Khoa học xã hội và nhân văn trong bối cảnh hội nhập

CHÀO MỪNG NGÀY KH&CN 18/5<br /> <br /> Lễ khánh thành Trụ sở làm việc Trung tâm KHXN&NV Nghệ An (năm 2012)<br /> <br /> KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN<br /> <br /> TRONG BỐI CẢNH HỘI NHẬP<br /> <br /> ới vai trò cung cấp tư<br /> liệu và luận cứ khoa<br /> học, phục vụ xây dựng<br /> chính sách, quy hoạch phát triển<br /> kinh tế - xã hội và phát huy các<br /> giá trị văn hóa của tỉnh, lĩnh vực<br /> khoa học xã hội và nhân văn<br /> (KHXH&NV) đang ngày càng<br /> được quan tâm, đầu tư phát triển,<br /> nhất là trong xu thế hội nhập hiện<br /> nay. Được thành lập từ năm 2007,<br /> sau 9 năm xây dựng và trưởng<br /> thành, Trung tâm KHXH&NV Nghệ<br /> An đã gặt hái được những thành<br /> tích đáng ghi nhận, ngày càng<br /> khẳng định được vị trí trong sự<br /> phát triển chung của tỉnh. Nhân<br /> Ngày KH&CN Việt Nam 18/5, Tạp<br /> chí KH&CN Nghệ An đã có cuộc<br /> phỏng vấn ngắn với ông Nguyễn<br /> Quốc Hồng - Giám đốc Trung tâm<br /> KHXH&NV Nghệ An để nhìn lại<br /> những kết quả đạt được cũng<br /> như định hướng phát triển trong<br /> giai đoạn mới.<br /> <br /> V<br /> <br /> SỐ 5/2016<br /> <br /> Tạp chí KH&CN Nghệ An: Trong thời gian qua, là đầu<br /> mối về lĩnh vực KHXH&NV của tỉnh, Trung tâm đã triển khai<br /> nhiều hoạt động đáng chú ý. Ông có thể điểm lại một số thành<br /> quả tiêu biểu và đánh giá ngắn gọn về những đóng góp tích<br /> cực vào sự phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh?<br /> Ông Nguyễn Quốc Hồng: Trung tâm KHXH&NV ra đời<br /> từ tháng 4/2007, đến nay đã được 9 năm. Từ khi thành lập đến<br /> nay, Trung tâm triển khai các hoạt động trên 4 phương diện:<br /> Thứ nhất, nghiên cứu các đề tài khoa học, đến nay đã hoàn<br /> thành 11 đề tài khoa học cấp tỉnh do Trung tâm vừa chủ trì<br /> vừa chủ nhiệm. Ngoài ra có nhiều đề tài khác Trung tâm tham<br /> gia với tư cách cơ quan chủ trì. Trong các đề tài nghiên cứu<br /> khoa học, đáng chú ý, để lại dấu ấn là những đề tài như:<br /> Nghiên cứu xác định các sản phẩm chiến lược của Nghệ An<br /> giai đoạn 2011-2015 có tính đến 2020; Bảo tồn và phát huy<br /> dân ca xứ Nghệ thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa; Phát<br /> huy văn hóa làng trong xây dựng nông thôn mới. Những đề<br /> tài nghiên cứu về miền Tây Nghệ An đem lại cách nhìn mới<br /> cho các nhà lãnh đạo đối với khu vực miền Tây, cả tiềm năng,<br /> nguồn lực về con người và nguồn lực về thiên nhiên. Lĩnh vực<br /> thứ hai chúng tôi cũng rất chú trọng đó là tổ chức các hội thảo<br /> khoa học. Trong 9 năm đã tổ chức được 13 hội thảo khoa học<br /> Tạp chí<br /> <br /> KH-CN Nghệ An<br /> <br /> [11]<br /> <br /> CHÀO MỪNG NGÀY KH&CN 18/5<br /> được đánh giá cao, các cuộc hội<br /> thảo đã góp phần giải quyết<br /> những vấn đề thực tiễn đặt ra<br /> như: phát triển miền Tây Nghệ<br /> An, kinh tế biển đảo, nâng cao<br /> năng lực cạnh tranh cấp tỉnh…<br /> Sau các cuộc hội thảo, Tỉnh<br /> thông báo kết luận và phân công<br /> nhiệm vụ cho các ngành. Lĩnh<br /> vực thứ ba chúng tôi triển khai<br /> là thực hiện các cuộc điều tra xã<br /> hội học và xây dựng cơ chế<br /> chính sách cho tỉnh, cũng để lại<br /> nhiều dấu ấn. Ví dụ điều tra xã<br /> hội học về cải cách hành chính,<br /> về đời sống của đồng bào bị thu<br /> hồi đất...