Khảo sát sự tuân thủ dùng thuốc và rào cản tinh thần trong việc sử dụng insulin ở bệnh nhân đái tháo đường type 2 điều trị ngoại trú tại Bệnh viện Nhân dân Gia Định

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> <br /> KHẢO SÁT SỰ TUÂN THỦ DÙNG THUỐC VÀ RÀO CẢN TINH THẦN<br /> TRONG VIỆC SỬ DỤNG INSULIN Ở BỆNH NHÂN ĐÁI THÁO ĐƯỜNG<br /> TYPE 2 ĐIỀU TRỊ NGOẠI TRÚ TẠI BỆNH VIỆN NHÂN DÂN GIA ĐỊNH<br /> Trần Thị Quỳnh Anh*, Nguyễn Viết Ngọc*, Nguyễn Hương Thảo*<br /> <br /> TÓMTẮT<br /> Mục tiêu: Khảo sát sự tuân thủ dùng thuốc và rào cản tinh thần trong việc sử dụng insulin ở bệnh<br /> nhân (BN) đái tháo đường (ĐTĐ) type 2.<br /> Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu cắt ngang mô tả được thực hiện trên BN ĐTĐ type 2 điều trị<br /> ngoại trú tại Bệnh viện Nhân dân Gia Định TP. Hồ Chí Minh từ 01/04/2018 đến 15/07/2018. Đặc điểm<br /> BN và thông tin điều trị được thu thập từ sổ khám bệnh. Sự tuân thủ dùng thuốc và rào cản tinh thần<br /> trong việc sử dụng insulin được đo lường bằng các bộ câu hỏi (Morisky Medication Adherence Scale - 8<br /> items và Barriers to Insulin Treatment Questionnaire). Hồi quy logistic được dùng để xác định các yếu tố<br /> liên quan với việc tuân thủ dùng thuốc và rào cản sử dụng insulin.<br /> Kết quả: Có 267 BN tham gia nghiên cứu (tuổi trung bình 62,01 ± 8,56). Tỷ lệ BN tuân thủ các<br /> thuốc ĐTĐ đường uống là 46,1%. BN có niềm tin vào sự cần thiết của thuốc tuân thủ dùng thuốc tốt<br /> hơn (OR = 1,187; CI 95%: 1,046 - 1,347). Sợ hạ đường huyết quá mức là rào cản lớn nhất trong việc sử<br /> dụng insulin. BN nữ có rào cản cao trong việc sử dụng insulin (OR = 2,039; CI 95%: 1,189 - 3,495, BN lớn<br /> tuổi có rào cản thấp hơn BN trẻ tuổi (OR = 0,303; CI 95%: 0,165 - 0,556).<br /> Kết luận: Tỷ lệ BN tuân thủ dùng thuốc thấp. Cải thiện niềm tin vào sự cần thiết của thuốc có thể làm<br /> tăng tuân thủ dùng thuốc của BN. Cần tư vấn cho bệnh nhân nữ, trẻ tuổi khi bắt đầu điều trị với insulin.<br /> Từ khóa: Tuân thủ dùng thuốc, Rào cản sử dụng insulin, Đái tháo đường<br /> ABSTRACT<br /> MEDICATION ADHERENCE AND BARRIERS TO INSULIN TREATMENT<br /> IN OUTPATIENTS WITH TYPE 2 DIABETES TREATED AT GIA DINH PEOPLE’S HOSPITAL<br /> Tran Thi Quynh Anh, Nguyen Viet Ngoc, Nguyen Huong Thao<br /> * Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Supplement of Vol. 23 - No 2- 2019: 203 – 207<br /> <br /> Objectives: To investigate medication adherence and psychological barriers to insulin treatment in<br /> patients with type 2 diabetes.<br /> Methods: A cross-sectional study was conducted on patients with type 2 diabetes treated at outpatient<br /> clinic, Gia Dinh People’s Hospital, Ho Chi Minh City, from 01/04/2018 to 15/07/2018. Data on patient’s<br /> sociodemographic characteristics and indicated medications was obtained from outpatients’ medical records.