Luận án Tiến sĩ Nông nghiệp: Nghiên cứu năng suất, chất lượng và hiệu quả sử dụng một số giống cỏ hòa thảo nhập nội trong chăn nuôi bò thịt

Chia sẻ: Nguyễn Minh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:167

Thêm vào BST

Báo xấu

252
lượt xem 79
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Nông nghiệp: Nghiên cứu năng suất, chất lượng và hiệu quả sử dụng một số giống cỏ hòa thảo nhập nội trong chăn nuôi bò thịt nhằm lựa chọn một số giống cỏ hòa thảo có năng suất, giá trị dinh dưỡng ca phù hợp với điều kiện đất đai, khí hậu vùng trung du - miền núi Bắc Bộ;...Mời bạn đọc cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Nông nghiệp: Nghiên cứu năng suất, chất lượng và hiệu quả sử dụng một số giống cỏ hòa thảo nhập nội trong chăn nuôi bò thịt

i B GIÁO D C VÀ ÀO T O I H C THÁI NGUYÊN -------------------------- T TRUNG KIÊN NGHIÊN C U NĂNG SU T, CH T LƯ NG VÀ HI U QU S D NG M T S GI NG C HÒA TH O NH P N I TRONG CHĂN NUÔI BÒ TH T Chuyên ngành: CHĂN NUÔI NG V T Mã s : 62.62.40.01 LU N ÁN TI N SĨ NÔNG NGHI P Ngư i hư ng d n khoa h c: 1. PGS.TS. PHAN ÌNH TH M 2. GS.TS. T QUANG HI N THÁI NGUYÊN - 2010
ii L I CAM OAN Tôi xin cam oan r ng, ây là công trình nghiên c u c a riêng tôi. Các s li u, k t qu nghiên c u trong lu n án này là hoàn toàn trung th c và chưa t ng ư c ai công b , s d ng b o v m t h c v nào. Các thông tin, tài li u trích d n trong lu n án này ã ư c ghi rõ ngu n g c. Tác gi T Trung Kiên
iii L I C M ƠN Hoàn thành lu n án này, ngoài s n l c c a b n thân, tôi luôn nh n ư c s giúp quý báu, s ch b o t n tình c a các th y hư ng d n PGS. TS. Phan ình Th m và GS.TS. T Quang Hi n trong su t qúa trình th c hi n lu n án. Nhân d p hoàn thành lu n án này tôi xin bày t lòng bi t ơn sâu s c i v i các th y hư ng d n. Tôi xin bày t lòng bi t ơn chân thành i v i s quan tâm giúp c a các th y cô giáo và các cán b b môn Cơ s , các th y cô giáo khoa Chăn nuôi- Thú y và khoa Sau i h c trư ng i h c Nông Lâm Thái Nguyên, các cán b Ban ào t o Sau i h c - i h c Thái Nguyên ã ng viên giúp tôi trong quá trình th c hi n tài nghiên c u. Tôi cũng xin chân thành c m ơn i v i Ban lãnh o và các cán b viên ch c c a các ơn v : Trung tâm Th c hành Th c Nghi m trư ng i h c Nông Lâm Thái Nguyên, Trung tâm Nghiên c u và Phát tri n chăn nuôi mi n núi - Vi n Chăn nuôi Qu c gia, Viên Khoa h c s s ng - i h c Thái Nguyên ã t o i u ki n thu n l i và giúp nhi t tình cho tôi trong quá trình th c hi n tài. Xin chân thành c m ơn ng u , Ban giám hi u,Thư vi n trư ng ih c Nông lâm Thái Nguyên và b n bè, ng nghi p, ngư i thân ã t o i u ki n, ng viên tôi trong quá trình th c hi n tài và hoàn thành lu n án. Thái Nguyên, tháng năm 2010 T Trung Kiên
iv M CL C Trang ph bìa i L i cam oan ii L i c m ơn iii M cl c iv Danh m c các t vi t t t ix Danh m c vi t t t và tên khác c a c x Danh m c các b ng bi u xi Danh m c các th xii N i dung Trang M U ................................................................................................................1 Chương 1: T NG QUAN TÀI LI U ...................................................................3 1.1. c tính sinh trư ng c a c hoà th o............................................................3 1.1.1. Gi i thi u v c hòa th o.......................................................................3 1.1.2. c tính sinh trư ng c a thân và lá........................................................4 1.1.2.1. Các y u t nh hư ng t i sinh trư ng c a thân, lá ............................5 1.1.2.2. Các y u t nh hư ng t i tái sinh c a thân và lá...............................8 1.1.3. c tính sinh trư ng c a r ..................................................................10 1.1.3.1. ng thái sinh trư ng c a r ..........................................................10 1.1.3.2. Các y u t nh hư ng t i sinh trư ng c a r ..................................11 1.2. S n lư ng ch t xanh, thành ph n hóa h c c a c hoà th o.....................12 1.2.1. S n lư ng ch t xanh ............................................................................12 1.2.2. Thành ph n hóa h c c a c ..................................................................14 1.3. nh hư ng c a m t s k thu t canh tác (kho ng cách c t, bón phân) n lư ng và ch t c hoà th o ...........................................................................19 1.3.1. nh hư ng c a kho ng cách c t ..........................................................19 1.3.2. nh hư ng c a phân bón.....................................................................21 1.3.2.1. Vai trò c a phân m .....................................................................21 1.3.2.2. Vai trò c a phân lân .......................................................................23 1.3.2.3. Vai trò c a phân kali ........................................................................25 1.3.2.4. Vai trò c a phân chu ng.................................................................26 1.3.2.5. Vai trò c a vôi................................................................................28 1.4. S d ng c trong chăn nuôi trâu bò ............................................................28 1.4.1. S d ng c tươi ...................................................................................28 1.4.2. S d ng c khô....................................................................................30
