Luận án Tiến sĩ Luật học: Phòng ngừa các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người từ thực tiễn tỉnh Phú Thọ

Chia sẻ: Dopamine Grabbi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:175

Thêm vào BST

Báo xấu

31
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án tập trung hệ thống hóa, làm sáng tỏ hơn những vấn đề lý luận về phòng ngừa các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người cũng như phân tích, đánh giá thực trạng phòng ngừa các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người trên địa bàn tỉnh Phú Thọ hiện nay, qua đó đề xuất các quan điểm và giải pháp nhằm tăng cường phòng ngừa các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người trên địa bàn tỉnh Phú Thọ trong thời gian tới. Mời các bạn tham khảo nội dung đề tài!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Luật học: Phòng ngừa các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người từ thực tiễn tỉnh Phú Thọ

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ĐỖ THU HIỀN PHÒNG NGỪA CÁC TỘI XÂM PHẠM NHÂN PHẨM, DANH DỰ CỦA CON NGƯỜI TỪ THỰC TIỄN TỈNH PHÚ THỌ LUẬN ÁN TIẾN SỸ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2021
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ĐỖ THU HIỀN PHÒNG NGỪA CÁC TỘI XÂM PHẠM NHÂN PHẨM, DANH DỰ CỦA CON NGƯỜI TỪ THỰC TIỄN TỈNH PHÚ THỌ Ngành: Tội phạm học và phòng ngừa tội phạm Mã số: 9.38.01.05 LUẬN ÁN TIẾN SỸ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: 1. TS. Hoàng Xuân Châu 2. TS. Đỗ Đức Hồng Hà HÀ NỘI - 2021
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu nêu trong luận án là trung thực. Những kết luận khoa học của luận án chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình khoa học nào khác. TÁC GIẢ LUẬN ÁN Đỗ Thu Hiền
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN................................................................................. 8 1.1. Các công trình nghiên cứu về phòng ngừa các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người ở nước ngoài .................................... 8 1.2. Các công trình nghiên cứu về phòng ngừa các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người ở trong nước .................................. 14 1.3. Nhận xét, đánh giá và những vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu ....... 23 Kết luận chương 1 ......................................................................................... 28 Chương 2: LÝ LUẬN VỀ PHÒNG NGỪA CÁC TỘI XÂM PHẠM NHÂN PHẨM, DANH DỰ CỦA CON NGƯỜI ........................................ 29 2.1. Khái niệm, đặc điểm và vai trò của phòng ngừa các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người .............................................. 29 2.2. Nguyên tắc phòng ngừa các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người .......................................................................................... 46 2.3. Cơ sở pháp lý cho phòng ngừa các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người ............................................................................ 50 2.4. Chủ thể và nội dung phòng ngừa các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người ............................................................................ 54 Kết luận chương 2 ......................................................................................... 65 Chương 3: THỰC TRẠNG PHÒNG NGỪA CÁC TỘI XÂM PHẠM NHÂN PHẨM, DANH DỰ CỦA CON NGƯỜI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH PHÚ THỌ ........................................................................................... 66 3.1. Tình hình, nguyên nhân, điều kiện nảy sinh các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người trên địa bàn tỉnh Phú Thọ .............. 66
