Luận án Tiến sĩ Luật học: Quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm từ thực tiễn thành phố Hà Nội

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:212

Thêm vào BST

Báo xấu

12
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Luật học "Quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm từ thực tiễn thành phố Hà Nội" trình bày những vấn đề lý luận và pháp luật của một số nước về quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm Chương; Pháp luật Hình sự Việt Nam về quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm và thực tiễn thi hành tại thành phố Hà Nội; Các yêu cầu và các giải pháp bảo đảm quyết định hình phạt đúng trong trường hợp nhiều tội phạm.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Luật học: Quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm từ thực tiễn thành phố Hà Nội

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ HỒNG HÀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT TRONG TRƯỜNG HỢP NHIỀU TỘI PHẠM TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ HÀ NỘI Ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự Mã số: 9.38.01.04 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: 1. TS. Nguyễn Sơn 2. PGS.TS. Đinh Thị Mai HÀ NỘI - 2023
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các dẫn liệu, kết quả nghiên cứu, đề xuất nêu trong luận án là trung thực và tôi xin chịu trách nhiệm về tất cả những dẫn liệu, kết quả nghiên cứu đó. Luận án này chưa được ai công bố trong bất kỳ một công trình khoa học nào khác./. Tác giả luận án NGUYỄN THỊ HỒNG HÀ i
DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Giải nghĩa BLHS BLHS BLTTHS Bộ luật tố tụng hình sự TNHS Trách nhiệm hình sự HTHP Hệ thống hình phạt QĐHP Quyết định hình phạt TAND Toà án nhân dân ADPL Áp dụng pháp luật TANDTC Toà án nhân dân tối cao LHS Luật hình sự TPNH Tái phạm nguy hiểm VKSNDTC Viện kiểm sát nhân dân tối cao CTTP Cấu thành tội phạm QCN Quyền con người HĐTP Hội đồng thẩm phán ii
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ..............................................................................................1 Chương 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI ..........................................................................8 1.1. Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước .................................................. 8 1.2. Đánh giá tình hình nghiên cứu ..................................................................... 20 Tiểu kết chương 1................................................................................................ 25 Chương 2. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT CỦA MỘT SỐ NƯỚC VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT TRONG TRƯỜNG HỢP NHIỀU TỘI PHẠM ...............................................27 2.1. Những vấn đề lý luận về nhiều tội phạm ..................................................... 27 2.2. Lý luận về quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm ................. 44 2.3. Quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm theo pháp luật một số nước ................................................................................................................ 65 Tiểu kết Chương 2 ............................................................................................... 69 Chương 3. PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT TRONG TRƯỜNG HỢP NHIỀU TỘI PHẠM VÀ THỰC TIỄN THI HÀNH TẠI THÀNH PHỐ HÀ NỘI .......................................................................................................70 3.1. Pháp luật hình sự Việt Nam về quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm..................................................................................................................... 70 3.2. Thực tiễn quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm tại các Toà án nhân dân Thành phố Hà Nội ................................................................... 100 3.3. Tồn tại, hạn chế trong quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm từ thực tiễn thành phố Hà Nội và nguyên nhân ........................................ 110 Tiểu kết chương 3................................................................................................ 117 iii