v 1.5. c i m các gi ng c hoà th o dùng trong thí nghi m c a lu n án ...........31 1.5.1. C Paspalum atratum...........................................................................31 1.5.2. C Brachiaria brizantha .......................................................................33 1.5.3. C Brachiaria decumbens ....................................................................34 1.5.4. C Setaria Splendida ...........................................................................36 1.6. K t lu n ph n t ng quan tài li u .................................................................37 Chương 2: N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U .........................38 2.1. i tư ng, a i m, th i gian nghiên c u..................................................38 2.2. N i dung nghiên c u ..................................................................................38 2.2.1. Thí nghi m 1: Nghiên c u ch n l c m t s gi ng c hòa th o.............38 2.2.2. Thí nghi m 2: Nghiên c u kho ng cách c t thích h p .........................38 2.2.3. Thí nghi m 3: Nghiên c u li u lư ng bón m ....................................38 2.2.4. Thí nghi m 4: Nghiên c u các công th c bón m, lân, kali cùng tăng...............39 2.2.5. Thí nghi m 5: Xác nh kh i lư ng c ăn ư c/bò/ngày, t l c ư c s d ng và t l tiêu hóa ch t h u cơ c a c ...........................................39 2.2.6. Thí nghi m 6: ánh giá hi u qu c a c trong chăn nuôi bò th t.................39 2.3. Phương pháp nghiên c u ............................................................................39 2.3.1. Thí nghi m 1: Nghiên c u ch n l c m t s gi ng c hòa th o.............39 2.3.2. Thí nghi m 2: Nghiên c u kho ng cách c t thích h p .........................40 2.3.3. Thí nghi m 3: Nghiên c u li u lư ng phân m thích h p ..................41 2.3.4. Thí nghi m 4: Nghiên c u bón m, lân, kali v i li u lư ng cùng tăng...............42 2.3.5. Thí nghi m 5: Xác nh kh i lư ng c ăn ư c/bò/ngày, t l c ư c s d ng và tính t l tiêu hóa ch t h u cơ c a c ....................................44 2.3.5.1. Xác nh kh i lư ng c tươi bò ăn ư c trong m t ngày êm ...............44 2.3.5.2. Xác nh t l c ư c s d ng ......................................................44 2.3.5.3. Tính t l tiêu hóa v t ch t h u cơ b ng phương pháp sinh khí in vitro (in vitro gas production technique) và tính năng lư ng ME ..............................45 2.3.6. Thí nghi m 6: ánh giá hi u qu c a c trong chăn nuôi bò th t...............45 2.3.6.1. Thí nghi m 6a: ánh giá hi u qu chăn nuôi c a c tươi trên bò th t ............ 45 2.3.6.2. Thí nghi m 6b: ánh giá hi u qu chăn nuôi c a c khô trên bò th t ............ 46 2.3.7. Phương pháp theo dõi các ch tiêu .......................................................48 2.3.8. Phương pháp x lý s li u ...................................................................50 Chương 3: K T QU VÀ TH O LU N...........................................................52 3.1. Thí nghi m 1: Nghiên c u ch n l c m t s gi ng c hòa th o......................52 3.1.1. Thành ph n dinh dư ng t thí nghi m................................................52 3.1.2. Khí tư ng khu v c thí nghi m t 2004 - 2009 .....................................52
vi 3.1.3. T l s ng c a các c thí nghi m tính theo khóm.................................54 3.1.4. Năng su t c a c .................................................................................55 3.1.5. Thành ph n hóa h c c a c ..................................................................57 3.1.6. S n lư ng c tươi, v t ch t khô, protein c a c thí nghi m ..................58 3.1.7. nh hư ng c a mùa v n s n lư ng c a 6 gi ng c thí nghi m............61 3.1.8. Nh n xét chung v thí nghi m 1 ..........................................................61 3.2. Thí nghi m 2: Xác nh kho ng cách c t thích h p.....................................61 3.2.1. nh hư ng c a kho ng cách c t n năng su t c a c ...........................61 3.2.2. Thành ph n hóa h c c a c thí nghi m các KCC khác nhau .............65 3.2.3. S n lư ng c thí nghi m các kho ng cách c t khác nhau ..................69 3.2.4. nh hư ng c a mùa v n s n lư ng c các KCC khác nhau...................71 3.2.5. Nh n xét chung v thí nghi m 2 ..........................................................71 3.3. Thí nghi m 3: Nghiên c u li u lư ng phân m thích h p..........................72 3.3.1. nh hư ng c a các m c phân m khác nhau t i năng su t c ............ 72 3.3.2. Thành ph n hóa h c c a c các m c bón m khác nhau ................. 