3.2. Kết quả phòng ngừa các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người trên địa bàn tỉnh Phú Thọ....................................................... 80 3.3. Hạn chế trong phòng ngừa các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ......................................... 102 Kết luận chương 3 ....................................................................................... 116 Chương 4: DỰ BÁO VÀ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG PHÒNG NGỪA CÁC TỘI XÂM PHẠM NHÂN PHẨM, DANH DỰ CỦA CON NGƯỜI TỪ THỰC TIỄN TỈNH PHÚ THỌ .................................. 118 4.1. Dự báo tình hình tội xâm phạm các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người trên địa bàn tỉnh Phú Thọ ................................ 118 4.2. Giải pháp tăng cường phòng ngừa các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người ở nước ta .......................................................... 127 KẾT LUẬN .................................................................................................. 146 DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ .................. 148 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 149 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 159
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ANTT An ninh trật tự BLHS Bộ luật Hình sự HĐND Hội đồng nhân dân KSV Kiểm sát viên KT-XH Kinh tế - xã hội NPDD Nhân phẩm, danh dự TAND Toàn án nhân dân THTP Tình hình tội phạm UBND Uỷ ban nhân dân VKSND Viện kiểm sát nhân dân VPPL Vi phạm pháp luật XHCN Xã hội chủ nghĩa
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài luận án Con người được coi là vốn quý của xã hội, là đối tượng hàng đầu được pháp luật nói chung, pháp luật hình sự nói riêng bảo vệ. Bảo vệ con người trước hết là bảo vệ tính mạng, sức khỏe, bảo vệ nhân phẩm, danh dự của họ, vì đó là những vấn đề có ý nghĩa quan trọng hàng đầu đối với con người. Ở Việt Nam, trong lĩnh vực bảo vệ quyền con người nói chung, bảo vệ NPDD của con người nói riêng, Đảng và Nhà nước ta luôn xác định con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc; con người là trung tâm của các chính sách kinh tế - xã hội, thúc đẩy và bảo vệ quyền con người là nhân tố quan trọng cho sự phát triển bền vững, bảo đảm thắng lợi sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Mọi chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước đều nhằm phấn đấu cho mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh”, tất cả là vì con người và cho con người. Nhà nước Việt Nam không chỉ khẳng định sự tôn trọng và bảo vệ quyền con người nói chung, NPDD của con người nói riêng, mà còn xây dựng cơ chế, bộ máy và có các biện pháp cần thiết để bảo đảm thực hiện các quyền đó trên thực tế. Khoản 1 Điều 20 Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013 quy định: “Mọi người có quyền bất khả xâm phạm về thân thể, được pháp luật bảo hộ về sức khoẻ, danh dự và nhân phẩm; không bị tra tấn, bạo lực, truy bức, nhục hình hay bất kỳ hình thức đối xử nào khác xâm phạm thân thể, sức khỏe, xúc phạm danh dự, nhân phẩm”. Nhận thức được ý nghĩa, vai trò đặc biệt quan trọng của việc bảo vệ NPDD của con người, thời gian qua công tác bảo vệ, phòng ngừa, đấu tranh chống các tội xâm phạm NPDD của con người đã được Đảng và Nhà nước ta đặc biệt quan tâm và được các cấp, ngành, cơ quan, đơn vị tổ chức thực hiện một cách nghiêm túc. Các văn kiện, nghị quyết của Đảng, văn bản pháp luật của Nhà nước đều yêu cầu các cơ quan chức năng phải chủ động phòng ngừa, huy động hiệu quả nhất sức mạnh cộng đồng vào công cuộc đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm. Những mục tiêu trên được cụ thể hóa thông qua Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 24 tháng5 năm 2015 “Về chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ 1
thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020”; Chương trình quốc gia phòng chống tội phạm và Quyết định số 1217/QĐ-TTG ngày 06 tháng 9 năm 2012 “Phê duyệt Chương trình mục tiêu phòng, chống tội phạm giai đoạn 2012-2015”; Chiến lược quốc gia phòng, chống tội phạm giai đoạn 2016 - 2025 và định hướng đến năm 2030; Quyết định số 623/QĐ-TTg ngày 14 tháng 4 năm 2016 “Phê duyệt Chiến lược quốc gia phòng, chống tội phạm giai đoạn 2016 - 2025 và định hướng đến năm 2030”; ... Tuy nhiên, việc hiện thực hóa các mục tiêu này trên thực tế vẫn còn nhiều vướng mắc, khó khăn. Thói quen sinh hoạt, phong tục tập quán, quy tắc đạo đức không phù hợp hay những thiếu sót trong quy định của pháp luật... khiến cho hiệu quả công tác này thấp. Vì thế, tình hình các tội phạm xâm phạm NPDD của con người đang diễn biến phức tạp, rất đáng lo ngại, tội phạm xảy ra ở nhiều địa phương, với phạm vi khác nhau; gây