<br /> Data on medication adherence and barries to insulin treatment was collected by using validated<br /> questionnaires (Morisky Medication Adherence Scale - 8 items and Barriers to Insulin Treatment<br /> Questionnaire). Logistic regression model was used to determine factors associated with medication<br /> adherence and psychological barriers to insulin treatment.<br /> Results: There were 267 patients included in the study (mean age was 62.01 ± 8.56). Percentage of<br /> patients highly adhering to prescribed oral antiglycemic agents was 46.1%. Beliefs about the necessity of<br /> *<br /> Khoa Dược, Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh<br /> Tác giả liên lạc: PGS. TS. Nguyễn Hương Thảo ĐT: 0918177254 Email: huongthao0508@gmail.com<br /> <br /> Chuyên Đề Dược 203<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019<br /> <br /> medicines were positively associated with medication adherence (OR = 1.187; CI 95%: 1.046 - 1.347). Fear<br /> of hypoglycemia was the biggest barrier. The barriers were higher among female compared to male patients<br /> (OR = 2.039; CI 95%: 1.189 - 3.495). Older patients had lower barriers to insulin treatment compared to<br /> younger ones (OR = 0.303; CI 95%: 0.165 - 0.556).<br /> Conclusion: Percentage of patients adhering to medications was low. Beliefs about the necessity of<br /> medicines were important to improve medication adherence in patients with type 2 diabetes. Patient<br /> consultation might be needed before the initiation of insulin therapy in female and young patients.<br /> Key words: Medication adherence, Barriers to insulin treatment, Diabetes<br /> ĐẶTVẤNĐỀ type 2, từ 18 tuổi trở lên và đang được điều trị<br /> với ít nhất một thuốc ĐTĐ đường uống từ ít<br /> ĐTĐ là một bệnh mạn tính phổ biến và nhất 6 tháng trước. Chúng tôi loại trừ các BN:<br /> ngày càng gia tăng trên toàn cầu. Trong điều trị có điều trị với insulin; không thể tự sử dụng<br /> ĐTĐ type 2, tuân thủ dùng thuốc (TTDT) đóng thuốc tại nhà; phụ nữ có thai; không đồng ý<br /> vai trò rất quan trọng. Có nhiều bằng chứng tham gia nghiên cứu hoặc không hoàn thành ít<br /> cho thấy sự TTDT làm tăng hiệu quả kiểm soát nhất 1 bộ câu hỏi/thang đo trong nghiên cứu;<br /> đường huyết, giảm biến cố nhập viện và giảm<br /> không phải người Việt Nam hoặc không có<br /> chi phí chăm sóc y tế(3,6). Tuy nhiên, tỷ lệ TTDT khả năng giao tiếp bằng tiếng Việt; đang hoặc<br /> của BN ĐTĐ type 2 chưa cao như ở Indonesia<br /> trong vòng 6 tháng gần đây đã tham gia<br /> (20,9%) hay Singapore (42,9%)(1,7). nghiên cứu khác ảnh hưởng đến sự tuân thủ<br /> Trong điều trị ĐTĐ type 2, insulin cũng dùng thuốc.<br /> thường được chỉ định khi BN chưa đạt được Các thông tin về đặc điểm BN bao gồm tuổi,<br /> mục tiêu điều trị mặc dù đã phối hợp nhiều loại giới tính, trình độ học vấn, bảo hiểm y tế<br /> thuốc đường uống hoặc đã đạt liều tối đa. Mặc<br /> (BHYT), thời gian mắc bệnh (tính từ lúc phát<br /> dù insulin mang lại nhiều lợi ích nhưng theo<br /> hiện bệnh đến thời điểm khảo sát) được thu<br /> nghiên cứu của Gordon (2018), có tới 28,4% BN<br /> thập bằng cách phỏng vấn trực tiếp BN tại<br /> không đồng ý điều trị với insulin và 61,2% BN<br /> đồng ý nhưng cảm thấy không thoải mái(5). bệnh viện. Các thông tin về bệnh mạn tính<br /> mắc kèm và các thuốc ĐTĐ BN đang sử dụng<br /> Việc có được những thông tin về mức độ<br /> được ghi nhận từ sổ khám bệnh/đơn thuốc.