Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Quản lí hoạt động giáo dục môi trường cho học sinh ở các trường tiểu học tại thành phố Đà Nẵng

Chia sẻ: Tomjerry001 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:313

Thêm vào BST

Báo xấu

69
lượt xem 25
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của luận án là quản lí hoạt động giáo dục môi trường cho HS ở trường tiểu học, khảo sát, đánh giá thực trạng hoạt động giáo dục môi trường và thực trạng quản lí hoạt động giáo dục môi trường cho HS ở các trường Tiểu học tại thành phố Đà Nẵng, NCS xây dựng và đề xuất hệ thống các biện pháp quản lí hoạt động giáo dục môi trường cho học sinh ở các trường tiểu học tại TP. Đà Nẵng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Quản lí hoạt động giáo dục môi trường cho học sinh ở các trường tiểu học tại thành phố Đà Nẵng

1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ----------------------- TRẦN THỊ THÚY HÀ QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC MÔI TRƯỜNG CHO HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC TẠI THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – 2021
2 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ----------------------- TRẦN THỊ THÚY HÀ QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC MÔI TRƯỜNG CHO HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC TẠI THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG Chuyên ngành: Quản lí giáo dục Mã số: 62.14.01.14 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học 1: TS. NGUYỄN ĐỨC DANH 2: TS. HUỲNH MAI TRANG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH – 2021
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu do chính tôi thực hiện. Những tài liệu tham khảo có nguồn trích dẫn rõ ràng, kết quả nghiên cứu trung thực, không trùng lặp với các công trình nghiên cứu khoa học đã công bố. Tác giả Luận án Trần Thị Thúy Hà
ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận án này, trước tiên, tôi trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, Ban Chủ nhiệm cùng quý thầy/cô khoa Khoa học Giáo dục, các nhà khoa học đã tham gia giảng dạy, hướng dẫn, nhận xét trong quá trình thực hiện luận án của tôi. Tôi xin trân trọng cảm ơn Phòng Sau Đại học và các phòng/ban chức năng của Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, Sở Giáo dục & Đào tạo thành phố Đà Nẵng, Phòng Giáo dục và Đào tạo các quận, huyện thành phố Đà Nẵng, Ban giám hiệu, quý Thầy/Cô giáo, PHHS và các em học sinh tại các trường tiểu học thành phố Đà Nẵng, Phòng Tài nguyên môi trường các quận, huyện và Xí nghiệp Môi trường thành phố Đà Nẵng, quý Thầy/Cô, các đồng nghiệp, bạn bè đã hỗ trợ tôi trong quá trình thực hiện luận án này. Đặc biệt, tôi chân thành cảm ơn tập thể giáo viên hướng dẫn, TS. Nguyễn Đức Danh và TS. Huỳnh Mai Trang đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện Luận án này. Tôi chân thành cảm ơn tất cả thành viên trong gia đình, họ luôn động viên, hỗ trợ về mặt vật chất và tinh thần để tôi có thể hoàn thành được luận án, đặc biệt, với người cha kính yêu luôn thăm hỏi, động viên tôi dù hiện tại ông không còn để cùng chứng kiến ngày tôi hoàn thành luận án tiến sĩ của mình.
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN............................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................ ii MỤC LỤC ..................................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT ....................................................... ix DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU MẪU .................................................................... xi MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ................................................................................................ 1 2. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................... 4 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .................................................................... 5 4. Giả thuyết khoa học ........................................................................................... 5 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................................... 5 6. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................ 5 7. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................... 6 7.1. Phương pháp tiếp cận....................................................................................... 6 7.1.1. Tiếp cận hệ thống - cấu trúc ............................................................................... 6 7.1.2. Tiếp cận lịch sử - logic ....................................................................................... 6 7.1.3. Tiếp cận thực tiễn ............................................................................................... 6 7.1.4. Tiếp cận theo các thành tố của hoạt động kết hợp với chức năng quản lí ........... 7 7.2. Phương pháp cụ thể ......................................................................................... 7 7.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận .............................................................. 7 7.2.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn ......................................................... 7 7.2.3. Nhóm phương pháp xử lí số liệu ........................................................................ 9 8. Giới hạn phạm vi nghiên cứu........................................................................................ 9 9. Đóng góp của đề tài .................................................................................................... 10 9.1. Đóng góp về mặt lý luận.......................................................................................... 10 9.2. Đóng góp về mặt thực tiễn....................................................................................... 10 10. Cấu trúc của luận án.................................................................................................. 11