ra thiệt hại to lớn, lâu dài cho nạn nhân và trật tự xã hội. Không những vậy, hành vi xâm phạm NPDD con người ngày càng tinh vi, đa dạng và phức tạp hơn; gây mất an ninh trật tự, tạo tâm lý bất an cho người dân. Phú Thọ là một tỉnh Trung du miền núi phía Bắc của Việt Nam, có vị trí trung tâm vùng và là cửa ngõ phía Tây Bắc của Thủ đô Hà Nội. Tỉnh Phú Thọ nằm trên trục hành lang kinh tế Hải Phòng - Hà Nội - Côn Minh (Trung Quốc), phía Đông giáp tỉnh Vĩnh Phúc, phía Tây tiếp giáp thành phố Hà Nội, phía Nam giáp tỉnh Hoà Bình, phía Bắc giáp tỉnh Yên Bái và Tuyên Quang. Đây là một trong những địa phương có nhiều tiềm năng phát triển KT-XH ở vùng Trung du miền núi phía Bắc. Tuy nhiên, cùng với quá trình phát triển KT-XH, các loại tội phạm có sự gia tăng, trong đó có tội xâm phạm NPDD của con người. Do truyền thống, nhận thức, phong tục... mà đa số người dân không nhận thức được hành vi của mình đã xâm phạm đến NPDD của người khác hoặc mình đang bị xâm hại bởi những hành vi đó. Hiện nay, tỉnh Phú Thọ chủ yếu tập trung giải quyết tội mua bán người trong nhóm tội xâm phạm NPDD của con người, điều này thể hiện thông qua các chương trình, kế hoạch thực hiện hoạt động hưởng ứng “Ngày toàn dân phòng, chống mua bán người” (Kế hoạch số 2693/KH-BCĐ của Ban chỉ đạo phòng chống tội phạm, tệ nạn xã hội và phong trào toàn dân bảo vệ an ninh tổ quốc ngày 04 tháng 7 năm 2016...). Các ngành, các cấp trên địa bàn 2
tỉnh Phú Thọ cũng có nhiều chủ trương, biện pháp nhằm đấu tranh với các loại tội xâm phạm NPDD của con người trên địa bàn tỉnh. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, tình hình tội xâm phạm NPDD của con người ở Phú Thọ vẫn còn nhiều phức tạp, vì vậy các ngành, các cấp trên địa bàn tỉnh Phú Thọ, đặc biệt là các cơ quan bảo vệ pháp luật như Công an, VKSND, TAND tỉnh cần có những biện pháp đấu tranh quyết liệt hơn nhằm tăng cường hiệu quả phòng, chống các loại tội xâm phạm NPDD của con người trên địa bàn tỉnh. Những vấn đề đặt ra trên đây cho thấy rõ nét sự cần thiết, giá trị về lý luận và thực tiễn của việc làm rõ, đánh giá thực trạng phòng ngừa các tội xâm phạm NPDD của con người trên địa bàn tỉnh Phú Thọ, từ đó rút ra các bài học kinh nghiệm, những thực tiễn tốt cũng như đề xuất các giải pháp mới nhằm tăng cường hiệu quả phòng ngừa các tội phạm này trên địa bàn nói riêng và trên phạm vi cả nước trong thời gian tới. Chính vì vậy, việc nghiên cứu đề tài “Phòng ngừa các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người từ thực tiễn tỉnh Phú Thọ”– với tư cách là đề tài luận án tiến sĩ luật học là một việc làm thực sự cần thiết và có ý nghĩa trong giai đoạn hiện nay 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Luận án tập trung hệ thống hóa, làm sáng tỏ hơn những vấn đề lý luận về phòng ngừa các tội xâm phạm NPDD của con người cũng như phân tích, đánh giá thực trạng phòng ngừa các tội xâm phạm NPDD của con người trên địa bàn tỉnh Phú Thọ hiện nay, quá đó đề xuất các quan điểm và giải pháp nhằm tăng cường phòng ngừa các tội xâm phạm NPDD của con người trên địa bàn tỉnh Phú Thọ trong thời gian tới. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nghiên cứu trên, luận án cần phải thực hiện các nhiệm vụ sau: Thứ nhất, luận án phân tích, đánh giá các công trình nghiên cứu về phòng ngừa các tội xâm phạm NPDD của con người để từ đó chỉ ra những hạn chế cũng như những nội dung mà các công trình trước đó chưa nghiên cứu và những nội dung cần phải giải quyết trong luận án này. 3
Thứ hai, luận án làm rõ các vấn đề lý luận về phòng ngừa các tội xâm phạm NPDD của con người: khái niệm, đặc điểm, vai trò, cơ sở, nguyên tắc của phòng ngừa các tội xâm phạm NPDD của con người. Thứ ba, luận án nghiên cứu làm sáng tỏ đặc điểm tình hình có liên quan và thực trạng phòng ngừa các tội xâm phạm NPDD của con người. Thứ tư, luận án đề xuất quan điểm, giải pháp nhằm tăng cường phòng ngừa các tội xâm phạm NPDD của con người ở nước ta thời gian tới; trong đó tập trung làm rõ các nội dung sau: - Dự báo tình hình tội xâm phạm các tội xâm phạm NPDD của con người trên địa bàn tỉnh Phú Thọ nói riêng và cả nước nói chung trong thời gian tới. - Luận giải các giải pháp tăng cường phòng ngừa các tội xâm phạm NPDD của con người ở nước ta. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài nghiên cứu vấn đề lý luận về phòng ngừa các tội xâm phạm NPDD của con người, thực trạng phòng ngừa các tội xâm phạm NPDD của con người trên địa bàn tỉnh Phú Thọ và hệ thống giải pháp nhằm tăng cường phòng ngừa các tội xâm phạm NPDD của con người trên địa bàn tỉnh Phú Thọ nói riêng, cả nước nói chung. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu công tác phòng ngừa các tội xâm phạm NPDD của con người trên địa bàn tỉnh Phú Thọ trong giai đoạn từ 2011 đến 2020. 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp luận Luận án được nghiên cứu trên cơ sở phương pháp luận duy vậtbiện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, vận dụng quan điểm của Đảng, Nhà nước về phòng ngừa tội phạm. Trên cơ sở phương pháp luận đó, trong quá trình nghiên cứu, đề tài được thực hiện theo các tiếp cận liên ngành, theo đó thành tựu của rất nhiều ngành khoa học được sử dụng để giải quyết câu hỏi/vấn đề nghiên cứu đặt ra là làm thế nào để nâng cao hiệu quả phòng ngừa các tội xâm phạm NPDD của con người trên địa bàn tỉnh Phú Thọ 4
nói riêng và cả nước nói chung trong thời gian tới. Cụ thể, đề tài – trên nền tảng tội phạm học – đã sử dụng nhiều kiến thức của xã hội học, kinh tế học, tâm lý học, luật học… trong nghiên cứu từng nội dung cụ thể, qua đó nhận thức và giải quyết vấn đề một cách tổng thể, biện chứng. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Thứ nhất, phương pháp phân tích và tổng hợp: Phương pháp này cho phép tác giả nghiên cứu phân tích, đánh giá những vấn đề về lý luận và thực tiễn phòng ngừa các tội xâm phạm NPDD của con người trên địa bàn tỉnh Phú Thọ trong thời gian qua từ các tài liệu, số liệu sơ cấp, thứ cấp, từ đó chỉ rõ phần hiện và phần ẩn của tình hình các tội xâm phạm NPDD của con người trên địa bàn tỉnh Phú Thọ trong thời gian qua. Từ đó, tác giả đưa ra giải pháp nhằm tăng cường phòng ngừa các tội xâm phạm NPDD của con người trên địa bàn tỉnh Phú Thọ thời gian tới. Thứ hai, phương pháp so sánh: phương pháp này cho phép tác giả nghiên cứu, so sánh các số liệu thực tiễn liên quan đến phòng ngừa các tội xâm phạm NPDD của con người trên địa bàn tỉnh Phú Thọ trong thời gian qua để từ đó nhận xét, đánh giá, chỉ ra những kết quả đạt được, những tồn tại, hạn chế trong phòng ngừa các tội xâm phạm NPDD của con người trên địa bàn tỉnh Phú Thọ trong thời gian qua. Thứ ba, phương pháp điều tra tự thuật: Phương pháp này được tác giả sử dụng để nghiên cứu phần ẩn của tình hình các tội xâm phạm NPDD của con người trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. Để nghiên cứu, xác định phạm ẩn, chúng tôi sử dụng phương pháp điều tra tự thuật đối với các nạn nhân hay gia đình nạn nhân mà chúng tôi biết được nhờ thông tin từ cộng đồng với cam kết giữ bí mật thông tin mà họ cung cấp. Chúng tôi cũng tiến hành gặp gỡ, trò chuyện với các đối tượng được cộng đồng cho là có đời sống cá nhân phức tạp để tìm hiểu xem trên thực tế họ có thực hiện hành vi phạm tội nào mà không bị cơ quan chức năng phát hiện, cơ quan chức năng không có thông tin về chúng hay không. Đồng thời chúng tôi cũng tiến hành so sánh, đối chiếu số lượng các bị can và bị cáo hay tìm hiểu hồ sơ của các vụ án tại tòa để xem có hành vi nào phạm tội mà các cơ quan chức năng đã bỏ lọt hay không. 5
Thứ tư, phương pháp ngoại suy: trên cơ sở số liệu đã có về tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự con người ở Phú Thọ, tác giả đưa ra những suy đoán và dự báo về hành vi của đối tượng phạm tội về NPDD của con người trong tương lai trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. Thứ năm, phương pháp mô hình hóa: trên cơ sở đặc điểm, tình hình và xu hướng vận động của tình hình các tội xâm phạm NPDD của con người ở Phú Thọ, tác giả đưa ra mô hình về tình hình các tội xâm phạm NPDD của con người trong tương lại ở Phú Thọ. Thứ sáu, phương pháp chuyên gia: tác giả đã lựa chọn một nhóm chuyên gia dự báo và một nhóm các nhà phân tích. Các nhóm này được trưng cầu ý kiến về các vấn đề có liên quan nhằm định hướng và cung cấp thông tin, nhận định cho nghiên cứu 5. Những điểm mới của luận án So với những công trình nghiên cứu trước đó, luận án có những điểm mới sau: Một là, luận án xây dựng khung lý lý thuyết về phòng ngừa các tội xâm phạm NPDD của con