<br /> TTDT cũng như các rào cản tinh thần trong<br /> việc sử dụng insulin là cần thiết để giúp các Sự TTDT của BN được khảo sát bằng<br /> cán bộ y tế tìm hiểu nguyên nhân và đưa ra thang đo TTDT của Morisky - phiên bản 8 câu<br /> các giải pháp cải thiện hiệu quả điều trị cho hỏi (Morisky Medication Adherence Scale - 8<br /> BN. Trên cơ sở đó, nghiên cứu (NC) được thực items, MMAS)(9). Kết quả phỏng vấn MMAS<br /> hiện để khảo sát mức độ TTDT và rào cản tinh của BN được chia làm 3 mức độ: tuân thủ tốt<br /> thần trong sử dụng insulin của các BN ĐTĐ (MMAS = 8); tuân thủ trung bình (MMAS = 6-<br /> type 2 đang điều trị ngoại trú tại Bệnh viện 7); tuân thủ kém (MMAS < 6). Những BN có<br /> Nhân dân Gia Định TP. Hồ Chí Minh. điểm TTDT trung bình hoặc kém được xem là<br /> ĐỐITƯỢNG-PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU không tuân thủ dùng thuốc.<br /> Bộ câu hỏi rào cản sử dụng insulin (Barriers<br /> Thiết kế nghiên cứu là cắt ngang mô tả.<br /> to Insulin Treatment Questionnaire, BITQ) được<br /> Chúng tôi chọn các BN đến khám tại Khoa<br /> dùng để đánh giá các rào cản tinh thần trong<br /> Khám bệnh - Bệnh viện Nhân dân Gia Định<br /> việc sử dụng insulin của BN(10). Mức độ rào cản ở<br /> TP. Hồ Chí Minh trong khoảng thời gian từ<br /> BN được đánh giá bằng điểm trung bình (ĐTB)<br /> 19/04/2018 đến 15/06/2018, có chẩn đoán ĐTĐ<br /> <br /> <br /> 204 Chuyên Đề Dược<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> của 14 câu hỏi. Dựa trên ĐTB của BITQ, BN được BN nữ có rào cản sử dụng insulin cao hơn BN<br /> phân loại thành các nhóm: rào cản sử dụng nam (OR = 2,039; CI 95%: 1,189 - 3,495; p = 0,010).<br /> insulin cao (ĐTB > 5,00) và rào cản sử dụng Người cao tuổi có rào cản sử dụng insulin thấp<br /> insulin thấp (ĐTB ≤ 5,00). hơn người trẻ và trung niên (OR = 0,303; CI 95%:<br /> Số liệu được xử lý bằng phần mềm 0,165 - 0,556; p = 0,003) (bảng 6).<br /> Statistical Package for the Social Sciences BÀNLUẬN<br /> (SPSS) phiên bản 20.0. Thống kê mô tả được<br /> Kết quả NC cho thấy có 46,1% BN TTDT,<br /> thực hiện để xác định các số trung bình, số<br /> còn lại 53,9% BN không TTDT. Tỷ lệ BN<br /> trung vị và tỷ lệ phần trăm. Phân tích hồi quy<br /> TTDT trên cao hơn kết quả của một số NC<br /> logistic được sử dụng để đánh giá mối liên<br /> tại nước ngoài được thực hiện gần đây(1,11).<br /> quan giữa các yếu tố khảo sát với sự TTDT và<br /> Có thể giải thích do BN Việt Nam thường<br /> rào cản tinh thần trong việc sử dụng insulin.