iv Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC MÔI TRƯỜNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC ................................................................. 12 1.1. Tổng quan nghiên cứu về hoạt động giáo dục môi trường và quản lí hoạt động giáo dục môi trường cho học sinh tiểu học............................................... 12 1.1.1. Tổng quan nghiên cứu hoạt động GDMT cho HS ở trường tiểu học ............... 12 1.1.2. Nghiên cứu về quản lí hoạt động GDMT cho HS ở trường tiểu học ................ 22 1.2. Các khái niệm cơ bản có liên quan đến đề tài nghiên cứu ............................... 36 1.2.1. Các khái niệm liên quan đến Hoạt động giáo dục môi trường .......................... 36 1.2.2. Các khái niệm liên quan đến Quản lí hoạt động giáo dục môi trường .............. 41 1.3. Lí luận về Hoạt động giáo dục môi trường cho học sinh tiểu học .................... 45 1.3.1. Mục tiêu của giáo dục môi trường cho học sinh tiểu học ................................. 45 1.3.2. Nội dung giáo dục môi trường cho học sinh tiểu học ....................................... 47 1.3.3. Hình thức giáo dục môi trường cho học sinh tiểu học ...................................... 48 1.3.4. Phương pháp GDMT cho học sinh tiểu học ..................................................... 50 1.3.5. Kiểm tra, đánh giá kết quả HĐGDMT cho học sinh tiểu học........................... 51 1.3.6. Các điều kiện tổ chức HĐGDMT cho học sinh tiểu học .................................. 51 1.3.7. Sự phối hợp của các lực lượng trong HĐGDMT cho HS tiểu học ................... 53 1.4. Lí luận về Quản lí hoạt động giáo dục môi trường cho học sinh tiểu học ........ 54 1.4.1. Quản lí mục tiêu GDMT cho HS tiểu học ........................................................ 54 1.4.2. Quản lí nội dung giáo dục môi trường cho HS tiểu học.................................... 56 1.4.3. Quản lí hình thức, phương pháp GDMT cho học sinh tiểu học ........................ 57 1.4.4. Quản lí kiểm tra, đánh giá hoạt động giáo dục môi trường cho HSTH............. 59 1.4.5. Quản lí các điều kiện tổ chức HĐGDMT cho học sinh tiểu học ...................... 60 1.4.6. Quản lí sự phối hợp các lực lượng giáo dục ..................................................... 61 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng công tác quản lí HĐGDMT cho học sinh tiểu học ....... 63 Tiểu kết chương 1.................................................................................................. 65 Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC MÔI TRƯỜNG CHO HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC ................................ 67 2.1. Khái quát chung về thành phố Đà Nẵng .......................................................... 67
v 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội và tình hình chung về giáo dục của thành phố Đà Nẵng................................................................................................... 67 2.1.2. Thực trạng giáo dục cấp tiểu học thành phố Đà Nẵng ...................................... 70 2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng ............................................................................ 72 2.2.1. Mục đích khảo sát ............................................................................................ 72 2.2.2. Nội dung khảo sát............................................................................................. 73 2.2.3. Phương pháp khảo sát ...................................................................................... 73 2.3. Thực trạng hoạt động GDMT cho học sinh ở các trường tiểu học tại thành.. phố Đà Nẵng .................................................................................................... 78 2.3.1. Thực trạng mức độ cần thiết của giáo dục môi trường cho học sinh ................ 78 2.3.2. Thực trạng mức độ quan tâm của CBQL và GV đối với HĐGDMT cho HS ở trường tiểu học................................................................................................ 79 2.3.3. Thực trạng việc thực hiện mục tiêu GDMT cho HS ở trường tiểu học .......... 81 2.3.4. Thực trạng việc thực hiện nội dung GDMT cho HS ở trường tiểu học ............ 83 2.3.5. Thực trạng việc sử dụng hình thức giáo dục môi trường cho học sinh ............. 86 2.3.6. Thực trạng việc thực hiện phương pháp GDMT cho HS ở trường tiểu học ..... 90 2.3.7. Thực trạng kiểm tra, đánh giá HĐGDMT cho học sinh ở trường tiểu học ....... 92 2.3.8. Thực trạng các điều kiện hoạt động GDMT cho học sinh ở trường tiểu học .... 95 2.3.9. Thực trạng hoạt động phối hợp trong HĐGDMT cho học sinh ở trường TH... 96 2.4. Thực trạng quản lí hoạt động giáo dục môi trường cho học sinh ở các trường tiểu học tại thành phố Đà Nẵng ............................................................. 98 2.4.1. Thực trạng nhận thức của CBQL, GV về mức độ cần thiết của quản lí HĐGDMT cho HS ở các trường Tiểu học tại TP. Đà Nẵng ........................... 98 2.4.2. Thực trạng mức độ quan tâm của quản lí HĐGDMT cho HS ở các trường tiểu học tại TP. Đà Nẵng ..................................................................................... 100 2.4.3. Thực trạng quản lí mục tiêu hoạt động GDMT cho học sinh ở các trường tiểu học tại thành phố Đà Nẵng ........................................................................... 101 2.4.4. Thực trạng quản lí nội dung HĐGDMT cho học sinh ở các trường tiểu học tại thành phố Đà Nẵng ....................................................................................... 103