75 3.3.3. S n lư ng c thí nghi m các m c N khác nhau.............................. 79 3.3.4. nh hư ng c a mùa v n s n lư ng c khi bón phân N tăng............82 3.3.5. Nh n xét chung v k t qu nghiên c u c a thí nghi m 3......................82 3.4. Thí nghi m 4: Nghiên c u các công th c bón m, lân, kali cùng tăng.............83 3.4.1. nh hư ng c a các m c N.P.K cùng tăng n năng su t c .................83 3.4.2. Thành ph n hóa h c c a c khi bón N.P.K cùng tăng ..........................85 3.4.3. S n lư ng c thí nghi m khi bón N.P.K cùng tăng ..............................88 3.4.4. nh hư ng c a phân N.P.K cùng tăng n s n lư ng c theo mùa ..................91 3.4.5. Nh n xét chung v k t qu nghiên c u c a thí nghi m 4........................... 92 3.5. Thí nghi m 5: Xác nh kh i lư ng c ăn ư c/bò/ngày, t l c ư c s d ng và t l tiêu hoá ch t h u cơ c a c ............................................. 92 3.5.1. Xác nh kh i lư ng c ăn ư c/1 bò/ngày.......................................... 92 3.5.2. Xác nh t l c ư c s d ng các tu i c t khác nhau ..................... 94 3.5.3. K t qu xác nh t l tiêu hóa ch t h u cơ................................................. 94 3.6. Thí nghi m 6: ánh giá hi u qu chăn nuôi c a c trên bò th t...........................95 3.6.1. Thí nghi m 6a: ánh giá hi u qu chăn nuôi c a c tươi trên bò th t..................96 3.6.1.1. Kh i lư ng bò qua các kỳ cân ........................................................96 3.6.1.2. Tăng kh i lư ng trung bình c a bò qua các giai o n.....................96 3.6.1.3. Tiêu th VCK/1 bò và tiêu t n VCK cho 1 kg tăng kh i lư ng ..............97 3.6.1.4. Ư c tính kh năng s n xu t th t hơi c a 1 ha c /năm......................98 3.6.2. Thí nghi m 6b: ánh giá hi u qu chăn nuôi c a c khô trên bò th t.............99
vii 3.6.2.1. Kh i lư ng c a bò các kỳ cân .....................................................99 3.6.2.2. Tăng kh i lư ng c a bò các giai o n ....................................... 100 3.6.2.3. Tiêu th VCK/1 bò, tiêu t n th c ăn c a bò ăn c khô ................. 100 3.6.3. Nh n xét chung v k t qu nghiên c u c a thí nghi m 6 (6a và 6b) ............. 101 K T LU N VÀ NGH .............................................................................. 1012 1. K t lu n....................................................................................................... 102 2. ngh ........................................................................................................ 103 DANH M C CÁC CÔNG TRÌNH CÓ LIÊN QUAN N LU N ÁN.......... 104 TÀI LI U THAM KH O................................................................................. 105 PH L C .......................................................................................................... 123
viii DANH M C CÁC T VI T T T ATP: Adrenosine triphotphate DXKN: D n xu t không ch a nitơ C: i ch ng CIAT: Center of International Tropical Agriculture CP: Protein thô CS: C ng s CT: Công th c CX: Ch t xanh K: Kali KCC: Kho ng cách c t KL: Kh i lư ng N: Nitơ NS: Năng su t NSCX: Năng su t ch t xanh NSTB: Năng su t trung bình OM: Ch t h u cơ P: Ph t pho PDI: (Proteines Digestible dans l’intestin) Protein ư c tiêu hóa ru t non Pr Protein SL: S n lư ng TB: Trung bình TCVN: Tiêu chu n Vi t Nam TH: Tiêu hóa TS: T ng s UFL: ơn v th c ăn t o s a VCHC: V t ch t h u cơ VCK: V t ch t khô
ix DANH M C CÁC T VI T T T HO C TÊN KHÁC C A CÁC GI NG CÂY TH C ĂN XANH TRONG LU N ÁN Brachiaria decumbens B. decumbens Brachiaria brizantha B. brizantha Paspalum atratum P. atratum Setaria splendida S. splendida Brachiaria mutica B. mutica Paspalum dilatatum P. dilatatum Kentucky blue K. blue Eragrostis curvula E. curvula Phleum pratense Timothy Dactylis glomerata Orchard Cynodon dactylon Bermuda Digitaria smutsii D. smutsii Andropogon gayanus A. gayanus Brachiaria humidicola B. humidicola Brachiaria ruziziensis B. ruziziensis Panicum maximum P. maximum Paspalum guenoarum P. guenoarum
x DANH M C CÁC B NG B ng Tiêu Trang 2.1: Công th c thí nghi m 6a............................................................................. 46 2.2: Công th c thí nghi m 6b............................................................................. 47 3.1: Thành ph n dinh dư ng t thí nghi m....................................................... 52 3.2: Giá tr trung bình v khí tư ng Thái Nguyên t năm 2004 - 2009 ............... 53 3.3: T l s ng c a các c thí nghi m sau tr ng 30 ngày ................................... 55 3.4: Năng su t các l a c t năm th nh t ............................................................ 55 3.5: Năng su t các l a c t năm th hai .............................................................. 56 3.6: Thành ph n hóa h c c a các c thí nghi m ................................................ 57 3.7: S n lư ng c tươi, v t ch t khô và protein ................................................. 