<br /> tin tưởng vào sự điều trị của bác sĩ, các BN<br /> Các kết quả được xem là có ý nghĩa thống kê<br /> tham gia nghiên cứu đều có bảo hiểm y tế<br /> khi p < 0,05. Nghiên cứu đã được chấp thuận<br /> nên không phải chịu gánh nặng tài chính từ<br /> bởi Hội đồng Khoa học Bệnh viện Nhân dân<br /> thuốc hay cũng có thể do BN ý thức được sự<br /> Gia Định.<br /> quan trọng của việc TTDT nên chủ động<br /> KẾTQUẢ thực hiện các biện pháp để ghi nhớ việc<br /> Từ 19/04/2018 đến 15/06/2018, chúng tôi uống thuốc (chúng tôi quan sát thấy BN nhờ<br /> chọn được 267 BN thỏa tiêu chuẩn chọn mẫu dược sĩ ghi liều và thời gian dùng thuốc lên<br /> và không có tiêu chuẩn loại trừ. Các thông tin hộp thuốc). Trong các lý do khiến BN không<br /> về đặc điểm chung của BN được trình bày TTDT, quên chiếm tỷ lệ cao nhất, các lý do<br /> trong bảng 1. Độ tuổi trung bình của mẫu có chủ ý như cảm thấy phiền, giảm/ngưng<br /> khảo sát là 62,01 ± 8,56 (tuổi), nữ giới chiếm thuốc khi bệnh thuyên giảm chỉ chiếm tỉ lệ<br /> 57,7%. Hơn một nửa số BN có trình độ học vấn nhỏ. Bên cạnh đó, NC của chúng tôi cũng<br /> từ lớp 6 trở lên và tất cả BN đều có BHYT. Hầu cho thấy những BN tin rằng thuốc thật sự<br /> hết BN có ít nhất 1 bệnh mắc kèm. Phần lớn cần thiết thường có TTDT tốt hơn những BN<br /> BN có thời gian mắc bệnh dài hơn 5 năm cho rằng họ không hoặc hưởng lợi rất ít từ<br /> (67,1%) và được điều trị phối hợp từ 2 thuốc những thuốc đang sử dụng. Kết quả tương<br /> ĐTĐ đường uống trở lên (73,4%). tự với NC của Sweileh (2014) và AlHewiti<br /> (2014)(2,12). Tuy vậy, NC của chúng tôi chưa<br /> Có 123 (46,1%) BN TTDT mức độ cao, còn<br /> tìm thấy mối liên quan giữa tuổi, giới tính,<br /> lại là BN TTDT trung bình (108 BN, 40,4%) và<br /> số bệnh mắc kèm, trình độ học vấn và sự<br /> kém (36 BN, 13,5%). Quên dùng thuốc là một<br /> TTDT.<br /> trong những nguyên nhân chính dẫn đến<br /> không tuân thủ ở BN ĐTĐ (bảng 2). BN có BN tham gia NC có điểm rào cản tinh<br /> niềm tin cao vào sự cần thiết của thuốc điều trị thần ở mức trung bình trong việc sử dụng<br /> ĐTĐ có xu hướng TTDT tốt hơn (OR = 1,187; insulin (4,98 ± 1,47), cao hơn các kết quả của<br /> CI 95%: 1,046 - 1,347; p = 0,008) (bảng 3). Petrak (2007) và SooHyun (2010)(8,10). Tuy<br /> BN có rào cản tinh thần trong việc sử dụng nhiên, NC của chúng tôi và các NC trên đều<br /> insulin ở mức trung bình (bảng 4). Yếu tố<br /> cho thấy “sợ hạ đường huyết quá mức” là<br /> chính của rào cản sử dụng insulin là mối lo<br /> yếu tố chính gây nên rào cản trong việc điều<br /> ngại về tình trạng hạ đường huyết quá mức.<br /> Tuổi và giới tính là hai yếu tố liên quan đến trị với insulin và mặc dù BN có thái độ tiêu<br /> rào cản tinh thần trong việc sử dụng insulin. cực với insulin nhưng BN vẫn đặt kỳ vọng<br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Dược 205<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019<br /> <br /> <br /> cao về hiệu quả điều trị của insulin. NC của Bảng 2: Các lý do không tuân thủ dùng thuốc<br /> STT Câu hỏi Số BN (%)<br /> chúng tôi còn cho thấy BN nữ có nhiều rào<br /> 1 Quên dùng thuốc 91 (34,1)<br /> cản với insulin hơn BN nam, tương tự với<br /> 2 Không dùng thuốc trong 2 tuần gần 31 (11,6)<br /> kết quả của nhiều NC trước đây(4,8). Ngoài đây<br /> 3 Giảm/ngưng thuốc vì thấy tệ hơn khi 11 (4,1)<br /> ra, kết quả cũng chỉ ra rằng BN cao tuổi uống thuốc mà không báo cho bác sĩ<br /> thường có ít rào cản trong việc điều trị với 4 Quên mang theo thuốc khi đi xa (du 19 (7,1)<br /> lịch...)