Kiến thức và thực hành bán thuốc điều trị tiêu chảy trẻ em của nhân viên nhà thuốc tư nhân tại thị trấn Trảng Bom, tỉnh Đồng Nai

Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018<br /> <br /> <br /> KIẾN THỨC VÀ THỰC HÀNH BÁN THUỐC ĐIỀU TRỊ<br /> TIÊU CHẢY TRẺ EM CỦA NHÂN VIÊN NHÀ THUỐC TƯ NHÂN<br /> TẠI THỊ TRẤN TRẢNG BOM, TỈNH ĐỒNG NAI<br /> Phạm Thị Thu Thủy*, Nguyễn Lâm Vương*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mở đầu: Tiêu chảy là bệnh đứng thứ hai trong các bệnh mắc nhiều nhất ở khu vực phía Nam Việt<br /> Nam. Khi có trẻ bị tiêu chảy, người dân thường có xu hướng tìm đến các nhà thuốc hay quầy thuốc tây đầu<br /> tiên. Chúng tôi tiến hành nghiên cứu nhằm mô tả kiến thức và thực hành của nhân viên nhà thuốc tây<br /> trong bán thuốc điều trị tiêu chảy ở trẻ em.<br /> Mục tiêu: Mô tả kiến thức, báo cáo thực hành và thực hành thực tế trong bán thuốc điều trị tiêu chảy ở<br /> trẻ em theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Bộ Y tế của 44 nhân viên nhà thuốc.<br /> Đối tượng – Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu khảo sát 44 nhà thuốc, quầy thuốc trên thị trấn<br /> Trảng Bom. Nghiên cứu được thực hiện theo hai phần: tình huống giả định để mô tả thực hành thực tế và<br /> bộ câu hỏi tự điền để mô tả báo cáo thực hành của nhân viên nhà thuốc trong bán thuốc điều trị tiêu chảy<br /> trẻ em.<br /> Kết quả: 75% nhân viên nhà thuốc biết ít nhất ba dấu hiệu mất nước và 93,2% biết ít nhất ba dấu hiệu<br /> cảnh báo khi đánh giá tình trạng trẻ tiêu chảy. Tuy nhiên, trong thực hành thực tế, tỷ lệ nhân viên nhà<br /> thuốc khai thác dấu hiệu mất nước ở trẻ là 2,3% và dấu hiệu cảnh báo là 9,3%. Men vi sinh (93,2%) và<br /> Oresol (90,9%) là hai nhóm thuốc được lựa chọn nhiều nhất trong báo cáo thực hành của nhân viên nhà<br /> thuốc, trong khi thực hành thực tế cho thấy hai nhóm thuốc được bán nhiều nhất là men vi sinh và thuốc<br /> chống tiêu chảy với tỷ lệ đều là 69,8%. Ngoài ra, tỷ lệ nhân viên nhà thuốc có tư vấn cho khách hàng trong<br /> thực hành thực tế cũng thấp hơn nhiều so với báo cáo thực hành của họ.<br /> Kết luận: Kết quả của nghiên cứu này cho thấy kiến thức và thực hành thực tiễn của nhân viên nhà<br /> thuốc không phải lúc nào cũng song hành cùng nhau. Mặc dù các nhân viên nhà thuốc có kiến thức về xử<br /> trí tiêu chảy trẻ em nhưng thực hành thực tế cho thấy các nhân viên nhà thuốc vẫn còn nhiều hạn chế trong<br /> việc đánh giá, lựa chọn thuốc và tư vấn trường hợp trẻ tiêu chảy như theo khuyến cáo của WHO và Bộ Y tế.<br /> Từ khóa: tiêu chảy, thực hành, nhân viên nhà thuốc, trẻ em.<br /> ABSTRACT<br /> KNOWLEDGE AND PRACTICE REGARDING THE TREATMENT OF PEDIATRIC DIARRHEA<br /> AMONG PHARMACISTS IN TRANG BOM TOWN, DONG NAI PROVINCE<br /> Pham Thi Thu Thuy, Nguyen Lam Vuong<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Supplement Vol. 22 - No 1- 2018: 306 - 313<br /> <br /> Background: Diarrhea is the second most common disease in the South of VietNam. A large number of<br /> people attend primary care for their children who have diarrhea from private pharmacies. We conducted this<br /> study to explore knowledge and practice of pharmacists in the treatment of pediatric diarrhea in private<br /> pharmacies.