Luận án Tiến sĩ Nông nghiệp: Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật chủ yếu nâng cao năng suất giống vải chín sớm PH40 ở vùng miền núi phía Bắc

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:173

Thêm vào BST

Báo xấu

7
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Nông nghiệp "Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật chủ yếu nâng cao năng suất giống vải chín sớm PH40 ở vùng miền núi phía Bắc" trình bày các nội dung chính sau: Đánh giá được đặc điểm nông sinh học trong mối quan hệ đến sinh thái vùng trồng và một số biện pháp kỹ thuật chủ yếu nhằm cải thiện khả năng ra hoa và ổn định năng suất giống vải chín sớm PH40, góp phần bổ sung giống mới cho sản xuất và nâng cao thu nhập cho người trồng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Nông nghiệp: Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật chủ yếu nâng cao năng suất giống vải chín sớm PH40 ở vùng miền núi phía Bắc

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆN KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM HÀ QUANG THƯỞNG NGHIÊN CỨU MỘT SỐ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT CHỦ YẾU NÂNG CAO NĂNG SUẤT GIỐNG VẢI CHÍN SỚM PH40 Ở VÙNG MIỀN NÚI PHÍA BẮC LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP Hà Nội - 2023
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN VIỆN KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM HÀ QUANG THƯỞNG NGHIÊN CỨU MỘT SỐ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT CHỦ YẾU NÂNG CAO NĂNG SUẤT GIỐNG VẢI CHÍN SỚM PH40 Ở VÙNG MIỀN NÚI PHÍA BẮC Chuyên ngành: Khoa học Cây trồng Mã số: 9620110 LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP Người hướng dẫn khoa học: 1. GS TS Vũ Mạnh Hải 2. TS Nguyễn Hữu La Hà Nội - 2023
i LỜI CAM ĐOAN Luận án Tiến sĩ “Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật chủ yếu nâng cao năng suất vải chín sớm PH40 ở vùng miền núi phía Bắc” chuyên ngành Khoa học cây trồng, mã số 9620110 là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Luận án đã sử dụng một số thông tin từ nhiều nguồn dữ liệu khác nhau, các thông tin trích dẫn này đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Tôi xin cam đoan các số liệu, kết quả nêu trong Luận án là trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ hoặc công bố trong bất kỳ một công trình nghiên cứu nào để nhận học vị. Hà Nội, ngày ….. tháng …. năm 2023 Tác giả luận án Hà Quang Thưởng
ii LỜI CẢM ƠN Công trình nghiên cứu “Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật chủ yếu nâng cao năng suất vải chín sớm PH40 ở vùng miền núi phía Bắc”, được thực hiện từ năm 2016 – 2023. Trong suốt quá trình thực hiện đề tài, chúng tôi đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ của các cơ quan nghiên cứu, các nhà khoa học, đồng nghiệp, các cán bộ, các hộ nông dân tại địa phương mà đề tài triển khai. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám đốc, các thầy cô trong Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam; Ban Thông tin và Đào tạo; Ban Khoa học và Hợp tác Quốc tế; Viện Khoa học Kỹ thuật Nông lâm nghiệp miền núi phía Bắc; Tôi cũng xin được chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo, cán bộ, công nhân viên Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển Rau hoa quả, … đã tạo điều kiện về vật chất và thời gian để tôi hoàn thành luận án. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến hai thầy hướng dẫn GS.TS Vũ Mạnh Hải và TS. Nguyễn Hữu La đã chỉ bảo, giúp đỡ tôi tận tình trong suốt quá trình thực hiện và hoàn thành luận án này. Xin được nói lời biết ơn đến gia đình, người thân trong gia đình đã động viên, hỗ trợ mọi mặt cho tôi trong quá trình hoàn thành luận án. Phú Thọ, ngày …. tháng … năm 2023 Tác giả luận án Hà Quang Thưởng
