh giá kiến thức, thái độ và thực hành tiêm insulin. Kết quả: tuổi trung bình: 66,8 ± 7,9, tỷ lệ<br /> nữ/nam: 1,7, thời gian mắc bệnh > 10 năm: 51%, BN sống ở thành thị: 85%, kiến thức đúng: 35%,<br /> thái độ tích cực: 78%, thực hành đúng: 94%. BN mắc ĐTĐ ≥ 10 năm có kiến thức đúng chiếm 21/35 (60%),<br /> thái độ tích cực 41/78 (52,6%), thực hành đúng 48/94 (51,1%). Kết luận: tỷ lệ BN có kiến thức đúng<br /> về sử dụng insulin còn chưa cao. Kết quả đã chứng minh tầm quan trọng trong việc tư vấn, hướng<br /> dẫn BN nhằm cải thiện kiến thức về insulin, từ đó cải thiện thái độ và thực hành của BN ĐTĐ cao tuổi.<br /> * Từ khóa: Insulin; Kiến thức, thái độ, thực hành sử dụng insulin; Đái tháo đường; Ng-êi cao tuổi.<br /> <br /> KNOWLEDGE, ATTITUDES AND PRACTICE ON USING INSULIN<br /> IN ELDERLY TYPE 2 DIABETES patients AT NATIONAL<br /> GERIATRIC HOSPITAL IN THE YEAR 2012<br /> SUMMARY<br /> The cross-sectional description study was canied out on patients diagnosed with diabetes according<br /> to WHO’s criteria 2006. Patients were interviewed by questionnaire containing queries about age, sex,<br /> education, duration of diabetes, living area, co-morbility, their knowledge, attitudes and practice on<br /> using insulin. Results: The average age was 66.8 ± 7.9, female/male = 1.7, proportion of patients<br /> with duration of diabetes ≥ 10 was 51%, the percentage of patients living in urban areas was 85%,<br /> the proportions of patients with true knowledge, positive attitudes and right practice were 35%, 78%,<br /> 94%, respectively. The patients with duration of diabetes more than 10 years with proper knowledge:<br /> 21/35 (60%), positive attitude: 41/78 (52.6%), and right practice: 48/94 (51.1%). Conclusion: Percentage<br /> of patients having the right knowledge about using insulin is rather low. The results demonstrate the<br /> importance of counseling and guidance for improving patients’ knowledge on insulin leads to improve<br /> attitudes and practices outcomes in elderly diabetic patients.<br /> * Key words: Insulin; Knowledge, attitudes, practice on using insulin; Elderly.<br /> <br /> * Trường Đại học Y - Dược TP Hồ Chí Minh<br /> ** Trường Đại học Thăng Long<br /> Người phản hồi (Corresponding): Vũ Thanh Huyền (vuthanhhuyen11@yahoo.com)<br /> Ngày nhận bài: 24/1/2013; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 19/6/2013<br /> Ngày bài báo được đăng: 25/6/2013<br /> <br /> 1<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 6-2013<br /> ĐÆT VÊN ®Ò<br /> Trong điều trị ĐTĐ, bên cạnh việc thực<br /> hiện chế độ ăn hợp lý, tập luyện thể lực<br /> thường xuyên và sử dụng thuốc điều trị,<br /> cần sử dụng insulin nhằm giúp kiểm soát<br /> đường huyết hiệu quả, giảm bớt gánh nặng<br /> lên tuyến tụy. Tuy nhiên, sử dụng insulin<br /> không đúng cách có thể xảy ra một số tác<br /> dụng phụ như: hạ đường huyết, phản ứng<br /> ngứa tại chỗ tiêm, đau, cứng (teo mỡ dưới<br /> da) hoặc u mỡ vùng tiêm làm giảm hiệu quả<br /> của thuốc [1]. Do đó, sử dụng insulin đúng<br /> cách là hết sức quan trọng trong điều trị<br /> bệnh ĐTĐ. Cho đến nay, tại Việt Nam chưa<br /> có nghiên cứu về kiến thức, thái độ và thực<br /> hành sử dụng insulin của BN ĐTĐ cao tuổi.