Kỹ thuật Châm cứu học trong nội kinh, nạn kinh và sự tương đồng với y học hiện đại: Phần 1

Chia sẻ: Minh Vũ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:102

Thêm vào BST

Báo xấu

243
lượt xem 84
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phần 1 Tài liệu Châm cứu học trong nội kinh, nạn kinh và sự tương đồng với y học hiện đại do thầy thuốc nhân dân GS.BS. Hoàng Bảo Châu biên soạn cung cấp cho người học các kiến thức: Hệ kinh lạc, hệ thống huyệt và thần khí. Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Kỹ thuật Châm cứu học trong nội kinh, nạn kinh và sự tương đồng với y học hiện đại: Phần 1

Thấy thuốc n h â n d â n GS.BS. Hoàng Bảo Châu CHÂM CỨU HỌC T R O N G N Ộ I K I N H , N Ạ N K I N H V À S ự T Ư Ờ N G Đ Ồ N G V Ớ I Y H Ọ C H I Ệ N Đ Ạ I • • • NHÀ XUẤT BẢN Y H Ọ C
T H Ầ Y T H U Ố C NHÂN DÂN GS.BS. HOÀNG BẢO CHÂU CHÔM CỨU HỌC T R O N G N Ộ I KINH, N Ạ N KINH VÒ S ự T Ư Ơ N G D Ồ N G V Ớ I V HỌC HIỂN ĐAI NHÀ XUẤT BẢN Y HỌC HÀ N Ộ I -2010
LỜI NHÀ XUẤT BẢN C h â m cứu là p h ư ơ n g p h á p chữa b ệ n h cổ t r u y ề n của p h ư ơ n g Đông. T ừ t h ậ p k ỷ 70 của t h ế k ỷ X X , sau k h i được T ổ chức Y t ế T h ế giới công n h ậ n , c h â m cứu đ ã trở t h à n h p h ư ơ n g p h á p chữa b ệ n h quốc t ế . Bộ Y Tế Việt Nam từ những năm 50 của thế kỷ XX đã rất coi t r ọ n g việc p h ổ b i ế n ứ n g d ụ n g p h ư ơ n g p h á p c h â m cứu đê chữa bệnh cho c á n bộ v à n h â n d â n , đồng t h ờ i c ũ n g coi t r ọ n g việc p h ả i t r ê n k ế t q u ả p h ò n g b ệ n h chữa b ệ n h của đ ô n g y, t h a m k h ả o lý l u ậ n , l ấ y khoa học h i ệ n đ ạ i để chứng m i n h , chỉnh lý, n â n g cao ly l u ậ n đ ô n g y (chỉ t h ị 21 CP, 19-12-1967). Năm 1978, NXB Y học đã xuất bản tài liệu Châm cứu học (gồm 2 tập) của t ậ p t h ể l ư ơ n g y b á c sĩ V i ệ n Đ ô n g Y do b á c sĩ H o à n g Bảo C h â u l à m t ổ t r ư ở n g t ổ b i ê n soạn. T à i l i ệ u có t á c dụng t ố t và đã được N X B Y học M a t x c ơ v a dịch ra t i ế n g Nga n ă m 1988. Từ đó đến nay, NXB Y học đã xuất bản nhiều tài liệu về C h â m cứu của các t r ư ờ n g đ ạ i học, t r u n g học y c ũ n g n h ư của n h i ê u t á c g i ả k h á c . Vì là m ộ t p h ư ơ n g p h á p quốc t ế , n ê n t u y đ ạ i đồng t i ê u dị, các t à i l i ệ u đ ề u có n ộ i d u n g t ư ơ n g t ự các s á c h c h â m cứu d ù n g trong g i ả n g dạy của T r u n g Quốc cũng n h ư quốc t ế . Muốn tìm hiểu sâu hơn vê châm cứu tất phải tìm đến tài l i ệ u góc N ộ i K i n h , N ạ n K i n h , song vì t r ì n h độ T r u n g v ă n bị h ạ n chê và n h ấ t là k h ô n g có t à i l i ệ u gốc n ê n n h i ề u n g ư ờ i đ à n h chịu, do đó việc d ù n g khoa học h i ệ n đ ạ i đ ể chứng m i n h c h ỉ n h lý lý l u ậ n c h â m cứu gặp n h i ề u k h ó k h ă n . Giáo sư Bác sĩ Hoàng Bảo Châu là bác ây chuyên khoa thần k i n h , l ạ i được học Đ ô n g y ở T r u n g Quốc (1960-1962), đ ã là b á c sĩ 3
T r ư ở n g khoa c h â m cứu V i ệ n đ ô n g y (1967-1978), là V i ệ n trướng V i ệ n Y học cổ t r u y ề n (1977-1995), đ ã quan t â m đ ế n việc tìm h i ệ u c h â m cứu t ừ t à i l i ệ u gốc N ộ i k i n h , N ạ n K i n h , t h ô n g qua k é t q u ả thực t i ễ n l â m s à n g , đ ã d ầ n d ầ n có n h ậ n thức rõ hơn vê h ệ k i n h lạc, về h u y ệ t và k h í , về c h â m cứu chữa b ệ n h . Ô n g đ ã đ ê thời gian SƯU t ầ m sắp xếp l ạ i n h ữ n g n ộ i d u n g v ề c h â m cứu học ghi r ả i r á c t r o n g N ộ i k i n h , N ạ n K i n h v à dịch