<br /> Qua 9 năm hoạt động,<br /> Trung tâm đã có những đóng<br /> góp đáng kể cho sự phát triển<br /> kinh tế - xã hội của tỉnh. Thứ<br /> nhất là cung cấp những luận cứ<br /> khoa học để xây dựng cơ chế<br /> chính sách phát triển kinh tế xã hội; Thứ hai là làm sáng tỏ<br /> thêm những vấn đề của lịch sử,<br /> văn hóa và kết nối giữa quá<br /> khứ với hiện tại trong điều kiện<br /> môi trường phát triển mới của<br /> Nghệ An. Thứ ba, góp phần<br /> chuyển biến nhận thức của lãnh<br /> đạo và nhân dân về vai trò và<br /> giá trị to lớn của văn hóa xứ<br /> Nghệ trong phát triển kinh tế<br /> xã hội.<br /> Còn một nội dung rất quan<br /> trọng và là một trong những<br /> điểm tựa cho Trung tâm phát<br /> triển, đó là Trung tâm đã xác<br /> định và khâu nối được các mối<br /> quan hệ với các Viện nghiên<br /> cứu, trường đại học, chuyên gia<br /> ở Trung ương, ở các tỉnh bạn và<br /> trong tỉnh nghiên cứu về các<br /> vấn đề KHXH&NV Nghệ An.<br /> Ví dụ: năm 2012, đã tham mưu<br /> cho tỉnh ký một chương trình<br /> hợp tác giữa UBND tỉnh Nghệ<br /> An với Viện Hàn lâm khoa học<br /> SỐ 5/2016<br /> <br /> Việt Nam nghiên cứu về những<br /> vấn đề KHXH&NV Nghệ An.<br /> Sau ký kết, nhiều nhà khoa học<br /> có uy tín ở Hà Nội, TP Hồ Chí<br /> Minh và tỉnh bạn đã đến với<br /> Nghệ An và nghiên cứu về<br /> Nghệ An, từ đó có những công<br /> trình rất tốt như: Khung chiến<br /> lược phát triển kinh tế - xã hội<br /> của tỉnh từ năm 2015-2020 và<br /> tầm nhìn đến năm 2030, là cơ sở<br /> khoa học để xây dựng Nghị<br /> quyết Đại hội Tỉnh đảng bộ lần<br /> thứ 18; Bộ giải pháp huy động<br /> nguồn lực người Nghệ trong và<br /> ngoài nước để về xây dựng<br /> Nghệ An.<br /> Trung tâm đã đề xuất với<br /> tỉnh và khâu nối các nhà khoa<br /> học triển khai những công trình<br /> lớn, có giá trị về lịch sử văn<br /> hóa. Nghệ An là tỉnh đầu tiên và<br /> duy nhất đến thời điểm này biên<br /> soạn được bộ Nghệ An toàn chí,<br /> bộ Lịch sử Nghệ An từ khởi thủy<br /> đến 2005, bộ Lịch sử quân sự<br /> Nghệ An, đã tổng kết, đánh giá,<br /> tư liệu hóa, thâu gom những giá<br /> trị, những tư liệu về<br /> KHXH&NV để lại cho thế hệ<br /> sau. Đó là những đóng góp đáng<br /> kể của Trung tâm cho sự ra đời<br /> các công trình đồ sộ trên.<br /> Tạp chí KH&CN Nghệ An:<br /> Trung tâm là cầu nối để huy<br /> động đội ngũ trí thức, những<br /> người làm khoa học trong toàn<br /> tỉnh, tạo nên sức mạnh tổng hợp<br /> trong nghiên cứu, xây dựng<br /> những công trình KHXH&NV<br /> có giá trị lớn. Trong quá trình<br /> đó, chắc chắn Trung tâm cũng<br /> có những thuận lợi cũng như<br /> khó khăn riêng?<br /> Ông Nguyễn Quốc Hồng:<br /> Thực sự làm được những nội<br /> dung đó cũng không hề dễ dàng.