59 3.8: Năng su t c thí nghi m các KCC khác nhau năm 1 và 2 ........................ 62 3.9: Thành ph n hóa h c c a c thí nghi m các KCC khác nhau ................... 65 3.10: S n lư ng c thí nghi m các KCC khác nhau trong 2 năm ...................... 70 3.11: Năng su t c thí nghi m các m c bón m khác nhau ............................ 72 3.12: Thành ph n hóa h c c a c thí nghi m các m c bón m khác nhau ............... 76 3.13: T ng s n lư ng c a c thí nghi m các m c N khác nhau ........................ 79 3.14: Năng su t trung bình c a c thí nghi m m c N.P.K cùng tăng ................ 83 3.15: Thành ph n hóa h c c a c các m c bón N.P.K cùng tăng.............................86 3.16: T ng s n lư ng c a c thí nghi m các m c bón N.P.K cùng tăng .................89 3.17: Kh i lư ng c bò ăn ư c các tu i c khác nhau ..................................... 93 3.18: T l c ư c s d ng các tu i c t khác nhau .......................................... 94 3.19: T l tiêu hóa v t ch t h u cơ và năng lư ng trao i c a c tính theo các phương pháp khác nhau ........................................................................ 94 3.20: Kh i lư ng trung bình c a bò các kỳ cân (thí nghi m 6a) ........................ 96 3.21: Tăng kh i lư ng trung bình c a bò qua các giai o n (thí nghi m 6a) ................ 97 3.22: Tiêu t n th c ăn cho 1 kg tăng kh i lư ng (thí nghi m 6a) ......................... 98 3.23: Ư c tính kh năng s n xu t th t hơi c a 1 ha c /năm (thí nghi m 6a)................ 98 3.24: Kh i lư ng c a bò các kỳ cân (thí nghi m 6b) ......................................... 99 3.25: Tăng kh i lư ng c a bò các giai o n (thí nghi m 6b)............................100 3.26: Tiêu t n th c ăn cho 1 kg tăng kh i lư ng (thí nghi m 6b) ........................101
xi DANH M C CÁC TH th Tiêu Trang 3.1: Nhi t trung bình t năm 2004 - 2009 .....................................................54 3.2: S phân b lư ng mưa trong 5 năm (2004 - 2009) ......................................54
1 M U 1. tv n Không gi ng như các loài gia súc khác, trong kh u ph n hàng ngày c a gia súc nhai l i, th c ăn xanh chi m t 60 - 100 %. M c dù nư c ta n m trong vùng khí h u nhi t i gió mùa, th m th c v t khá phong phú v ch ng lo i, nhưng nư c ta l i không có ng c r ng như các nư c vùng ôn i, hay châu Phi nhi t i. Trên th c t ngu n th c ăn xanh t nhiên ngày càng c n ki t do di n tích chăn th d n b thu h p như ng ch cho các cây tr ng khác. Bên c nh ó, do chăn th b a bãi, không có k thu t, ã làm cho m t s bãi chăn tr thành t tr ng, i núi tr c, không còn kh năng khai thác d n n tình tr ng thi u th c ăn cho àn gia súc, c bi t là v mùa ông. Hi n nay, chăn nuôi bò nư c ta ang phát tri n m nh c v s lư ng và ch t lư ng, t ch chăn th qu ng canh là ch y u, ang chuy n d n sang hình th c nuôi bán thâm canh và thâm canh. Vì v y, vi c m b o nhu c u th c ăn xanh ch t lư ng cao cho chúng ã tr thành v n th i s . Trong nh ng năm qua, b ng nhi u con ư ng khác nhau, nư c ta ã nh p hàng trăm gi ng cây, c làm th c ăn cho v t nuôi. Vi c ch n l c và ưa vào s n xu t nh ng gi ng cây, c m i năng su t cao, ch t lư ng t t, phù h p v i sinh thái t ng vùng và nghiên c u các bi n pháp k thu t nh m tăng năng su t, ng th i xác nh ư c thành ph n hoá h c cũng như giá tr dinh dư ng c a chúng là h t s c c n thi t. Nh ó, áp ng nhu c u th c ăn xanh cho bò c v s lư ng cũng như ch t lư ng. Xu t phát t nh ng yêu c u trên, chúng tôi ti n hành tài: “Nghiên c u năng su t, ch t lư ng và hi u qu s d ng m t s gi ng c hòa th o nh p n i trong chăn nuôi bò th t”. 2. M c ích c a tài L a ch n ư c m t s gi ng c hòa th o có năng su t, giá tr dinh dư ng cao phù h p v i i u ki n t ai, khí h u vùng trung du - mi n núi phía B c, cũng như xác nh ư c k thu t canh tác và hi u qu s d ng chúng trong chăn nuôi bò th t. T ó ưa các gi ng c này ra s n xu t ph c v cho phát tri n chăn nuôi gia súc nhai l i nói chung, chăn nuôi bò nói riêng t nh Thái Nguyên và các t nh trong khu v c có i u ki n tương t . 3. Ý nghĩa c a tài 3.1. Ý nghĩa khoa h c Làm giàu thêm cho kho tàng ki n th c v c tr ng, giá tr dinh dư ng c a c và hi u qu s d ng chúng trong chăn nuôi bò th t khu v c trung du - mi n núi phía B c.
2 3.2. Ý nghĩa th c ti n Các gi ng c hòa th o có năng su t, ch t lư ng cao s ư c ưa ra s n xu t ph c v thi t th c cho vi c phát tri n chăn nuôi trâu, bò t nh Thái Nguyên và các t nh trong khu v c có i u ki n tương t . 4. i m m i c a tài tài ã ch n ư c 3 gi ng c là P. atratum, B. brizantha 6387, B. decumbens có năng su t cao, phù h p v i i u ki n khí h u, t ai t nh Thái Nguyên. tài ã xác nh ư c m t s k thu t canh tác cơ b n (kho ng cách c t, phân bón) thích h p cho 3 gi ng c nói trên. tài ã phân tích ư c thành ph n hóa h c và ánh giá ư c giá tr năng lư ng c a các gi ng c nói trên. tài ã kh o nghi m s d ng các gi ng c nói trên trong chăn nuôi bò th t, t ó ã kh ng nh ư c giá tr dinh dư ng và ư c tính ư c kh năng s n xu t th t hơi c a 1 ha trong m t năm c a m i gi ng c .