<br /> insulin hơn BN trẻ tuổi. Tuy nhiên, hiện nay<br /> 5 Không dùng đủ thuốc trong ngày hôm 25 (9,4)<br /> chúng tôi vẫn chưa tìm ra NC nào sử dụng qua<br /> 6 Ngưng dùng thuốc khi thấy bệnh đã 17 (6,4)<br /> bộ câu hỏi BITQ có đánh giá mối liên hệ được kiểm soát<br /> giữa tuổi tác và rào cản sử dụng insulin để 7 Cảm thấy phiền khi phải tuân thủ 12 (4,5)<br /> theo chế độ điều trị<br /> so sánh.<br /> 8 Gặp khó khăn khi phải nhớ uống các 77 (28,8)<br /> KẾTLUẬN thuốc<br /> Bảng 3: Kết quả phân tích hồi quy logistic đa biến<br /> Khoảng nửa số BN tham gia NC có sự<br /> về mối liên quan giữa các yếu tố khảo sát và sự<br /> TTDT tốt. Niềm tin vào sự cần thiết của<br /> tuân thủ dùng thuốc.<br /> thuốc có vai trò quan trọng trong việc TTDT Các yếu tố khảo sát p OR CI 95%<br /> của BN. Cải thiện niềm tin vào thuốc có thể Đặc điểm chung<br /> làm tăng tuân thủ dùng thuốc cho BN. Các Giới tính<br /> Nữ/Nam 0,521 1,184 0,707 - 1,981<br /> BN trong nghiên cứu có rào cản tinh thần<br /> Nhóm tuổi<br /> trong việc điều trị với insulin ở mức trung ≥ 65 tuổi/ 10 năm 0,117 1,886 0,853 - 4,170<br /> Nhóm tuổi 45 - 64 tuổi 152 56,9 Số bệnh kèm<br /> ≥ 65 tuổi 108 40,4 ≥ 2 bệnh/ 10 năm 75 28,1 Khía cạnh<br /> (m ± SD)<br /> Không có bệnh kèm 16 6,0<br /> A- Tâm lý sợ tiêm và kiểm tra đường huyết 4,77 ± 3,42<br /> Số bệnh 1 bệnh kèm 37 13,9<br /> kèm 2 bệnh kèm 93 34,8 B- Kỳ vọng về kết quả tích cực khi sử 5,58 ± 1,24<br /> dụng insulin<br /> ≥ 3 bệnh kèm 121 45,3<br /> C- Ảnh hưởng cuộc sống khi tiêm insulin 4,97 ± 3,05<br /> Số thuốc 1 71 26,6<br /> D- Sợ bị kỳ thị khi tiêm insulin 4,43 ± 2,62<br /> điều trị 2 165 61,8<br /> ĐTĐ/1 lần ≥ 3 E- Sợ hạ đường huyết 5,49 ± 1,48<br /> 31 11,6<br /> Cả bộ câu hỏi 4,98 ± 1,47<br /> <br /> <br /> 206 Chuyên Đề Dược<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 2 * 2019 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Bảng 5: Kết quả phân tích hồi quy logistic đa biến 6. Hong JS, Kang HC (2011), "Relationship between oral<br /> antihyperglycemic medication adherence and<br /> về mối liên quan giữa các yếu tố khảo sát và rào hospitalization, mortality, and healthcare costs in adult<br /> cản sử dụng insulin. ambulatory care patients with type 2 diabetes in South<br /> Korea", Medical care. 49(4), pp.378-384.<br /> Các yếu tố khảo sát p OR CI 95%<br /> 7. Lee CS, Tan JHM, Sankari U, et al. (2017), "Assessing oral<br /> Giới tính medication adherence among patients with type 2 diabetes<br /> Nữ/Nam 0,010 2,039 1,189 - 3,495 mellitus treated with polytherapy in a developed Asian<br /> Nhóm tuổi community: a cross-sectional study", BMJ open. 7(9),<br /> ≥ 65 tuổi/< 65 tuổi 0,000 0,303 0,165 - 0,556 pp.e016317.