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................ i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................ ii MỤC LỤC .................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................... vii DANH MỤC CÁC HÌNH............................................................................... x DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT............................................................. xi MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................................................ 1 2. Mục tiêu của đề tài................................................................................................................. 2 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ............................................................................ 3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu....................................................................................... 3 4.1. Đối tượng nghiên cứu ................................................................................. 3 4.2. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................... 3 5. Những đóng góp mới của đề tài .......................................................................................... 4 Chương I. TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU ..................................... 5 2.1. Tổng quan tài liệu nghiên cứu trong và ngoài nước về cây vải.................................... 5 2.1.1. Nguồn gốc, phân loại vải ......................................................................... 5 2.1.1.1. Nguồn gốc và sự phân bố cây vải ......................................................... 5 2.1.1.2. Phân loại cây vải và các giống vải hiện có .......................................... 5 2.1.2. Tình hình sản xuất và tiêu thụ vải trên thế giới và Việt Nam ................ 11 2.1.2.1. Tình hình sản xuất và tiêu thụ vải trên thế giới ................................. 11 2.1.2.2. Tình hình sản xuất và tiêu thụ vải ở Việt Nam................................... 14 2.1.3. Đặc điểm hình thái, sinh trưởng phát triển và yêu cầu sinh thái cây vải ...... 15 2.1.3.1. Đặc điểm hình thái cây vải .................................................................. 15 2.1.3.2. Đặc điểm sinh trưởng, phát triển cây vải ............................................ 18 2.1.2.3. Yêu cầu sinh thái của cây vải .............................................................. 23 2.1.4. Tác động của một số biện pháp kỹ thuật đến năng suất và chất lượng quả vải ....................................................................................................... 27
iv 2.1.4.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự hình thành, phát triển hoa ................... 27 2.1.4.2. Một số biện pháp kỹ thuật tác động đến quá trình ra hoa, đậu quả ... 29 2.1.5. Vấn đề thay đổi giống trong sản xuất bằng phương pháp ghép cải tạo ..... 35 2.1.6. Tình hình sâu bệnh hại vải ..................................................................... 36 2.2. Những nhận xét rút ra từ tổng quan tài liệu và các vấn đề giải quyết của đề tài. .....37 Chương II. VẬT LIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU. 39 2.1. Vật liệu nghiên cứu ..........................................................................................................39 2.2. Nội dung nghiên cứu........................................................................................................39 2.2.1. Nghiên cứu đặc điểm nông sinh học giống vải chín sớm PH40 ............ 39 2.2.2. Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật thúc đẩy sự ra hoa vải chín sớm PH40 ......................................................................................................... 39 2.2.3. Ứng dụng một số kết quả nghiên cứu của đề tài trên giống vải chín sớm PH40 ......................................................................................................... 40 2.3. Phương pháp nghiên cứu.................................................................................................40 2.3.1. Phương pháp nghiên cứu đặc điểm nông sinh học ................................ 