Khảo sát nhận thức của bệnh nhân và người chăm sóc bệnh nhân về bệnh tâm thần phân liệt tại Bệnh viện Quân y 175

CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> KHẢO SÁT NHẬN THỨC CỦA BỆNH NHÂN VÀ NGƯỜI<br /> CHĂM SÓC BỆNH NHÂN VỀ BỆNH TÂM THẦN PHÂN LIỆT<br /> TẠI BỆNH VIỆN QUÂN Y 175<br /> <br /> Đặng Trần Khang1, Trần Thị Khánh1, Lê Thị Hằng1<br /> <br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Phát hiện những sai lầm trong nhận thức của bệnh nhân tâm thần<br /> phân liệt và người chăm sóc về bệnh tâm thần phân liệt, từ đó có cách tiếp cận và tư<br /> vấn chính xác, khắc phục hiệu quả những hạn chế trong nhận thức của họ về căn bệnh<br /> này góp phần nâng cao chất lượng công tác điều trị và quản lý các bệnh nhân tâm thần<br /> phân liệt.<br /> Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Khảo sát 68 bệnh nhân tâm thần phân<br /> liệt và 52 người chăm sóc các bệnh nhân nói trên bằng phương pháp nghiên cứu mô tả<br /> cắt ngang.<br /> Kết quả: Sự hiểu biết về bệnh tâm thần phân liệt của chính bệnh nhân và người<br /> chăm sóc còn hạn chế. Các đối tượng này nhận thức sai về nguyên nhân, triệu chứng,<br /> cách thức điều trị quản lý bệnh nhân bệnh tâm thần phân liệt. Tuy nhiên người chăm sóc<br /> hiểu biết tốt hơn các bệnh nhân bệnh tâm thần phân liệt, thời gian mang bệnh của bệnh<br /> nhân càng dài thì sự hiểu biết của người chăm sóc ngày càng cải thiện hơn.<br /> INVESTIGATE THE AWARENESS OF PATIENTS WITH<br /> SCHIZOPHRENIA AND THEIR CAREGIVERS IN SCHIZOPHRENIA IN<br /> MILITARY HOSPITAL 175<br /> ABSTRACT <br /> Object: The purpose of this study was to explore the misunderstandings of the<br /> <br /> 1<br /> Bệnh viện Quân y 175<br /> Người phản hồi (Corresponding): Đặng trần Khang (bskhangbv175@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 10/03/2018, ngày phản biện: 24/03/2018<br /> Ngày bài báo được đăng: 30/6/2018<br /> <br /> <br /> <br /> 21<br /> TẠP CHÍ Y DƯỢC THỰC HÀNH 175 - SỐ 14 - 6/2018<br /> <br /> patients with schizophrenia and their caregivers in schizophrenia, in order to have<br /> exactly methods in approaching and giving advices to them, to help them overcome<br /> sucessfully about their misunderstandings toward this illness. This will take part in<br /> enhancing the result of treament and management schizophrenic patients.<br /> Subjects and research method: The study is a descriptive cross-sectional<br /> method, which based on 68 patients who diagnosed of schizophrenia and 52 caregivers.<br /> Results: The awareness about schizophrenia of the patients and their caregivers<br /> is still limited. They have wrong cognition toward the etiology, symptoms, methods for<br /> treatment and manegement schizophrenic patients. However, eventualy the caregivers<br /> would have a better awareness about schizophrenic than the patients; the longer they are<br /> taking care of the patient, the better the awareness the direct caregivers is going to have.<br /> Keyword: Schizophrenia<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ nếu bệnh nhân và thân người chăm sóc có<br /> Tâm thần phân liệt là một bệnh nhận thức tốt về căn bệnh này, có sự hợp<br /> tâm thần nặng, phổ biến căn nguyên chưa tác chặt chẽ của họ với thầy thuốc tâm<br /> rõ, bệnh có tính chất tiến triển với những thần thì hiệu quả điều trị bệnh sẽ được cải<br /> rối loạn đặc trưng về tư duy, tri giác và thiện rõ rệt.