<br /> <br /> <br /> * BM Thống kê-Khoa YTCC, Đại học Y Dược TPHCM<br /> Tác giả liên lạc: BS. Phạm Thị Thu Thủy ĐT: 01227905800 Email: phamthuthuy9336@gmail.com<br /> <br /> <br /> 306 Chuyên Đề Y tế Công cộng – Khoa học Cơ bản<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Objectives: To describe knowledge, self-reported practice and actual practice of 44 pharmacists in the<br /> treatment of pediatric diarrhea compared with recommendation of the World Health Organization (WHO)<br /> and the Ministry of Health.<br /> Method: The setting was 44 pharmacists in 44 private pharmacies at TrangBom town of DongNai<br /> province. The study was separated into two phases: a simulated client to record actual practice and a<br /> structured questionnaire to descirbe the knowledge and self-reported practice of pharmacy staffs in<br /> treatment of pediatric diarrhea.<br /> Results: 75% and 93.2% of interviewed staffs correctly named ≥3 dehydration signs and ≥3 warning<br /> signs of a child with diarrhea that prompted an immediate visit to a health facility, respectively. However,<br /> 2.3% and 9.1% of them asked in terms of actual practice. Almost all pharmacy staffs interviewed named<br /> probiotics (93.2%) as the most frequently recommended type of product, followed by Oresol (90.9%).<br /> However, results of simulated client surveys indicated that probiotics (69.8%) and antidiarrheals (69.8%)<br /> were the most commonly dispensed drugs in their actual practice. A similar trend was seen regarding<br /> consultations and advice, whereas many surveyed staffs knew consultation contents, only a few provided<br /> them to caregivers.<br /> Conclusion: Results of the study show that knowledge and practice of pharmacy staffs are not always<br /> correlated with each other. Despite their knowledge, their practice were inappropriate in patient evaluation,<br /> using of Oresol and other medications and client consultation as recommended the WHO and the Ministry<br /> of Health.<br /> Keywords: diarrhea, practice, pharmacy staff, children<br /> MỞ ĐẦU sữa mẹ và bổ sung kẽm cho trẻ bị tiêu chảy<br /> trong và sau thời gian bệnh. Tuy nhiên, nhiều<br /> Tiêu chảy cấp là nguyên nhân chính gây<br /> nghiên cứu cho thấy rằng việc kê toa thuốc với<br /> bệnh tật và tử vong ở trẻ em tại các nước đang dung dịch ORS như đã khuyến cáo vẫn còn<br /> phát triển. Hầu hết tử vong do tiêu chảy xảy thấp(6,7,14,15,18).<br /> ra ở trẻ em dưới 2 tuổi (chiếm 72%) và gây ra<br /> gánh nặng bệnh tật cao nhất ở khu vực hạ Mặc dù phương pháp điều trị tiêu chảy<br /> Sahara Châu Phi và khu vực Đông Nam Á(20). khá đơn giản và dễ dàng tiếp cận, nhưng việc<br /> Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới, trong kê toa thuốc điều trị không phù hợp vẫn còn<br /> năm 2015, có 525977 trẻ em dưới 5 tuổi tử phổ biến, dẫn tới sự gia tăng chi phí cũng như<br /> vong do tiêu chảy, chiếm 9% số trẻ em dưới 5 các phản ứng bất lợi của thuốc gây ra cho trẻ.<br /> tuổi tử vong trên thế giới; trong đó Việt Nam<br /> Đặc biệt, ở những nước đang phát triển, các<br /> có 2261 trẻ tử vong, chiếm 7% tổng số trẻ em<br /> nhà thuốc và quầy thuốc tây là nơi người dân<br /> dưới 5 tuổi tử vong do tiêu chảy(22).