40 2.3.2. Phương pháp đánh giá khả năng thích ứng của giống vải chín sớm PH40 khi ghép trên một số giống vải phổ biến vùng miền núi phía Bắc. .......... 44 2.3.3. Phương pháp điều tra sâu bệnh hại ........................................................ 45 2.3.4. Phương pháp đánh giá mối quan hệ giữa tỷ lệ C/N đến khả năng ra hoa, đậu quả vải chín sớm PH40 ...................................................................... 46 2.3.5. Phương pháp nghiên cứu ảnh hưởng của phân bón MKP qua lá đến khả năng ra hoa, đậu quả vải chín sớm PH40. ................................................ 47 2.3.6. Phương pháp nghiên cứu ảnh hưởng của thời điểm khoanh vỏ đến khả năng ra hoa, đậu quả vải chín sớm PH40. ................................................ 48 2.3.7. Nghiên cứu ảnh hưởng của một số chất điều tiết sinh trưởng đến khả năng ra hoa, đậu quả vải chín sớm PH40. ................................................ 49 2.3.8. Nghiên cứu ảnh hưởng của tổ hợp phân bón qua rễ đến năng suất vải chín sớm PH40 ......................................................................................... 49 2.3.9. Phương pháp nghiên cứu ảnh hưởng của phân bón qua lá đến năng suất vải chín sớm PH40.................................................................................... 51 2.3.10. Phương pháp nghiên cứu ảnh hưởng của liều lượng Bo đến năng suất
v vải chín sớm PH40.................................................................................... 52 2.3.11. Phương pháp nghiên cứu ảnh hưởng của kỹ thuật bón phân mới đến năng suất vải chín sớm PH40 ................................................................... 53 2.3.12. Nghiên cứu ảnh hưởng của biện pháp cắt tỉa đến năng suất vải chín sớm PH40 ................................................................................................. 53 2.3.13. Nghiên cứu ảnh hưởng của một số biện pháp phòng trừ sâu, bệnh hại đến năng suất vải chín sớm PH40. ........................................................... 54 3.3.13.2. Hiệu lực phòng trừ bọ xít hại vải chín sớm PH40 của một số loại thuốc trừ sâu ....................................................................................................... 55 3.3.14. Phương pháp ứng dụng một số kết quả nghiên cứu của đề tài trên giống vải chín sớm PH40 ......................................................................... 56 2.3.15. Phương pháp xử lý số liệu ................................................................... 57 Chương III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .......................... 58 3.1. Nghiên cứu đặc điểm nông sinh học giống vải chín sớm PH40................................58 3.1.1. Nguồn gốc giống vải chín sớm PH40 .................................................... 58 3.1.2. Đặc điểm nông sinh học giống vải chín sớm PH40 .............................. 60 3.1.2.1. Đặc điểm hình thái giống vải chín sớm PH40.................................... 60 3.1.2.2. Đặc điểm sinh trưởng, phát triển giống vải chín sớm PH40 ............. 62 3.1.3. Mối quan hệ di truyền giữa giống vải chín sớm PH40 với một số giống vải hiện có ở Việt Nam ............................................................................. 69 3.1.4. Khả năng thích ứng của giống vải chín sớm PH40 khi ghép trên một số giống vải phổ biến vùng miền núi phía Bắc ............................................. 75 3.1.4.1. Tỷ lệ bật mầm sau ghép cải tạo .......................................................... 75 3.1.4.2. Khả năng sinh trưởng của cành ghép cải tạo ...................................... 76 3.1.4.3 Khả năng ra hoa, đậu quả và năng suất vải PH40 khi ghép cải tạo ... 78 3.1.5. Tình hình sâu, bệnh hại chính trên giống vải chín sớm PH40............... 79 3.2. Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật nâng cao năng suất vải chín sớm PH40.....81 3.2.1. Mối quan hệ giữa tỷ lệ C/N trong lá với khả năng ra hoa của giống vải chín sớm PH40 ......................................................................................... 81 3.2.2. Ảnh hưởng của phân bón MKP qua lá đến khả năng ra hoa đậu quả vải