3 Chương 1 T NG QUAN TÀI LI U 1.1. C TÍNH SINH TRƯ NG C A C HOÀ TH O 1.1.1. Gi i thi u v c hòa th o C hoà th o ch có m t h duy nh t là h hoà th o (Graminea) và có 28 h ph , 563 gi ng, 6802 loài. nư c ta, c hoà th o chi m v trí quan tr ng trong ngu n th c ăn xanh c a gia súc ăn c , vì nó chi m 95 - 98 % trong th m c (T Quang Hi n và CS, 2002) [32]. Hanson, (1972) [120] cho bi t, có g n 75 % c ư c tr ng vùng t tr ng c là loài hòa th o. C hòa th o chi m ph n l n trong ng c t nhiên. Riêng M có g n 1500 loài hòa th o. C hòa th o tr ng nói chung, là nh ng lo i c ã ư c nghiên c u lai t o hay tuy n ch n t t nhiên, v i m c ích t o ra các gi ng cho năng su t cao, ch t lư ng t t, thích nghi v i i u ki n t nhiên và i u ki n canh tác m t vùng hay khu v c nào ó. Theo David và CS, (1993) [108] thì hi u qu c a c là bi n i năng lư ng m t tr i thành lá xanh ng v t có kh năng thu nh n năng lư ng này. Tuy nhiên, s d ng năng lư ng t lá l i ph thu c vào chu kỳ phát tri n c a cây. Các c nói chung và c hòa th o nói riêng, sinh trư ng và tái sinh u tr i qua ba giai o n, m i giai o n l i có c i m riêng như sau: Giai o n I (sinh trư ng ch m): x y ra sau khi cây c m i b chăn th , thu c t hay m i gieo tr ng. Sau khi thu c t, lá m t i nên cây không có kh năng thu nh n ánh sáng m t tr i. Trong khi ó, cây òi h i nhi u năng lư ng phát tri n. Vì v y, bù l i s thi u h t ó, năng lư ng ư c huy ng t r . R tr nên nh i và y u hơn, vì năng lư ng ư c s d ng phát tri n lá. Chính vì v y, khi cây b ng p úng vào giai o n này, c s r t d ch t, do lá thoát hơi nư c không có, còn r thì y u nên d b t n thương d n n th i r . Cây c trong giai o n I sinh trư ng r t ch m, năng su t th p, nhưng lá m m, ngon mi ng và có giá tr dinh dư ng cao. Giai o n II (sinh trư ng nhanh): là giai o n t sau khi gieo tr ng ho c sau khi thu c t hay sau chăn th t 10 - 15 ngày tr i. Khi tái sinh t t i 1/4 hay 1/3 kích thư c c a cây trư ng thành, năng lư ng ư c h p thu qua quá trình quang h p cung c p cho s phát tri n và b t u b sung cho r . ây là th i gian c phát tri n nhanh nh t. Trong giai o n này, lá ch a protein và
4 năng lư ng tho mãn nhu c u dinh dư ng cho gia súc và c có ch t lư ng dinh dư ng cao. Giai o n III (sinh trư ng ch m ho c ng ng h n): Là giai o n t sau khi gieo tr ng ho c sau khi chăn th , sau khi c t c kho ng 40 - 70 ngày ( oàn n và Võ Văn Tr , 1976) [2]. Cây ti p t c phát tri n, nhưng lá ngày càng tr nên nh t d n, lá ph n g c ch t i và b phân hu . Lá s d ng nhi u năng lư ng hô h p hơn là chúng có th t o ra t quang h p. giai o n 3, c có ph n thân chi m a s và nhi u xơ. Năng su t và hàm lư ng các ch t dinh dư ng trong c cao, tuy nhiên, t l c ư c s d ng (gia súc ăn) và kh năng tiêu hoá c a gia súc i v i lá và thân cây giai o n này th p d n. Căn c vào c i m sinh trư ng c a t ng gi ng theo t ng giai o n chúng ta nh ra th i gian chăm sóc và thu c t h p lý. Giai o n I và u giai o n II, c n chăm sóc, x i xáo, di t c d i và bón thúc phân cho c . Cu i giai o n II, u giai o n III, c n nhanh chóng thu c t ho c chăn th , vì lúc này năng lư ng thu ư c t ng c là cao nh t. N u không thu ho ch ngay, c s già, lá m t m u d n, hi u su t quang h p kém nên giá tr dinh dư ng gi m d n, nh hư ng n kh năng tái sinh l n sau và gi m s l a c t hay s l n chăn th trên năm. Còn n u thu ho ch non, năng su t s th p, ng th i n u thu ho ch quá nhi u l a trên năm, thì d tr các ch t dinh dư ng và khoáng ph n g c và r phát tri n cành lá s b c n ki t, ng c chóng b tàn l i. Vì v y, c n có th i gian ngh (kho ng cách c t ho c chăn th ) h p lý duy trì nhi m kỳ s d ng c lâu dài. Không cho ng v t g m hay c t c quá th p tránh c b quay l i giai o n I và t n t i giai o n này lâu, do tái sinh r t ch m nên s làm gi m t ng s n lư ng c . 