người. Hai là, trên cơ sở khung lý thuyết về phòng ngừa tội xâm phạm NPDD của con người, luận án phân tích, đánh giá phòng ngừa các tội xâm phạm NPDD của con người trên địa bàn tỉnh Phú Thọ trong thời gian qua. Ba là, qua những phân tích những kết quả đạt được và những tồn tại, hạn chế trong phòng ngừa các tội xâm phạm NPDD của con người trên địa bàn tỉnh Phú Thọ trong thời gian qua và dự báo tình hình tội xâm phạm NPDD của con người trên địa bàn tỉnh Phú Thọ, luận án đề xuất các giải pháp nhằm tăng cường phòng ngừa tội xâm phạm NPDD của con người ở địa phương này trong thời gian tới. 6. Những đóng góp về mặt lý luận và thực tiễn của luận án 6.1. Những đóng góp về mặt lý luận Luận án đã xây dựng khung lý thuyết về phòng ngừa tội xâm phạm NPDD của con người. Trong đó, luận án đã phân tích, tổng hợp các nghiên cứu về tội phạm, phòng ngừa tội phạm, từ đó đưa ra khái niệm, đặc điểm của tội xâm phạm NPDD của con người và khái niệm, vai trò, đặc điểm, chủ thể, các biện pháp và tiêu chí đánh giá phòng ngừa tội xâm phạm NPDD của con người. Khung lý 6
thuyết này chắc chắn sẽ góp phần làm giàu thêm hệ thống lý luận nói chung của tội phạm học. 6.2. Những đóng góp về mặt thực tiễn Luận án phân tích, đánh giá thực trạng phòng ngừa tội xâm phạm NPDD của con người trên địa bàn tỉnh Phú Thọ, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm tăng cường phòng ngừa tội xâm phạm NPDD của con người trên địa bàn tỉnh Phú Thọ thời gian tới. Kết quả nghiên cứu này sẽ là tài liệu tham khảo hữu ích để các cơ quan chức năng tỉnh Phú Thọ hoàn thiện các chương trình, kế hoạch, chính sách và biện pháp phòng ngừa các tội xâm phạm NPDD của con người trong thời gian tới. Ngoài ra, những kết quả nghiên cứu của luận án còn có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo và giảng dạy các hệ đào tạo chuyên ngành tội phạm học và phòng ngừa tội phạm. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận án gồm các chương sau: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án Chương 2: Lý luận về phòng ngừa các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người. Chương 3: Thực trạng phòng ngừa các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người trên địa bàn tỉnh Phú Thọ. Chương 4: Dự báo và giải pháp tăng cường phòng ngừa các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người từ thực tiễn tỉnh Phú Thọ. 7
Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 1.1. Các công trình nghiên cứu về phòng ngừa các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người ở nước ngoài Tội phạm học là ngành khoa học xã hội có ý nghĩa ứng dụng thiết thực trong phòng ngừa các loại tội phạm, góp phần quan trọng vào duy trì trật tự, an toàn xã hội và bảo vệ quyền con người, quyền công dân và các quyền, lợi ích hợp pháp của các pháp nhân khác. Tội phạm học ra đời từ những năm cuối thế kỷ XVIII và đến nay ngành khoa học này có có sự phát triển mạnh mẽ, vì thế trên thế giới hiện nay có nhiều công trình nghiên cứu về tội phạm học, trong đó tiêu biểu có những công trình nghiên cứu sau: Một trong các tài liệu tội phạm học có giá trị được lưu hành phổ biến ở các trường đại học đào tạo về luật tại Mỹ và được các cơ sở đào tạo luật tại Châu âu sử dụng làm tài liệu tham khảo phổ biến là cuốn “Criminology Today” (Tội phạm học ngày nay) của Giáo sư, Tiến sỹ Frank Schmalleger, The University of North Carolina at Pembroke, Prentice Hall Publisher ấn hành năm 1995. Tác phẩm tập trung phân tích những vấn đề lý luận cơ bản về tội phạm, các dạng tội phạm, phương pháp nghiên cứu tội phạm học; phân tích các trường phái, quan điểm nghiên cứu về nguyên nhân tội phạm, nguồn gốc sinh học của hành vi phạm tội, cơ sở tâm lý và thần kinh của hành phạm tội cũng như các học thuyết xã hội có liên quan đến tội phạm; nghiên cứu về các tội phạm cụ thể trong thế giới hiện đại như các tội xâm phạm quyền sở hữu, tội phạm có tổ chức, công nghệ và tội phạm, các tội xâm phạm con người, tình hình, nguyên nhân, điều kiện của tội phạm này; các nghiên cứu về kiểm soát đối với hành vi phạm tội như tội phạm học và chính sách xã hội, những phương hướng kiểm soát tội phạm trong tương lai. Tại các cơ sở đào tạo luật ở Đức, cuốn “Kriminologie” (Tội phạm học) của tác giả Bernd-Dieter được sử dụng làm tài liệu nghiên cứu các khía cạnh của tội phạm học: đối tượng và sự quan tâm của nhận thức tội phạm học; sự phát 8