vi chín sớm PH40 ......................................................................................... 83 3.2.3. Ảnh hưởng của thời điểm khoanh vỏ đến khả năng ra hoa, đậu quả vải chín sớm PH40 ......................................................................................... 84 3.2.4. Ảnh hưởng của một số chất điều tiết sinh trưởng đến khả năng ra hoa, đậu quả vải chín sớm PH40 ...................................................................... 90 3.2.5. Ảnh hưởng của tổ hợp phân bón qua rễ đến năng suất vải chín sớm PH40 ......................................................................................................... 94 3.2.6. Ảnh hưởng của phân bón qua lá đến năng suất vải chín sớm PH40 ... 102 3.2.7. Ảnh hưởng của liều lượng Bo bổ sung qua lá đến năng suất vải chín sớm PH40 ............................................................................................... 103 3.2.8. Ảnh hưởng của kỹ thuật bón phân mới đến năng suất và chất lượng quả vải chín sớm PH40.................................................................................. 105 3.2.9. Ảnh hưởng của biện pháp cắt tỉa sau thu hoạch đến năng suất, chất lượng vải chín sớm PH40 ....................................................................... 111 3.2.10. Ảnh hưởng của một số biện pháp phòng trừ sâu, bệnh hại đến năng suất vải chín sớm PH40 .......................................................................... 117 3.2.10.1. Hiệu lực phòng trừ sâu đục quả trên giống vải chín sớm PH40 của một số loại thuốc trừ sâu .................................................................................117 3.2.10.2. Hiệu lực phòng trừ bọ xít hại vải giống vải chín sớm PH40 của một số loại thuốc trừ sâu .........................................................................................119 3.3. Ứng dụng một số kết quả nghiên cứu của đề tài trên giống vải chín sớm PH40...120 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ........................................................................ 124 Kết luận ...................................................................................................................................124 Đề nghị ....................................................................................................................................125 CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ......... 126 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 127 PHỤ LỤC 1: MỘT SỐ HÌNH ẢNH MINH HỌA....................................... 135 PHỤ LỤC 2. KẾT QUẢ XỬ LÝ SỐ LIỆU ................................................ 139
vii DANH MỤC CÁC BẢNG STT Tên bảng Trang 1.1 Các giống vải chính trồng ở các nước 8 1.2 Mức độ thích nghi của cây vải thiều đối với đất đai 24 1.3 Mối quan hệ giữa năng suất vải với một số yếu tố khí tượng 26 3.1 Đặc điểm cảm quan giống vải chín sớm PH40 60 3.2 Đặc điểm lá, hoa, quả của giống vải chín sớm PH40 61 3.3 Thời gian ra lộc thời kỳ kiến thiết cơ bản 63 3.4 Đặc điểm ra lộc thời kỳ sản xuất kinh doanh 64 3.5 Đặc điểm sinh trưởng các đợt lộc giống vải chín sớm PH40 65 3.6 Đặc điểm sinh trưởng giống vải chín sớm PH40 67 3.7 Một số chỉ tiêu về hoa và năng suất giống vải chín sớm PH40 68 3.8 Số băng và hệ số PIC của các mồi SSR và ScoT 73 3.9 Hệ số tương đồng di truyền của 5 giống vải 74 3.10 Tỷ lệ bật mầm ghép cải tạo giống vải chín sớm PH40 76 3.11 Đặc điểm sinh trưởng lộc hè cành ghép cải tạo 77 3.12 Đặc điểm sinh trưởng lộc thu sau ghép cải tạo 78 3.13 Đặc điểm ra hoa, đậu quả, năng suất vải chín sớm PH40 79 sau ghép cải tạo 1 năm 3.14 Mức độ nhiễm sâu, bệnh hại giống Vải chín sớm PH40 80 3.15 Ảnh hưởng của mức độ khoanh vỏ đến tỷ lệ C/N trong lá và 82 khả năng ra hoa của giống vải chín sớm PH40 3.16 Ảnh hưởng của liều lượng phân bón lá MKP đến khả năng ra 83 hoa, đậu quả giống vải chín sớm PH40 3.17 Ảnh hưởng của các biện pháp khoanh vỏ khác nhau đến khả 86 năng ra hoa của giống vải PH40 3.18 Ảnh hưởng của số lần và thời điểm khoanh vỏ đến thành phần 88