vi 2.4.5. Thực trạng quản lí hình thức, phương pháp HĐGDMT cho học sinh ở các trường tiểu học tại thành phố Đà Nẵng ......................................................... 105 2.4.6. Thực trạng quản lí kiểm tra, đánh giá HĐGDMT cho học sinh ở các trường tiểu học tại thành phố Đà Nẵng ........................................................................... 108 2.4.7. Thực trạng quản lí các điều kiện HĐGDMT cho HS ở các trường tiểu học tại thành phố Đà Nẵng ....................................................................................... 110 2.4.8. Thực trạng quản lí công tác phối hợp trong HĐGDMT cho học sinh ở các trường tiểu học tại thành phố Đà Nẵng ......................................................... 112 2.5. Thực trạng mức độ tác động của các yếu tố ảnh hưởng đến quản lí HĐGDMT cho học sinh ở các trường Tiểu học tại thành phố Đà Nẵng .......... 114 2.6. Đánh giá chung về thực trạng hoạt động giáo dục môi trường và quản lí HĐGDMT cho học sinh ở các trường tiểu học tại thành phố Đà Nẵng ........... 117 2.6.1. Ưu điểm ......................................................................................................... 117 2.6.2. Hạn chế .......................................................................................................... 118 Tiểu kết chương 2................................................................................................ 121 Chương 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC MÔI TRƯỜNG CHO HỌC SINH Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC TẠI TP ĐÀ NẴNG ............... 122 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp ....................................................................... 122 3.1.1. Đảm bảo tính mục tiêu ................................................................................... 122 3.1.2. Đảm bảo tính hệ thống ................................................................................... 122 3.1.3. Đảm bảo tính khả thi ...................................................................................... 123 3.1.4. Đảm bảo tính hiệu quả ................................................................................... 123 3.2. Biện pháp quản lí HĐGDMT cho HSTH tại thành phố Đà Nẵng .................. 124 3.2.1. Nâng cao nhận thức của CBQL, giáo viên và học sinh về hoạt động giáo dục môi trường và quản lí hoạt động giáo dục môi trường .................................. 124 3.2.2. Tăng cường quản lí việc xây dựng nội dung GDMT phù hợp xu thế thế giới, quốc gia và địa phương................................................................................. 128 3.2.3. Hoàn thiện quản lí hình thức, phương pháp GDMT thông qua HĐNGLL..... 132 3.2.4. Cải tiến kiểm tra, đánh giá HĐGDMT cho HS ở trường tiểu học .................. 138
vii 3.2.5. Đẩy mạnh công tác phối hợp giữa nhà trường với các LLGD ngoài nhà trường trong HĐGDMT cho HS ở trường tiểu học .................................................. 142 3.2.6. Tăng cường huy động các điều kiện (nguồn lực) thực hiện HĐGDMT cho HS tại trường tiểu học ......................................................................................... 151 3.2.7. Mối quan hệ giữa các biện pháp ..................................................................... 154 3.3. Khảo sát tính cần thiết, tính khả thi của các biện pháp .................................. 155 3.3.1. Mục đích khảo sát ......................................................................................... 155 3.3.2. Nội dung khảo sát........................................................................................... 155 3.3.3. Đối tượng khảo sát ......................................................................................... 156 3.3.4. Phương pháp khảo sát và xử lí số liệu ............................................................ 156 3.3.5. Kết quả khảo sát ............................................................................................. 157 3.3.6. Đánh giá chung về tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp ................ 168 3.4. Thực nghiệm biện pháp ................................................................................ 170 3.4.1. Mục đích thực nghiệm.................................................................................... 171 3.4.2. Giả thuyết thực nghiệm .................................................................................. 171 3.4.3. Mẫu khách thể và đối tượng thực nghiệm ...................................................... 171 3.4.4. Địa bàn và thời gian thực nghiệm................................................................... 172 3.4.5. Nội dung thực nghiệm.................................................................................... 172 3.4.6. Phương pháp thu thập số liệu thực nghiệm..................................................... 172 3.4.7. Tiến trình thực nghiệm ................................................................................... 173 3.4.8. Kết luận thực nghiệm ..................................................................................... 180 Tiểu kết chương 3................................................................................................ 180 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ........................................................................... 182 1. KẾT LUẬN ..................................................................................................... 182 2. KHUYẾN NGHỊ ............................................................................................. 186 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ..................................................... TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................................. PHỤ LỤC..........................................................................................................................