<br /> Chúng tôi thực hiện đề tài này nhằm: Xác<br /> định tỷ lệ BN ĐTĐ có kiến thức, thái độ,<br /> và thực hành đúng về sử dụng insulin.<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> * Tiêu chuẩn chọn BN:<br /> - ≥ 60 tuổi, đang điều trị ĐTĐ ngoại trú<br /> tại Phòng khám Nội tiết - ĐTĐ, Bệnh viện<br /> Lão khoa TW từ tháng 3 ®Õn 6 - 2012, được<br /> chẩn đoán ĐTĐ theo tiêu chuẩn của Tổ chức<br /> Y tế Thế giới (2006) [5].<br /> - Đang được điều trị insulin, kể cả những<br /> trường hợp mới chỉ định điều trị.<br /> - Khả năng nhận thức tốt.<br /> * Tiêu chuẩn loại BN:<br /> - BN không đồng ý tham gia nghiên cứu.<br /> - Tình trạng tri giác kém, hôn mê, rối loạn<br /> tri giác.<br /> - Khó khăn trong giao tiếp.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> <br /> Mô tả cắt ngang.<br /> Cỡ mẫu: tính theo công thức ước lượng<br /> cỡ mẫu cho một tỷ lệ tương đối.<br /> 2<br /> <br /> n = Z1 – α<br /> <br /> p(1 - p)<br /> (pε)<br /> <br /> 2<br /> <br /> Trong đó: α = 0,05 (có ý nghĩa thống kê),<br /> p = 50% (do không có nghiên cứu trước đó,<br /> chọn p = 0,5 để có cỡ mẫu lớn nhất), ε = 0,2.<br /> Từ đây, tính được số đối tượng cần thiết<br /> là 97.<br /> Phỏng vấn BN theo bộ câu hỏi thống<br /> nhất, khai thác về: tuổi, giới, trình độ học<br /> vấn, thời gian mắc bệnh, khu vực sống và<br /> các bệnh lý phối hợp, đánh giá kiến thức,<br /> thái độ và thực hành tiêm insulin dựa trên<br /> bộ câu hỏi của Peyrot và CS [6].<br /> Bộ công cụ thu thập số liệu gồm 36 câu:<br /> phần thông tin chung (8 câu): tuổi, giới,<br /> trình độ học vấn, khu vực sống, thời gian<br /> mắc bệnh, thu nhập, các bệnh lý phối hợp;<br /> đánh giá kiến thức (14 câu): loại insulin,<br /> thời điểm tiêm, vị trí tiêm, theo dõi và xử trí,<br /> bảo quản; đánh giá thực hành (6 câu): chế<br /> độ, các bước tiêm, theo dõi và xử trí, bảo<br /> quản; đánh giá thái độ (8 câu) gồm 2 phần:<br /> phần 1 (4 câu): dùng insulin giúp ngăn ngừa<br /> biến chứng của bệnh ĐTĐ, dùng..insulin..giúp<br /> cải thiện sức khỏe, dùng insulin giúp kiểm.soát<br /> tốt đường huyết, cách tiêm insulin rất dễ<br /> dàng, phần 2 (4 câu): dùng insulin nghĩa là<br /> đã không quản lý bệnh ĐTĐ với chế độ ăn<br /> uống và thuốc viên, dùng insulin nghĩa là<br /> sức khỏe xấu đi, quản lý tiêm insulin mất<br /> nhiều thời gian và công sức, dùng insulin<br /> làm phụ thuộc hơn vào bác sỹ.<br /> * Tiêu chuẩn đánh giá kiến thức, thái độ<br /> và thực hành:<br /> <br /> 2<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 6-2013<br /> - Kiến thức: mỗi câu trả lời “Đúng” “1 điểm”,<br /> trả lời “Sai” “-1 điểm”, trả lời “Không biết” “0<br /> điểm”. Tổng điểm tối đa 52 điểm. Có kiến<br /> thức đúng khi được ≥ 30 điểm.