<br /> thường xuyên ghé đến để tự mua thuốc và<br /> Từ năm 1978, khi Tổ chức Y tế Thế giới<br /> (WHO) và Qũy nhi đồng Liên hợp quốc được nhận tư vấn điều trị tiêu chảy; bởi các<br /> khuyến cáo sử dụng liệu pháp bù dịch bằng đặc điểm dễ dàng tiếp cận, luôn có sẵn những<br /> dung dịch Oresol (ORS) như một biện pháp loại thuốc cần thiết cũng như sự phục vụ<br /> chính yếu để phòng ngừa mất nước trong tiêu nhanh chóng, thuận tiện và giá thành rẻ từ các<br /> chảy, tỷ lệ trẻ em dưới 5 tuổi tử vong do tiêu nhà thuốc(8). Tuy nhiên, nhân viên nhà thuốc<br /> chảy đã giảm đáng kể từ 4,5 triệu xuống còn<br /> (NVNT) không phải lúc nào cũng khuyên<br /> 1,8 triệu trẻ(24). Bên cạnh đó, Tổ chức Y tế Thế<br /> dùng các loại thuốc hoặc phác đồ điều trị phù<br /> giới cũng khuyến cáo tiếp tục cho trẻ ăn, bú<br /> hợp hoặc đầy đủ và có thể gây ra các biến<br /> <br /> <br /> Y tế Công cộng 307<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018<br /> <br /> <br /> chứng ở trẻ em bị tiêu chảy(11). Kết quả nghiên Trong đó, có 2 nhà thuốc và 45 quầy thuốc đều<br /> cứu của tác giả Phạm Minh Đức tại năm tỉnh đạt GPP.<br /> thành ở Việt Nam đã cho thấy các nhân viên Phương pháp thu thập dữ kiện<br /> nhà thuốc vẫn còn nhiều thiếu sót trong việc Chúng tôi tiến hành thu thập dữ kiện theo<br /> khai thác bệnh sử, cung cấp thông tin cũng 2 phần:<br /> như tư vấn cho trẻ em tiêu chảy(14). Mặt khác, Phần 1: Thực hành bán thuốc điều trị tiêu chảy<br /> sự yếu kém về kiến thức điều trị tiêu chảy trẻ cho trẻ em của NVNT<br /> em của hầu hết các nhân viên nhà thuốc cũng Chúng tôi sử dụng phương pháp giả định<br /> tình huống (simulated clients). Phương pháp<br /> là một trong những nguyên nhân chính yếu<br /> này đã được áp dụng trong nhiều nghiên cứu<br /> dẫn đến thực hành điều trị không đúng(18).<br /> về quản lý tiêu chảy tại nhiều nước trên thế<br /> Tại Việt Nam, khi có trẻ bị tiêu chảy, người giới, trong đó có tại Việt Nam(5,6,7,12,14,15). Chúng<br /> dân thường không đưa trẻ đi khám bác sĩ hay tôi giả định 1 tình huống tiêu chảy thường gặp<br /> đến bệnh viện, thường có xu hướng tìm đến ở trẻ dưới 5 tuổi trong cộng đồng. Phiếu đánh<br /> các nhà thuốc hay quầy thuốc tây đầu tiên. giá phần thực hành được dựa trên phần đánh<br /> Tuy nhiên, các thông tin về điều trị tiêu chảy giá thực hành của nhóm nghiên cứu PATH với<br /> trẻ em tại các nhà thuốc tây tại nước ta vẫn sự tham vấn của các chuyên gia lâm sàng từ<br /> còn hạn chế. Nghiên cứu này được thực hiện Bệnh viện Bạch Mai. Người hỗ trợ là một<br /> nhằm mô tả kiến thức và thực hành bán thuốc người mẹ (khoảng 30 – 35 tuổi) của một bé trai<br /> điều trị tiêu chảy trẻ em của NVNT dựa theo đang bị tiêu chảy và tìm đến nhà thuốc, quầy<br /> khuyến cáo của WHO và Bộ Y tế, qua đó, đề ra thuốc để mua thuốc điều trị cho bé. Người hỗ<br /> các biện pháp khắc phục phù hợp. trợ sẽ được tập huấn kỹ về tình huống tiêu<br /> ĐỐITƯỢNG-PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU chảy được đặt ra (Bảng 1).<br /> Phần 2: Kiến thức và báo cáo thực hành bán<br /> Thiết kế nghiên cứu<br /> thuốc điều trị tiêu chảy cho trẻ em của NVNT<br /> Nghiên cứu cắt ngang mô tả.<br /> Một tuần sau khi thực hiện phương pháp<br /> Thời gian nghiên cứu: từ tháng 3 năm 2017 giả định tình huống, nghiên cứu viên sẽ đến<br /> đến tháng 7 năm 2017. từng nhà thuốc vào cùng ngày, cùng thời gian<br /> đã thực hiện giả định tình huống tại nhà thuốc<br /> Địa điểm nghiên cứu: thị trấn Trảng Bom,<br /> đó, nhằm nâng cao khả năng gặp lại cùng một<br /> huyện Trảng Bom, tỉnh Đồng Nai.<br /> NVNT đã được khảo sát trước đó (13-15).<br /> Đối tượng nghiên cứu Nghiên cứu viên sẽ thực hiện phần đánh giá<br /> Các nhân viên của nhà thuốc, quầy thuốc này dựa theo bộ câu hỏi soạn sẵn, được xây<br /> tây tại thị trấn Trảng Bom, huyện Trảng Bom, dựng dựa trên bộ câu hỏi của nhóm nghiên<br /> cứu PATH với sự tham vấn của các chuyên gia<br /> tỉnh Đồng Nai.