viii PHỤ LỤC 1: PHIẾU THĂM DÒ Ý KIẾN (DÀNH CHO CÁN BỘ QUẢN LÍ VÀ GIÁO VIÊN TRƯỜNG TIỂU HỌC)................................................................................ PHỤ LỤC 2: PHIẾU PHỎNG VẤN (DÀNH CHO HỌC SINH TIỂU HỌC KHỐI LỚP 3,4,5) ...................................................................................................................... 24 PHỤ LỤC 3: CÂU HỎI PHỎNG VẤN DÀNH CHO LÃNH ĐẠO PHÒNG GD & ĐT VÀ CBQL, GV NHÀ TRƯỜNG ............................................................................ 25 PHỤ LỤC 4: CÂU HỎI PHỎNG VẤN DÀNH CHO PHỤ HUYNH HỌC SINH,.... 27 LÃNH ĐẠO CHÍNH QUYỀN, DOANH NGHIỆP ..................................................... 27 PHỤ LỤC 5: CÂU HỎI PHỎNG VẤN SÂU DÀNH CHO CBQL CẤP PHÒNG GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO QUẬN/HUYỆN................................................................. 28 PHỤ LỤC 6: PHIẾU THĂM DÒ Ý KIẾN (DÀNH CHO CÁN BỘ QUẢN LÍ, GV TRƯỜNG TIỂU HỌC) ................................................................................................. 29 PHỤ LỤC 7: XỬ LÍ SỐ LIỆU VỚI SPSS (PHẦN THỰC TRẠNG) .......................... 34 PHỤ LỤC 8: DANH SÁCH CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC THAM GIA KHẢO SÁT 57 PHỤ LỤC 9: ĐƠN XIN THỰC NGHIỆM VÀ KẾ HOẠCH TN................................ 58 PHỤ LỤC 10: PHIẾU KHẢO SÁT ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM BIỆN PHÁP ............................................................................................................................. 65 PHỤ LỤC 11: PHIẾU KHẢO SÁT .............................................................................. 67 PHỤ LỤC 12: KẾ HOẠCH PHỐI HỢP (TRƯỚC THỰC NGHIỆM) ........................ 69 PHỤ LỤC 13: CÁC KẾ HOẠCH PHỐI HỢP (SAU THỰC NGHIỆM) .................... 71 PHỤ LỤC 14: SỐ LIỆU SPSS (PHẦN BIỆN PHÁP) ................................................. 72 PHỤ LỤC 15: TỔNG HỢP Ý KIẾN TRẢ LỜI PHỎNG VẤN ................................... 77 PHỤ LỤC 16: SỐ LIỆU THỰC NGHIỆM .................................................................. 93 PHỤ LỤC 17: SỐ LIỆU THỰC TRẠNG GIÁO DỤC CẤP TIỂU HỌC TPĐN ...... 100 PHỤ LỤC 18: BẢNG, BIỂU MÔ TẢ KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM.....................112
ix DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT STT VIẾT TẮT VIẾT ĐẦY ĐỦ 1 BGD&ĐT Bộ Giáo dục và Đào tạo 2 BGH Ban giám hiệu 3 CBQL Cán bộ quản lí 4 CSVC Cơ sở vật chất 5 CQĐP Chính quyền địa phương 6 CTGDPT Chương trình giáo dục phổ thông 7 DN Doanh nghiệp 8 ĐDDH Đồ dùng dạy học 9 TBDH Thiết bị dạy học 10 GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo 11 GV Giáo viên 12 HĐ Hoạt động 13 HĐGDMT Hoạt động giáo dục môi trường 14 HĐGDNGLL Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp 15 HĐTN Hoạt động trải nghiệm 16 HS Học sinh 17 GDMT Giáo dục môi trường 18 MT Môi trường 19 QL Quản lí 20 PPDH Phương pháp dạy học 21 PGD&ĐT Phòng Giáo dục và Đào tạo 22 SGD&ĐT Sở Giáo dục và Đào tạo 23 LLGD Lực lượng giáo dục 24 NCS Nghiên cứu sinh 25 TH Tiểu học 26 TPĐN Thành phố Đà Nẵng
x 27 TNMT Tài nguyên môi trường 28 BVMT Bảo vệ môi trường 29 HĐSP Hội đồng sư phạm 30 CSVC Cơ sở vật chất
xi DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU MẪU Bảng 2.1. Mô tả mẫu điều tra................................................................................. 74 Bảng 2.2. Quy ước xử lí thông tin thực trạng HĐGDMT và quản lí HĐGDMT .... 75 Bảng 2.3. Độ tin cậy của câu hỏi 3, 6, 7................................................................ 75 Bảng 2.4. Mức độ cần thiết của việc GDMT cho HSTH ........................................ 79 Bảng 2.5. Mức độ quan tâm của việc GDMT cho HSTH ....................................... 80 Bảng 2.6. Đánh giá mức độ thực hiện và kết quả thực hiện mục tiêu GDMT ......... 81 Bảng 2.7. Đánh giá mức độ thực hiện và kết quả thực hiện nội dung HĐGDMT ... 84 Bảng 2.8. Đánh giá mức độ và kết quả thực hiện hình thức tổ chức HĐGDMT ..... 