<br /> <br /> 22%, tiểu học 3% và không đi học chiếm<br /> tỷ lệ thấp (3%).<br /> <br /> - Thực hành: mỗi câu trả lời “Có” được<br /> “1 điểm”, trả lời “Không” được “0 điểm”.<br /> Tổng điểm tối đa 14 điểm. Thực hành đúng<br /> khi được ≥ 10 điểm.<br /> - Thái độ: ở phần 1 mỗi câu trả lời “Đồng<br /> ý” được “1 điểm”, trả lời “Không đồng ý”<br /> được “0 điểm”. Ở phần 2 mỗi câu trả lời<br /> “Đồng ý” được “0 điểm”, trả lời “Không đồng<br /> ý” được “1 điểm”. Tổng điểm tối đa 8 điểm.<br /> Thái độ tích cực khi được ≥ 6 điểm.<br /> * Xử lý và phân tích số liệu: đọc, làm sạch<br /> và phân tích số liệu bằng phần mềm thống<br /> kê Stata 10.<br /> <br /> 60%<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ<br /> BÀN LUẬN<br /> Trong tổng số 100 BN tham gia nghiên<br /> cứu, nữ (63%) cao hơn nam (37%). Tuổi<br /> trung bình của đối tượng nghiên cứu là 66,8<br /> ± 7,9, thấp nhất 60 tuổi, cao nhất 84 tuổi.<br /> BN tập trung nhiều nhất ở nhóm tuổi 65 - 74<br /> (72%), nhóm tuổi từ 60 - 65 chiếm tỷ lệ 20%<br /> và nhóm tuổi từ 75 - 79 chiếm thấp nhất<br /> (8%). Kết quả của chúng tôi tương đương<br /> nghiên cứu của Nguyễn Quý Đông và CS<br /> [2]: tuổi trung bình của BN là 67,6 ± 9,1, tỷ<br /> lệ tương đồng này là do đối tượng trong<br /> nghiên cứu của chúng tôi là BN đến khám<br /> và điều trị ở Bệnh viện Lão khoa, đối tượng<br /> chủ yếu là người cao tuổi. Tỷ lệ BN sống ở<br /> khu vực thành thị là 85%, nông thôn 15%.<br /> Tỷ lệ BN có điều kiện kinh tế từ trung bình<br /> trở lên chiếm 93%, tỷ lệ BN có điều kiện<br /> kinh tế nghèo 7%. Trình độ học vấn liên quan<br /> đến kiến thức, thái độ và thực hành. Kết quả<br /> nghiên cứu cho thấy: BN có trình độ từ trung<br /> học chuyên nghiệp trở lên chiếm tỷ lệ cao<br /> nhất (48%), cấp 2 chiếm 24%, cấp 3 chiếm<br /> <br /> * Thời gian mắc bệnh:<br /> 51%<br /> <br /> 50%<br /> 40%<br /> <br /> 32%<br /> <br /> 30%<br /> 15%<br /> <br /> 20%<br /> 10%<br /> <br /> 2%<br /> <br /> 0%<br /> <<br /> < 11 n¨m<br /> năm<br /> <br /> 1<br /> 1-- 60 có thời gian mắc bệnh<br /> lâu năm.<br /> * Các bệnh lý phối hợp:<br /> Hầu hết BN đều có kèm theo ít nhất một<br /> bệnh lý khác (91%), BN có từ 2 bệnh lý<br /> khác kèm theo chiếm tỷ lệ cao (73%). Kết<br /> quả này tương đương nghiên cứu của<br /> Nguyễn Thị Thu Trang và CS [4]: mắc một<br /> bệnh khác 29%, ≥ 2 bệnh khác 67,7%. Có<br /> sự tương đồng này do đều nghiên cứu trên<br /> cùng một địa điểm và có cùng đối tượng<br /> nghiên cứu, đa phần là BN ĐTĐ cao tuổi đã<br /> mắc bệnh nhiều năm với yếu tố đa bệnh lý.