1.1.2. c tính sinh trư ng c a thân và lá Sau khi n y m m, kh i lư ng v t ch t khô (VCK) c a h t s gi m d n, do ch t d tr h t ư c s d ng cho quá trình n y m m. Sinh trư ng lúc này ch m. Khi lá xanh xu t hi n, cây non b t u ho t ng quang h p, s sinh trư ng b t u tăng d n. n g n giai o n trư ng thành thì sinh trư ng gi m d n và ng ng h n, cũng có khi giai o n này kh i lư ng VCK c a cây b gi m i. Lá non c a c non phát tri n t lá ch i m m t o ra nh mô phân sinh. H u h t các t bào c a lá ư c c u t o trong khi lá còn r t nh trong ch i (Langer,
5 1972) [141]. K t qu sinh trư ng c a lá là s m r ng c a kích c t bào (Esau, 1960) [112] và tăng kh i lư ng (Coyne và CS, 1995) [104]. Lá m i sinh l y cacbohydrate t r , thân hay t lá già cho t i khi chúng hoàn thi n và do òi h i ph i sinh trư ng, nên chúng ng hóa các s n ph m d tr ư c t r , lá, g c hình thành lá m i (Coyne và CS, 1995) [104], (Langer, 1972) [141]. 1.1.2.1. Các y u t nh hư ng t i sinh trư ng c a thân, lá Có r t nhi u y u t khác nhau nh hư ng n s sinh trư ng c a c như giá tr c a ph m gi ng hay các y u t khí h u, th i ti t, t ai... Trong các y u t ó, thì ánh sáng, nhi t , nư c và ch t dinh dư ng có trong t là các y u t ch y u nh hư ng t i i s ng c a c . S c n y m m c a c (h t, hom) S sinh trư ng c a c ph thu c vào s c n y m m c a h t, h t có s c n y m m cao s t o i u ki n t t cho sinh trư ng sau này. S c n y m m c a gi ng không nh ng ph thu c vào b n thân h t, mà còn ph thu c vào s chu n b gi ng c a con ngư i, i u ki n t ai và khí h u. i v i các gi ng c dùng hom cũng v y, nh ng o n hom u có t l n y m m cao nh t, khi tăng s t c a hom s tăng t l n y m m, tuy nhiên t t th 3 tr i thì t l n y m m gi m xu ng t ng t. Trong th i kỳ n y m m c a h t gi ng, thì ph m vi nhi t c a t và không 0 khí t 15 - 35 C là thu n l i cho c sinh trư ng và phát d c. Nhìn chung, khi nhi t tăng lên làm rút ng n r t nhi u th i gian t khi gieo h t t i khi m c m m, tuy nhiên, tăng ho c gi m th p quá ngư ng ch u ng c a cây, có th làm cây non ói ăn t m th i và nh hư ng t i kh năng sinh trư ng v sau. Nhi t T t c quá trình sinh lý th c v t u b nh hư ng b i nhi t (Salisbury và Ros, 1969) [175]. Nhi t có nh hư ng tr c ti p t i sinh trư ng c a cây, nhi t tăng (n m trong nhi t t i h n) thì sinh trư ng tăng và khi nhi t gi m thì sinh trư ng ch m l i. N u tăng nhi t t i gi i h n nh t nh có tác d ng thúc y quá trình h p thu ch t khoáng c a r (Tr nh Xuân Vũ và Lê Doãn Diên, 1976) [82]. Theo Bogdan, (1977) [95] nhi t th p nh t c nhi t i n y m m là 15 - 200C và t i ưu là 25 - 350C. Nhi t t i ưu cho c ôn i quang h p là 15 - 200C và c nhi t i là 30 - 400C. S hình thành di p l c b t u khi nhi t l n hơn 10 - 150C. Cây th c ăn gia súc sinh trư ng t t nh t trong biên nhi t ban ngày h p 0 0 t 7,2 C n 35 C. Nhi t thích h p cho nhánh con c a c nhi t i thư ng
6 nh hơn nhi t thích h p cho nhánh sinh trư ng (Cooper và Taiton, 1968) [13]. nhi t th p dư i 100C cây c nhi t i có hi n tư ng úa vàng, sau ó ch t, do di p l c b phá h y. Chính vì v y, các vùng núi cao và xa xích o, thì giá l nh và sương mu i là y u t gi i h n i v i các gi ng cây th c ăn có ngu n g c t vùng nhi t i (McWilliam, 1978) [153]. H u h t c hòa th o có nhi t t i thích h p cho sinh trư ng kho ng 200C, nhưng v n có th sinh trư ng nhi t th p hơn (Cooper và Taiton, 1968) [103]. Gi i h n v nhi t c a các loài th c v t khác nhau là khác nhau. Trong 0 kho ng nhi t t 0 - 35 C, nhi t không khí c tăng lên 100C có th làm cho quá trình s ng c a th c v t tăng 1 - 2 l n. Khi nhi t tăng quá 350C, quá trình s ng gi m y u i ho c ng ng h n, còn khi nhi t t 40 - 500C, quá trình s ng ng ng hoàn