ra t i ế n g V i ệ t (có kèm âm H á n Việt) t h à n h một tài liệu phản á n h đ ú n g tinh t h â n N ộ i k i n h , N ạ n K i n h v i ế t v ề c h â m cứu học, t r ê n cơ sở đó đ ã v ậ n d ụ n g y học h i ệ n đ ạ i chứng m i n h lý l u ậ n v ề c h â m cứu n à y . Ong đ ã n h ậ n t h ấ y sự t ư ơ n g đồng giữa h ệ k i n h lạc với h ệ t u â n h o à n m á u , h ệ h u y ệ t k h í với h ệ t h ầ n k i n h , chữa b ệ n h b ằ n g c h â m cứu vói chữa b ệ n h b ằ n g p h ư ơ n g p h á p v ậ t lý. L ầ n đ ầ u t i ê n N X B Y học có được m ộ t t à i l i ệ u vừa có n ộ i d u n g gốc v ề c h â m c ứ u b ằ n g t i ế n g V i ệ t , vừa có d ù n g khoa học y học h i ệ n đ ạ i đ ể c h ứ n g m i n h g i ả i t h í c h lý l u ậ n v ề c h â m cứu. N X B Y học x i n c ả m ơn T á c g i ả và giới t h i ệ u v ớ i b ạ n đọc, mong cung cấp cho các t h ầ y t h u ố c c h â m cứu c ũ n g n h ư các n h à n g h i ê n c ứ u m ộ t t ư l i ệ u t ố t đ ể n g h i ê n cứu tham khảo. NHÀ XUẤT BẢN Y HỌC 4
LỜI GIỚI THIỆU C h â m cứu có n g u ồ n gốc t ừ T r u n g Quốc, t à i l i ệ u N ộ i k i n h , N ạ n K i n h được công n h ậ n là t à i l i ệ u gốc của C h â m cứu. Sau n à y k h i k h a i q u ậ t ngôi m ộ cổ số 3 của M ã V ư ơ n g đời H á n (168 trước công n g u y ê n ) v à o n ă m 1973, các n h à Y học T r u n g Quốc đ ã p h á t h i ệ n hai t à i l i ệ u quan t r ọ n g là: "Túc tí t h ậ p n h ấ t m ạ c h cứu k i n h và Â m d ư ơ n g t h ậ p n h ấ t m ạ c h cứu k i n h " . Trong q u á t r ì n h ứ n g d ụ n g c h â m cứu, đ ế n t h ế k ỷ t h ứ ba sau công n g u y ê n H o à n g P h ủ M ậ t (215-282) đ ã v i ế t cuốn C h â m cứu G i á p ấ t k i n h . Có t h ể coi đ â y là cuốn s á c h v ề C h â m cứu h o à n chỉnh n h ấ t , t i ế p đó các y gia đời sau t ừ n g bước h o à n chỉnh d ầ n . Đ ế n t h ế k ỷ 16-17 khoa học k ỹ t h u ậ t b ắ t đ ầ u p h á t t r i ể n , y học cô t r u y ề n p h ư ơ n g t â y được g ắ n ngay với khoa học k ỹ t h u ậ t v à p h á t t r i ể n t h à n h y học h i ệ n đ ạ i n g à y nay. T r o n g k h i đó Đ ô n g y n ó i chung, c h â m cứu nói r i ê n g v ẫ n t ồ n t ạ i p h á t t r i ể n k h ô n g g ắ n v ớ i khoa học kỹ t h u ậ t , vì v ậ y các s á c h vê C h â m cứu cho đ ế n nay v ẫ n v i ế t theo c á c h cổ t r u y ề n : H ệ t h ố n g k i n h lạc, H ệ t h ố n g huyệt, t h ầ n k h í , k h í . R i ê n g v ề c h â m cứu chữa b ệ n h đ ã có t à i l i ệ u giảng dạy v i ế t t ê n b ệ n h theo y học h i ệ n đ ạ i v à v i ế t c á c h điêu t r ị theo c h â m cứu. Tuy n h i ê n các n h à khoa học k h ô n g chỉ học t ậ p ứ n g d ụ n g c h â m cứu cổ t r u y ề n m à t ừ n h ữ n g n ă m 50 của t h ế k ỷ X X đ ã đ ể công n g h i ê n cứu v ề k i n h lạc, v ề h u y ệ t , v ề c h â m cứu chữa b ệ n h . Theo t à i l i ệ u C h â m cứu học của T ô n Quang K i ệ t v à cộng sự ( N h â n d â n v ệ sinh x u ấ t b ả n xã 2004) k h á i q u á t có n h ữ n g k ế t q u ả n g h i ê n cứu sau: V ề k i n h lạc: Đ ã t ậ p t r u n g n g h i ê n cứu k h á i n i ệ m v ề k i n h lạc, k h ẳ n g đ ị n h có sự t ồ n t ạ i k h á c h q u a n của h i ệ n t ư ợ n g k i n h lạc; n ắ m được quy l u ậ t h o ạ t động của h ệ k i n h lạc ở mức độ n h ấ t đ ị n h (trang 2). 5
