Luận án Tiến sĩ Triết học: Vấn đề phát triển con người toàn diện trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc và ý nghĩa tham khảo đối với Việt Nam

Chia sẻ: Hương Hoa Cỏ Mới | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:185

Thêm vào BST

Báo xấu

52
lượt xem 18
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu luận án là làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn, những bài học kinh nghiệm về phát triển con người toàn diện trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc và ý nghĩa tham khảo đối với Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Triết học: Vấn đề phát triển con người toàn diện trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc và ý nghĩa tham khảo đối với Việt Nam

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN NGUYỄN THỊ THU HƯỜNG VẤN ĐỀ PHÁT TRIỂN CON NGƯỜI TOÀN DIỆN TRONG QUÁ TRÌNH XÂY DỰNG CHỦ NGHĨA XÃ HỘI ĐẶC SẮC TRUNG QUỐC VÀ Ý NGHĨA THAM KHẢO ĐỐI VỚI VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC HÀ NỘI, 2021
HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN NGUYỄN THỊ THU HƯỜNG VẤN ĐỀ PHÁT TRIỂN CON NGƯỜI TOÀN DIỆN TRONG QUÁ TRÌNH XÂY DỰNG CHỦ NGHĨA XÃ HỘI ĐẶC SẮC TRUNG QUỐC VÀ Ý NGHĨA THAM KHẢO ĐỐI VỚI VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC Ngành: Triết học Mã số: 9229001 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS,TS. Nguyễn Minh Hoàn HÀ NỘI, 2021
LỜI CAM ĐOAN CỦA TÁC GIẢ LUẬN ÁN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi. Các kết quả được trình bày trong luận án này là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận án
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1 Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ............................................................................................... 7 1.1. Những công trình nghiên cứu liên quan đến lý luận phát triển con người toàn diện ...................................................................................................... 7 1.2. Những công trình nghiên cứu liên quan đến thực trạng phát triển con người toàn diện trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc .................. 23 1.3. Đánh giá kết quả nghiên cứu của các công trình và những vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu .............................................................................. 30 Chương 2: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN CON NGƯỜI TOÀN DIỆN TRONG QUÁ TRÌNH XÂY DỰNG CHỦ NGHĨA XÃ HỘI ĐẶC SẮC TRUNG QUỐC................................................................................ 33 2.1. Tư tưởng triết học Mác - cơ sở cho tư tưởng phát triển con người toàn diện của Đảng Cộng sản Trung Quốc ....................................................... 33 2.2. Tư tưởng của Đảng Cộng sản Trung Quốc về phát triển con người toàn diện ............................................................................................................ 56 Chương 3: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN CON NGƯỜI TOÀN DIỆN TRONG QUÁ TRÌNH XÂY DỰNG CHỦ NGHĨA XÃ HỘI ĐẶC SẮC TRUNG QUỐC .................................................................................................. 81 3.1. Thành tựu phát triển con người toàn diện trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc .............................................................. 81 3.2. Một số hạn chế của phát triển con người toàn diện trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc .............................................. 93 Chương 4: Ý NGHĨA THAM KHẢO CỦA TƯ TƯỞNG PHÁT TRIỂN CON NGƯỜI TOÀN DIỆN TRONG QUÁ TRÌNH XÂY DỰNG CHỦ NGHĨA XÃ HỘI ĐẶC SẮC TRUNG QUỐC ĐỐI VỚI VIỆT NAM........................................................ 119 4.1. Khái quát tình hình phát triển con người toàn diện ở Việt Nam ...... 119 4.2. Một số kinh nghiệm phát triển con người toàn diện của Trung Quốc có ý nghĩa tham khảo đối với Việt Nam ...................................................... 138 4.3. Một số giải pháp nhằm phát triển con người toàn diện ở Việt Nam hiện nay ........................................................................................................... 146 KẾT LUẬN ....................................................................................................... 159 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI ........................................................................................ 162 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 162