triển và trạng thái hiện tại của tội phạm học; các học thuyết, phương pháp nghiên cứu tội phạm học; mức độ, cơ cấu và diễn biến của tội phạm đã được thống kê; nhân thân người phạm tội và nguyên nhân và tiểu sử xã hội; dự báo tình hình tội phạm trong tương lai, kiểm soát tội phạm; vấn đề nạn nhân của tội phạm; tội phạm về kinh tế và các nghiên cứu khác về tội phạm, truy cứu trách nhiệm hình sự, áp dụng hình phạt ở Châu Âu. Công trình nghiên cứu của Jock Young, chuyên gia tội phạm học tại Đại học New York “The Exclusive Society: Social Exclusion, Crime and Difference in Late Modernity” được ấn hành năm 1999, đây là một công trình phát triển các cơ sở lý luận của quan điểm New Left Realist và chỉ ra mối liên hệ giữa chính sách pháp luật hình sự với nội dung quản trị và sự can thiệp của nhà nước vào cuối thời kỳ hiện đại. Theo đó, tác giả nhận định tội phạm cần được nghiên cứu theo hướng hành vi xã hội và phản ứng của xã hội đối với hành vi đó; tác giả xây dựng mối quan hệ thích ứng với nội dung của tội phạm học là: người phạm tội, nạn nhân và nhà nước. Đáng chú ý nhất trong quan điểm của Jock Young là việc giải quyết vấn đề tội phạm không phải trách nhiệm của nhà nước mà còn là nhiệm vụ của cả cộng đồng; quan điểm này xuất phát từ việc xem xét nguyên nhân của tội phạm, đặc biệt là các nguyên nhân xã hội. Đồng thời, ông cũng nhấn mạnh vai trò của lực lượng cảnh sát trong sự hợp tác với cộng đồng trong việc duy trì trật tự xã hội. Các công trình nghiên cứu của Giáo sư Manuel Eisner - Giám đốc chương trình Phương pháp nghiên cứu khoa học xã hội tại Đại học Cambridge, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu bạo lực (Violence Research Centre) như: Measuring Conflict of Interest in Prevention and Intervention Research (Đo lường xung đột về lợi ích trong nghiên cứu phòng ngừa và can thiệp)(được công bố tại T. Bliesener, A. Beelmann &M. Stemmler (.eds); Sexual Victimization of children and Adolescents in Switzerland (cùng các tác giả Averdijk, Margit, Katrin Mueller-Johnson)... nghiên cứu về lịch sử bạo lực giữa các cá nhân, đưa ra mô hình lịch sử bạo lực giữa các cá nhân. Các nghiên cứu này có ảnh hưởng rất lớn 9
đến các nhà xã hội học và tội phạm học trong suy nghĩ về xu hướng bạo lực cá nhân dài hạn, mối quan hệ giữa họ và xã hội hiện đại; nghiên cứu của ông nêu bật cách thức mà các mô hình văn hóa ứng xử trong cuộc sống tác động vào các tổ chức xã hội, hình thành các mô hình hành vi của con người (đặc biệt là nam giới), từ đó ảnh hưởng đến hành vi hung hăng, bạo lực. Cuốn “About Behaviorism” (Bàn về học thuyết hành vi) của tác giả Burrhus Fredric Skinner xuất bản năm 1974 xây dựng lý thuyết hành vi. Theo đó, hành vi của con người được quyết định bởi môi trường xung quanh, môi trường tác động tạo định hướng tư duy và thúc đẩy con người thực hiện hành vi. Cuốn “Understanding Criminilogy” (Tìm hiểu về tội phạm học) của tác giả Sandra Walklate, do Nhà xuất bản Open University Press, Maidenhear, ấn hành năm 2007 xem xét sự phát triển lý thuyết khoa học hình sự, tư pháp hình sự, công bằng xã hội và chính trị. Tác phẩm cung cấp những nội dung cơ bản về tội phạm học - các khía cạnh xã hội học tội phạm: vai trò của các phương tiện truyền thống liên quan đến tâm lý sợ hãi của người phạm tội: bàn về tội phạm học cổ điển, một số đặc điểm của tội phạm, tội phạm học văn hóa; đặc trưng của nạn nhân của tội phạm... Cuốn “Criminology: A Sociological Introduction” (Tội phạm học: Tiếp cận dưới giác độ xã hội học ) của các tác giả Eamonm Carrabine, Paul Iganski, Maggy Lee, Ken Plummer, Nigel Nam, do Nhà xuất bản Routlrdge ấn hành năm 2004 là tài liệu quan trọng được sử dụng trong hầu hết các khóa học hình sự tại Anh. Nó bao gồm các nội dung: truyền thống quan trọng trong tội phạm học, các học thuyết quan, điểm và sự phát triển trong giai đoạn hiện nay; các quan niệm mới về tội phạm và kiểm soát tội phạm, mối quan hệ giữa hành vi phạm tội và cảm xúc của con người,...; sự khác nhau về mức độ và phạm vi của tội phạm, trong đó đề cập đến tội phạm tình dục, tội phạm về môi trường, các tội xâm phạm quyền con người; các quan điểm trong lý thuyết hình sự; một số vấn đề mới được đề cập: toàn cầu hóa tội phạm, tội phạm ảo trong không gian mạng... Tác phẩm với nhiều bảng biểu, bản đồ, tóm tắt, các câu hỏi tư duy phê phán, tài liệu tham khảo với chú 10