v ề thực chất của h ệ k i n h lạc đ ã có đ ế n 18 già t h u y ế t (trang 103-109) t h ể h i ệ n 3 quan đ i ể m sau: K i n h lạc là công n ă n g đã b i ế t của m ộ t h ệ t h ố n g đ ã biêt. K i n h lạc là công n ă n g c h ư a b i ế t của m ộ t h ệ t h ố n g đ ã b i ế t . K i n h lạc là h ệ thống điều h ò a công n ă n g tổng hợp của m ộ t h ệ thống đã biết cũng bao gồm cả h ệ thống c h ư a b i ế t (trang 102). V ề h u y ệ t : đ ã có n h ữ n g n g h i ê n cứu v ề c ấ u t r ú c h u y ệ t n h ư : t h ấ y có n h i ề u thực b à o ( t ế b à o lốn) ở h u y ệ t T ú c t a m lý; t h ấ y 9 h u y ệ t của k i n h p h ế có l i ê n quan đ ế n c ấ u t r ú c t ế b à o sợi Ì h u y ệ t có l i ê n q u a n đ ế n m ú t m à n g x ư ơ n g Ì h u y ệ t l i ê n q u a n v ớ i t h à n h mạch; Ở h u y ệ t N ộ i quan cơ quan c ả m t h ụ v à đ ư ờ n g d ẫ n t r u y ề n k h ô n g có gì đặc b i ệ t ; hoặc sự p h â n b ố t ổ chức ở h u y ệ t v à chỗ k h ô n g p h ả i l à h u y ệ t k h á c n h a u . C ụ t h ể l à ở h u y ệ t có m ộ t cấu t r ú c k h ô n g gian l ậ p t h ể , còn chỗ k h ô n g p h ả i l à h u y ệ t chỉ có một l o ạ i t ổ chức c ấ u t h à n h ; N h ữ n g n g h i ê n c ứ u v ề h u y ệ t v à c ấ u t r ú c t h ầ n k i n h ( n h ư h i ệ u q u ả của c h â m ở h u y ệ t N ộ i q u a n v à T h ầ n m ô n n h ư n h a u vì c h ủ y ế u đ ề u t h ô n g qua d ẫ n t r u y ề n t h ầ n k i n h đ ể p h á t h u y t á c d ụ n g , hoặc các đ ầ u m ú t t h ầ n k i n h sợi Cholinergic của c ù n g m ộ t n h á n h t h ầ n k i n h có t h ể được p h â n b ố đ ế n các t i ê u đ ộ n g m ạ c h v à t ổ chức d ư ớ i da v ù n g l â n cận, quan h ệ h ì n h t h á i học của p h ả n x ạ đ ộ t t r ụ c n à y là m ộ t t r o n g n h ữ n g n g u y ê n n h â n l à m cho n h i ệ t độ t ạ i chỗ của h u y ệ t t ă n g cao); Hoặc n h ữ n g n g h i ê n cứu v ề h u y ệ t có l i ê n q u a n đ ế n t h ầ n k i n h t r u n g k h u ( n h ư : H u y ệ t G i ả i k h ê có sợi t h ầ n k i n h đi v à o s ừ n g sau t ủ y của t h ắ t l ư n g 5 x ư ơ n g c ù n g Ì, H u y ệ t T ú c t a m lý có sợi t h ầ n k i n h đi v à o sừng sau t ủ y của t h ắ t l ư n g 4 x ư ơ n g c ù n g 3 t ừ đó lên h à n h t ủ y v à các n h â n n ã o k h á c l a n đ ế n cả n h â n d â y t h ầ n k i n h sinh ba, t r o n g đ i ề u k i ệ n n h ấ t đ ị n h k í c h t h í c h các h u y ế t G i ả i k h ê , T ú c t a m lý có t h ể g â y được c ả m giác d ẫ n t r u y ề n t ừ c h â n đ ế n t h â n , đ ế n m ặ t . Hoặc các h u y ệ t N ộ i quan, T â m du l i ê n n~ với t i m b ằ n g hai đường: m ộ t là t h ô n g qua đ ư ờ n g t h ầ n k i n h t r u n g ương, hai là trực t i ế p l i ê n h ệ t h ô n g qua các p h á n n h á n h 6
của các n ơ r o n cảm giác (trang 482, 483, 484). Có t h ế t h ấ y rõ: N h ữ n g n g h i ê n cứu c h ư a k h ẳ n g định được thực c h ấ t của h u y ệ t song đ ã đ ể cập đ ế n sự liên quan của h u y ệ t v ố i t h ầ n k i n h ngoại vi, thần kinh trung ương, t h a n k i n h thực v ậ t . Ve cơ c h ế t á c d ụ n g của c h â m cứu: Đ ã có r ấ t n h i ề u n g h i ê n cứu v ề cơ c h ế t á c d ụ n g của c h â m cứu n h ư cơ c h ế t á c d ụ n g của c h â m cứu với các h ệ hô hấp, t u ầ n h o à n , t i ê u h ó a , t i ế t n i ệ u , sinh dục, v ậ n động, m i ễ n dịch, t h ầ n k i n h , c h u y ể n h ó a và m ỗ i h ệ thống đ ể u có m ộ t s ố b ệ n h cụ t h ể . Tổng hợp l ạ i t h ấ y đó là cơ c h ế t h â n k i n h và cơ c h ế t h ầ n k i n h t h ể dịch; song ở m ỗ i h ệ , m ỗ i b ệ n h hoặc cơ c h ế t h ầ n k i n h là c h í n h hoặc cơ c h ế t h ầ n k i n h t h ể dịch là c h í n h , c h ư a có sự đ ề cập t ớ i cơ c h ế t á c d ụ n g c h u n g của c h â m cứu (trang 1158-1182). N h ư v ậ y cho đ ế n nay thực c h ấ t của h ệ k i n h lạc, h u y ệ t v à cơ c h