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài luận án Nghiên cứu để chỉ ra bản chất, vị trí, vai trò của con người trong mối quan hệ với thế giới khách quan, với xã hội và với chính bản thân con người luôn là vấn đề được đề cập trong toàn bộ lịch sử tư tưởng triết học. Tuy nhiên, chỉ đến khi chủ nghĩa Mác ra đời, con người mới được nghiên cứu đầy đủ với tư cách là chủ thể sáng tạo và mục tiêu phát triển của lịch sử. Đây là quan điểm căn bản của chủ nghĩa duy vật lịch sử. Kể từ khi thành lập đến nay, Đảng Cộng sản Trung Quốc luôn kết hợp các nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác với điều kiện thực tế của Trung Quốc, để trên cơ sở đó sáng tạo nên một hệ thống lý luận với tinh thần “Trung Quốc hóa chủ nghĩa Mác”, và dùng hệ thống lý luận này cho việc chỉ đạo thực tiễn. Mao Trạch Đông - hạt nhân của thế hệ lãnh đạo thứ nhất đã luôn đề cao địa vị làm chủ của mỗi con người cũng của như nhân dân trong đời sống của đất nước Trung Quốc; Đặng Tiểu Bình - hạt nhân của thế hệ lãnh đạo thứ hai nêu ra “3 điều có lợi” (Ba điều có lợi là: Có lợi cho sự phát triển của lực lượng sản xuất xã hội chủ nghĩa, có lợi cho việc tăng cường quốc lực tổng hợp của quốc gia xã hội chủ nghĩa, có lợi cho việc nâng cao đời sống của nhân dân), với mục đích chính là nâng cao đời sống nhân dân; Giang Trạch Dân - hạt nhân của thế hệ lãnh đạo thứ ba nêu ra thuyết “ba đại diện” mà mấu chốt chính là đại diện cho lợi ích căn bản của đông đảo quần chúng nhân dân; Hồ Cẩm Đào - đại diện của thế hệ lãnh đạo thứ tư đưa ra “quan điểm phát triển khoa học”, ý nghĩa hạt nhân của nó cũng là “dĩ nhân vi bản” (lấy con người làm gốc), gắn với quan điểm “dĩ dân vi bản” (lấy dân làm gốc); Tập Cận Bình - hạt nhân của thế hệ lãnh đạo thứ năm nêu tư tưởng phát triển “lấy nhân dân làm trung tâm” trong hệ thống lý luận chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc thời đại mới. Để nghiên cứu vấn đề phát triển con người toàn diện, đặc biệt nghiên cứu vấn đề phát triển con người toàn diện trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc một cách chính xác, đầy đủ,
2 khoa học nhất phải bắt đầu bằng việc nghiên cứu một số vấn đề lý luận. Trải qua hơn 40 năm cải cách mở cửa, Đảng Cộng sản Trung Quốc đã lãnh đạo nhân dân Trung Quốc giành được những thành quả phong phú trong thực tiễn xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc, trong đó có phát triển con người toàn diện, giúp nhân dân Trung Quốc được trải nghiệm những thành quả của sự nghiệp cải cách mở cửa. Cải cách mở cửa đã mở ra con đường chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc, đã giải phóng và phát triển lực lượng sản xuất xã hội, quyền sinh tồn, quyền phát triển và các quyền cơ bản khác của con người được bảo đảm tốt hơn, con người có được những điều kiện thuận lợi chưa từng có để phát triển một cách toàn diện. Bên cạnh đó, Trung Quốc hiện cũng đang phải đối mặt với những hạn chế trong phát triển con người về các phương diện kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, môi trường. Đặc biệt kể từ khi bước vào “thời đại mới”, vấn đề phát triển không cân bằng, không đầy đủ càng làm cho những hạn chế trở nên nan giải, yêu cầu Đảng và Chính phủ Trung Quốc phải có những biện pháp đồng bộ, hiệu quả để khắc phục. Chính vì vậy, những bài học thành công và chưa thành công của Trung Quốc trong phát triển con người toàn diện sẽ là những kinh nghiệm có ý nghĩa gợi mở đối với Việt Nam. Đảng Cộng sản Việt Nam luôn coi trọng vị trí và vai trò của con người trong quá trình phát triển đất nước, nhất là trong bối cảnh của thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, Đảng ta luôn đặt mục tiêu phát triển con người Việt Nam toàn diện vào trung tâm của mục tiêu đổi mới toàn diện đất nước. Tuy nhiên, ở Việt Nam chưa có các công trình nghiên cứu chuyên sâu và đầy đủ về vấn đề phát triển con người toàn diện trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc để từ đó rút ra những kinh nghiệm cho Việt Nam, đây là khoảng trống đáng kể trong nghiên cứu về lĩnh vực này. Rất nhiều vấn đề trong phát triển con người toàn diện mà Việt Nam gặp phải hiện nay cũng chính là những vấn đề mà Trung Quốc đang đối mặt, do đó, việc nghiên cứu vấn đề phát triển con người toàn diện trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc có ý nghĩa khoa học và thực tiễn sâu sắc, để từ đó Đảng Cộng