thích và thuật ngữ, phần tài liệu tham khảo, các web liên kết nên dễ tiếp cận, theo dõi. Thông tin mở với các quan điểm, học thuyết phòng phú thúc đẩy tư duy sáng tạo của người đọc. Nội dung cuốn “Toward a Unified Criminology: Integrating Asumptions about Crime, People and Scociety” (Hướng tới một ngành tội phạm học thống nhất: Tích hợp các giả định về tội phạm, con người và xã hội), của tác giả Robert Agnew, do Nhà xuất bản Đại học Newyork ấn hành năm 2011 trên cơ sở xây dựng một số giả định cơ bản về bản chất tội phạm, ý chí tự do, bản chất con người và xã hội, trả lời cho câu hỏi: “Tại sao người ta phạm tội, làm sao để kiểm soát tội phạm?”. Trong tác phẩm này tác giả đã so sánh, đánh giá các giả thuyết dựa trên các nghiên cứu cho rằng những giả định tội phạm học, nguyên nhân tội phạm, phương pháp thu thập và phân tích dữ liệu... đó là hạn chế vì vậy làm mất đi hiệu quả phòng ngừa và kiểm soát tội phạm. Robert Agnew đã đề xuất các giả định thay thế, các lý thuyết quan trọng của tội phạm học với mục tiêu đặt nền móng cho sự nghiên cứu thống nhất tội phạm học tạo khả năng tốt hơn để lý giải toàn diện hơn về tội phạm. Bên cạnh đó, việc xem xét mối liên hệ giữa tâm sinh lý và khả năng phạm tội của con người là vấn đề rất được quan tâm khi bàn về nguyên nhân của tội phạm. Theo nhà tội phạm học người Ý Cesare Lombroso (1835 - 1909), người từng là một bác sỹ trong quân đội Ý thì đặc điểm nhận dạng của người phạm tội thường là râu rậm, trán hói, mũi to...; cùng với ông là nhiều nhà khoa học khác cũng cho rằng những đặc điểm nhận dạng của một người quyết định tới khả năng phạm tội của anh ta. Ngày nay, bằng những chứng cứ khoa học, ngành tội phạm học ít nhiều phủ nhận những lập luận trên vì bản chất con người là môi trường và giáo dục quyết định. Năm 2013, tác giả Adrian Raine người Anh hiện là giáo sư trường Đại học bang Pennysylvania, Mỹ đã cho ra mắt một cuốn sách bàn về mối liên hệ giữa tâm sinh lý và khả năng phạm tội của con người “The Anatomy of Violence”, do nhà xuất bản Pantheon Books ấn hành và trước đó năm 1993 đã có cuốn “The 11
Psychopathology of Crime”. Ông đã nghiên cứu vấn đề này trong suốt hơn ba thập kỷ và đưa ra những quan điểm về tội phạm nổi tiếng trên khắp thế giới. Ông nhận định có tới 50% những hành vi chống đối xã hội được ngầm mặc định do bộ gen, vì vậy vấn đề chúng ta đối mặt nằm ở bộ gen sinh học. Điều này được thể hiện rõ trong nội dung của “The Anatomy of Violence”: trên cơ sở các nghiên cứu khoa học với số liệu thống kê mới nhất, tác giả lập luận dựa vào sự tương tác di truyền với môi trường sinh học và xã hội để lý giải nguyên nhân gây ra bạo lực, diễn biến trong não bộ kẻ tâm thần, kẻ giết người hàng loạt, các hành vi phạm tội chống đối xã hội phức tạp... Cuốn sách là công trình công phu, giá trị tuy nhiên cũng gây không ít tranh cãi do nó chống lại những quan niệm truyền thống; nhưng đó vẫn là cột mốc quan trọng, tạo sự hiểu biết mới trong nghiên cứu tội phạm học. Cuốn sách “Rural Criminoalogy” (Tội phạm học nông thôn) của tác giả Joseph F. Donnermeyer và Walter S. Dekeseredy do Routledge ấn hành năm 2013. Nội dung của cuốn sách tập trung vào phân tích, đánh giá các đặc điểm của tội phạm ở nông thôn, trong đó các tác giả chỉ rõ những rủi ro tiềm ẩn ở nông thôn là những điều kiện “lý tưởng” để nảy sinh tội phạm. Bên cạnh đó, còn các công trình nghiên cứu khác như: cuốn sách “Criminology (9 th Edition)” (Tội phạm học) của tác giả Larry J. Siegel do ThomsonWadsworthPublishing tái bản lần thứ 9 vào năm 2006, trình bày chuyên sâu về tất cả các lĩnh vực lý thuyết hình sự và các kiểu tội phạm; cuốn sách “Criminological Theory: Past to Present: Essential Readings (4 th Edition)” (Lý thuyết tội phạm học từ trước đến nay: Những nội dung cốt yếu) của các tác giả Francis T. Cullen, Robert Agnew do nhà xuất bản Đại học Oxford ấn nhành năm 2011. Trong đó, các tác giả đã trình bày về nguồn gốc của tội phạm học hiện đại; những đặc điểm cá nhân và tội phạm; các lý thuyết tội phạm học; v.v.. cuốn sách “The Handbook of Criminological Theory” (Sổ tay về lý thuyết tội phạm học) do Alex R. Piquero biên soan được Wiley Blackwell xuất bản năm 2016; cuốn sách “Criminology Explaining Crime and 12