<br /> * Tỷ lệ BN ĐTĐ có kiến thức, thái độ và<br /> thực hành về sử dụng insulin:<br /> <br /> 3<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 6-2013<br /> BN có kiến thức đúng chiếm 35%, khác<br /> biệt có ý nghĩa thống kê so với BN có kiến<br /> thức không đúng (65%). BN có thái độ tích<br /> cực chiếm 78% và thực hành đúng 94%,<br /> khác biệt so với thái độ tiêu cực (22%) và<br /> thực hành không đúng (6%). Tỷ lệ BN có<br /> kiến thức không đúng còn khá cao do đối<br /> tượng nghiên cứu chưa được tư vấn đầy<br /> đủ về việc sử dụng, đề phòng và xử trí các<br /> tác dụng phụ khi dùng insulin. Bởi vậy, để<br /> giảm thiểu nguy cơ xảy ra tác dụng phụ đối<br /> với BN ĐTĐ, việc tư vấn, hướng dẫn bổ<br /> sung kiến thức của nhân viên y tế để người<br /> bệnh tự hiểu và tự theo dõi bệnh luôn là<br /> mục đích quan trọng của công tác giáo dục<br /> sức khỏe.<br /> Tỷ lệ BN có thái độ tích cực khá cao (78%),<br /> cao hơn so với nghiên cứu của Peyrot và<br /> CS [6]. Điều này có thể giải thích: khi sử<br /> dụng insulin, BN đã thấy lợi ích của nó.<br /> > 80% BN khi sử dụng insulin cho rằng:<br /> <br /> sử dụng insulin giúp ngăn ngừa biến chứng<br /> của bệnh ĐTĐ, giúp cải thiện sức khỏe và<br /> kiểm soát tốt đường huyết, đồng thời họ<br /> thấy sử dụng insulin dễ dàng (78%). Chính<br /> vì vậy, cần nắm bắt tâm lý của BN, đặc biệt<br /> khi khởi trị insulin, để khuyến khích và giải<br /> thích rõ mục đích cần phải điều trị insulin.<br /> Đánh giá thực hành: 94% BN thực hành<br /> đúng. Điều này có thể giải thích là do họ thực<br /> hành hàng ngày, thực hành nhiều thành<br /> quen. Vì có sự chênh lệch rất lớn giữa kiến<br /> thức (35%) và thực hành (94%), nhiều BN<br /> không có kiến thức nhưng vẫn thực hành<br /> đúng. Bên cạnh đó, cũng có BN biết phải<br /> làm gì nhưng không thực hiện. Điều này<br /> khiến cho việc sử dụng insulin không có<br /> hiệu quả xảy ra nhiều hơn, gây nhiều hậu<br /> quả nặng nề. Vì vậy, cần tư vấn, hướng<br /> dẫn cho BN về lợi ích của insulin và kiểm<br /> tra việc sử dụng insulin đúng của từng BN.<br /> <br /> Bảng 1: Đánh giá thái độ về sử dụng inslin.<br /> THÁI ĐỘ<br /> NỘI DUNG<br /> <br /> Phần 1<br /> <br /> Phần 2<br /> <br /> Đúng (%)<br /> <br /> Sai (%)<br /> <br /> Tổng (%)<br /> <br /> Sử dụng insulin giúp ngăn ngừa biến chứng của bệnh<br /> <br /> 81<br /> <br /> 19<br /> <br /> 100<br /> <br /> Sử dụng insulin giúp cải thiện sức khỏe<br /> <br /> 84<br /> <br /> 16<br /> <br /> 100<br /> <br /> Sử dụng insulin giúp kiểm soát tốt đường huyết<br /> <br /> 92<br /> <br /> 8<br /> <br /> 100<br /> <br /> Cách tiêm insulin rất dễ dàng<br /> <br /> 93<br /> <br /> 7<br /> <br /> 100<br /> <br /> Sử dụng insulin là không quản lý bệnh với chế độ ăn<br /> uống và thuốc viên<br /> <br /> 74<br /> <br /> 26<br /> <br /> 100<br /> <br /> Sử dụng insulin nghĩa là sức khỏe xấu đi<br /> <br /> 26<br /> <br /> 74<br /> <br /> 100<br /> <br /> Tiêm insulin mất nhiều thời gian và công sức<br /> <br /> 12<br /> <br /> 88<br /> <br /> 100<br /> <br /> Sử dụng insulin làm phụ thuộc hơn vào bác sỹ<br /> <br /> 33<br /> <br /> 67<br /> <br /> 100<br /> <br /> 81% BN cho rằng sử dụng insulin giúp<br /> <br /> huyết, cách tiêm insulin dễ dàng. Trong<br /> <br /> ngăn ngừa biến chứng của bệnh ĐTĐ, cải<br /> <br /> khi đó, 26% BN cho rằng sử dụng insulin<br /> <br /> thiện sức khỏe và kiểm soát tốt đường<br /> <br /> nghĩa là sức khỏe xấu đi, tiêm insulin mất<br /> <br /> 4<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 6-2013<br /> nhiều thời gian và công sức (12%), sử dụng<br /> insulin làm phụ thuộc hơn vào bác sỹ (33%).