3 sản Việt Nam đưa ra những chủ trương, chính sách, giải pháp phát triển con người Việt Nam toàn diện nhằm thực hiện thành công chiến lược phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ cho công cuộc đổi mới đất nước, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Với những lý do chính nêu trên, có thể thấy rằng việc nghiên cứu một cách sâu sắc vấn đề phát triển con người toàn diện trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc rất có ý nghĩa thực tiễn, để thông qua đó rút ra những kinh nghiệm phát triển con người toàn diện ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu luận án là làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn, những bài học kinh nghiệm về phát triển con người toàn diện trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc và ý nghĩa tham khảo đối với Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu, làm rõ quan điểm triết học Mác về phát triển con người toàn diện và sự vận dụng, bổ sung, phát triển của Đảng Cộng sản Trung Quốc. - Nghiên cứu để chỉ ra những thành tựu cũng như những hạn chế trong phát triển con người toàn diện của Trung Quốc kể từ khi tiến hành cải cách mở cửa, xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc. - Rút ra những bài học kinh nghiệm về phát triển con người toàn diện trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc mà Việt Nam có thể tham khảo và đề xuất một số giải pháp nhằm phát triển con người toàn diện ở việt nam hiện nay. 3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là vấn đề phát triển con người toàn diện trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc và ý nghĩa tham khảo đối với Việt Nam. 3.2. Phạm vi nghiên cứu
4 Về nội dung: Luận án nghiên cứu lý luận và thực tiễn vấn đề phát triển con người toàn diện về các phương diện kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, môi trường. Về thời gian: Từ khi Trung Quốc tiến hành cải cách mở cửa theo tinh thần Hội nghị Trung ương 3 Khoá XI (tháng 12 năm 1978) đến nay. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 4. 1. Cơ sở lý luận Cơ sở lý luận của luận án là chủ nghĩa Mác - Lênin; chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng Cộng sản Trung Quốc và Nhà nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa các thời kỳ về con người và phát triển con người toàn diện ở Trung Quốc; quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về vấn đề phát triển con người toàn diện. Luận án cũng dựa trên những thành quả nghiên cứu, những quan điểm khoa học đã được thừa nhận của các nhà nghiên cứu đi trước về vấn đề phát triển con người toàn diện trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc. 4.2. Phương pháp nghiên cứu - Luận án sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử để nghiên cứu vấn đề phát triển con người toàn diện trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc, nhằm nhận diện các đặc điểm và các bước phát triển trên cơ sở vận dụng học thuyết chủ nghĩa Mác - Lênin về con người và phát triển con người toàn diện qua các thời kỳ lãnh đạo. - Phương pháp phân tích, tổng hợp sẽ được sử dụng trong tất cả các chương, mục của luận án để phát hiện, luận giải về các nội dung liên quan đến chủ đề luận án. - Phương pháp thu thập thông tin: Thu thập và khai thác thông tin từ các nguồn có sẵn liên quan đến đề tài luận án, bao gồm các tài liệu gốc như các văn kiện của Đảng; các thống kê, các công trình nghiên cứu của các học giả Trung Quốc, các công trình nghiên cứu của các học giả quốc tế liên quan đến đề tài luận án.
5 - Phương pháp lịch sử được sử dụng nhằm nhận diện các đặc điểm và các bước phát triển trong quá trình nhận thức lý luận về phát triển con người toàn diện của Đảng Cộng sản Trung Quốc, đồng thời đặt nó trong mối quan hệ với tiến trình đi sâu cải cách mở cửa của Trung Quốc. - Phương pháp thống kê được sử dụng trong chương 1 và chương 3 của luận án nhằm tập hợp, đánh giá tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án và thực trạng phát triển con người toàn diện ở Trung Quốc từ sau cải cách mở cửa. 5. Đóng góp mới của luận án Một là, luận án góp phần làm rõ lý luận của chủ nghĩa Mác về phát triển con người toàn diện và sự vận dụng, bổ sung, phát triển lý luận đó của Đảng Cộng sản Trung Quốc trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc. Hai là, luận án góp phần làm rõ những thành tựu và hạn chế về phát triển con người toàn diện của Trung Quốc trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc. Ba là, luận án chỉ ra những kinh nghiệm của Trung Quốc về phát triển con người toàn diện trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc mà Việt Nam có thể tham khảo và đề xuất một số giải pháp phát triển con người toàn diện ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. 6. Ý nghĩa lý luận và ý nghĩa thực tiễn của luận án 6.1. Ý nghĩa lý luận Luận án góp phần làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận về vấn đề phát triển con người toàn diện trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn - Những kinh nghiệm rút ra từ thực tiễn phát triển con người toàn diện trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc được làm rõ trong luận án này sẽ góp phần gợi mở cho Việt Nam để giải quyết những vấn đề đang đặt ra trong quá trình phát triển con người toàn diện hiện nay. - Luận án có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu, giảng dạy và cho những người quan tâm đến vấn đề này.