ế t á c d ụ n g của c h â m cứu v ẫ n là v ấ n đ ề t h ờ i sự, đòi h ỏ i được t i ế p tục n g h i ê n cứu. Sau k h i được nghe GS H o à n g Bảo C h â u , m ộ t b á c sỹ y học h i ệ n đ ạ i c h u y ê n n g à n h t h ầ n k i n h học có t r ê n 40 n ă m học t ạ p v à đ i ề u trị b ằ n g c h â m cứu, trao đ ổ i v à được xem b ả n thảo, tôi t h ấ y t á c g i ả đ ã đ ể n h i ề u công sức n g h i ê n cứu t o à n d i ệ n cả 3 v ấ n đ e t r ê n , đ ã h ệ t h ố n g l ạ i n ộ i dung v ề c h â m cứu của N ộ i k i n h , N ạ n K i n h v à đ ã đ ư a ra n h ậ n thức của m ì n h v ề thực c h ấ t của h ệ k i n h lạc, h u y ệ t và t á c d ụ n g của c h ầ m cứu t r ê n cơ sở so s á n h với khoa học y học h i ệ n đ ạ i . Việc h ệ t h ố n g l ạ i n h ữ n g n ộ i d u n g v ề c h â m cứu của N ộ i k i n h , N ạ n K i n h được t i ế n h à n h c ô n g phu, tỉ m ỉ . T á c g i ả đ ã SƯU t â m n h ữ n g y v ă n có l i ê n quan đ ế n t ừ n g v ấ n đ ề r ả i r á c t r o n g h a i tài l i ệ u gốc, sắp xếp l ạ i , dịch ra (có k è m p h ầ n â m H á n V i ệ t v à số t r a n g trong s á c h đ ể có t h ể k i ể m chứng) t h à n h m ộ t n ộ i d u n g t ư ơ n g đ ố i h o à n chỉnh; N g ư ờ i đọc có t h ể l ĩ n h h ộ i được v à thực h à n h theo t à i l i ệ u k i n h đ i ể n . Tôi cho r ằ n g p h ầ n n à y sẽ là t a i l i ệ u t h a m k h ả o t ố t cho n h ữ n g t h ầ y thuốc học, thực h à n h n g h i ê n cứu v à dạy c h â m cứu. 7
T ạ i sao? Vì ngoài n h ữ n g n ộ i d u n g v ẫ n t h ư ờ n g t h ấ y trong các sách v i ế t v ề c h â m cứu ở nước ta còn có n ộ i d u n g t h u y ế t m i n h rõ h ơ n về: a/ V a i t r ò của k i n h lạc là nơi h u y ế t k h í t u ầ n h à n h , nguon gốc của h u y ệ t , của k h í c ũ n g n h ư vai t r ò của k i n h lạc t r o n g "Quyết sinh t ử , xử b á c h b ệ n h , đ i ề u h ư thực". hi V ề các đ ị n h nghĩa của h u y ệ t . c/ V ề c á c h chọn h u y ệ t , t h ủ p h á p c h â m cứu t r o n g chữa bệnh. d/ V ề n h ữ n g b ệ n h chữa được b ằ n g c h â m cứu. P h ầ n n h ậ n t h ứ c cá n h â n c ũ n g r ấ t đặc b i ệ t v à lý t h ú . L ầ n đ ầ u t i ê n có n g ư ờ i có m ộ t n h ậ n thức t o à n d i ệ n v ề cả h ệ k i n h lạc, h u y ệ t , t h ầ n k h í , k h í v à c h â m cứu chữa b ệ n h có b ằ n g chứng khoa học được c ô n g bố. Đ ể có được n h ậ n t h ứ c n à y , t á c g i ả đã x u ấ t p h á t t ừ q u a n n i ệ m cơ t h ể là m ộ t t h ể t h ố n g n h ấ t c ầ n được k h í h u y ế t n u ô i dưỡng, c ầ n có n h ữ n g t i ế p x ú c v ớ i b ê n n g o à i và đ ả m bảo h o ạ t đ ộ n g b ê n t r o n g của cơ t h ể đ ể đi t ì m cơ quan có chức n ă n g t ư ơ n g đ ồ n g v ố i h ệ k i n h lạc, h u y ệ t v à k h í cũng n h ư p h ư ơ n g p h á p đ i ề u t r ị của y học h i ệ n đ ạ i đ ã được c ô n g n h ậ n và g i ả n g d ạ y ở các t r ư ờ n g t r o n g nưốc v à t h ế giới đ ể t ì m l ờ i g i ả i đ á p . T r ê n cơ sở p h â n t í c h chức n ă n g v à c ấ u t h à n h của h ệ k i n h lạc v à h ệ t u ầ n h o à n m á u t á c g i ả k ế t l u ậ n : " H ệ k i n h lạc v à h ệ t u ầ n h o à n m á u là một". T r ê n cơ sở p h â n t í c h chức n ă n g của h u y ệ t k h í , n g u y ê n k h í v à h ệ t h ố n g cơ q u a n c ả m t h ụ , t h ầ n k i n h t h ự c v ậ t , t h ầ n k i n h ngoại v i t á c g i ả k ế t l u ậ n : " H a i h ệ t h ố n g h u y ệ t k h í v à t h ầ n k i n h là một". T r ê n cơ sở p h á n t í c h c ô n g cụ sử d ụ n g t r o n g c h â m cứu v à các y ế u t ố v ậ t lý d ù n g t r o n g lý l i ệ u p h á p , t á c g i ả đi đ ế n k ế t l u â n - " C h ầ m cứu chữa b ệ n h là p h ư ơ n g p h á p đ i ề u t r ị b ằ n g k i m n g ả i n ằ m t r o n g h ệ t h ố n g các p h ư ơ n g p h á p đ i ề u t r ị b ằ n g v ậ t lý". 8