Its Contxt (8th Edition)” (Tội phạm học: lý giải về tội phạm và bối cảnh phạm tội) của các tác giả Stephen E. Brown, Finn – Aage Esbensen và Gillbert Geis do Elsevier ấn hành năm 2013 đã trình bày khái quát các lý thuyết về tội phạm học và phân tích tương đối sâu sắc về tội phạm, bối cảnh và nguyên nhân của việc phạm tội; cuốn sách “The Oxford Handbook of Criminology (5 th Edition)” (Sổ tay Oxford về tội phạm học) do Mike Maguire, Rod Morgan và Robert Reiner biên soạn, được nhà xuất bản Đại học Oxford ấn hành năm 2012. Cuốn sách này giới thiệu tương đối toàn diện về lịch sử và các học thuyết về tội phạm học, kiểm soát tội phạm và các cấu trúc xã hội của tội phạm, phân loại và hình thức biểu hiện của tội phạm, phòng chống tội phạm; cuốn sách “Understanding Criminology: Current theoretical debates (3 rd Edition)” (Tìm hiểu về tội phạm học: các bàn luận về lý thuyết tội phạm hiện nay) của tác giả Sandra Walklate do Mc Graw Hill ấn hành năm 2007; v.v.. Ngoài các công trình trên còn rất nhiều nghiên cứu của các nhà khoa học trên thế giới về tội phạm học như: các nghiên cứu của học giả Welsh, Bradon, David Farrington về ngăn chặn tội phạm vị thành niên; nghiên cứu của học giả Spagnoletti về tình hình phòng chống tội phạm và điều tra tội phạm; cuốn “Tội phạm học” của giáo sư A.I. Dolgovoi và đồng nghiệp; nghiên cứu về nguyên nhân - điều kiện của tội phạm của tác giả Richard F. Wezell, Hans von Hentig; nghiên cứu về ngăn chặn tội phạm thành công của tác giả Ronald V. Clarke; nghiên cứu về tình hình tội phạm ở Liên Xô những vấn đề mới và cũ của I- O.B.Golick; cuốn Tình hình tội phạm ở Liên Xô - khuynh hướng cơ bản và tính quy luật của tác giả B.B.Luneev... Đặc biệt hiện nay, khái niệm tội phạm tình huống được quan tâm nghiên cứu; vì thực tế có rất nhiều hành vi xảy ra mà không thể lý giải được nguyên nhân, điều kiện của nó. Phòng chống tội phạm tình huống được thảo luậntại các cuộc hội thảo, tranh luận chủ yếu tập trung xác định liệu có “công trình” nào để ngăn chặn nó, khi vấn đề quan niệm và chiến lược phòng chống tội phạm trong xã hội hiện đại ít được chú ý và có nhiều câu hỏi về đạo đức liên quan đến tác 13
động tiềm năng của nó đối với sự tự do và quyền riêng tư. Cuốn “Ethical and Social Perspectives on Situational Crime Prevenntion” của tác giả Andrew Von Hirsch, David Garland, Alison Wakefield, do nhà xuất bản Hart ấn hành năm 2000 tập trung giải quyết vấn đề trên với các nội dung cơ bản: ý tưởng tổ chức và phòng chống tội phạm tình huống, một số khía cạnh đạo đức, lý luận đạo đức; giá trị tình huống phòng chống tội phạm học; các giá trị xã hội và quan điểm xã hội; tình huống quản trị phòng chống tội phạm đô thị và quan hệ tin cậy; lý thuyết hoạt động thường xuyên. Cuốn sách “Tội phạm và tội phạm học ở Nhật Bản”do Nguyễn Xuân Yêm và Hồ Trọng Ngũ biên dịch. Nội dung chủ yếu của cuốn sách về nhập môn tội phạm học, các giả thuyết và học thuyết tội phạm học; phân loại người phạm tội, tiếp cận phân loại người phạm tội; cơ chế kiểm soát tội phạm theo hướng kiểm soát xã hội, hướng giáo dục, cải tạo phạm nhân, giáo dục người phạm tội không tách khỏi xã hội; các khuynh hướng quốc tế trong phát triển tội phạm học. 1.2. Các công trình nghiên cứu về phòng ngừa các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người ở trong nước 1.2.1. Các công trình nghiên cứu về lý luận về các tội xâm phạm nhân phẩm, danh dự của con người Bên cạnh những công trình nghiên cứu mang tính lý luận chung về tội phạm học còn có những công trình tiếp cận gần hoặc trực tiếp liên quan đến đề tài luận án. Đây là nguồn tư liệu quan trọng, quý giá giúp cho tác giả kế thừa và xây dựng được quan điểm học thuật riêng về vấn đề nghiên cứu. Cuốn “Trách nhiệm hình sự đối với các tôi xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người” của tác giả Đinh Văn Quế, nhà xuất bản Chính trị quốc gia, 1999. Cuốn sách đề cập đến các nguyên tắc chung trong việc xác định trách nhiệm hình sự đối với tội phạm; phân tích đặc điểm của từng tội phạm cụ thể trong nhóm các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm của con người; nghiên cứu các hình phạt bổ sung và trách nhiệm bồi 14