6 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận án gồm 4 chương, 10 tiết.
7 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 1.1. NHỮNG CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LÝ LUẬN PHÁT TRIỂN CON NGƯỜI TOÀN DIỆN 1.1.1. Những công trình nghiên cứu liên quan đến lý luận của chủ nghĩa Mác về phát triển con người toàn diện Công trình nghiên cứu xuất bản bằng tiếng Việt: Ở Việt Nam, quan điểm triết học Mác về phát triển con người toàn diện được các nhà nghiên cứu quan tâm, đặc biệt từ khi đất nước bước sang thời kỳ đổi mới và hội nhập quốc tế. Vấn đề phát triển con người toàn diện được các tác giả nghiên cứu và luận giải từ nhiều bình diện khác nhau cả về phương diện lý luận cũng như thực tiễn, tiêu biểu có thể kể đến các công trình như sau: Cuốn sách Tư tưởng triết học về con người do tác giả Vũ Minh Tâm chủ biên (Nxb. Giáo dục, 1996) là công tình nghiên cứu công phu, có hệ thống về vấn đề con người từ góc độ lịch sử tư tưởng triết học. Trên cơ sở luận giải các quan điểm về con người của những nhà triết học tiêu biểu của các trường phái, các nền triết học trong lịch sử, các tác giả khẳng định mục đích cao nhất của triết học Mác - Lênin là khắc phục sự tha hóa con người, giải phóng và phát triển con người, lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin về con người thể hiện tính nhân văn, nhân đạo, khoa học và cách mạng triệt để. Trong cuốn Triết học Mác - Lênin về con người và việc xây dựng con người Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa (Nxb. Chính trị quốc gia, 2001), tác giả Vũ Thiện Vương khẳng định: trên cơ sở tiếp thu và phát triển những tư tưởng của các nhà triết học trong lịch sử, Mác đã đưa ra những quan điểm đúng đắn và khoa học về bản chất con người; theo đó, con người không chỉ là sản phẩm của những hoàn cảnh xã hội nhất định mà con người là chủ thể sáng tạo ra lịch sử của chính mình, con người thể hiện ra là giá trị sản sinh ra mọi giá trị, là thước đo
8 của mọi giá trị. Ngoài ra, tác giả cho rằng việc giải phóng con người mà nhân loại phải hướng tới là sự giải quyết mâu thuẫn giữa con người với tự nhiên và giữa con người với con người. Trong cuốn Vấn đề con người và chủ nghĩa “lý luận không có con người” (Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh, 2001), tác giả Trần Đức Thảo đã phê phán mạnh mẽ quan điểm của phái Althusser (phái “lý luận không có con người”) cho rằng chỉ có con người cá nhân, con người giai cấp, chứ không có con người với tư cách con người theo nghĩa cơ bản chung của loài người, không có con người xã hội, phủ định bản chất xã hội của con người, phủ định vai trò của quần chúng nhân dân trong sự nghiệp cách mạng. Từ đó tác giả phân tích và làm sáng tỏ quan điểm của Mác: “Trong tính hiện thực của nó, bản chất con người là tổng hòa những quan hệ xã hội” [17, tr.11], đồng thời nhấn mạnh, con người trong mọi thời đại đều đóng vai trò là chủ thể của lịch sử, và khẳng định chỉ có trong chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản, khi con người thực sự là chủ thể thì mới giải quyết được mâu thuẫn giữa giá trị thặng dư ngày càng cao với tình trạng khốn cùng của quần chúng nhân dân ngày càng lớn. Cuốn Con người và phát triển con người trong quan niệm của Mác và Ph.Ăng-ghen (Nxb. Chính trị quốc gia, 2003) của tác giả Hồ Sỹ Quý là một sản phẩm của Đề tài KX.05.01 thuộc chương trình khoa học - công nghệ cấp nhà nước giai đoạn 2001 - 2005. Ở phần 1 của cuốn sách này, tác giả đã tập trung hệ thống hóa một cách chi tiết và đầy đủ những tư tưởng của Mác và Ph.