Vì là p h ư ơ n g p h á p đ i ể u trị v ậ t lý n ê n "Cơ c h ế t á c d ụ n g c h ủ yêu của c h â m cứu c ũ n g là cơ chê t h ầ n k i n h v à cơ c h ê t h ầ n k i n h t h ê dịch n h ư n h ữ n g p h ư ơ n g p h á p điêu trị v ậ t lý k h á c " . Tuy v ề cơ b ả n h ệ k i n h lạc v à h ệ t u ầ n h o à n là một, h ệ h u y ệ t k h í v à h ệ t h ầ n k i n h là một, song do t á c h r ờ i với khoa học kỹ t h u ậ t n ê n m i ê u t ả của y học cổ t r u y ề n h o à n t o à n dựa t r ê n quan s á t của y học cô t r u y ề n m a n g t í n h chức n ă n g là c h í n h , g i ả i p h ẫ u là t h ứ y ế u . Còn y học h i ệ n đ ạ i do gắn với khoa học k ỹ t h u ậ t n ê n đ ã m i ê u t ả cả v ề chức n ă n g v à n h ấ t là cả v ế cấu t r ú c v ậ t c h ấ t d ù là n h ỏ n h ấ t ở d ạ n g v i t h ể chỉ được p h á t h i ệ n b ằ n g n h ữ n g t r a n g t h i ế t bị n g à y c à n g h i ệ n đ ạ i v à g i ả i p h ẫ u g i ữ v a i t r ò quan t r ọ n g . Chữa bệnh b ằ n g c h â m cứu t u y c ũ n g thuộc p h ạ m v i v ậ t lý t r ị l i ệ u n h ư n g là m ộ t p h ư ơ n g p h á p t u y là cô t r u y ề n song là m ớ i so với v ậ t lý trị l i ệ u vì n ó là p h ư ơ n g p h á p d ù n g k i m t á c động trực t i ế p vào cơ quan c ả m t h ụ v à cả t ừ n g tô chức bị b ệ n h . Do đó c h â m cứu có t á c d ụ n g n h a n h theo cơ c h ế t h ầ n k i n h , c ũ n g có t á c dụng chậm h ơ n v à k é o d à i theo cơ chê t h ầ n k i n h t h ể dịch. T ó m l ạ i , t á c p h ẩ m C h â m cứu học t r o n g N ộ i k i n h , N ạ n K i n h và sự t ư ơ n g đồng vói y học h i ệ n đ ạ i k h ô n g n g o à i mục đích: a/ Cung cấp cho độc g i ả n h ữ n g t ư l i ệ u gốc v ề c h â m cứu được h ệ thống l ạ i , ghi rõ t à i l i ệ u v à số t r a n g đ ể n g ư ờ i đọc k i ể m chứng v ề n ộ i dung của N ộ i k i n h , N ạ n K i n h v i ế t v ề h ệ k i n h lạc, h u y ệ t k h í và c h â m cứu chữa bệnh. b/ Giói t h i ệ u v ố i độc g i ả n h ậ n thức của m ì n h v ề h ệ k i n h lạc là h ệ t u ầ n h o à n m á u ; h ệ h u y ệ t , t h ầ n k h í , n g u y ê n k h í l à h ệ t h ầ n k i n h ; xác định c h â m cứu là m ộ t p h ư ơ n g p h á p m ớ i t r o n g v ậ t lý trị l i ệ u và cơ c h ế t á c d ụ n g của c h â m cứu là cơ c h ế t h ầ n k i n h v à cơ c h ế t h ^ n k i n h t h ể dịch; là n h ữ n g đ ó n g góp của T á c g i ả v à o việc đi s â u v à o c h â m cứu học v à t ì m h i ể u thực c h ấ t các n ộ i d u n g của c h â m cứu. T h ể theo đê nghị của T á c g i ả , tôi x i n t r â n t r ọ n g giới t h i ệ u vối độc g i ả t á c p h ẩ m t r ê n đê có t h ê m t ư l i ệ u t r o n g học t ậ p , thực h à n h giảng dạy v à n g h i ê n cứu v ề c h â m cứu. 9
Tuy n h i ê n tôi cũng cần nói t h ê m r ằ n g : suốt n h ữ n g n ă m t h á n g l à m công t á c q u ả n lý về l ĩ n h vực y dược cố t r u y ề n , tôi luôn mong muốn V i ệ t N a m ta có m ộ t t á c p h ẩ m n g h i ê n cứu đ á n h giá v ề H ệ k i n h lạc v à các h u y ệ t vị v à cơ c h ế c h â m c ứ u t r ê n cơ sơ khoa học n h ư n g k h ô n g có. Đ ế n nay đ â y là l ầ n đ ầ u t i ê n có n g ư ơ i n g h i ê n cứu đ ố i c h i ế u v i ế t v ề sự t ư ơ n g đồng giữa y học h i ệ n đ ạ i với N ộ i k i n h , N ạ n K i n h đ ã m ạ n h d ạ n đ ư a ra k ế t l u ậ n H ệ k i n h lạc là h ệ t u ầ n h o