viii các loại hoa và tỷ lệ đậu quả của giống vải PH40 3.19 Ảnh hưởng của biện pháp khoanh vỏ đến các yếu tố cấu thành 89 năng suất và năng suất giống vải PH40 3.20 Ảnh hưởng của chất điều tiết sinh trưởng Ethrel 91 và Paclobutrazol đến tỷ lệ đậu quả giống vải chín sớm PH40 3.21 Ảnh hưởng của các tổ hợp phân bón đến thời gian ra lộc thu 95 3.22 Ảnh hưởng của các tổ hợp phân bón đến sinh trưởng lộc thu 96 giống vải sớm PH40 3.23 Ảnh hưởng của các tổ hợp phân bón đến khả năng ra hoa, đậu 98 quả giống vải chín sớm PH40 3.24 Ảnh hưởng của mức phân bón đến năng suất quả giống vải 99 chín sớm PH40 3.25 Ảnh hưởng của các mức phân bón đến các chỉ tiêu sinh hóa 101 quả giống vải chín sớm PH40 3.26 Ảnh hưởng của phân bón lá đến năng suất vải chín sớm PH40 102 3.27 Ảnh hưởng của liều lượng axit boric (H3BO3) đến khả năng 104 ra hoa, đậu quả giống vải chín sớm PH40 3.28 Ảnh hưởng của phương pháp bón đến thời gian ra lộc thu 106 3.29 Ảnh hưởng của phương pháp bón đến chất lượng lộc thu 107 3.30 Ảnh hưởng của kỹ thuật bón đến năng suất quả giống vải chín 108 sớm PH40 3.31 Hiệu quả chênh lệch chi phí lao động kỹ thuật bón mới 110 3.32 Ảnh hưởng của công thức cắt tỉa đến thời gian ra lộc thu 112 giống vải chín sớm PH40 3.33 Ảnh hưởng của công thức cắt tỉa đến sinh trưởng của cành lộc 113 thu 3.34 Ảnh hưởng của biện pháp cắt tỉa đến khả năng ra hoa, đậu quả 114 giống vải chín sớm PH40 3.35 Ảnh hưởng biện pháp cắt tỉa đến các yếu tố cấu thành năng 116 suất và năng suất giống vải chín sớm PH40
ix 3.36 Ảnh hưởng của một số loại thuốc trừ sâu đến tỷ lệ quả bị hại 118 3.37 Hiệu quả phòng trừ bọ xít của một số loại thuốc trừ sâu 120 3.38 Kết quả xây dựng mô hình thâm canh cho giống vải PH40 121 giai đoạn kinh doanh 3.39 Hiệu quả kinh tế của mô hình thâm canh giống vải PH40 khi 122 áp dụng kỹ thuật mới
x DANH MỤC CÁC HÌNH STT Tên hình Trang 3.1 Sơ đồ tuyển chọn giống vải chín sớm PH40 58 3.2 Biểu đồ sinh trưởng các đợt lộc trong năm của giống vải chín 66 sớm PH40 3.3 Điện di ADN tách chiết từ 5 mẫu lá vải trên gel agarose 70 3.4 Kết quả điện di sản phẩm SSR-PCR và LMLY10 71 3.5 Kết quả điện di sản phẩm PCR với mồi ScoT47 ở 5 giống vải 71 3.6 Kết quả điện di sản phẩm PCR với mồi ScoT48 và ScoT55 ............................. 72 3.7 Sơ đồ dạng cây về quan hệ di truyền của 5 giống vải 74
xi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CT Công thức ĐTST Điều tiết sinh trưởng FAO Food and Agriculture Organization: Tổ chức Nông lương thế giới GA Gibberellic Axit GS Giáo sư TS, ThS Tiến sĩ, Thạc sĩ IPGRI International Plant Genetics Resources Institute: Viện Tài nguyên Di truyền thực vật quốc tế NN Nông nghiệp PTNT Phát triển Nông thôn
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Cây vải (Litchi chinensis Sonn,) thuộc họ Bồ hòn (Sapindaceae), có nguồn gốc từ miền Nam Trung Quốc và Bắc Việt Nam. Hiện nay, Trung Quốc là nước có sản lượng và xuất khẩu đứng đầu thế giới, tiếp theo là Ấn Độ và Việt Nam (xếp ở vị trí thứ 3 chiếm 10% tổng sản lượng) cùng một số nước khác như Madagascar, Đài Loan, Thái Lan, ….. Ở nước ta, vải được coi là loại cây có vị trí quan trọng trong phát triển kinh tế quốc gia. Cho đến hiện tại, diện tích trồng vải ở Việt Nam tập trung ở một số ít địa phương, với tổng diện tích 58,3 nghìn ha. Trong đó, Bắc Giang có diện tích lớn nhất với 28.300 ha, sản lượng ước đạt 180.000 tấn (vải chín sớm 60.000 tấn, vải thiều chính vụ 120.000 tấn) ; Tiếp đến là Hải Dương diện tích 9.000 ha, sản lượng ước đạt 60.000 tấn (vải chín sớm gần 25.000 tấn; vải thiều chính vụ gần 35.000 tấn) ; Các tỉnh có diện tích trồng đáng kể tiếp theo là Quảng Ninh, Lạng Sơn, Thái Nguyên, Vĩnh Phúc … (Bộ Nông nghiệp và PTNT, 2022). Vùng trung du miền núi phía Bắc có lợi thế về khí hậu, đất đai và nguồn lao động cho việc phát triển một số chủng loại cây ăn quả, mang lại nguồn thu nhập khá ổn định cho người dân ở nhiều địa phương. Trong đó, cây vải ngoài các địa phương đã phát triển truyền thống, còn có thể phát triển ở một số địa phương khác như: Yên Bái, Sơn La, Điện Biên, Tuyên Quang …. Sản xuất vải hiện tại ở Việt Nam, giống vải thiều Thanh Hà chiếm vai trò chủ đạo với trên 80% tổng diện tích, các giống chín sớm chiếm khoảng 20%, giống chín muộn có tỷ lệ không đáng kể. Giống vải thiều Thanh Hà có thời gian thu hoạch ngắn, tập trung trong vòng 30 - 45 ngày, từ đầu tháng 6, đến cuối tháng 7 hàng năm, trong khi công nghệ bảo quản quả tươi và chế biến