Ăng-ghen về vấn đề con người, bản chất con người, phát triển con người, đồng thời định hướng khai thác các di sản kinh điển thông qua cách nhìn của thời đại ngày nay. Ở phần 2, tác giả phân tích một số vấn đề phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu con người. Tác giả đã chỉ ra những phương hướng chủ yếu trong nghiên cứu con người trên các phương diện về phát triển con người, về nguồn lực con người, về quan hệ văn hoá và con người, về quan hệ con người và môi sinh, về nhân cách và giá trị…; trong đó đặt ra yêu cầu cần phải có sự nghiên cứu phức hợp - liên ngành và có kế hoạch lâu dài trong nghiên cứu về con người khi đó mới có khả năng nghiên
9 cứu con người một cách đúng đắn, toàn diện và sâu sắc hơn. Tác giả Cao Thu Hằng trong nghiên cứu “Quan niệm của Mác và Ăng-ghen về con người, giải phóng con người trong Hệ tư tưởng Đức và sự vận dụng của Đảng ta”, Tạp chí Triết học (2006) đã luận giải quan điểm của Mác và Ăng-ghen về con người hiện thực và hoạt động của nó với tư cách đối tượng của sự suy tư triết học về con người; đồng thời làm rõ đánh giá của các ông về những sai lầm của Hêghen và L.Phoiơbắc khi nghiên cứu vấn đề con người. Từ đó, tác giả phân tích quan điểm của Mác và Ăng-ghen về giải phóng con người, về con đường, phương tiện và những tiền đề vật chất cần thiết cho giải phóng con người. Trong cuốn sách Con người và phát triển con người (Nxb. Giáo dục, 2007), tác giả Hồ Sỹ Quý đã nghiên cứu để chỉ rõ, theo quan điểm của Mác, ngay cả khi nghiên cứu những đối tượng hoàn toàn tách rời con người thì khoa học tự nhiên cũng vẫn là khoa học của con người, cho con người, còn khoa học về con người, cho dù nghiên cứu những đối tượng thuần túy xã hội, cũng vẫn không thể thoát ly khỏi các quy luật tự nhiên và bản tính tự nhiên của con người. Điều đó có nghĩa, lợi ích và nhu cầu của con người luôn luôn là mục đích mà khoa học trực tiếp hướng đến. Bài viết “Một số vấn đề về con người trong quan niệm của C.Mác và Ph.Ăng- ghen dưới ánh sáng của khoa học hiện đại trong” cuốn Triết học với đổi mới và đổi mới nghiên cứu giảng dạy triết học (Nxb. Chính trị quốc gia, 2007), Nguyễn Trọng Chuẩn đã phân tích những quan niệm của C.Mác và Ph.Ăng-ghen về nghiên cứu con người trong mối quan hệ giữa các thành tựu của các ngành khoa học như tâm lý học, khảo cổ học, xã hội học, nhân chủng học, sinh học,... từ đó làm sâu sắc thêm về nguồn gốc, bản chất con người. Trong bài viết “Vấn đề con người trong học thuyết Mác và phương hướng, giải pháp phát triển con người cho sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở Việt Nam hiện nay” đăng tải trên Tạp chí Triết học (số 8, 2008), tác giả Hoàng Đình Cúc đã khẳng định học thuyết Mác về con người được dựa trên cơ sở làm rõ quan niệm về “cơ sở hiện thực” cho sự tồn tại của con người với tư cách thực
10 thể sinh học - xã hội, về lao động với tư cách điều kiện quyết định của sự hình thành con người, về sự thống nhất biện chứng giữa yếu tố sinh học và yếu tố xã hội trong con người, về mối liên hệ giữa cá nhân và xã hội và về sự giải phóng con người, giải phóng xã hội; đặc biệt tác giả nhấn mạnh mối quan hệ giữa giải phóng xã hội và giải phóng cá nhân, đó là: Con người tự giải phóng cho mình và qua đó, giải phóng xã hội, thúc đẩy tiến bộ xã hội. Trong bài viết “C.Mác và sự nghiệp giải phóng con người trong thời đại ngày nay” đăng