à n m á u , H ệ h u y ệ t , t h ầ n k h í , n g u y ê n k h í là h ệ t h ầ n k i n h , C h â m cứu l à m ộ t p h ư ơ n g p h á p m ớ i t r o n g V ậ t lý trị l i ệ u v à cơ c h ế t á c d ụ n g của c h â m cứu là cơ c h ế t h ầ n k i n h v à cơ c h ế t h ầ n k i n h t h ể dịch. N h ữ n g v ấ n đ ề t r ê n l â u nay g i ỗ i y học c ũ n g n h ư n h i ề u n h à khoa học t r o n g v à n g o à i n ư ỏ c q u a n t â m b à n thảo. Sau n h i ề u n ă m , t r ê n cơ sở khoa học đ ã n g h i ê n cứu, đôi c h i ế u giữa các y v ă n v à t h ự c n g h i ệ m l â m s à n g , T á c g i ả đ ư a ra n h ữ n g n h ậ n t h ứ c lý g i ả i , k h ẳ n g đ ị n h có t í n h t h u y ế t phục n ê u t r ê n . N h ư n g chắc c h ắ n k h ô n g t h ể k h ô n g có k h i ê m k h u y ế t v à t ấ t n h i ê n sẽ có n h i ề u ý k i ế n b à n l u ậ n , t r a n h l u ậ n . B ở i l ẽ đ â y l à một v ấ n đ ề khoa học h ế t sức n h ạ y c ả m . R ấ t mong các n h à y học (y học h i ệ n đ ạ i y học cô t r u y ề n ) , các n h à n g h i ê n cứu v ề l ĩ n h vực n à y h ã y c h â n t h à n h đ ó n g góp cho T á c g i ả , đ ể T á c g i ả t i ế p tục n g h i ê n cứu, bô k h u y ế t n h ữ n g đ i ể m còn k h i ế m k h u y ế t ; t r ê n cơ sỏ đó t i ế p tục h o à n c h ỉ n h n â n g cao n h ậ n t h ứ c lý l u ậ n n g h i ê n cứu của m ì n h v ề h ệ k i n h lạc, h ệ h u y ệ t k h í v à cơ c h ế c h â m cứu góp p h ầ n v à o việc l ấ y khoa học h i ệ n đ ạ i đ ể c h ứ n g m i n h , chỉnh lý n â n g cao lý l u ậ n Đ ô n g y m à chỉ t h ị 21/CP n g à y 19-12-1967 của C h í n h p h ủ y ê u cầu. Thầy Thuốc Ưu Tú' LY. DSCKII. NGUYỄN ĐỨC ĐOÀN Nguyên Vụ trưởng V ụ Y học cổ t r u y ề n - B ộ V tế 10
L Ờ I NÓI Đ Ẩ U Y học cổ t r u y ề n T r u n g Quốc gọi t ắ t là T r u n g y, có lịch sử l â u đời và đ ã t r u y ề n sang các nước l á n g giềng r ấ t sòm. Đầu thiên niên kỷ thứ nhất, Trung y vào Việt Nam qua các t h ầ y thuốc T r u n g Quốc n h ư Đổng P h ụ n g v à r ấ t n h i ề u các t h ầ y thuốc d i cư t ừ T r u n g Quốc sang V i ệ t N a m d ư ố í các t r i ề u đ ạ i T r u n g Quốc cho đ ế n k h i V i ệ t N a m g i à n h được độc l ậ p n ă m 938. N ă m 541, ở T r i ề u t i ê n đ ã dậy T r u n g y. N ă m 562, t à i l i ệ u C h â m cứu m i n h đường đồ của T r u n g Quốc đ ã t r u y ề n sang N h ậ t B ả n . N ă m 608, n h i ề u l ư u học sinh N h ậ t B ả n đ ã học t ậ p T r u n g y ở T r u n g Quốc. Những năm 30 của thế kỷ XIX, châm cứu đã truyền sang P h á p . Song 100 n ă m sau (cuối n h ữ n g n ă m 30 của t h ế k ỷ X X ) , c h â m cứu mới t h ậ t sự có chỗ đ ứ n g ở P h á p . T h à n h l ậ p v à o giữa n h ữ n g n ă m 40, T r ư ờ n g c h â m cứu C h â u Â u trở t h à n h cái nôi t r u y ề n b á c h â m cứu ở các nước T â y Â u . C u ố i n h ữ n g n ă m 50, các t r ư ờ n g T r u n g y của nước Cộng H ò a N h â n D â n T r u n g Hoa đ ã t ổ chức các lớp học c h â m cứu cho các t h ầ y thuốc của các nước t r o n g phe xã h ộ i chủ nghĩa. C u ố i n h ữ n g n ă m 70 đ ầ u n h ữ n g n ă m 80, T ổ chức y t ế t h ế giói c ô n g n h ậ n c h â m cứu là m ộ t p h ư ơ n g p h á p chữa bệnh, đồng t h ò i t ổ chức t ạ i T r u n g - Q u ố c n h ữ n g l ố p học c h â m cứu cho các t h ầ y thuốc của các t ổ chức t h à n h v i ê n ở các c h â u lục. C h â m cứu đ ã được t r u y ề n b á ra k h ắ p t h ế giới. L à m ộ t b á c sĩ y học cổ t r u y ề n đ à o t ạ o c h í n h quy ở nước n g o à i c h u y ê n n g à n h t h ầ n k i n h học, l ạ i được học t ậ p v à l à m việc vối các t h ầ y giáo T r u n g Quốc c ũ n g n h ư thực h à n h c h â m cứu t ừ n h ữ n g n ă m 50-60 của t h ế k ỷ X X đ ế n nay, được trực t i ế p n g h i ê n cứu các t à i l i ệ u gốc b ằ n g t i ế n g T r u n g v à các t à i l i ệ u có l i ê n quan n h ư T ố V ấ n , L i n h K h u , N ạ n K i n h , các t à i l i ệ u giảng, các t à i l i ệ u li