Chương 4. CÁC YÊU CẦU VÀ CÁC GIẢI PHÁP ĐẢM BẢO QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT ĐÚNG TRONG TRƯỜNG HỢP NHIỀU TỘI PHẠM ...........................................................................119 4.1. Các yêu cầu bảo đảm quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm .................................................................................................................... 119 4.2. Các giải pháp bảo đảm quyết định hình phạt đúng trong trường hợp nhiều tội phạm ............................................................................................................... 127 Tiểu kết chương 4................................................................................................ 146 KẾT LUẬN .........................................................................................148 DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU .................................151 CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ....151 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..........................................152 PHỤ LỤC ............................................................................................159 iv
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thứ nhất, xuất phát từ thực tiễn xã hội hiện nay, nước ta đang trong quá trình công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước, thực hiện nền kinh tế thị trường, giao lưu hội nhập với các quốc gia trong khu vực và trên thế giới. Mặt trái của nền kinh tế thị trường kéo theo tình hình xã hội ngày càng phức tạp, tội phạm ngày càng gia tăng, hành vi phạm tội ngày càng nguy hiểm, đặc biệt hàng năm, nhóm tội phạm, các trường hợp phạm nhiều tội và phạm tội từ 02 lần trở lên có dấu hiệu tăng đáng kể. Trong lý luận cũng như thực tiễn áp dụng, quy định này còn tồn tại những quan điểm khác nhau về các yếu tố định tội danh, căn cứ quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm. Điều đó đặt ra yêu cầu, cần có nhận thức đúng đắn về các vấn đề của pháp luật hình sự nói chung, vấn đề nhiều tội phạm nói riêng. Trên cơ sở đó góp phần xây dựng hoàn thiện các quy định của pháp luật hình sự, thống nhất áp dụng pháp luật hình sự. Thứ hai, quy định của pháp luật hình sự đã có được xây dựng, phát triển và hoàn thiện qua các thời kỳ, những vẫn còn những hạn chế bất cập đòi hỏi cần tiếp tục nghiên cứu làm rõ và đưa ra giải pháp hoàn thiện trong thời gian tới. BLHS là đạo luật quan trọng nhất của nước ta quy định về tội phạm và hình phạt nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội được luật hình sự điều chỉnh trong từng giai đoạn lịch sử xã hội nhất định, BLHS có nhiệm vụ bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa, trật tự xã hội, bảo vệ các quyền lợi và lợi ích hợp pháp của công dân, chống mọi hành vi phạm tội, đồng thời giáo dục mọi người ý thức tuân theo pháp luật, đấu tranh chống và phòng ngừa tội phạm. BLHS đầu tiên của nước ta, thông qua ngày 27/06/1985 và có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/1986 đã sửa đổi bổ sung nhiều lần, được thay thế bởi BLHS năm 1999 đến trước khi có BLHS 2015. Trong giai đoạn đầu, sự thay đổi chỉ mang tính cục bộ nhằm mục đích đáp ứng tạm thời những bất cập. Ở giai đoạn thứ 1
hai BLHS năm 1999 đánh dấu một mức chuyển biến vượt bậc của BLHS nước ta. Hiện nay, BLHS năm 2015 có những bước phát triển về cải cách tư pháp đáp ứng phần nào những đổi mới, những chuyển biến mới của xã hội. Việc Quốc hội thông qua BLHS năm 2015 (sửa đổi bổ sung năm 2017) góp phần bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa, trật tự xã hội, bảo vệ các quyền lợi và lợi ích hợp pháp của công dân, chống mọi hành vi phạm tội, đồng thời giáo dục mọi người ý thức tuân theo pháp luật, đấu tranh chống và phòng ngừa tội phạm trong tình hình mới. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được, vẫn còn những hạn chế nhất định trong đó có những nội dung định tội danh, căn cứ quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm cần tiếp tục nghiên cứu làm rõ để góp phần hoàn thiện pháp luật trong thời gian tới. Thứ ba, thực tiễn áp dụng pháp luật của Toà án trong việc quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm cũng có những hạn chế vướng mắc, đặt ra yêu cầu cần tiếp tục nghiên cứu. Quyết định hình phạt là việc Toà án lựa chọn một loại và mức hình phạt cụ thể trong phạm vi luật định để áp dụng đối với người phạm tội. Quyết định hình phạt nói chung và quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm là một trong những giai đoạn cơ bản, một trong những nội dung quan trọng của quá trình áp dụng luật hình sự. Việc quyết định hình phạt có vai trò quan trọng trong quá trình giải quyết vụ án hình sự, quyết định sự đúng đắn, chính xác của bản án hình sự. Nếu như trong những vụ án có nhiều tội phạm, hoạt động định tội danh nhằm làm rõ ai có tội hay không có tội thì quyết định hình phạt chỉ ra mức độ tính chất nguy hiểm như phạm tội, xác định đúng người, đúng tội, từ đó có những biện pháp và hình phạt tương ứng với tính chất và mức độ nguy hiểm mà tội phạm gây ra nhằm giáo dục, răn đe giúp người phạm tội cải tạo trở về với cộng đồng. Thực tiễn xét xử của các Tòa án ở nước ta hiện nay còn có thiếu sót, hạn chế nhất là trong việc ra quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm như: định tội danh sai hoặc bỏ lọt tội phạm dẫn đến việc quyết định 2
hình phạt không tương ứng với tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội (quá nặng hoặc quá nhẹ) hoặc oan sai, trong đó số vụ án bị áp dụng hình phạt không chính xác trong trường hợp đặc biệt nhất là trường hợp nhiều tội phạm chiếm tỷ lệ cao hơn so với quyết định hình phạt trong trường hợp thông thường. Để thực hiện được việc định tội danh và quyết định hình phạt đúng và chính xác trong từng giai đoạn của quá trình tố tụng hình sự thì Điều tra viên, Kiểm sát viên, Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân phải xác định đầy đủ chính xác các tình tiết khách quan của vụ án, nhận thức, áp dụng đúng các quy định của pháp luật hình sự. Qua thực tế giai đoạn khởi tố, điều tra, truy tố xét xử cho thấy việc định tội danh và quyết định hình phạt thường gặp khó khăn và có nhiều sai sót, trong đó có quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm. Do đó, việc nghiên cứu đề tài “Quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm từ thực tiễn thành phố Hà Nội” có ý nghĩa cấp thiết cả về lý luận và thực tiễn góp phần bổ sung lý luận về quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm. Bên cạnh đó, luận án cũng góp phần đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật và áp dụng pháp luật, đặc biệt là thống nhất áp dụng pháp luật trong trường hợp nhiều tội phạm. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu, đề tài nghiên cứu một cách có hệ thống các vấn đề lý luận, pháp luật thực định và thực tiễn quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm theo luật hình sự Việt Nam. Trên cơ sở nghiên cứu thực trạng quyết định hình phạt của Toà án nhân dân thành phố Hà Nội. Qua đó tổng kết lý luận, phân tích thực tiễn chỉ ra những kết quả, hạn chế và nguyên nhân từ đó đề xuất các quan điểm và giải pháp về các điều kiện đảm bảo cho việc quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm ở nước ta hiện nay. 3
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện mục đích nghiên cứu nêu trên, đề tài có những nhiệm vụ nghiên cứu sau đây: Một là, Phân tích tình hình nghiên cứu trong nước và nước ngoài về các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài, xác định vấn đề lý luận sẽ kế thừa, vấn đề sẽ tiếp tục nghiên cứu làm sáng tỏ các nội dung sẽ nghiên cứu của luận án. Hai là, Làm rõ những vấn đề chung về quyết định hình phạt, về nhiều tội phạm, về quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm; Ba là, Đánh giá khái quát về quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm. Phân tích những nội dung của các quy định và đánh giá thực tiễn áp dụng các quy định của Luật hình sự hiện hành về quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm. Qua đó chỉ ra những kết quả, hạn chế và nguyên nhân. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài: quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm theo pháp luật hình sự Việt Nam gồm những vấn đề lý luận chung về quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm; những điều luật, quy định và chế định cụ thể liên quan đến quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm; thực trạng hoạt động quyết định hình phạt của Toà án nhân dân. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Không gian: Đề tài nghiên cứu về quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm trên phạm vi Thành phố Hà Nội. - Thời gian: Đề tài tập trung nghiên cứu giai đoạn từ năm 2012 đến năm 2021 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp luận nghiên cứu Đề tài được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của Chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và Pháp luật; quan điểm, đường 4