trên Tạp chí Triết học (số 5, 2008), tác giả Vũ Quang Tạo đã nêu ra và khẳng định bản chất cách mạng và khoa học của học thuyết Mác về giải phóng con người. Tác giả dẫn quan điểm của Mác cho rằng để giải phóng con người, cần phải xoá bỏ sở hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa; đồng thời khẳng định chủ nghĩa cộng sản chính là sự phủ định một cách tất yếu, tự nhiên mà lịch sử xã hội loài người dành cho chế độ tư hữu và cũng là một bước tiến lớn của lịch sử trong sự nghiệp giải phóng con người. Trong bài viết “Quan điểm về phát triển con người toàn diện ở Việt Nam” đăng trên tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam (số 5 - 2016), tác giả Trần Thị Minh Ngọc phân tích quan điểm của các nhà sáng lập triết học Mác về phát triển con người toàn diện, đồng thời nhấn mạnh vai trò quan trọng của phát triển sản xuất đối với phát triển con người. Ngoài ra, tác giả cũng khẳng định thực chất của sự phát triển xã hội loài người theo triết học Mác là một quá trình mà nhân loại tạo ra những điều kiện, những khả năng cho chính mình nhằm đem lại sự phát triển toàn diện, tự do và hài hòa cho mỗi người trong cộng đồng nhân loại, tạo cho con người năng lực làm chủ tiến trình lịch sử của chính mình. Trên cơ sở phân tích quan điểm của Mác về bản chất con người, tác giả Đặng Hữu Toàn trong bài viết “Học thuyết về con người, giải phóng và phát triển con người - một giá trị làm nên sức sống trường tồn của chủ nghĩa Mác”, Báo điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam (ngày 16/6/2018), đã phân tích quan điểm triết học Mác về vị thế chủ thể, vai trò sáng tạo lịch sử của con người, theo đó, con người vừa là chủ thế, vừa là đối tượng của tiến trình phát triển lịch sử, con người làm nên lịch sử của chính
11 mình và do vậy, lịch sử là lịch sử của con người, do con người và vì con người. Bài viết “Tư tưởng Các Mác về con người, giải phóng con người và phát triển con người toàn diện ở Việt Nam”, Tạp chí Tuyên giáo, bản điện tử (ngày 04/5/2018) của tác giả Văn Thị Thanh Mai, Đinh Quang Thành đã khẳng định lại tư tưởng của Mác về con người với những nội dung chính là: Con người là một thực thể tự nhiên - xã hội, tồn tại và phát triển trong sự gắn bó hữu cơ với giới tự nhiên và xã hội loài người, con người là chủ thể giữ vai trò quyết định đối với sự vận động, phát triển của thế giới và của chính mình; lao động quyết định sự hình thành con người, trình độ phát triển của lực lượng sản xuất là thước đo năng lực thực tiễn của con người và xã hội. Từ nghiên cứu về con người và bản chất con người, các tác giả nêu tư tưởng giải phóng con người của Mác, đó là: việc xóa bỏ chế độ sở hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa về tư liệu sản xuất chủ yếu là để cứu lấy con người, giải phóng con người, và lực lượng xã hội có sứ mệnh lịch sử thực hiện thành công sự nghiệp giải phóng con người, giải phóng nhân loại ấy chính là giai cấp vô sản. Ngoài ra, những công trình sau đây cũng góp phần gợi mở cho tác giả rất nhiều trong quá trình nghiên cứu đề tài luận án: Loạt công trình của tác giả Hồ Sỹ Quý như “Phát triển con người: Những điều cần làm rõ”, Tạp chí Cộng sản, số 10/2000, “Mấy tư tưởng lớn về con người trong ‘Bản thảo kinh tế triết học năm 1844’”, Tạp chí Triết học (số 6, 2003), “Con người là trung tâm: Sự khác biệt giữa hai quan điểm tiêu biểu”, Tạp chí Triết học (số 8, 2014); loạt công trình của tác giả Nguyễn Minh Hoàn như “Quan điểm của chủ nghĩa