<br /> cảm xúc, dẫn đến những rối loạn cơ bản Điều tra nhận thức của bệnh nhân<br /> về tâm lý và nhân cách theo kiểu phân liệt, và người chăm sóc bệnh nhân về bệnh<br /> nghĩa là mất dần tính hài hòa thống nhất tâm thần phân liệt giúp chúng ta biết được<br /> gây ra chia cắt trong các mặt hoạt động những sai lầm trong nhận thức của các đối<br /> tâm thần[3]. Triệu chứng lâm sàng của tượng trên về bệnh tâm thần phân liệt, từ<br /> bệnh có thể thay đổi theo thời gian và trên đó có cách tiếp cận và tư vấn chính xác,<br /> các bệnh nhân khác nhau nhưng tác động khắc phục hiệu quả những hạn chế trong<br /> của bệnh luôn nghiêm trọng và thường là nhận thức của họ về căn bệnh này, nâng<br /> kéo dài[5]. Việc điều trị tâm thần phân liệt cao chất lượng công tác điều trị và quản<br /> vẫn còn gặp khá nhiều khó khăn do bệnh lý các bệnh nhân tâm thần phân liệt. Vì<br /> nhân và người chăm sóc hay bỏ thuốc vậy chúng tôi tiến hành nghiên cứu này<br /> điều trị củng cố. Vấn đề này chủ yếu là nhằm mục tiêu:<br /> do sự hiểu biết rất hạn chế của bệnh nhân Khảo sát nhận thức của bệnh nhân<br /> và người chăm sóc về bệnh tâm thần phân và người chăm sóc bệnh nhân về nguyên<br /> liệt, mỗi khi bệnh tạm ổn định thì các đối nhân, triệu chứng và quá trình theo dõi,<br /> tượng trên thường cho rằng bệnh đã khỏi, điều trị bệnh tâm thần phân liệt.<br /> không cần điều trị củng cố nữa. Tuy nhiên<br /> <br /> 22<br />  CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC<br /> <br /> Tìm hiểu mối tương quan giữa 1.2. Tiêu chuẩn loại trừ<br /> thời gian mang bệnh của bệnh nhân với - Các bệnh nhân bị tâm thần phân<br /> mức độ nhận thức về bệnh tâm thần phân liệt, người chăm sóc có sa sút trí tuệ<br /> liệt của các nhóm đối tượng nghiên cứu<br /> - Các bệnh nhân đang có rối loạn<br /> ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP nhận thức do tác dụng của thuốc an thần..<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu<br /> 1. Đối tượng nghiên cứu<br /> 2.1. Thiết kế nghiên cứu<br /> Đối tượng nghiên cứu bao gồm<br /> Chúng tôi sử dụng phương pháp<br /> bệnh nhân bị tâm thần phân liệt, đang điều<br /> cắt ngang, mô tả từng trường hợp cụ thể.<br /> trị nội trú tại khoa Tâm thần-Bệnh viện<br /> 2.2. Các biến số, chỉ số nghiên cứu<br /> Quân y 175- Bộ Quốc Phòng và người<br /> chăm sóc trực tiếp của các bệnh nhân Khảo sát nhận thức về nguyên<br /> này. Chúng tôi chia đối tượng nghiên nhân của bệnh tâm thần phân liệt<br /> cứu thành 2 nhóm: nhóm bệnh nhân với Khảo sát nhận thức về triệu chứng<br /> 68 bệnh nhân tâm thần phân liệt; nhóm của bệnh tâm thần phân liệt<br /> người chăm sóc trực tiếp bệnh nhân, bao<br /> Khảo sát nhận thức về điều trị,<br /> gồm 52 người (là vợ, chồng, bố, mẹ và<br /> quản lý bệnh tâm thần phân liệt.<br /> con,... của các bệnh nhân trên).<br /> 2.3. Công cụ thu thập thông tin<br /> 1.1. Tiêu chuẩn chọn bệnh nhân<br /> nghiên cứu Bệnh án điều trị của bệnh nhân.<br /> Bệnh nhân tâm thần phân liệt Phiếu thu thập thông tin qua<br /> phỏng vấn của bệnh nhân và người<br /> Đủ tiêu chuẩn chẩn đoán Tâm<br /> chăm sóc.