<br /> Lúc mới thành lập, Trung tâm<br /> chỉ vỏn vẹn 7 con người, chủ<br /> <br /> yếu mới ra trường, thậm chí khi<br /> tiếp xúc với các giáo sư còn<br /> đang e sợ. Nhưng có một điều<br /> rất may mắn là chúng tôi nhận<br /> được sự quan tâm chỉ đạo sát<br /> sao, tạo mọi điều kiện thuận lợi<br /> của lãnh đạo tỉnh, của Sở<br /> KH&CN. Bên cạnh đó, lòng<br /> đam mê và trách nhiệm của các<br /> nhà khoa học thành danh, dù<br /> tuổi cao, sức yếu vẫn say mê,<br /> đau đáu những vấn đề<br /> KHXH&NV của tỉnh chính là<br /> điểm tựa để lớp trẻ vừa làm,<br /> vừa học. Đội ngũ cán bộ trẻ tuy<br /> còn non về kiến thức và<br /> phương pháp nhưng tràn đầy<br /> nhiệt huyết, chịu khó học hỏi,<br /> qua quá trình cọ xát, dần<br /> trưởng thành, lớn lên về nhận<br /> thức, phương pháp làm việc và<br /> tạo dựng các mối quan hệ.<br /> Khó khăn thì ngay trong<br /> thuận lợi đã hàm chứa những<br /> khó khăn. Khó khăn thứ nhất là<br /> lúc mới thành lập, đội ngũ cán<br /> bộ trẻ, thiếu kinh nghiệm, điều<br /> kiện cơ sở vật chất thiếu thốn,<br /> không đáp ứng được yêu cầu<br /> của môi trường nghiên cứu khoa<br /> học. Khó khăn thứ hai là đánh<br /> giá về hiệu quả hoạt động của<br /> KHXH&NV của nhiều cấp<br /> ngành và một số đồng chí lãnh<br /> đạo chưa được thấu đáo, nói<br /> cách khác, chưa hiểu được vai<br /> trò ý nghĩa của KHXH&NV, đòi<br /> hỏi hiệu quả tức thời, chưa thấy<br /> được hiệu quả thì cảm thấy lãng<br /> phí, tại sao không đầu tư vào<br /> những lĩnh vực cụ thể tạo ra sản<br /> phẩm nhanh, rõ. Đấy cũng là<br /> một bất lợi. Thứ ba, trong lĩnh<br /> vực này, để tập hợp, kết nối, có<br /> một sự thống nhất tương đối<br /> giữa các nhà khoa học với nhau<br /> cũng cực kỳ khó vì quan điểm,<br /> nhìn nhận về lĩnh vực này cũng<br /> có nhiều điểm khác nhau.<br /> Tạp chí<br /> <br /> KH-CN Nghệ An<br /> <br /> [12]<br /> <br /> CHÀO MỪNG NGÀY KH&CN 18/5<br /> Nhưng vượt lên tất cả những khó khăn đó,<br /> Trung tâm KHXH&NV Nghệ An đã từng<br /> bước khẳng định vị trí của mình.<br /> Tạp chí KH&CN Nghệ An: Xét đến<br /> cùng, tất cả các vấn đề hiện nay đều cần có<br /> sự vào cuộc của KHXH&NV. Tuy nhiên,<br /> hiệu quả của KHXH&NV không phải tức<br /> thời mà mang tính chiến lược lâu dài. Vì<br /> thế, có ý kiến cho rằng trong bối cảnh hội<br /> nhập hiện nay, rất nhiều những yêu cầu cấp<br /> bách trước mắt cần phải ưu tiên tập trung<br /> đầu tư, quan tâm như thu hút đầu tư, phát<br /> triển kinh tế hội nhập…, KHXH&NV thì lâu<br /> dài, từ từ sẽ làm cũng được. Quan điểm của<br /> ông về vấn đề này?<br /> Ông Nguyễn Quốc Hồng: Theo tôi,<br /> chúng ta không nên dùng từ “hiệu quả” đối<br /> với KHXH&NV mà nên diễn đạt là “tác<br /> động” của KHXH&NV lên các lĩnh vực.<br /> KHXH&NV nghiên cứu con người, xây<br /> dựng cơ chế chính sách… Tác động này có<br /> thể hiểu nó từ từ thấm dần từng bước, có<br /> những cái hàng chục năm sau mới thấy<br /> được hiệu quả. Về vấn đề nêu trong câu hỏi,<br /> quả thực, hiện nay, không ít người, kể cả<br /> một số nhà quản lý, hoạch định chính sách<br /> cũng nghĩ như thế. Nhưng theo tôi, quan<br /> điểm đó chỉ đúng một nửa. Có thể nói trong<br /> thời điểm hiện nay, chúng ta đang từng<br /> bước hội nhập sâu và đang tìm mọi giải<br /> pháp để đẩy mạnh tăng trưởng kinh tế và<br /> xem tăng trưởng kinh tế là quan trọng nhất.