tham k h ả o về T r u n g y của các t r ư ờ n g Đ ạ i học v ề T r u n g V. co trực t i ế p chữa bệnh b ằ n g c h â m cứu, tôi đ ã có n h ậ n thức rõ h ơ n v ề n h ữ n g n ộ i dung m à n g ư ờ i x ư a v i ế t v ề k i n h lạc ( k i n h mạch), h u y ệ t ( k h í phủ), t h ầ n k h í " mạch k h í v à p h ư ơ n g p h á p c h â m c ứ u . V ớ i mong m u ố n t r ì n h b à y t h u hoạch của m ì n h v ề sự t ư ơ n g đồng giữa y học cổ t r u y ề n v à y học h i ệ n đ ạ i , v à cung c á p cho đồng n g h i ệ p n h ữ n g n ộ i d u n g v ề k i n h lạc, h u y ệ t v à c h â m cứu chữa b ệ n h t r o n g N ộ i k i n h , N ạ n K i n h , tôi v i ế t t à i l i ệ u n à y . T à i l i ệ u gồm n h ữ n g p h ầ n sau: p h ầ n v ề h ệ k i n h lạc, p h ầ n vê h ệ t h ố n g h u y ệ t v à t h ầ n k h í m ạ c h k h í , p h ầ n v ề c h â m c ứ u chữa b ệ n h v à p h ầ n v ề n h ậ n thức của b ả n t h â n v ề n h ữ n g v ấ n đ ề t r ê n . V ề h ệ k i n h lạc có n h ữ n g n ộ i d u n g sau: đ ạ i c ư ơ n g v ề h ệ k i n h lạc, c ấ u t r ú c của h ệ k i n h lạc, đ ư ờ n g đ i của m ỗ i đ ư ờ n g k i n h và m ố i q u a n h ệ của c h ú n g v ố i t ạ n g p h ủ b ê n t r o n g v à c â n cơ bì phu b ê n n g o à i , t á c d ụ n g của h ệ k i n h lạc, v a i t r ò của n ó t r o n g chan đoán và điểu trị; V ề h ệ t h ố n g h u y ệ t , t h ầ n k h í , m ạ c h k h í có n h ữ n g n ộ i dung sau: đ ị n h nghĩa v ề h u y ệ t , các l o ạ i h u y ệ t , t á c d ụ n g của h u y ệ t t r o n g c h ẩ n đ o á n v à đ i ề u t r ị , t h ầ n k h í m ạ c h k h í v à n g u ồ n gốc của t h ầ n k h í , m ạ c h k h í ; V ề c h â m cứu chữa b ệ n h có các n ộ i d u n g sau: đ ạ i cương, các p h ư ơ n g p h á p đ i ề u h ò a â m d ư ơ n g của y học cổ t r u y ề n . N h ữ n g nội d u n g chữa b ệ n h b ằ n g c h â m c ứ u có: k i m n g ả i , v a i t r ò của k i n h lạc h u y ệ t , n g u y ê n lý chữa b ệ n h b ằ n g c h â m cứu, đ i ề u t r ị theo b á t cương, chọn h u y ệ t c h â m c ứ u , t h ủ t h u ậ t c h â m cứu, c h â m cứu chữa b ệ n h ; V ê n h ậ n thức của b ả n t h â n , t r ê n cơ sở so s á n h đ ố i c h i ế u v ố i sinh lý học v à g i ả i p h ẫ u học h i ệ n đ ạ i , tôi đ ã t r ì n h b ầ y ý k i ế n của m ì n h v ề thực c h ấ t của h ệ k i n h lạc, h u y ệ t t h ầ n k h í m ạ c h k h í và c h â m cứu chữa b ê n h . 12
N h ữ n g câu, đ o ạ n trong y v ă n được t r ì n h bầy theo t r ì n h tự sau: p h ầ n dịch t i ế n g V i ệ t , p h ầ n â m H á n V i ệ t , và t à i l i ệ u t h a m k h ả o có số t r a n g s á c h đế b ạ n đọc đỡ m ấ t thòi giò t ì m ở b ả n góc. Ví dụ: L i n h K h u K i n h bạch t h o ạ i g i ả i K i n h mạch, t r a n g 104, v i ế t t á t là L i n h K h u K i n h mạch, t r a n g l 0 4 ; T ố V ấ n bạch t h o ạ i g i ả i , L i n h lam bí đ i ể n , t r a n g 51, v i ế t t ắ t là T ố V ấ n L i n h lam bí điển, trang 51. Trình độ và khả năng có hạn, khó tránh khỏi sai sót, mong được b ạ n đọc góp ý k i ê n , trao đ ổ i đ ể v ấ n đ ề c à n g được s á n g tỏ hơn. T á c g i ả x i n c h â n t h à n h cảm ơn. Thầy Thuốc Nhân Dân GS.BS. HOÀNG BẢO CHÂU Nguyên Viện trưởng Viện Y học cổ truyền Việt Nam 13