toàn. Dư i nh hư ng lâu dài c a nhi t cao (chưa vư t qua ngư ng cao nh t) th c v t phát d c r t nhanh và phát d c này là không bình thư ng. N u nh hư ng úng vào th i kỳ sinh trư ng thì th c v t còi c c, khí quan dinh dư ng phát tri n không t t, hoa n s m, s n lư ng th p. Nhìn chung, khi nhi t gi m xu ng hay tăng lên quá nhi u thì th c v t b t u ch t t ng b ph n hay ch t hoàn toàn; nhi t thích h p nh t, th c v t sinh trư ng v a nhanh l i v a t t. N u nhi t tăng, t l tiêu hóa ư c c a c và t l cacbohydrate phi c u trúc gi m, nhưng thư ng thì t l ch t khoáng và protein tăng (Smith, 1970) [186]. Vì v y, nhi t hay th i gian thu ho ch c trong năm s nh hư ng t i giá tr dinh dư ng c a th c ăn (Harris, 1978) [122]; (Marten, 1970) [150]. Nư c Nư c là y u t c n thi t không th thay th cho s sinh trư ng c a cây. Cây sinh trư ng m nh nh t khi t bào bão hòa nư c. Gi m m c bão hòa thì t c sinh trư ng ch m l i. Vì v y, mùa mưa lư ng nư c ư c m b o nên c sinh trư ng m nh, còn mùa khô thì ngư c l i, do lư ng nư c trong t là nhân t h n ch nh t trong mùa này. Vì v y, c n tư i nư c cho c trong mùa khô. m hay lư ng nư c trong t có ý nghĩa c bi t i v i i s ng cây tr ng. ây là y u t c n thi t, căn b n, không th thay th trong i s ng cây tr ng. Lư ng nư c trong t ít hay nhi u u nh hư ng t i thoáng khí c a t và vi c cung c p dinh dư ng, ch quang h p, ch thoát hơi nư c th c v t không b nóng quá... i u ó nh hư ng t i năng su t, sinh trư ng và ch t lư ng cây tr ng (Xi-Nen-Si-C p, 1963) [14]; (Nguy n c Quý và Nguy n Văn Dũng, 2006) [58]. Nư c còn quy nh s i u hòa nhi t t t và th c v t thông qua hi n tư ng b c
7 hơi và phát tán. Nư c cũng liên quan ch t ch t i các tính ch t cơ lý tính c a t, như r n, tính dính, tính d o... s di chuy n nư c trên m t t có nh hư ng x u t i phì c a t, vì nó làm r a trôi các ch t dinh dư ng c a t hay làm xói mòn m t t (V Tuyên Giáo, 1975) [25]. Do ó, trong th i kỳ c sinh trư ng, ph i m b o sao cho t có m thích h p, nh t là ph i có bi n pháp k thu t tư i, tiêu thích h p c có năng su t cao và n nh. Ánh sáng Ánh sáng là ngu n cung c p năng lư ng cho cây ti n hành quang h p, thoát hơi nư c, hình thành ch t di p l c. Có ánh sáng cây m i sinh thân, cành, lá, ra hoa, k t qu bình thư ng. Nhi t lư ng t m t tr i quy t nh m i ho t ng s ng c a th c v t, còn ánh sáng m t tr i là nhân t c n thi t th c v t t o ra ch t h u cơ do quá trình quang h p (Xi-Nen-Si-C p, 1963) [14]. Ngư i ta ã nh n th y r ng lá c a cây c h u và cây hòa th o mùa ông nhanh bão hòa ánh sáng cư ng ánh sáng y u hơn là c hòa th o nhi t i (Cooper và Taiton, 1968) [13]. Bão hòa ánh sáng c a cây hòa th o mùa l nh x y ra xung quanh kho ng t 20.000 - 30.000 lux, trong khi ó c hòa th o nhi t i s bão hòa ánh sáng 60.000 lux (Smith, 1970) [186]. S chuy n hóa c a năng lư ng ánh sáng kho ng 5 - 6 % c hòa th o nhi t i, nhưng c hòa th o ôn i là dư i 3 %. Vì v y, c hòa th o nhi t i có ti m năng l n trong s d ng ánh sáng cho quang h p. Khi cư ng ánh sáng cao trên m c bão hòa, thì lá có chi u hư ng nh i, lóng ng n l i, t ng chi u cao cũng gi m i và r l n hơn so v i c sinh trư ng trong i u ki n cư ng ánh sáng y u. Sinh trư ng c a các lo i c dư i tán che c a cây cao, thì v n c nh tranh cơ b n không ph i là dinh dư ng, m mà là ánh sáng (L.’t Mananetje, 1992) [149]. H uh tc u là cây ưa sáng hơn là cây ưa bóng. Ngoài ra, ánh sáng còn là nguyên nhân ch y u khi n cây ra hoa k t h t. Dinh dư ng trong t H u h t ch t dinh dư ng c n thi t cho cây sinh trư ng n m trong t. Mư i sáu nguyên t thi t y u ư c bi t n là r t c n thi t cho cây sinh trư ng như cacbon, hydro, oxy trong t- không khí, nitơ trong không khí - t, photpho, kali, canxi, k m... u có trong t.