lối, chủ trương, chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam về xây dựng Nhà nước pháp quyền Xã hội chủ nghĩa; Cải cách tư pháp; bảo vệ quyền con người; Đặc biệt là quan điểm, định hướng của Đảng về chính sách Hình sự; quan điểm, đường lối xử lý trong trường hợp nhiều tội phạm. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Căn cứ vào cơ sở phương pháp luận như đã nêu trên, Đề tài sử dụng các phương pháp nghiên cứu như sau: Phương pháp duy vật biện chứng để tiếp cận nghiên cứu, từ góc độ lý luận hình sự, tội phạm học để phân tích và cắt nghĩa các vấn đề đặt ra. Sử dụng các phương pháp chuyên biệt: Thống kê, mô tả luật, phân tích tài liệu, phân tích tình huống, phân tích quy phạm, diễn giải và quy nạp, phương pháp lịch sử.... Phương pháp phân tích được áp dụng để phân tích các khái niệm pháp lý mà luận án cần giải quyết. Phương pháp diễn giải và quy nạp được áp dụng nhằm lý giải và rút ra những kết luận cần thiết sau mỗi nghiên cứu. Phương pháp lịch sử nhằm xem xét các vấn đề trong đề tài theo nguồn gốc xuất xứ và quá trình phát triển của nó. Phương pháp nghiên cứu lý luận: Thu thập, phân tích, xử lý, tổng hợp tư liệu để xác định những nội dung cốt lõi của đề tài. Phương pháp hệ thống hóa, mô hình hóa, tư duy lôgic để trình bày kết quả nghiên cứu. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Khảo sát, điều tra, phỏng vấn để thu thập tư liệu, số liệu. Một số phương pháp cụ thể như: phương pháp thống kê ngẫu nhiên, phân tích và tổng hợp số liệu dựa trên những bản án, quyết định, số liệu thống kê, báo cáo tổng kết của các cấp Tòa án. Đồng thời, luận án cũng sử dụng phương pháp so sánh pháp luật để đối chiếu các quy định của pháp luật với nhau và tìm ra các điểm mới trong quá trình nghiên cứu. 5
5. Đóng góp mới về khoa học của luận án Kết quả nghiên cứu lý luận và một số giải pháp được đề xuất là đóng góp chủ đạo của luận án. Những đóng góp mới được thể hiện trong nội dung của luận án bao gồm: Thứ nhất: Luận án là một công trình khoa học dưới hình thức một luận án tiến sĩ luật học nghiên cứu, phân tích sâu toàn diện, hệ thống về QĐHP trong trường hợp nhiều tội phạm như là một giai đoạn ADPL hình sự. Thứ hai: Luận án phân tích, xây dựng, thiết lập khung lý luận cơ bản về QĐHP trong trường hợp nhiều tội phạm như khái niệm, đặc điểm, nội dung, ý nghĩa, nguyên tắc và các yếu tố tác động đến chất lượng QĐHP trong trường hợp nhiều tội phạm. Thứ ba: Luận án nghiên cứu, đánh giá thực tiễn QĐHP trong trường hợp nhiều tội phạm qua xét xử tại các Tòa án nhân dân trên địa bàn thành phố Hà Nội; phân tích, đánh giá, chỉ ra những hạn chế, vướng mắc của các quy định pháp luật và trong thực tiễn xét xử. Thứ tư: Luận án đề xuất một số giải pháp khoa học góp phần hoàn thiện chính sách, pháp luật hình sự; các giải pháp khác nhằm nâng cao chất lượng QĐHP trong trường hợp nhiều tội phạm trong thực tiễn xét xử. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án 6.1. Ý nghĩa lý luận Một là, luận án làm rõ vấn đề lý luận về nhiều tội phạm: khái niệm, đặc điểm nhiều tội phạm, các hình thức nhiều tội phạm và ảnh hưởng của chúng đến trách nhiệm hình sự; Hai là, luận án làm rõ vấn đề lý luận về quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm: Khái niệm quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm, đặc điểm của của quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm, ý nghĩa của quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm; Ba là, luận án cũng phân tích làm rõ các nguyên tắc quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm. Bên cạnh đó, tác giả cũng phân tích, hệ thống quy định pháp luật của một số nước về quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm. 6