<br /> Nhưng phát triển không đơn thuần là đẩy<br /> nhanh tốc độ tăng trưởng, phát triển là sự<br /> tiến bộ toàn diện từ kinh tế, văn hóa, xã<br /> hội.. . Phải hiểu rằng trong quá trình phát<br /> triển kinh tế, khoa học kỹ thuật là chìa<br /> khóa, là động lực để thúc đẩy tăng trưởng.<br /> Điều này ai cũng thừa nhận vì nó dễ thấy.<br /> Nhưng KHXH&NV là khoa học vì con<br /> người, nghiên cứu con người, nếu chúng ta<br /> bỏ quên điều này thì hoàn toàn sai lầm, vì<br /> để có một môi trường nhân văn, để khai<br /> thác, khơi dậy được tiềm năng, giá trị to lớn<br /> nhất của con người thì không có gì thay thế<br /> được KHXH&NV. Thực tiễn đã chứng<br /> minh, trong thời đại ngày nay, có những giá<br /> trị truyền thống đang bị đảo lộn, có những<br /> giá trị đạo đức đang bị xuống cấp…, đó đều<br /> SỐ 5/2016<br /> <br /> Bộ sách Nghệ An toàn chí (7 tập)<br /> <br /> Lễ ký kết hợp tác nghiên cứu KHXH&NV<br /> giữa uBND tỉnh Nghệ An với Viện Khoa học xã hội Việt Nam<br /> <br /> Hội thảo khoa học “Đánh giá hiệu quả chính sách<br /> xóa đói giảm nghèo ở các huyện miền Tây Nghệ An”<br /> <br /> Tạp chí<br /> <br /> KH-CN Nghệ An<br /> <br /> [13]<br /> <br /> CHÀO MỪNG NGÀY KH&CN 18/5<br /> là những vấn đề của<br /> KHXH&NV. Nếu như tăng<br /> trưởng bằng mọi giá thì sẽ đánh<br /> mất rất nhiều thứ mà có thể đó là<br /> những thứ quý giá nhất. Tăng<br /> trưởng phải bền vững, tăng<br /> trưởng phải gắn với môi trường<br /> nhân văn, tăng trưởng vì mục<br /> đích con người, nếu nhận thức<br /> như thế thì KHXH&NV lại vô<br /> cùng quan trọng trong thời điểm<br /> hiện nay và cần phải ưu tiên.<br /> Tạp chí KH&CN Nghệ An:<br /> Hiện nay, trước yêu cầu hội<br /> nhập, Đảng và nhà nước chủ<br /> trương tái cơ cấu mạnh mẽ, toàn<br /> diện nền kinh tế đất nước. Trong<br /> bối cảnh đó, ở phạm vi địa<br /> phương, theo ông, thời gian tới,<br /> KHXH&NV tỉnh ta nên tập trung<br /> nghiên cứu những vấn đề gì?<br /> Ông Nguyễn Quốc Hồng:<br /> Hiện nay, cả nước nói chung và<br /> Nghệ An nói riêng đang từng<br /> bước hội nhập sâu vào kinh tế<br /> quốc tế. Hội nhập sâu đòi hỏi rất<br /> nhiều nguồn lực nội tại. Như<br /> thế, ngoài chuyện phát triển<br /> kinh tế, lĩnh vực KHXH&NV,<br /> theo tôi, phải đi vào tổng kết<br /> một cách khoa học thực tiễn của<br /> quá trình phát triển, đặc biệt là<br /> 30 năm đổi mới trên đất Nghệ<br /> An, từ đó, đề xuất những luận<br /> cứ khoa học cho cấp ủy và<br /> chính quyền của tỉnh để hoạch<br /> định chủ trương, chính sách<br /> phát triển. Ví dụ: nghiên cứu<br /> phát huy nguồn lực người<br /> Nghệ, trả lời câu hỏi tại sao<br /> người Nghệ rời quê hương thì<br /> rất phát triển, ở lại thì không<br /> phát huy được? Điều đó phải<br /> tìm ra được nguyên nhân, bởi<br /> muốn phát triển, hội nhập thì<br /> phải dựa vào nguồn lực to lớn là<br /> con người, từ đó đề ra chính<br /> sách thu hút người Nghệ ở các<br /> SỐ 5/2016<br /> <br /> miền đất nước và nước ngoài về<br /> xây dựng quê hương. Một vấn<br /> đề nữa là tại sao nguồn lực như<br /> thế, tài nguyên nhiều, vị trí địa<br /> lý thuận lợi, cơ sở hạ tầng giao<br /> thông tốt nhưng Nghệ An vẫn là<br /> một tỉnh nghèo? Phải có tổng<br /> kết, đề xuất những giải pháp<br /> mang tính chiến lược.