87 Bảng 2.9. Đánh giá mức độ và kết quả thực hiện phương pháp GDMT ................. 90 Bảng 2.10. Đánh giá mức độ và kết quả hoạt động kiểm tra, đánh giá ................... 93 Bảng 2.11. Đánh giá mức độ và kết quả thực hiện các điều kiện GDMT ............... 95 Bảng 2.12. Đánh giá mức độ và kết quả thực hiện hoạt động phối hợp GDMT ...... 97 Bảng 2.13. Mức độ cần thiết của việc quản lí HĐGDMT cho HS ở trường TH...... 99 Bảng 2.14. Mức độ quan tâm đến quản lí GDMT cho HSTH ............................... 100 Bảng 2.15. Đánh giá mức độ và kết quả thực hiện quản lí mục tiêu GDMT cho HS ở trường tiểu học .................................................................................................... 101 Bảng 2.16. Đánh giá mức độ và kết quả thực hiện quản lí nội dung GDMT cho HS ở trường tiểu học ................................................................................................. 103 Bảng 2.17. Đánh giá mức độ và kết quả thực hiện quản lí hình thức, phương pháp GDMT cho HS ở trường tiểu học ........................................................................ 105 Bảng 2.18. Đánh giá mức độ và kết quả thực hiện quản lí kiểm tra, . đánh giá GDMT cho HS ở trường tiểu học ..................................................................................... 108 Bảng 2.19. Đánh giá mức độ và kết quả thực hiện quản lí các điều kiện GDMT cho HS ở trường tiểu học ........................................................................................... 110 Bảng 2.20. Đánh giá mức độ và kết quả thực hiện quản lí công tác phối hợp HĐGDMT cho HS ở trường tiểu học .................................................................. 112 Bảng 2.21. Đánh giá mức độ tác động của các yếu tố ảnh hưởng đến QLHĐGDMT cho HS ở trường tiểu học ..................................................................................... 115
xii Bảng 3.1. Tiêu chí 1 - Quản lí con người trong HĐGDMT cho HS tiểu học ........ 140 Bảng 3.2. Tiêu chí 2 – Xây dựng chính sách cho HĐGDMT cho HS tiểu học ..... 141 Bảng 3.3. Tiêu chí 3 – Xây dựng nguồn lực tổ chức HĐGDMT cho HS tiểu học 141 Bảng 3.4. Tiêu chí 4 – Tổ chức triển khai, thực hiện HĐGDMT cho HS tiểu học 141 Bảng 3.5. Tiêu chí 5 - Kết quả HĐGDMT cho HS tiểu học ................................. 141 Bảng 3.6. Mô tả mẫu đối tượng khảo sát biện pháp ............................................. 156 Bảng 3.7. Bảng quy ước xử lí mức độ cần thiết và khả thi của biện pháp ............. 156 Bảng 3.8. Tính cần thiết và khả thi của biện pháp 1 ............................................. 157 Bảng 3.9. Tính cần thiết và khả thi của biện pháp 2 ............................................. 159 Bảng 3.10. Tính cần thiết và khả thi của biện pháp 3 ........................................... 161 Bảng 3.11. Tính cần thiết và khả thi của biện pháp 4 ........................................... 163 Bảng 3.12. Tính cần thiết và khả thi của biện pháp 5 ........................................... 165 Bảng 3.13. Tính cần thiết và khả thi của biện pháp 6 ........................................... 167 Bảng 3.14. Tổng hợp kết quả khảo sát tính cần thiết và khả thi của 6 biện pháp .. 169
1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Hội nghị quốc tế về môi trường (MT) lần I tại Thụy Điển (năm 1972) đã cảnh báo thế giới về một hiện trạng nghiêm trọng, khó xử. Một mặt, cần tăng tối đa nhịp độ phát triển kinh tế để đáp ứng những nhu cầu cơ bản của loài người đang ngày càng đông lên. Mặt khác, chạy đua vũ trang của các nước giàu và đẩy nhanh “công nghiệp hóa, hiện đại hoá” ở các nước nghèo để phát triển đã gây ra những tác động xấu chưa từng có đối với MT, đặc biệt đối với hệ sinh thái - hệ nuôi dưỡng sự sống trên Trái Đất. Năm 1980 trở lại đây, nhân loại đã chứng kiến sự bùng phát các thảm họa MT: hạn hán, bão lụt, ô nhiễm không khí và mưa axit, các sự cố hạt nhân và rò rỉ hóa chất độc hại, sự suy thoái thảm hại quỹ đất trồng trọt, lan tràn hóa chất bảo vệ thực vật và ô nhiễm các nguồn nước, thủng tầng ôzôn, hiện