<br /> thần phân liệt theo tiêu chuẩn chẩn đoán<br /> của ICD-10[4] 2.4. Xử lý và phân tích số liệu<br /> <br /> Khả năng nhận thức của bệnh Mã hóa dữ liệu thu thập được,<br /> nhân tương đối tốt, không có rối loạn nhập số liệu vào phần mềm Epi-info 7.0.<br /> ý thức Các số liệu được tính theo tỷ lệ phần<br /> trăm các triệu chứng lâm sàng. So<br /> Thân nhân của bệnh nhân tâm<br /> sánh giữa hai tỷ lệ, số liệu bằng test T-<br /> thần phân liệt<br /> student, test χ2, giá trị p được tính để<br /> Là người trực tiếp nuôi dưỡng, xác định sự khác biệt; phân tích tương<br /> chăm sóc bệnh nhân quan hồi quy đơn biến.<br /> Năng lực nhận thức bình thường<br /> <br /> 23<br /> TẠP CHÍ Y DƯỢC THỰC HÀNH 175 - SỐ 14 - 6/2018<br /> <br /> KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN<br /> 1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu<br /> Bảng 3.1. Phân nhóm đối tượng nghiên cứu theo tuổi<br /> Đối tượng Bệnh nhân Người chăm sóc bệnh nhân<br /> <br /> Nhóm tuổi n Tỷ lệ % n Tỷ lệ %<br /> <br /> ≤20 3 4,41 1 1,92<br /> 21-30 24 35,29 4 7,69<br /> <br /> 31-40 23 33,82 8 15,38<br /> <br /> 41-50 11 16,18 8 15,38<br /> ≥51 7 10,29 31 59,62<br /> <br /> Bảng 3.1 cho thấy nhóm tuổi bệnh nhân chiếm tỷ lệ cao nhất là 21-30 và 31-40<br /> tuổi. Người chăm sóc bệnh nhân từ 51 tuổi trở lên chiếm tỷ lệ cao nhất; nhóm dưới từ 20<br /> tuổi trở xuống chiếm tỷ lệ thấp nhất. Kết quả này phù hợp với ý kiến của tác giả Lê Ngọc<br /> Hà (2014)[1], Bùi Quang Huy (2009) khi cho rằng hầu hết các bệnh nhân tâm thần phân<br /> liệt nhập viện là đang ở độ tuổi lao động.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Biểu đồ 3.1. Thời gian mang bệnh của nhóm bệnh nhân nghiên cứu<br /> <br /> Biểu đồ 3.1 cho thấy: trong số bệnh nhân nghiên cứu, nhóm bệnh nhân TTPL<br /> có thời gian mang bệnh trên 5 năm chiếm tỷ lệ cao nhất (38,24%). Nhóm bệnh nhân có<br /> thời gian mang bệnh 3-5 năm chiếm tỷ lệ ít nhất (17,65%)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 24<br />  CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Biểu đồ 3.2. Mối quan hệ của người chăm sóc với bệnh nhân tâm thần phân liệt<br /> <br /> Biểu đồ 3.2 cho thấy: Trong số người chăm sóc được nghiên cứu, các đối tượng<br /> là bố, mẹ bệnh nhân chiếm tỷ lệ cao nhất (54%). Tỷ lệ người chăm sóc là vợ, chị, em gái<br /> chiếm tỷ lệ thấp. Điều này theo chúng tôi là phù hợp vì chăm sóc các bệnh nhân TTPL<br /> là một công việc khá vất vả; bố, mẹ bệnh nhân chính là những người nuôi dưỡng trực<br /> tiếp nên họ chiếm tỷ lệ cao hơn.<br /> 3.2. Khảo sát nhận thức về nguyên nhân bệnh tâm thần phân liệt<br /> Bảng 3.2. Nhận thức về nguyên nhân bệnh tâm thần phân liệt<br /> Đối tượng Người chăm sóc bệnh<br /> Bệnh nhân<br /> nghiên cứu nhân<br /> n=68 Tỷ lệ % n=52 Tỷ lệ % p<br /> Nguyên nhân<br /> Do ma quỷ 11 16,18 4 7,69<br /> Do sang chấn tâm lý 40 58,82 28 53,85<br /> Do sử dụng ma túy 2 2,94 2 3,85 >0,05<br /> Do mồ mả tổ tiên 6 8,82 2 3,85<br /> Do bố, mẹ nhiễm dioxin 2 2,94 3 5,77<br /> Do rối loạn chức năng não 17 25 20 38,46<br /> <br /> Bảng 3.2 cho thấy có 25% bệnh nhân và 38,46% người chăm sóc bệnh nhân<br /> nhận thức đúng rằng tâm thần phân liệt là do rối loạn chức năng não gây ra. Đa số bệnh<br /> nhân và người chăm sóc nhận thức sai rằng tâm thần phân liệt là do chấn thương tâm<br /> lý hoặc do ma quỷ hoặc do vấn đề mồ mả tổ tiên gây ra. Nhận thức của 2 nhóm nghiên<br /> cứu về vấn đề này không có sự khác biệt (p>0,05). Đây là một lý do khiến cho nhiều gia<br /> <br /> 25<br /> TẠP CHÍ Y DƯỢC THỰC HÀNH 175 - SỐ 14 - 6/2018<br /> <br /> đình họ chưa tin ngay và những lời khuyên của thầy thuốc, họ thường đưa bệnh nhân<br /> tìm gặp thầy cúng.