Luận án là công trình nghiên cứu một cách toàn diện có hệ thống về QĐHP trong trường hợp nhiều tội phạm; các kết quả nghiên cứu sẽ góp phần làm giàu có và phong phú thêm hệ thống tri thức, sự hiểu biết sâu, rộng hơn về lĩnh vực QĐHP nói chung, QĐHP trong trường hợp nhiều tội phạm. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Các kết quả nghiên cứu của luận án có thể được sử dụng để triển khai đánh giá thực tiễn sự tác động của QĐHP trong trường hợp nhiều tội phạm đối với chính sách hình sự ở nước ta hiện nay; đánh giá thực tiễn xu hướng phát triển về hình phạt trong BLHS. Luận án góp phần vào việc nhận thức và áp dụng đúng đắn các quy định của pháp luật về hình phạt, đánh giá tính hiệu quả của từng loại hình phạt mà Tòa án áp dụng khi xét xử trong thời gian qua; khắc phục những sai sót trong thực tiễn QĐHP trong trường hợp nhiều tội phạm; là căn cứ để tiếp tục xây dựng các định hướng, giải pháp nhằm nâng cao chất lượng QĐHP trong trường hợp nhiều tội phạm trong thực tiễn xét xử của Hệ thống Tòa án nhân dân trong giai đoạn Cải cách tư pháp và hội nhập quốc tế hiện nay. Luận án có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo trong quá trình nghiên cứu, giảng dạy, học tập môn luật hình sự và làm việc chuyên môn về lĩnh vực hình sự và tố tụng hình sự. 7. Kết cấu của Luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục các công trình nghiên cứu của tác giả đã công bố liên quan đến luận án và danh mục tài liệu tham khảo, luận án có bố cục gồm có 4 chương. Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài Chương 2. Những vấn đề lý luận và pháp luật của một số nước về quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm Chương 3. Pháp luật Hình sự Việt Nam về quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm và thực tiễn thi hành tại thành phố Hà Nội. Chương 4. Các yêu cầu và các giải pháp bảo đảm quyết định hình phạt đúng trong trường hợp nhiều tội phạm. 7
Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 1.1. Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước 1.1.1. Tình hình nghiên cứu về nhiều tội phạm Hiện nay, vấn đề nghiên cứu có liên quan về nhiều tội phạm còn chưa nhiều. Các công trình chủ yếu tập trung nghiên cứu các hình thức cụ thể của nhiều tội phạm được quy định cụ thể trong BLHS Việt Nam. Một số bài nghiên cứu đăng trên các tạp chí Khoa học: Mai Bộ (1995) “phạm tội nhiều lần và phạm nhiều tội”, Tạp chí Tòa án. GS.TS.Võ Khánh Vinh và Lê Văn Đệ (1999) “Tổng hợp thực tế về phạm nhiều tội, một hình thức biểu hiện của chế định phạm nhiều tội” Tạp chí Nhà nước và Pháp luật số 12. GS.TSKH. Lê Cảm (2001) “Chế định đa (nhiều tội phạm) và mô hình lý luận của nó trong luật hình sự Việt Nam”, Tạp chí Dân chủ và pháp luật tháng 6-2001. TS.Dương Tuyết Miên (2000) “Quyết định hình phạt trong trường hợp phạm nhiều tội”, Tạp chí Tòa án; TS Lê Văn Đệ (2004) “Các hình thức biểu hiện của chế định nhiều tội phạm trong luật hình sự Việt Nam”, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật tháng 8 năm 2004. Bên cạnh đó cũng có nhiều sách chuyên khảo, giáo trình nghiên cứu những dạng cụ thể của nhiều tội phạm như: Sách chuyên khảo “Tội phạm và cấu thành tội phạm (2008) của GS.TS. Nguyễn Ngọc Hoà, NXB Công an nhân dân, Hà Nội đã phân tích nhiều nội dung lý luận về tội phạm và các yếu tố cấu thành tội phạm, đồng thời chỉ ra phương hướng hoàn thiện lý luận về tội phạm. Trong đó cuốn sách cũng nói đến quyết định hình phạt có ý nghĩa trong hoàn thiện lý luận về tội phạm và công cuộc phòng, chống tội phạm ở Việt Nam. 8
Cuốn sách chuyên khảo của TS. Lê Văn Đệ (2010) “Chế định nhiều tội phạm, những vấn đề lý luận và thực tiễn”, “Định tội danh và quyết định hình phạt trong luật hình sự Việt Nam” (2004), Nxb Công An nhân dân. Cuốn sách chuyên khảo của PGS.TS. Trịnh Tiến Việt (2013), “Tội phạm và trách nhiệm hình sự”, (2013), Nxb Chính trị quốc gia – Sự thật. Nội dung cuốn sách đã phân tích những vấn đề lý luận và thực tiễn về tội phạm và trách nhiệm hình sự trong luật hình sự Việt Nam, đánh giá một số tồn tại, hạn chế trong các quy định tương ứng của BLHS hiện hành về hai chế định này trên cơ sở tổng kết những tri thức khoa học luật hình sự, thực tiễn áp dụng và kinh nghiệm lập pháp một số nước trên thế giới. TS. Đinh Thế Hưng, TS Trần Văn Biên – “Bình luận khoa học Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015”. Nguyễn Ngọc Anh, (2008), Giáo trình Luật tố tụng hình sự Việt Nam (đào tạo