2 chưa đáp ứng được đòi hỏi thực tiễn, gây nên áp lực lớn cho việc tiêu thụ quả tươi, làm giảm giá trị thương mại và thu nhập của người sản xuất. Để giải quyết vấn đề này, một số giống vải chín sớm đã được bổ sung vào cơ cấu mùa vụ, như : vải Phúc Hòa, vải Bình Khê, vải chín sớm Hùng Long, … song vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu của sản xuất trong vùng. Việc chọn tạo bổ sung giống vải chín sớm có năng suất và chất lượng tốt, nhằm rải vụ thu hoạch, đa dạng sản phẩm quả, nâng cao hiệu quả kinh tế cho sản xuất, trong bối cảnh trên có ý nghĩa rất quan trọng. Theo hướng tiếp cận đó, Viện Khoa học Kỹ thuật Nông lâm nghiệp miền núi phía Bắc đã tiến hành tuyển chọn từ sản xuất giống vải chín sớm PH40, với những ưu điểm: chín sớm, quả to, tiềm năng năng suất cao, chất lượng tốt … Là một giống cây trồng mới, việc mô tả đầy đủ các đặc điểm hình thái, đặc điểm sinh trưởng và phát triển làm cơ sở khoa học cho các nghiên cứu tiếp theo và là nền tảng để xây dựng và hoàn thiện quy trình thâm canh bền vững có ý nghĩa rất quan trọng. Mặt khác, ngoài những ưu điểm, giống vải chín sớm PH40 cũng còn tồn tại một số nhược điểm, trong đó có sự thiếu ổn định khả năng ra hoa ở những điều kiện thời tiết bất thuận. Nên nghiên cứu sự biến đổi hàm lượng các chất tích lũy ảnh hưởng đến khả năng ra hoa, đậu quả và một số biện pháp kỹ thuật ảnh hưởng đến quá trình ra hoa, đậu quả là một trong những việc cần thiết. Đề tài : Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật chủ yếu nâng cao năng suất giống vải chín sớm PH40 ở Vùng miền núi phía Bắc, góp phần đáp ứng được các vấn đề nêu trên. 2. Mục tiêu của đề tài Đánh giá được đặc điểm nông sinh học trong mối quan hệ đến sinh thái vùng trồng và một số biện pháp kỹ thuật chủ yếu nhằm cải thiện khả năng ra
3 hoa và ổn định năng suất giống vải chín sớm PH40, góp phần bổ sung giống mới cho sản xuât và nâng cao thu nhập cho người trồng. 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài - Ý nghĩa khoa học : Xây dựng cơ sở khoa học về các đặc điểm nông sinh học, mối quan hệ giữa tỷ lệ C/N đến khả năng ra hoa, đồng thời bổ sung dẫn liệu có cơ sở khoa học về tác động của các biện pháp kỹ thuật đến quá trình phân hóa mầm hoa, cải thiện tỷ lệ đậu và tình trạng phát triển quả cũng như năng suất giống vải chín sớm PH40 nói riêng và cây vải nói chung. - Ý nghĩa thực tiễn : Góp thêm nguồn tư liệu phục vụ cho công tác quy hoạch, xác định vùng sinh thái phù hợp để phát triển bền vững giống vải chín sớm PH40, bổ sung vào quy trình thâm canh cây vải một số biện pháp kỹ thuật thúc đẩy khả năng ra hoa, đậu quả và cải thiện năng suất giống vải chín sớm PH40, nhằm nâng cao thu nhập cho người dân ở một số địa phương vùng trung du miền núi phía Bắc 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu - Giống vải chín sớm PH40. - Các chất điều tiết sinh trưởng, phân bón lá đa, trung, vi lượng … 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Không gian nghiên cứu: Một số địa phương Vùng trung du miền núi phía Bắc, gồm: Phú Thọ, Bắc Giang, Yên Bái, Tuyên Quang; - Thời gian nghiên cứu: Đề tài được thực hiện từ năm 2016 đến 2020. - Giới hạn nghiên cứu: Các nghiên cứu của đề tài tập trung vào việc mô tả đặc điểm hình thái, theo dõi các động thái vật hậu của giống, mức độ ảnh hưởng của yếu tố C và N đến khả năng ra hoa, các biện pháp kỹ thuật xử lý ra hoa và thời điểm thực hiện phù hợp với giống, công thức phân bón phù hợp, kỹ thuật bón phân mới, sâu bệnh hại chính và loại thuốc phòng trừ hiệu quả.