MỤC LỤC Lời Nhà xuất bản 3 Lòi giới t h i ệ u 5 L ờ i nói đ ầ u 11 P h ầ n 1: H ệ k i n h l ạ c 19 Đai cương về hê kinh lạc 19 K i n h lạc là m ộ t bộ p h ậ n của cơ t h ể 19 T u ầ n h o à n của h u y ế t k h í trong k i n h lạc 20 Nguồn gốc của h u y ế t k h í t u ầ n h o à n t r o n g k i n h lạc 21 H u y ế t k h í t u ầ n h o à n được nhờ t â m v à m ạ c h 23 Người x ư a p h á t h i ệ n ra k i n h lạc b ằ n g c á c h n à o ? 25 Cấu trúc của hệ kinh lác 30 M ư ờ i hai k i n h m ạ c h c h í n h 32 M ư ờ i hai k i n h (mạch) n h á n h (thập n h ị k i n h biệt) 40 M ư ờ i l ă m lạc m ạ c h 43 T á m mạch k h á c k i n h (kỳ k i n h b á t mạch) 47 Kinh lác và tang phủ, cân cơ bì phu 49 K i n h mạch v à t ạ n g p h ủ 49 Lạc mạch v à t ạ n g p h ủ 51 K i n h mạch v à c â n cơ, bì phu 52 Phụ: Mười hai kinh cân và mười hai khu da (tháp nhi kinh cân - tháp nhi bì bô) 55 15
M ư ờ i hai k i n h cân (thập nhị k i n h cân) 55 Mười hai k h u da (thập nhị bì bộ) 60 Tác dung của hệ kinh lác 63 V a i t r ò quyết định sự sống chết 63 V a i t r ò xử b á c h b ệ n h 75 V a i t r ò t r o n g đ i ề u h ư thực 82 P h ầ n 2: H ệ t h ố n g h u y ệ t v à t h ầ n k h í 38 Huyệt là gì? 88 Có các đ ị n h nghĩa sau 88 Có bao n h i ê u huyệt? go Thần khí 94 Tác dụng của huyệt trong chữa bệnh g 8 Chữa b ệ n h của n g ũ t ạ n g 9 g Chữa b ệ n h ỏ p h ủ 99 Chữa b ệ n h ỏ k i n h m ạ c h v à các t ổ chức k h á c 1 0 0 P h ầ n 3: v ề c h â m c ứ u c h ữ a b ệ n h 1 0 1 Đại cương về chữa bệnh 201 Nội dung chữa bệnh bằng châm cứu 1 0 5 C ô n g cụ d ù n g t r o n g c h â m cứu 1 0 5 V a i t r ò của k i n h lạc t r o n g đ i ề u t r ị 1 0 7 N g u y ê n tắc chữa b ệ n h b ằ n g c h â m cứu Chữa b ệ n h b ằ n g c h â m cứu Đ i ề u trị học 16
Chữa bệnh hàn nhiệt 134 Chữa bệnh tà khí vào ngủ tạng 135 Chữa ngủ loạn 136 Chữa bệnh trướng của tạng phủ 137 Chữa bệnh nhiệt 139 Chữa bệnh quyết 144 Chữa chu tí 147 Chữa bệnh nhàn (giản) cuồng 148 Chữa bệnh ngược 151 Chữa đau thắt lưng 156 Chữa bệnh thúy 158 Chữa tạp bệnh 159 Chữa 12 kì tà 162 P h ầ n 4: N h ậ n t h ứ c c á n h â n v ề s ự t ư ơ n g đ ổ n g với y học h i ệ n đ ạ i 167 Vê hệ kinh lạc và hệ tuần hoàn máu 167 H ệ k i n h lạc 167 Đồ h ì n h 169 H ệ k i n h lạc - h ệ t u ầ n h o à n m á u 170 Kết luận 185 về huyệt, thần khí và hệ thần kình 188 H u y ệ t là gì? 188 Y học h i ệ n đ ạ i có t ổ chức n à o có v a i t r ò n h ư h u y ệ t - h ệ t h ố n g cơ quan cảm t h ụ 190 17
N g u y ê n k h í (thần khí) Ì91 Y học h i ệ n đ ạ i có t ổ chức n à o có chức n ă n g n h ư n g u y ê n k h í - h ệ t h ầ n k i n h thực v ậ t 196 Mạch khí, kinh khí 199 Y học h i ệ n đ ạ i có h ệ t h ố n g t h ầ n k i n h ngoại v i có cấu t r ú c v à chức n ă n g n h ư m ạ c h k h í k i n h k h í của y học cổ t r u y ề n 202 T ạ i sao n g ư ờ i x ư a t u y đ ã n h ậ n t h ứ c được h u y ệ t , m ạ c h k h í , song l ạ i k h ô n g t h ể t á c h được t h à n h m ộ t h ệ r i ê n g m à v ẫ n đ ể t r o n g p h ạ m v i h ệ k i n h lạc 203 Kết luận 203 Vê châm cứu chữa bệnh và lý liệu pháp 205 T ó m t ắ t ý của N ộ i K i n h , N ạ n K i n h 205 V ề c h â m cứu chữa b ệ n h v à lý l i ệ u p h á p 211 C h â m cứu v à lý l i ệ u p h á p giống n h a u v à k h á c n h a u ở chỗ n à o ? 212 Cơ c h ế t á c d ụ n g của c h â m cứu có k h á c cơ c h ế t á c d ụ n g của lý. l i ệ u p h á p k h ô n g ? 213 Cơ c h ế t á c d ụ n g của c h â m cứu 217 Kết luận 221 Tài liệu tham khảo 223 18