cao học Luật), Trường đại học Cảnh sát nhân dân, TP Hồ Chí Minh. PGS.TS. Trần Văn Độ - TS. Hoàng Mạnh Hùng. Giáo trình định tội danh và áp dụng hình phạt, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, HN. 2019. Võ Khánh Vinh (Chủ biên) (2006), Giáo trình luật thi hành án hình sự Việt Nam, NXB Công an nhân dân, Hà Nội. GS.TS Võ Khánh Vinh – Giáo trình “Áp dụng pháp luật hình sự, những vấn đề lý luận và thực tiễn” – NXB Khoa học xã hội năm 2021. Một số luận án, luận văn, giáo trình có nghiên cứu có liên quan, như: Cao Thị Oanh (2008), Nguyên tắc phân hoá trách nhiệm hình sự, Luận án tiến sĩ Luật học, Đại học Luật Hà Nội. Võ Khánh Linh (2017) Luận án tiến sĩ: “Xã hội học hình phạt. Những vấn đề lý luận và thực tiễn”. 1.1.2. Tình hình nghiên cứu về quyết định hình phạt Liên quan đến quyết định hình phạt, các giáo trình về luật hình sự tại các cơ sở đào tạo luật đã có nhiều nghiên cứu cả về lý luận, phương pháp luận, phương pháp nghiên cứu và vai trò của quyết định hình phạt. 9
Luận án tiến sĩ luật học “Quyết định hình phạt trong luật hình sự Việt Nam” (2003) của tác giả Dương Tuyết Miên. Đây là công trình nghiên cứu đầu tiên ở cấp độ tiến sĩ đã giải quyết có hệ thống về quyết định hình phạt: khái niệm, đặc điểm, vai trò, ý nghĩa, nguyên tắc, căn cứ quyết định hình phạt. Luận án đánh giá thực trạng và đưa ra các giải pháp hoàn thiện pháp luật và áp dụng pháp luật khi quyết định hình phạt của tòa án. Đây là công trình nghiên cứu có giá trị tham khảo đối với chương 2 của luận án. Luận án Tiến sĩ Luật học: Các hình phạt chính trong LHS Việt Nam, của tác giả Nguyễn Sơn, Viện Nhà nước và Pháp luật, (2003). Đây là công trình đầu tiên nghiên cứu ở cấp độ tiến sĩ tập trung làm rõ cơ sở lý luận chung về hình phạt trong hệ thống hình phạt theo Luật hình sự Việt Nam. Luận án đã có một cách nhìn mới về hình phạt, coi hình phạt không chỉ là một chế định của luật hình sự mà như một hiện tượng xã hội. Luận án đã làm rõ khái niệm và mục đích của hình phạt; mối quan hệ giữa hình phạt và tội phạm; đưa ra quan điểm về việc sử dụng hình phạt như là biện pháp tác động xã hội nhằm bảo đảm hiệu quả của hình phạt và đưa các yêu cầu đảm bảo hiệu quả của hình phạt. Luận án cũng đã ra được các kiến nghị để hoàn thiện các hình phạt chính trong Luật hình sự Việt Nam. - GS.TS.Võ Khánh Vinh và Nguyễn Văn Hoàn (1994) “Quyết định hình phạt trong trường hợp phạm nhiều tội”, Tạp chí Luật Học; Bài tạp chí (2002), "Quan điểm tiếp cận hiệu quả của hình phạt", Tạp chí Nhà nước và pháp luật, số 8 của PGS.TS. Nguyễn Mạnh Kháng; “Hiệu quả của các hình phạt chính trong hệ thống hình phạt của Việt Nam - đánh giá dưới góc độ chi phí xã hội” Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 01/2014 của TS.Nguyễn Minh Khuê (2014), “Đảm bảo hiệu quả của các hình phạt chính không tước tự do trong Luật hình sự Việt Nam”, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, số 3 (276) - 2015; “Mối quan hệ giữa Tự do và Hình phạt”, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 05/2015 đã phân tích hết sức sâu sắc về lý luận hình 10
phạt, hiệu quả của các hình phạt trong pháp luật hình sự Việt Nam, thực tiễn quyết định hình phạt. Các bài tạp chí có một số nội dung liên quan đến quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm và phạm tội nhiều lần. Bên cạnh các công trình nghiên cứu trong nước, hiện nay trên thế giới có nhiều công trình nghiên cứu liên quan đến quyết định hình phạt trong luật hình sự và tố tụng hình sự, trên cơ sở phân tích các quan điểm hiện nay trong sách báo gắn liền với nhận thức về quyết định hình phạt đó là tiếp cận ở mức độ khái quát cao gắn với phòng, chống tội phạm, cách tiếp cận tư tưởng lý luận và thực trạng. Sự tiếp cận đó cho thấy nghiên cứu về quyết định hình phạt khá toàn diện, sâu sắc gồm cả những công trình nghiên cứu từ những năm 1960 đến nay. Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu của nước ngoài thường căn cứ vào thực tiễn tình hình phòng chống tội phạm của chính nước đó nên các nghiên cứu thực tiễn mang tính điển hình, không mang tính phổ quát, chưa phải là căn cứ tiếp cận để áp dụng ở Việt Nam. Cụ thể như sau: Báo cáo nghiên cứu “Các hình phạt thay thế và việc quyết định hình phạt” (Sentencing and alternative punishment) đã tiến hành so sánh các quy định pháp luật và việc áp dụng 5 hình phạt: cảnh cáo, phạt tiền, cải tạo không giam giữ, dịch vụ tại cộng đồng, và giam giữ tại nhà (giám sát qua thiết bị điện tử) ở 7 quốc gia có điều kiện phát triển kinh tế, văn hoá, lịch sử, địa lý, xã hội khác nhau (Đức, Nhật, Srilannca, Jamaica, Nepal, Palestin, Guantemala). Nghiên cứu cũng đưa ra các lợi ích trong việc áp dụng hình phạt không giam giữ qua thực tiễn áp dụng tại các quốc gia trên. Cuốn sách “Giới thiệu tâm lý học hình sự” (An Introducetion to Criminal Psychology), xuất bản năm 2013 của tác giả Russil Durrant, NXB Routledge trong đó tại Chương 9 tác giả tập trung phân tích những tác động của hình phạt tù đối với người phạm tội và qua đó đưa ra được các vai trò của các hình phạt chính không tước tự do trong việc cải tạo người phạm tội. 11
Tài liệu Hội nghị quốc tế năm 2012 về “Thúc đẩy hình phạt cải tạo không giam giữ trên thế giới” do Viện Nghiên cứu về tư pháp và tội phạm và Ban Thư ký Hội đồng chung Châu Âu tổ chức, trong đó có sự tham gia của các diễn giả của 30 nước trên thế giới với 10 bài tham luận chính đáng chú ý là: Xu hướng quốc tế trong việc áp dụng các hình phạt không giam giữ (International trends in non-custodial sanctions) của tác giả Ugljesa Zvekic; Sự phát triển của hình phạt cải tạo không giam giữ: triển vọng quốc tế (Developments in probation: an international perspective) của tác giả Robert Harris; cải tạo không giam giữ-một chương trình dựa vào cộng đồng (Probation as a community-based programme) của tác giả Joseph K. Gitau; các tiêu chuẩn của châu Âu đối với các hình phạt và biện pháp dựa vào cộng đồng (European standards in the area of community sanctions and measures) của tác giả Wolfgang Rau. BLHS của một số nước: Nga, Bungari, Séc, Hungary, Thụy điển, Đức, Slovenia, New Zealand, Thổ nhĩ kỳ, Australia, Trung quốc, Malaysia, Thái lan, Hàn quốc, Nhật cho thấy các hình phạt không tước tự do cũng chiếm một tỷ lệ nhất định trong hệ thống hình phạt. Đặc biệt là ở các quốc gia Châu Âu và các quốc gia Đông Âu, đã có những cải cách mạnh mẽ theo hướng tăng cường các hình thức giam giữ không tước tự do theo các Quy tắc Tokyo và Quy tắc của Cộng đồng chung Châu Âu. Đây là một trong những nguồn tài liệu tham khảo quý phục vụ cho việc nghiên cứu của luận án. Báo cáo kết quả tọa đàm về: “Tăng cường các hình phạt tại cộng đồng thay thế hình phạt tù trong giai đoạn tuyên hình phạt của quá trình tố tụng” với sự tham gia của 5 nước, bao gồm: Nhật bản, Indonesia, India, Maldives; Nam Phi. Báo cáo giới thiệu thực tiễn áp dụng các hình phạt không giam giữ tại các nước nói trên; ưu điểm và hạn chế của các hình phạt không giam giữ và đưa ra các kiến nghị tăng cường các hình phạt tại cộng đồng thay thế hình phạt tù trong giai đoạn quyết định hình phạt của quá trình tố tụng, cụ thể là: 12
mục đích, thực trạng thi hành các biện pháp thay thế dựa vào cộng đồng (cảnh cáo, phạt tiền, bồi thường thiệt hại; tạm hoãn chấp hành hình phạt có điều kiện/hoặc không có điều kiện; cải tạo không giam giữ, lao động công ích...); đưa ra 4 khuyến nghị nói chung để tăng cường áp dụng các hình phạt tại cộng đồng (mở rộng và đa dạng hoá các chương trình thay thế tại cộng đồng; đa dạng hoá các hình phạt tại cộng đồng để Toà án có thể lựa chọn; có hệ thống đánh giá tội phạm và các chương trình tại cộng đồng để giúp Toà án lựa chọn hình phạt phù hợp; hệ thống có sự hợp tác và giám sát hình phạt tại cộng đồng) và các khuyến nghị cụ thể đối với 3 vấn đề cụ thể có liên quan đó là: về cải tạo không giam giữ; việc cung cấp thông tin cho Toà án tại giai đoạn ra bản án và về lao động công ích. Sách “Lý luận chung về định tội danh” của tác giả Kudrjavxev xuất bản năm 1972 đã phân tích cơ sở phương pháp luận về định tội danh, trong đó có một nội dung về định tội trong trường hợp nhiều tội phạm. Sách “Cơ sở khoa học của định tội danh” và “Định tội danh các tội xâm phạm trật tự giao thông” của tác giả Kurivov B.A, xuất bản năm 1965, 1984 ở Liên xô đã phân tích phương pháp luận nghiên cứu định tội danh, lý luận định tội danh trong hệ thống khoa học luật hình sự, ý nghĩa của định tội danh và pháp luật về định tội danh. Sách “Định tội danh tội giết người theo pháp luật hiện hành”, Moskva năm 1996 đã phân tích tội giết người theo pháp luật Liên Xô, các quá trình định tội và những vấn đề cần lưu ý trong quá trình định tội danh. Manson, A., Roberts, J.V., Healy, P., Ives, D., và Trotter, G. (biên soạn) (2008) “Chính sách về án phạt và hình sự tại Canada”. (Phiên bản thứ hai). Toronto: Emond Montgomery. Cuốn sách trình bày các nội dung cơ bản về chính sách hình sự, quyết định hình phạt và các nội dung cơ bản của pháp luật hình sự của Canada. Nhiều nội dung nghiên cứu có giá trị đối với luận 13