4 5. Những đóng góp mới của đề tài - Luận án là công trình nghiên cứu có tính hệ thống và tương đối toàn diện về các đặc tính nông sinh học nguồn gen bản địa mới đang rất có triển vọng – giống vải chín sớm PH40 trong mối quan hệ di truyền với một số giống đang có mặt trong sản xuất như giống Hùng Long, giống Thiều Thanh Hà, Thiều Phú Thọ, U Hồng, vừa làm căn cứ khoa học cho việc xây dựng quy trình canh tác hợp lý tại các tỉnh vùng trung du miền núi phía Bắc, vừa là nguồn tài liệu tham khảo tin cậy cho các nghiên cứu sâu hơn trên đối tượng cây vải nói chung. - Kết quả nghiên cứu về hàm lượng carbonhydrat tổng số (C) và đạm tổng số (N) cùng với tỷ lệ C/N trong lá ở cây trưởng thành trong mối tương quan với khả năng ra hoa của giống vải chín sớm PH40 góp phần mở ra hướng đi nhằm khắc phục hiện tượng ra hoa, quả không ổn định vốn đang là một trở ngại rất đáng kể ở các vùng trồng vải, nhất là với những giống có yêu cầu sinh thái khắt khe trong những năm điều kiện thời tiết không thuận lợi. - Các kết quả nghiên cứu về kỹ thuật áp dụng trên giống vải chín sớm PH40 trong giai đoạn mang quả bao gồm quản lý dinh dưỡng, quản lý dịch hại, các tác động cơ giới... tạo tiền đề cho việc xây dựng và hoàn thiện quy trình thâm canh giống vải chín sớm PH40, giúp cho đội ngũ chỉ đạo kỹ thuật cũng như người trồng sản xuất bền vững và có hiệu quả giống vải PH40.
5 Chương I TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU 2.1. Tổng quan tài liệu nghiên cứu trong và ngoài nước về cây vải 2.1.1. Nguồn gốc, phân loại vải 2.1.1.1. Nguồn gốc và sự phân bố cây vải Cây vải, tên khoa học Litchi chinenis Sonn. (Nephelium Litchi Cambess), có xuất xứ được cho là nằm giữa vĩ độ 230 và 270 trong vùng cận nhiệt đới của miền Nam Trung Quốc và Bắc Việt Nam. Ngày nay, vải được trồng nhiều ở các nước nằm trong phạm vi vĩ độ 200-300 Bắc và vùng cận nhiệt đới, việc di thực đến các vùng trồng khác được bắt đầu từ thế kỷ 17. Hơn 95% diện tích trồng vải trên thế giới nằm ở phía Bắc bán cầu, trong đó Trung Quốc, Ấn Độ, Việt Nam và Thái Lan là những nước sản xuất chính. Ở phía Nam bán cầu, các nước có diện tích trồng vải tương đối nhiều là Madagascar, Nam Phi và Úc, Một số nước như Bangladesh, Philippines, Indonesia, Sri Lanka, Israel, Mỹ, Brazil, Mexico, Quần đảo Canary, Mauritius, Zimbabwe và Mozambique cũng có trồng vải nhưng diện tích và sản lượng ít hơn (Mitra và cs, 2010; Cronje, 2013). 2.1.1.2. Phân loại cây vải và các giống vải hiện có a) Phân loại vải: Theo Hoàng Thị Sản (2003), Panday và cs (1989); Schaffer (1994), cây vải (Litchi chinensis Sonn.) thuộc họ Bồ hòn (Sapindaceae), bộ Bồ hòn (Sapindales), phân lớp hoa hồng (Rosidae). Họ Bồ hòn có trên 150 chi, với khoảng 2.000 loài được phân bố ở vùng nhiệt đới và Á nhiệt đới, chủ yếu tập trung ở vùng Châu Á và một số ít loài thuộc Nam Mỹ, Châu Phi và châu Úc. Vải có 3 loài phụ: - Litchi chinensis: loài này tập trung các giống vải thương mại ngày nay có nguồn gốc từ miền Nam Trung Quốc. Hiện tại, Trung Quốc có khoảng trên