tượng ấm lên toàn cầu do hiệu ứng nhà kính, suy thoái đa dạng sinh học, suy thoái tài nguyên nước ngọt, suy thoái đất và hoang mạc hóa, ô nhiễm các chất hữu cơ độc hại khó phân hủy, đan xen với các cuộc chiến tranh sắc tộc và tranh giành không gian sử dụng MT... Kết quả là môi trường sống của chúng ta đang lâm vào tình trạng khủng hoảng với quy mô toàn cầu. Bước vào thiên niên kỷ 21, nhân loại đã và đang chứng kiến nhiều biến động quan trọng mang tính toàn cầu. Cuộc sống phát triển ngày càng hiện đại, đời sống vật chất và tinh thần của người dân ngày càng được cải thiện, tuy nhiên, đối lập với nó, tình trạng ô nhiễm môi trường lại có những diễn biến phức tạp, môi trường sống xuống cấp đang trở thành vấn đề bức xúc cho toàn nhân loại. Để ứng phó với những thay đổi này, năm 2000, Liên hiệp quốc đã xác định vấn đề môi trường và biến đổi khí hậu là 1 trong 8 mục tiêu, nhiệm vụ cấp bách, nóng bỏng mà nhân loại đang phải đối mặt cần được giải quyết (Nguyễn Đình Hòe, 2000). Hiện trạng môi trường sống xuống cấp đang trở thành vấn đề bức xúc cho toàn nhân loại, có ảnh hưởng lớn đến toàn bộ sự phát triển kinh tế - xã hội của con người như sự biến đổi khí hậu toàn cầu, sự suy giảm tầng ôzôn và mưa axit; suy thoái đa dạng sinh học, suy thoái tài nguyên nước ngọt, suy thoái đất và hoang mạc hóa, ô nhiễm các chất hữu cơ độc hại khó phân hủy v.v ... Việt Nam cũng không nằm ngoài
2 thực trạng đó. Cũng vì thế, tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên môi trường Phạm Khôi Nguyên (2015) đã nhấn mạnh vấn đề bảo vệ môi trường trong thời gian tới có ý nghĩa sống còn, là nhiệm vụ hết sức khó khăn phức tạp đòi hỏi phải đổi mới tư duy, đổi mới cách làm và cần những biện pháp mang tính đột phá, không chỉ là đòi hỏi cấp thiết đối với các cấp quản lí, các doanh nghiệp mà đó là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội. Lo ngại trước thực trạng suy thoái của môi trường, cộng đồng thế giới đang tiến hành nhiều hành động can thiệp thiết thực nhằm bảo vệ môi trường. Nhiều hội nghị quốc tế về môi trường đã được tổ chức, hàng loạt văn bản, chính sách, những cam kết quốc tế đã được nhiều nước tham gia hợp tác, đồng thuận trong việc bảo vệ môi trường. Có rất nhiều biện pháp để bảo vệ môi trường, trong đó, GDMT cho HS ở các trường phổ thông chiếm vị trí đặc biệt quan trọng, vì trường phổ thông là nơi đào tạo thế hệ trẻ, những người chủ tương lai của đất nước. Phạm Đình Thái (1993) khi bàn về thực tiễn hoạt động MT ở các nước đã chỉ ra rằng không có đạo luật hoặc một mức thuế nào có thể bắt buộc được các công dân phải tôn trọng MT, vì sự tôn trọng tự nguyện chỉ có thể được truyền thụ qua giáo dục. Ở Việt Nam, GDMT vì mục tiêu phát triển bền vững là một trong những nhiệm vụ giáo dục quan trọng được Đảng và Nhà nước đặc biệt quan tâm. Luật BVMT ra đời từ năm 1993, được Quốc hội sửa đổi, bổ sung ngày 29/11/2005 và có hiệu lực từ ngày 01/7/2006 đã coi GDMT là một trong những nhiệm vụ hàng đầu. Nhận thức được tầm quan trọng của giáo dục môi trường trong thập kỷ phát triển bền vững, Chỉ thị 36 CT/TW Bộ Chính trị (1998) đã nhấn mạnh cần phải đưa vấn đề bảo vệ môi trường vào trong hệ thống giáo dục quốc dân. Bộ GD&ĐT cũng đã ban hành Chỉ thị số 02/2005/CT-BGDĐT ngày 31/1/2005 của Bộ trưởng Bộ GD&ĐT về việc tăng cường công tác giáo dục BVMT. Nội dung Chỉ thị có nêu “Đối với giáo dục phổ thông, trang bị cho HS kiến thức, kỹ năng về MT và BVMT bằng những hình thức phù hợp trong các môn học”. Chỉ thị 29-CT/TW ngày 21/1/2009 của Ban Bí thư Trung ương Đảng cũng là về việc tiếp tục đẩy mạnh thực hiện Nghị quyết 41-NQ/TW của Bộ Chính trị (khóa IX) về “BVMT trong thời