<br /> lâm sàng từ Bệnh viện Bạch Mai.<br /> Cỡ mẫu<br /> Tất cả các câu hỏi đều được thiết kế với<br /> Chúng tôi lấy cỡ mẫu toàn bộ với việc xin một định dạng đóng. Các lựa chọn trả lời đã<br /> danh sách tất cả 47 nhà thuốc, quầy thuốc có được cung cấp nhưng không được nhắc nhở<br /> đăng ký hoạt động tại Phòng Y tế huyện tại thị bởi người phỏng vấn. Ví dụ, những người<br /> trấn Trảng Bom, tỉnh Đồng Nai năm 2017. được phỏng vấn được hỏi những lời khuyên<br /> họ sẽ cung cấp cho người chăm sóc. Các câu<br /> trả lời sau đó được so sánh với danh mục kiểm<br /> <br /> <br /> 308 Chuyên Đề Y tế Công cộng – Khoa học Cơ bản<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> tra bao gồm các lựa chọn như phòng ngừa mất bác sĩ nếu tình hình không cải thiện hoặc đang<br /> nước, đảm bảo dinh dưỡng, thường xuyên trở nên tồi tệ hơn.<br /> kiểm tra các dấu hiệu mất nước và ghé thăm<br /> Bảng 1: Nội dung tình huống giả định<br /> “Con trai 14 tháng tuổi của tôi bị tiêu chảy. Nó đi phân lỏng 4 lần ngày hôm qua. Tôi rất lo lắng. Liệu tôi có thể<br /> làm gì bây giờ?”<br /> Tình huống 1 Tình huống 2<br /> NVNT trả lời KHÔNG  HỎI: - - Sau khi giải thích những điều bạn có thể Sau khi giải thích những điều bạn có thể<br /> Anh/ Chị có biết tôi nên tìm ai hay làm, NVNT đề nghị các loại thuốc và làm, NVYT đề nghị các loại thuốc mà<br /> đến đâu để tìm kiếm sự giúp đỡ cung cấp cho bạn thêm một vài thông không cung cấp thêm thông tin/ lời<br /> không? tin/ lời khuyên  Mua thuốc được khuyên nào  Tiếp tục hỏi thêm các<br /> - Con trai của tôi có thể xảy ra NVNT bán. câu sau:<br /> những chuyện gì? - Con trai của tôi có thể xảy ra những<br /> - Tôi có cần biết thêm những điều gì chuyện gì?<br /> không? - Tôi có cần biết thêm những điều gì<br /> không?<br /> - Nếu con trai tôi không khỏi thì nên đưa<br /> cháu đi đâu?<br /> Sau đó, mua thuốc được NVNT bán.<br /> Nếu NVNT hỏi bạn những câu hỏi về các triệu chứng về tình trạng tiêu chảy của<br /> bé,  BẠN SẼ TRẢ LỜI: không đau bụng, không khát nước, không nôn, không<br /> sốt và chưa được uống thuốc gì; bé nặng 10kg.<br /> <br /> Phân tích thống kê Trong quá trình khảo sát, có 1 quầy thuốc<br /> Các dữ liệu sau khi thu thập được nhập không hoạt động trong thời gian nghiên cứu<br /> liệu bằng phần mềm Epidata 3.1 và xử lý số và 2 quầy thuốc không tìm thấy theo địa chỉ<br /> liệu bằng phần mềm Stata 13.0. Phép kiểm Mc đăng ký hoạt động. Như vậy, nghiên cứu đã<br /> Nemar được sử dụng để so sánh tỷ lệ kiến được tiến hành khảo sát phần kiến thức và<br /> thức và báo cáo thực hành với tỷ lệ thực hành thực hành trên 44 nhà thuốc và quầy thuốc.<br /> thực tế trong bán thuốc điều trị tiêu chảy trẻ Đánh giá tình trạng trẻ bệnh<br /> em theo khuyến cáo của WHO và Bộ Y tế của Trong đánh giá tình trạng trẻ, số NVNT<br /> NVNT theo 3 nhóm: Đánh giá tình trạng trẻ biết ≥3 dấu hiệu mất nước và ≥3 dấu hiệu cảnh<br /> bệnh, Thuốc điều trị tiêu chảy, Hướng dẫn báo lần lượt là 75% và 93,2% nhưng chỉ có<br /> cách sử dụng ORS, tư vấn và biện pháp phòng 2,3% NVNT khai thác các dấu hiệu này trong<br /> ngừa tiêu chảy. thực hành thực tế, số NVNT có khai thác các<br /> KẾT QUẢ dấu hiệu mất nước và dấu hiệu cảnh báo lần<br /> lượt là 2,3% và 9,1%. Các sự khác biệt này đều<br /> Bảng 2: Đặc điểm của NVNT được khảo sát dựa trên có ý nghĩa thống kê với p