<br /> Thứ hai là đi vào nghiên<br /> cứu những vấn đề cấp thiết mà<br /> thực tiễn đang đặt ra. Ví dụ: vấn<br /> đề phân tầng xã hội, công tác<br /> dân tộc và tôn giáo, môi trường<br /> đầu tư, chuỗi giá trị các sản<br /> phẩm, kinh tế vùng và các vùng<br /> kinh tế, vì sao người lao động<br /> Nghệ An bị phân biệt đối xử ở<br /> các Khu công nghiệp?… Đó là<br /> những vấn đề cuộc sống đặt ra<br /> rất nóng hổi cần có nghiên cứu<br /> để đề xuất giải pháp.<br /> Tạp chí KH&CN Nghệ An:<br /> Năm 2017 sẽ kỷ niệm 10 năm<br /> thành<br /> lập<br /> Trung<br /> tâm<br /> KHXH&NV, là người gắn bó<br /> với Trung tâm ngay từ những<br /> ngày đầu, ông có thể chia sẻ<br /> một vài cảm xúc cũng như mong<br /> muốn<br /> đối<br /> với<br /> ngành<br /> KHXH&NV tỉnh ta?<br /> Ông Nguyễn Quốc Hồng:<br /> Tôi có suy tư thế này, dẫu khó<br /> như đã trình bày nhưng có một<br /> điều rất mừng là trong những<br /> nhà nghiên cứu, làm công tác<br /> KHH&NV của tỉnh ta, kể cả đội<br /> ngũ những nhà khoa học thành<br /> danh và những thế hệ kế tiếp<br /> vẫn tâm huyết, luôn đau đáu tìm<br /> cách để khẳng định vị thế của<br /> KHXH&NV Nghệ An - mảnh<br /> đất sản sinh ra nhiều giá trị văn<br /> hóa, lịch sử. Được tham gia<br /> nghiên cứu, bảo tồn, lưu giữ các<br /> giá trị văn hóa - lịch sử - con<br /> người xứ Nghệ cho các thế hệ<br /> sau, được sống trong môi trường<br /> <br /> làm việc đó, và luôn được động<br /> viên khuyến khích là điều tôi<br /> mừng nhất. Mừng cho Trung tâm<br /> và cũng mừng cho nhân dân xứ<br /> Nghệ - vừa là mảnh đất màu mỡ<br /> về KHXH&NV vừa là nơi sản<br /> sinh ra đội ngũ nghiên cứu khoa<br /> học đầy tâm huyết. Tôi tin rằng<br /> điều đó sẽ tiếp tục được giữ gìn,<br /> phát triển.<br /> Tôi cũng có một điều băn<br /> khoăn, đó là, sự hẫng hụt của<br /> các thế hệ nghiên cứu về lĩnh<br /> vực KHXH&NV ở Nghệ An đã<br /> nhìn thấy rõ. Thời gian gần<br /> đây, rất nhiều nhà khoa học<br /> thành danh đã ra đi như thầy<br /> Hoàng Văn Lân, thầy Ninh Viết<br /> Giao, thầy Nguyễn Nhã Bản,<br /> thầy Phan Văn Ban…, tìm<br /> được những người có gia tài về<br /> tư liệu như thế, tâm huyết như<br /> thế, đam mê như thế thì rất<br /> khó. Đội ngũ kế cận để tìm ra<br /> những người có đam mê, có<br /> tâm huyết chỉ đếm trên đầu<br /> ngón tay mà lĩnh vực này nếu<br /> không có tâm huyết, không biết<br /> chắt chiu từng tư liệu thì không<br /> thể làm được. Nỗi lo này không<br /> thể giải quyết ngày một ngày<br /> hai, mà phải cả một quá trình.<br /> Việc nhìn nhận tác động của<br /> KHH&NV một cách vội vàng,<br /> chưa thấu đáo của một số nhà<br /> quản lý, thậm chí của một số<br /> người làm khoa học cũng tạo ra<br /> những điều phân tâm. Hy vọng<br /> rằng, thời gian tới, vai trò của<br /> KHH&NV đối với cuộc sống,<br /> đối với sự phát triển kinh tế - xã<br /> hội, đặc biệt là đối với con<br /> người sẽ được nhận thức một<br /> cách đầy đủ thì KHH&NV sẽ<br /> phát triển tốt hơn.<br /> Tạp chí KH&CN Nghệ An:<br /> Xin cảm ơn ông./.<br /> <br /> Lê Hiền (thực hiện)<br /> <br /> Tạp chí<br /> <br /> KH-CN Nghệ An<br /> <br /> [14]<br /> <br />