8 t có h t sét quá nhi u thì thư ng dí ch t, y m khí, ho t ng c a r th c v t b h n ch . Nh ng lo i t này thư ng khi n cho r th c v t ti t ra nhi u c t . Nh ng cây th c ăn dùng cho gia súc thư ng không thích h p tr ng t này (T Quang Hi n và CS, 2002) [32]. Tính ch t v t lý, c u tư ng c a các lo i t khác nhau s nh hư ng t i m c a t, s h p thu các ch t dinh dư ng, s phát tri n c a h vi sinh v t trong t. t là ngu n cung c p ch t dinh dư ng cho cây. N u t thi u các ch t dinh dư ng nào thì cây s thi u chính các ch t dinh dư ng ó. K t c u t nh hư ng t i năng su t cũng như ch t lư ng cây tr ng. T l mùn, t, á, cát, sét, s i khác nhau, s t o t có k t c u khác nhau. t gi u mùn, thư ng có t l cát, sét, s i th p. N u ư c thư ng xuyên canh tác, t s có k t c u viên t t và tơi x p, r cây phát tri n nhanh và m nh, vi sinh v t ho t ng t t (T Quang Hi n và Nguy n Khánh Qu c, 1995) [30]. c i t o t, ta c n thư ng xuyên bón phân h u cơ và k t h p x i xáo, di t c d i và cung c p nư c thư ng xuyên (Nguy n Th ng và Nguy n Th Hùng, 1999) [23]. 1.1.2.2. Các y u t nh hư ng t i tái sinh c a thân và lá Cây c ã ư c thu ho ch b ng d ng này hay d ng khác ch có kh năng tái sinh khi trong r và thân còn l i có ch a y ch t dinh dư ng c n thi t cho quá trình tái sinh. Vì v y, kh năng tái sinh ph thu c vào các y u t như: tu i thi t l p, tu i thu ho ch, cao c t, vì nó nh hư ng t i lư ng ch t dinh dư ng d tr tái sinh. Tu i thi t l p Tu i thi t l p là tu i k t khi tr ng c cho n khi có th ưa vào s d ng l n u tiên. Tu i này r t quan tr ng vì nó t o i u ki n các b ph n dư i t (r , thân ng m,...) phát tri n làm cơ s cho vi c d tr các ch t dinh dư ng sau này có th tái sinh. Vì, ch khi các b ph n này ã phát tri n và d tr các ch t dinh dư ng y m i cho phép quá trình tái sinh m nh. T hi u bi t này, ngư i ta i cho quá trình sinh trư ng c a cây th i i m ch t d tr nhi u nh t m i thu ho ch, v a cung c p dinh dư ng nhi u cho gia súc, ng th i không gây h i cho cây tr ng, vì lúc này i u ki n tái sinh c a cây tr ng là t i ưu. N u tu i thi t l p không ư c xác nh úng n, thì có th c tr ng s ư c thu ho ch quá mu n gây nh hư ng x u n tái sinh sau này, ngư c l i n u thu ho ch quá mu n thì c s gi m giá tr dinh dư ng. Tu i thu ho ch hay kho ng cách c t K t l a c t l n th nh t tr i, th i gian gi a các l n thu ho ch g i là tu i thu ho ch hay kho ng cách c t. Khi cây d tr dinh dư ng thì ta b t u thu ho ch. Voisin, (1963) [211] kh ng nh: M t cây c n u b c t trư c khi r và nh ng
9 ph n còn l i c a l a c t chưa d tr dinh dư ng thì s tái sinh s g p khó khăn và có th không tái sinh ư c. N u tu i thu ho ch ch b ng 1/2 tu i thu ho ch thích h p thì năng su t ch còn 1/3. N u tăng hơn tu i thích h p nh t 50 % thì ch tăng năng su t 20 %, nhưng ch t lư ng gi m, t l ch t xơ tăng. N u c t quá ít l n trên năm thì c s b già, ch t lư ng kém ng th i nh hư ng t i l a tái sinh sau, nh hư ng t i s n lư ng c trên năm. N u c t quá nhi u l n trên năm, c chưa th i gian tích lũy các ch t dinh dư ng nuôi cây, b r phát tri n kém ho c b teo i ít nhi u, t tr ng d b xói mòn, r a trôi các ch t dinh dư ng trên b m t, nên ng c chóng b thoái hóa, năng su t, ch t lư ng gi m. V y, xác nh ư c tu i thu ho ch h p lý không ch nâng cao năng su t ch t lư ng mà còn nâng cao t l tiêu hóa c , ng th i t o i u ki n cho c tái sinh t t hơn và kéo dài tu i th c a ng c . Theo T Quang Hi n và CS, (2002) [32] c Pangola thu ho ch l a u sau tr ng 2 - 3 tháng, các l a sau c t cách nhau 50 - 60 ngày (hè thu), 60 - 90 ngày ( ông xuân). C Tây Ngh An thu ho ch sau tr ng 50 - 70 ngày, sau ó c 40 - 50 ngày (hè thu) và 70 - 80 ngày ( ông xuân) c t l a ti p theo. C voi thu ho ch sau tr ng t 2 - 2,5 tháng, sau ó c 30 - 50 ngày (hè thu) và 50 - 65 ngày ( ông xuân) c t l a ti p theo. Theo i n Văn Hưng, (1964) [35] thì c thân ng thu ho ch sau tr ng và sau c t là trên 60 ngày. C thân b i sau tr ng là 60 ngày, sau c t là 30 - 45 ngày. C thân bò thu ho ch sau tr ng là 50 - 55 ngày, sau c t là 30 - 45 ngày. Tu i thu ho ch c có liên quan ch t ch v i chi u cao thân c . Do ó, ngư i ta d a vào chi u cao c a th m c thu ho ch. Ví d như: i v i c Ghinê thu ho ch khi th m c cao 60 - 90 cm, c lông para 45 - 60 cm, c pangola cao 35 - 50 cm (Hamphray, 1980) [28]. Chi u cao c khi c t Khi c t c quá cao s làm gi m s n lư ng c , vì m t ph n s n lư ng n m ph n l i, khi c t c quá th p s nh hư ng t i các l n tái sinh sau ó, làm m t i ph n thân g n g c là cơ quan d tr ch t dinh dư ng cơ b n nuôi r và toàn b lá và dùng cho vi c tái sinh. N u c có th phát tri n không ng ng và thu ho ch m t l n cu i mùa phát tri n như ngũ c c, thì t ng s n lư ng s th p và ch t lư ng cũng th p hơn là ư c