án như khái niệm hình phạt, khái niệm hình phạt hình sự, các biện pháp mang tính hình sự. Roberts, J.V. và Hough, M. (2005) “Tìm hiểu thái độ công khai đối với tư pháp hình sự”. Maidenhead: Nhà xuất bản Đại học Mở. Bản dịch tiếng Trung xuất bản năm 2010. Cuốn sách cung cấp nội dung về yêu cầu của tư pháp hình sự hiện đại, những tiêu chí đánh giá chính sách hình sự để từ đó đặt vấn đề hoàn thiện chính sách hình sự, nhất là vấn đề quyết định hình phạt hình sự. Roberts, J.V. và Hough, M. (Eds.) (2002) “Thay đổi thái độ để trừng phạt. Ý kiến công chúng, tội phạm và công lý”. Cullompton: Willan xuất bản. Cuốn sách cung cấp góc nhìn đạo đức học và tâm lý học, triết học cho vấn đề cụ thể về trừng phạt bằng biện pháp quyết định hình phạt. Nhìn chung, các công trình nghiên cứu nêu trên đề cập nhiều đến chính sách hình sự, đến quyết định hình phạt thông qua thẩm quyền của Toà án và đưa ra nhiều thực tiễn pháp lý để kiểm nghiệm với thực tiễn. 1.1.3. Tình hình nghiên cứu về quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm Việc nghiên cứu về quyết định hình phạt trong trường hợp nhiều tội phạm ở Việt Nam hiện nay còn ít, chủ yếu tập trung nghiên cứu các hình thức cụ thể của trường hợp phạm nhiều tội và quyết định hình phạt trong những trường hợp này, cụ thể: Giáo trình sau đại học “Lý luận chung về định tội danh” của GS.TS.Võ Khánh Vinh - Học viện Khoa học xã hội, Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam, NXB Khoa học xã hội xuất bản (Hà Nội 2013) đã cung cấp cơ sở lý luận của định tội danh từ khái niệm, ý nghĩa của định tội danh; cơ sở phương pháp luận của định tội danh, cơ sở pháp lý của định tội danh; các giai đoạn của quá trình định tội danh; định tội danh theo các yếu tố cấu thành tội phạm, định tội danh hành vi phạm tội chưa hoàn thành; định tội danh trong trường hợp phạm nhiều tội; cạnh tranh quy phạm pháp luật hình sự và định tội danh; thay đổi định tội danh. Trong đó, quan trọng hơn cả là giáo 14
trình đã có một chương (chương IX) phân tích về định tội danh trong trường hợp nhiều tội phạm. Tại chương này, giáo trình đã phân tích nguyên tắc chung về định tội danh trong trường hợp có nhiều tội phạm, định tội danh trong trường hợp phạm nhiều tội phạm, định tội danh trong trường hợp phạm tội nhiều lần, tái phạm, tái phạm nguy hiểm. Đồng thời để ra câu hỏi hướng dẫn nghiên cứu để học viên tiếp tục nghiên cứu. Đây là công trình nghiên cứu trong khuôn khổ của giáo trình về định tội danh nên tác giả đã khẳng định chỉ trình bày các đặc điểm của quá trình định tội danh trong các hình thức của nhiều tội phạm như phạm nhiều tội, phạm tội nhiều lần. Trong đó, tác giả đã khẳng định vai trò của định tội danh trong trường hợp nhiều tội phạm có ý nghĩa quan trọng và việc làm vô cùng khó khăn trong quá trình áp dụng pháp luật. “Việc giải quyết đúng đắn vấn đề đó về mặt nhận thức lý luận và nhận thức lập pháp có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với việc định tội danh trường hợp phạm nhiều tội trong thực tiễn điều tra, truy tố và xét xử”. Sách “Tội phạm học, luật hình sự và tố tụng hình sự Việt Nam” (1994), NXB Khoa học xã hội, Hà Nội do GS. Đào Trí Úc (Chủ biên) đã phân tích yêu cầu của chính sách hình sự, chính sách phòng, chống tội phạm ở Việt Nam. Cuốn sách đã phân tích yêu cầu của quyết định hình phạt và đưa ra nhiều giải pháp bảo đảm cho công cuộc phòng, chống tội phạm ở Việt Nam được tiến hành có hiệu quả. Sách chuyên khảo: “Nguyên tắc công bằng trong Luật hình sự Việt Nam”, NXB Công an nhân dân (1994) của tác giả Võ Khánh Vinh đã phân tích sáng tỏ khái niệm, nội hàm, vai trò của nguyên tắc công bằng trong Luật hình sự Việt Nam. Tác giả đã đánh giá thực tiễn thông qua một số bản án và số liệu của ngành Tòa án nhân dân. Trong đó, tác giả đề cập một nội dung về đảm bảo nguyên tắc công bằng trong xét xử vụ án nhiều tội phạm, phạm nhiều tội, tái phạm nguy hiểm. 15