<br /> > 70% BN cho rằng sử dụng insulin nghĩa là<br /> đã không quản lý được bệnh ĐTĐ với chế<br /> độ ăn và thuốc viên. Những thái độ không<br /> đúng trong sử dụng insulin của BN đều xuất<br /> phát từ nguyên nhân chưa hiểu rõ vai trò<br /> của insulin trong thực hành điều trị.<br /> Khi nghiên cứu mối liên quan với thời<br /> gian mắc bệnh ĐTĐ, chúng tôi nhận thấy có<br /> mối liên quan với kiến thức, thái độ và thực<br /> hành về sử dụng insulin. Thời gian mắc<br /> càng lâu, kiến thức, thái độ và thực hành<br /> đúng càng nhiều, những BN mắc ĐTĐ ≥ 10<br /> năm có kiến thức đúng chiếm 21/35 (60%),<br /> thái độ tích cực 41/78 (52,6%) và thực hành<br /> đúng 48/94 (51,1%). Điều đó có thể giải<br /> thích: những BN mắc bệnh nhiều năm sẽ có<br /> nhiều thông tin hơn, hiểu rõ về bệnh hơn<br /> những người mới mắc. Vì vậy, họ có kiến<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Đào Văn Phan. Dược lý học lâm sàng.<br /> Nhà xuất bản Y học. 2005, tr.516-593.<br /> 2. Nguyễn Quý Đông. Tìm hiểu tình hình<br /> bệnh ĐTĐ tại Viện Lão khoa trong 5 năm từ<br /> 1998 - 2002. Luận văn Tốt nghiệp bác sỹ đa<br /> khoa. Trường Đại học Y Hà Nội. 2003.<br /> 3. Trần Đức Thọ, Tạ Văn Bình và CS. Điều tra<br /> dịch tễ tỷ lệ bệnh ĐTĐ và rối loạn dung nạp đường<br /> huyết. Đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ. 2002.<br /> 4. Nguyễn Thị Thu Trang. Tìm hiểu thực<br /> trạng nuôi dưỡng BN ĐTĐ tại Khoa Nội tiết Chuyển hóa, Bệnh viện Lão khoa TW. Khóa<br /> luận tốt nghiệp cử nhân y khoa. Trường Đại học<br /> Y Hà Nội. 2010.<br /> 5. WHO/IDF. Definition and diagnosis of<br /> diabetes mellitus and intermediate hyperglycemia.<br /> Printed by the WHO document production services,<br /> Geneva, Switzerland. 2006.<br /> 6. Mark Peyrot, Pichard R Rubin, Davida F<br /> Kruger, Luther B Travis. Correlates of insulin<br /> injection omission. Diabetes Care. 2010, 33 (2).<br /> <br /> thức, thái độ và thực hành đúng nhiều hơn.<br /> Qua đó cho thấy cần tư vấn, hướng dẫn để<br /> nâng cao kiến thức, thái độ và thực hành<br /> cho BN mới mắc ĐTĐ.<br /> KẾT LUẬN<br /> Qua nghiên cứu 100 BN ĐTĐ đến khám<br /> và điều trị tại Bệnh viện Lão khoa TW cho<br /> thấy tỷ lệ BN có kiến thức đúng chiếm 35%,<br /> thái độ tích cực 78% và thực hành đúng 94%.<br /> Tỷ lệ BN có kiến thức đúng về sử dụng<br /> insulin còn thấp, chứng minh tầm quan trọng<br /> trong việc tư vấn, hướng dẫn BN nhằm cải<br /> thiện kiến thức về insulin dẫn đến việc cải thiện<br /> thái độ và thực hành của BN ĐTĐ cao tuổi.<br /> <br /> 5<br /> <br />