6 100 giống trong đó có 15 giống thương mại quan trọng, Ấn Độ có khoảng trên 50 giống, Thái Lan trên 20 giống, Australia có trên 40 giống… (Bosse và cs, 2001). - Litchi philippinensis: được trồng nhiều ở Philippines và Papua New Guinea trên những vùng núi cao, cây sinh trưởng tốt, tán lá rậm rạp mầu xanh sẫm, quả nhỏ hình ô van, vỏ quả dày, gai quả nhọn, hạt to dài, cùi chỉ là một lớp mỏng bao quanh hạt, ăn có vị chua và chát. - Litchi javenensis: loài phụ này có nguồn gốc từ Malay Peninsula, Indonesia, Trung Quốc, West Java và Đông Nam Á, có đặc điểm quả nhỏ, hạt to, gai dài và ăn có vị chua. Trong nghiên cứu nông học nói chung, người ta thường phân biệt kiểu gen của các loài dựa trên hệ thống các đặc điểm vế hình thái (Menzel và cs., 2005). Tuy nhiên, kiểu hình của cây bị ảnh hưởng bởi các yếu tố môi trường (Anuntalabhochai và cs., 2002), do đó, đặc điểm hình thái không phải lúc nào cũng là chỉ thị tốt để phân biệt kiểu gen. Hơn nữa, có sự nhầm lẫn phổ biến ở những giống vải chỉ được xác định dựa vào các đặc điểm hình thái của chúng (Degani và cs., 2003). Bởi lẽ, ở những địa điểm khác nhau, cùng một giống có thể có tên gọi khác nhau và các giống khác nhau có thể có cùng tên. Điều này dẫn đến những khó khăn cho việc xác định giống chuẩn phục vụ cho công tác chọn tạo giống. Kết quả là, một số nghiên cứu đã sử dụng các chỉ thị phân tử để phân biệt kiểu gen ở loài vải (Viruel và cs, 2004; Liu và cs, 2005; Madhou và cs., 2010). b) Các giống vải trên thế giới, Việt Nam: i) Giống vải trên thế giới: Người ta ước tính có khoảng 600 giống vải có sẵn trên thế giới. Trong đó hơn 400 giống vải có mặt ở Trung Quốc.
7 Dựa vào chất lượng quả, phân thành 2 nhóm: nhóm có cùi nhão ướt và nhóm có cùi ráo, khô. Dựa vào thời vụ thu hoạch, phân thành 3 nhóm: Nhóm chín sớm, nhóm chính vụ và nhóm chín muộn. Dựa vào mục đích nghiên cứu, chọn giống, chia thành 3 nhóm: Nhóm giống thương mại, nhóm gen bản địa và nhóm có gen quý hiếm. Dẫn theo Mitra S.K và Pan J (2020), các giống vải trong nhóm thương mại do từng quốc gia căn cứ vào điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội của mình để xác định và tập trung sản xuất với các chính sách thể chế ưu tiên riêng. Trong đó: Trung Quốc: Có hơn 400 giống được trồng trọt nhưng chỉ có khoảng hơn chục giống quan trọng đang được phát triển phục vụ mục tiêu mặt thương mại, trong đó tỉnh Quảng Đông có các giống: 'Baila', 'Baitangying', 'Heiye', 'Feizixiao', 'Guiwei', 'Numomici' và 'Huaizhi', tỉnh Hải Nam, Quảng Đông và Quảng Tây có 'Feizixiao' được trồng khá phổ biến, thời vụ thu hoạch kéo dài khoảng 70 ngày từ cuối tháng 4 đến đầu tháng 7 (Chen và Huang, 2014). Ở tỉnh Phúc Kiến, giống 'Lanzhu' chiếm vai trò chủ đạo, được coi là giống quan trọng nhất trong sản xuất (Chen và Huang, 2000). Ấn Độ: Có khoảng 50 giống đã được xác định, trong đó 'Shahi', 'Bombai', 'Trung Quốc', ‘Rose Scented’, 'Dehradun' ('Hoa hồng Dehra'), 'Muzaffarpur' và 'Calcutta' ('Calcuttia') là những giống có nhiều ưu thế (Mitra và Dutta, 2005). Giống phổ biến nhất ở bắc Bihar và Jharkhand là 'Shahi'. 'Bombai' quan trọng về mặt thương mại ở Tây Bengal trong khi 'Rose Scented' chủ yếu được trồng ở Uttarakhand và Uttar Pradesh. Úc: Các giống vải Úc bao gồm 'Bosworth 3' (B3) còn được gọi là 'Kwai Mai Pink', 'Tai So', 'Fay Zee Siu' ('Feizixiao'), 'Salathiel', 'Souey Tung', 'Wai Chee', 'Kaimana', 'Sah Keng', …. Với sự ra đời của các giống cây đậu quả