3 kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”. Các văn bản này là cơ sở, điều kiện pháp lý quan trọng cho việc tổ chức triển khai các hoạt động GDMT trong các trường phổ thông. Cấp tiểu học là cấp học nền móng của giáo dục phổ thông. Theo Luật phổ cập giáo dục tiểu học tại Điều 1, 2 quy định “Nhà nước thực hiện chính sách phổ cấp giáo dục tiểu học bắt buộc từ lớp 1 đến hết lớp 5 đối với tất cả trẻ em Việt Nam trong độ tuổi từ 6 đến 14 tuổi. Giáo dục tiểu học là cấp học nền tảng của hệ thống giáo dục quốc dân, có nhiệm vụ xây dựng và phát triển tình cảm, đạo đức, trí tuệ, thẩm mỹ và thể chất của trẻ em, nhằm hình thành cơ sở ban đầu cho sự phát triển toàn diện nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa”. Để phát triển bền vững phụ thuộc rất lớn vào những chủ nhân tương lai, vì vậy việc trang bị hành trang về nhận thức, tri thức BVMT cho trẻ tiểu học sẽ là một lực lượng hùng hậu, đóng vai trò nòng cốt trong mọi hoạt động cải thiện môi trường, bảo vệ tài nguyên của toàn xã hội. Do vậy, những hiểu biết, kiến thức, kĩ năng hoạt động về môi trường đang và sẽ trở thành học vấn phổ thông cơ bản của thế hệ trẻ. Giáo dục cho học sinh tiểu học về môi trường chính là trao cho họ những ‘viên gạch đầu tiên’ để góp phần xây dựng môi trường sống. Vì vậy, GDMT cần được coi là một thành tố trong cấu trúc học vấn phổ thông của học sinh tiểu học và các cấp học tiếp theo. Hoạt động GDMT đã được Bộ GD&ĐT triển khai dưới nhiều hình thức tích hợp, lồng ghép vào các môn học, hoặc đưa vào hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp thông qua. Báo cáo tổng kết dự án khoa học công nghệ cấp Bộ về xây dựng chương trình giáo dục bảo vệ môi trường ở Tiểu học năm 2005 đã đánh giá những kết quả đạt được về việc cung cấp kiến thức, yêu cầu về nội dung, hình thức và phương pháp tổ chức giảng dạy giáo dục bảo vệ MT cho học sinh tiểu học. Ngày 21/8/2008, Chủ tịch UBND thành phố đã kí quyết định số 41/QĐ-UBND về việc ban hành Đề án “Xây dựng Đà Nẵng – Thành phố môi trường”, trong đó một trong bốn mục tiêu tổng quát là: nâng cao nhận thức của cộng đồng về bảo vệ môi trường, làm cho ý thức môi trường trở thành thói quen, đi sâu vào nếp sống của mọi tầng lớp xã hội. Trên cơ sở này, chính quyền TP. Đà Nẵng đã chỉ đạo ngành GD&ĐT
4 đưa nội dung GDMT địa phương vào kế hoạch dạy học thông qua hình thức khai thác các nội dung GDMT có sẵn trong sách giáo khoa; coi việc xây dựng nhà trường xanh, sạch, đẹp là một trong những tiêu chí đánh giá thi đua của đơn vị và là nội dung cơ bản của việc xây dựng trường đạt chuẩn quốc gia (Võ Trung Minh, 2015). Theo báo cáo tổng kết năm học 2018 – 2019 của Sở GD&ĐT thành phố Đà Nẵng, các hoạt động trên chưa mang tính thường xuyên, liên tục, còn dừng lại ở việc phát động phong trào, mang tính hình thức. Tuy nhiên, vấn đề quản lí hoạt động GDMT ở các trường học nói chung, ở cấp tiểu học nói riêng, vẫn chưa được quan tâm đúng mức, chưa thực hiện thường xuyên liên tục và chưa có tác động mang tính bền vững trong việc hình thành văn hóa môi trường cho học sinh. Việc quản lí nội dung GDMT địa phương tuy đã có chủ trương nhưng chưa ban hành thành tài liệu cụ thể nên giáo viên lúng túng trong quá trình triển khai; Công tác tập huấn chuyên đề về giáo dục môi trường cho giáo viên chưa được chú trọng; Công tác chưa có sự chỉ đạo thống nhất nên mỗi trường tùy theo điều kiện của mình mà tự triển khai thực hiện; Công tác quản lí kiểm tra đánh giá chưa sát với thực tế GDMT cho HS, chưa xây dựng kế hoạch kiểm tra cũng như tiêu chí cụ thể; Hiệu trưởng chưa chú ý phân bổ các nguồn lực cho HĐGDMT một cách thường xuyên, chỉ theo hoạt động chủ điểm; công tác phối hợp các LLGD trong và ngoài nhà trường chưa phát huy được hết hiệu quả…Chính vì thế mà hoạt động GDMT và công tác quản lí GDMT cho học sinh tại trường học còn nhiều bất cập, hạn chế. Từ những lý do trên, chúng tôi lựa chọn nghiên cứu đề tài “Quản lí hoạt động giáo dục môi trường cho học sinh ở các trường tiểu học tại thành phố Đà Nẵng” cho luận án tiến sĩ chuyên ngành Quản lí giáo dục. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lí luận quản lí HĐGDMT cho HS ở trường tiểu học, khảo sát, đánh giá thực trạng HĐGDMT và thực trạng quản lí HĐGDMT cho HS ở các trường Tiểu học tại thành phố Đà Nẵng, NCS xây dựng và đề xuất hệ thống các biện pháp quản lí HĐGDMT cho học sinh ở các trường tiểu học tại TP. Đà Nẵng.