<br /> Bảng 3.3. Nhận thức về loại bệnh tâm thần phân liệt<br /> Đối tượng Người chăm sóc bệnh<br /> Bệnh nhân<br /> nhân<br /> Loại bệnh n=68 Tỷ lệ % n=52 Tỷ lệ % p<br /> Bệnh thần kinh 29 42,65 25 48,08<br /> Bệnh tâm thần 38 55,88 31 59,62 >0,05<br /> Bệnh nội khoa khác 7 10,29 1 1,92<br /> <br /> Số người nhận thức đúng bệnh bệnh thần kinh hoặc bệnh nội khoa khác.<br /> tâm thần phân liệt là bệnh tâm thần chỉ Điều này phản ánh trình độ dân trí còn<br /> chiếm 55,88% (bệnh nhân) và 59,62% thấp, đôi khi do họ không muốn mang<br /> (người chăm sóc). Một tỷ lệ khá cao bệnh tiếng gia đình mình có người mắc bệnh<br /> nhân và người chăm sóc bệnh nhân nhận tâm thần nên họ gọi là bệnh thần kinh để<br /> thức sai rằng bệnh tâm thần phân liệt là bớt mang tiếng hơn.<br /> Bảng 3.4. Nhận thức về khả năng lây nhiễm bệnh tâm thần phân liệt<br /> Đối tượng Bệnh nhân Người chăm sóc<br /> p<br /> Bệnh tâm n (68) Tỷ lệ % n (52) Tỷ lệ %<br /> thần phân liệt<br /> Không lây lan cho người xung quanh 62 91,18 46 88,46 >0.05<br /> Khó lây lan cho người xung quanh 5 7,35 6 11,54<br /> Dễ lây lan cho người xung quanh 1 1,47 0 0<br /> <br /> Kết quả bảng 3.4 cho thấy hầu hết Có 1,47% bệnh nhân cho rằng bệnh dễ<br /> cả bệnh nhân (91,18%) và người chăm lây lan cho người xung quanh Nhận định<br /> sóc (88,46%) đều có nhận thức đúng: sai lầm này có thể dẫn đến hậu quả là gia<br /> Bệnh TTPL không lây lan cho người xung đình, xã hội luôn lảng tránh, kỳ thị khi<br /> quanh. Có một tỷ lệ nhỏ nhận thức sai tiếp xúc với người bệnh, đôi khi họ đi đến<br /> lầm, họ cho rằng bệnh TTPL có khả năng quyết định nhốt bệnh nhân trong phòng<br /> lây lan cho người xung quanh 11,54% riêng.<br /> (người chăm sóc) và 7,35% (bệnh nhân).<br /> <br /> <br /> <br /> 26<br />  CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU KHOA HỌC<br /> <br /> 3.3. Triệu chứng của bệnh tâm thần phân liệt<br /> Bảng 3.5. Nhận thức về triệu chứng khởi phát bệnh tâm thần phân liệt<br /> Đối tượng Bệnh nhân Người chăm sóc bệnh nhân<br /> <br /> TC khởi đầu bệnh Ttpl n (68) Tỷ lệ % n (52) Tỷ lệ % p<br /> Sợ hãi vô cớ 28 41,18 23 44,23<br /> Mất ngủ 52 76,47 42 80,77<br /> >0,05<br /> Vui vẻ quá mức 8 11,76 5 9,62<br /> Chán ăn 11 16,18 10 19,23<br /> <br /> Các triệu chứng khởi phát được xét của Bùi Quang Huy (2010) khi cho<br /> 2 nhóm nghiên cứu ghi nhận không có sự rằng mất ngủ là triệu chứng rất hay gặp<br /> khác biệt (p>0,05), đa số họ nhận định và có thể là lý do khiến bệnh nhân phải đi<br /> mất ngủ là triệu chứng khởi đầu thường khám bệnh. Bệnh nhân thường khó vào<br /> gặp (76,47% bệnh nhân và 80,77% người giấc ngủ và ngủ không sâu giấc[2].<br /> chăm sóc). Kết quả này phù hợp với nhận<br /> Bảng 3.6. Triệu chứng giai đoạn toàn phát bệnh tâm thần phân liệt<br /> Đối tượng Bệnh nhân Người chăm sóc bệnh nhân<br /> TC giai n (68) Tỷ lệ % n (52) Tỷ lệ % p<br /> đoạn toàn phát<br /> Tiếng người nói chuyện trong đầu 31 45,59 32 61,54<br /> Đập phá đồ đạc 16 23,53 11 21,15<br /> Mất ngủ 27 39,71 36 69,23