<br /> Trình độ học vấn 8. Nam S, Chesla C, Stotts NA, et al. (2010), "Factors<br /> Dưới lớp 6 associated with psychological insulin resistance in<br /> individuals with type 2 diabetes", Diabetes care. 33(8),<br /> Từ lớp 6 đến lớp 12 0,102 0,344 0,096 - 1,237<br /> pp.1747-1749.<br /> Trên lớp 12 0,347 0,512 0,127 - 2,066<br /> 9. Nguyen T, Nguyen TH, Pham ST, et al. (2015), "Translation<br /> Thời gian mắc bệnh and cross-cultural adaptation of the brief illness perception<br /> < 5 năm questionnaire, the beliefs about medicines questionnaire<br /> 5 – 10 năm 0,278 0,704 0,374 - 1,327 and the Morisky Medication Adherence Scale into<br /> > 10 năm 0,052 0,465 0,215 - 1,006 Vietnamese", Pharmacoepidemiology and Drug Safety. 24,<br /> pp.159-160.<br /> TÀILIỆUTHAMKHẢO 10. Petrak F, Stridde E, Leverkus F, et al. (2007), "Development<br /> 1. Alfian SD, Sukandar H, Lestari K, et al. (2016), "Medication and validation of a new measure to evaluate psychological<br /> Adherence Contributes to an Improved Quality of Life in resistance to insulin treatment", Diabetes Care. 30(9),<br /> Type 2 Diabetes Mellitus Patients: A Cross-Sectional pp.2199-2204.<br /> Study", Diabetes Therapy. 7(4), pp.755-764. 11. Shiyanbola OO, Unni E, Huang YM, et al. (2017), "The<br /> 2. AlHewiti A (2014), "Adherence to long-term therapies and association of health literacy with illness perceptions,<br /> beliefs about medications", International journal of family medication beliefs, and medication adherence among<br /> medicine. 2014. individuals with type 2 diabetes", Research in Social and<br /> 3. Asche C, LaFleur J, Conner C (2011), "A review of diabetes Administrative Pharmacy.<br /> treatment adherence and the association with clinical and 12. Sweileh WM, Sa’ed HZ, Nab’a RJA, et al. (2014), "Influence<br /> economic outcomes", Clinical therapeutics. 33(1), pp.74-109. of patients’ disease knowledge and beliefs about medicines<br /> 4. Azmiah NZ, Zulkarnain A, Tahir A (2011), "Psychological on medication adherence: findings from a cross-sectional<br /> insulin resistance (PIR) among type 2 diabetes patients at survey among patients with type 2 diabetes mellitus in<br /> public health clinics in federal territory of Malaysia", Palestine", BMC Public Health. 14(1), pp.94.<br /> International Medical Journal Malaysia. 10(2), pp.7-12.<br /> 5. Gordon J, McEwan P, Idris I, et al. (2018), "Treatment<br /> Ngày nhận bài báo: 18/10/2018<br /> choice, medication adherence and glycemic efficacy in<br /> people with type 2 diabetes: a UK clinical practice database Ngày phản biện nhận xét bài báo: 01/11/2018<br /> study", BMJ Open Diabetes Research and Care. 6(1),<br /> pp.e000512.<br /> Ngày bài báo được đăng: 15/03/2019<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Dược 207<br />