5 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu - Khách thể: Quản lí hoạt động giáo dục môi trường cho học sinh tiểu học. - Đối tượng nghiên cứu: Quản lí hoạt động giáo dục môi trường cho học sinh ở các trường tiểu học tại thành phố Đà Nẵng. 4. Giả thuyết khoa học Công tác quản lí HĐGDMT cho học sinh ở các trường tiểu học tại TPĐN trong những năm học qua đã đạt được một số kết quả nhất định. Tuy nhiên, công tác này vẫn còn những hạn chế trong một số nội dung quản lí. Nếu hệ thống hóa được cơ sở lí luận về HĐGDMT và quản lí HĐGDMT cho HS ở các trường tiểu học; Đánh giá đầy đủ, khoa học về thực trạng HĐGDMT và quản lí HĐGDMT cho HS ở các trường tiểu học tại TPĐN thì người nghiên cứu có thể đề xuất được các biện pháp cần thiết, khả thi nhằm cải tiến công tác quản lí HĐGDMT cho HS ở trường tiểu học. Đồng thời, nếu tổ chức thực nghiệm một số biện pháp quản lí đề xuất thì người nghiên cứu có thể đánh giá được hiệu quả tác động của biện pháp đến công tác quản lí HĐGDMT cho HS ở các trường tiểu học tại TPĐN. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu Nghiên cứu cơ sở lí luận về hoạt động GDMT và quản lí HĐGDMT cho học sinh ở trường tiểu học. Khảo sát và đánh giá thực trạng HĐGDMT và quản lí HĐGDMT cho học sinh ở các trường tiểu học tại thành phố Đà Nẵng. Đề xuất biện pháp nhằm cải tiến công tác quản lí HĐGDMT cho học sinh ở các trường tiểu học tại thành phố Đà Nẵng. Thực nghiệm một biện pháp đề xuất trong hệ thống các biện pháp quản lí HĐGDMT cho học sinh ở các trường tiểu học tại thành phố Đà Nẵng nhằm đánh giá tính hiệu quả của biện pháp đề xuất. 6. Câu hỏi nghiên cứu - Hoạt động GDMT cho học sinh ở các trường tiểu học cần thiết như thế nào? - HĐGDMT và quản lí HĐGDMT cho HS ở trường tiểu học bao gồm những nội dung nào?
6 - Thực trạng hoạt động GDMT và quản lí hoạt động GDMT cho HS ở các trường tiểu học tại thành phố Đà Nẵng hiện nay được thực hiện như thế nào? - Những yếu tố nào ảnh hưởng đến công tác quản lí hoạt động GDMT cho HS ở các trường tiểu học tại thành phố Đà Nẵng? - Những biện pháp để nâng cao hiệu quả quản lí hoạt động GDMT cho học sinh ở các trường tiểu học tại thành phố Đà Nẵng? 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp tiếp cận 7.1.1. Tiếp cận hệ thống - cấu trúc Tiếp cận quan điểm hệ thống - cấu trúc trong nghiên cứu đề tài này là nghiên cứu HĐGDMT và quản lí HĐGDMT cho HS ở trường tiểu học như một hệ thống gồm các thành tố: Mục tiêu, nội dung, hình thức, phương pháp, điều kiện hỗ trợ. Các thành tố này có mối quan hệ biện chứng với nhau và được triển khai thực hiện theo hướng xây dựng kế hoạch, chỉ đạo triển khai, tổ chức thực hiện và kiểm tra, giám sát. HĐGDMT là một HĐGD, có mối liên quan đến các hoạt động dạy học và giáo dục khác trong nhà trường. HĐGDMT cho HS ở trường tiểu học có sự liên hệ phối hợp giữa nhà trường – gia đình – xã hội. HĐGDMT cho HS ở trường tiểu học được chỉ đạo và phân cấp từ các cấp quản lí (Bộ, Sở, Phòng) đến nhà trường – là một nội dung quản lí trường tiểu học. 7.1.2. Tiếp cận lịch sử - logic Tiếp cận quan điểm lịch sử - logic trong nghiên cứu đề tài này là xem xét và phân tích HĐGDMT và quản lí HĐGDMT cho HS ở các trường tiểu học trong quá trình phát triển và xem xét mối quan hệ giữa lí luận và thực tiễn để đề xuất những biện pháp hiệu quả cho công tác quản lí HĐGDMT cho HS ở các trường tiểu học. 7.1.3. Tiếp cận thực tiễn Tiếp cận quan điểm thực tiễn nghiên cứu đề tài này là khảo sát, đánh giá HĐGDMT và quản lí HĐGDMT cho HS ở các trường tiểu học tại thành phố Đà Nẵng, từ đó, đề xuất các biện pháp quản lí HĐGDMT cho HS ở trường tiểu học. Những kết quả nghiên cứu có thể vận dụng vào thực tiễn HĐGDMT và quản lí HĐGDMT cho HS ở các trường tiểu học tại thành phố Đà Nẵng.