Mác về công bằng xã hội với tư cách thước đo trình độ giải phóng con người”, Tạp chí Triết học (số 5, 2007), “Quan điểm triết học Mác về con người và việc xóa bỏ sự tha hóa con người”, Tạp chí Lý luận chính trị (số 4, 2008), “Quan điểm triết học Mác về sự tha hóa con người - cơ sở lý luận cho việc nhận thức về phát triển con người thời đại cách mạng công nghiệp lần thứ tư”, Tạp chí Triết học (số 1, 2018), “Quan điểm của triết học Mác về vai trò của quan hệ giữa kinh tế với chính trị đối với sự phát triển toàn diện và tự do của con người”, Tạp chí Triết học (số 10, 2018)… Công trình nghiên cứu xuất bản bằng tiếng nước ngoài:
12 Từ thập niên 50 của thế kỷ XX, học thuyết phát triển con người toàn diện của chủ nghĩa Mác đã trở thành cơ sở lý luận và nội dung căn bản của phương châm giáo dục ở Trung Quốc. Song do ảnh hưởng của trào lưu tư tưởng “cực tả” và “Cách mạng văn hóa”, trong thập niên 60-70 của thế kỷ XX, nghiên cứu về vấn đề phát triển con người toàn diện bị gián đoạn. Sau Hội nghị Trung ương 3 khóa XI (1978), Trung Quốc bước vào thời kỳ cải cách mở cửa và xây dựng nền kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa, vấn đề con người và phát triển con người đã nhận được sự quan tâm của cả giới lãnh đạo, giới nghiên cứu lý luận và người dân bình thường. Nghiên cứu về tư tưởng phát triển con người toàn diện ngày càng đa dạng và sâu sắc hơn cùng với sự phát triển và tiến bộ của xã hội. Đến thập niên 80 của thế kỷ XX, vấn đề con người và nghiên cứu về phát triển con người toàn diện trở thành vấn đề nóng thu hút sự quan tâm của đông đảo giới học thuật. Với nguyên tắc “thực tiễn là tiêu chuẩn duy nhất để kiểm nghiệm chân lý” của Mác, các học giả Trung Quốc tập trung làm rõ nhân tính và giá trị con người, chú trọng đến sự phát triển toàn diện. Nghiên cứu đáng chú ý nhất ở thời kỳ này là bài viết “Tổng quan về quan điểm phát triển con người toàn diện của Mác” (马克思的“人的全面发展观”概览) đăng trên Tạp chí Khoa học xã hội Trung Quốc (số 3 năm 1983) của tác giả Ding Xueliang (丁学良). Tác giả đã dựa vào những trình bày của Mác về đặc trưng phương thức phát triển của ba hình thái xã hội lớn để phác họa ra “phát triển con người toàn diện” từ góc độ triết học; luận chứng học thuyết chủ nghĩa Mác về phát triển con người toàn diện không chỉ là một nguyên lý giáo dục, mà còn là một nguyên lý triết học chứa đựng bên trong tinh hoa tư tưởng chủ nghĩa Mác và bao trùm mọi phương diện của hoạt động xã hội. Bài nghiên cứu đồng thời cũng bàn đến ý nghĩa phê phán đối với văn minh chủ nghĩa tư bản đương đại của quan điểm phát triển con người toàn diện và ý nghĩa chỉ đạo đối với sự nghiệp xây dựng văn minh mới chủ nghĩa xã hội - chủ nghĩa cộng sản. Đến thập niên 90 của thế kỷ XX, những nghiên cứu về phát triển con người
13 toàn diện có bước tiến triển trên cơ sở tiếp nối những nghiên cứu của giới học giả ở thập niên 80. Nội dung nghiên cứu chủ yếu tập trung vào mối quan hệ giữa phát triển con người toàn diện với giáo dục (bao gồm giáo dục đạo đức, giáo dục tố chất, giáo dục mỹ thuật, giáo dục thể chất v.v…). Tác phẩm tiêu biểu nhất ở giai đoạn này là cuốn Tư tưởng nhân học của chủ nghĩa Mác (马克思的人学思想) (Nxb. Đại học Sư phạm Bắc Kinh, 1996) và Bàn về tố chất con người (人的素质论）(Nxb. Thanh niên Trung Quốc, 1993) của tác giả Yuan Guiren (袁贵仁). Cuốn Tư tưởng nhân học của chủ nghĩa Mác chủ yếu khảo sát lịch sử, còn cuốn Bàn về tố chất con người lại tập trung nghiên cứu con người hiện thực. Hai cuốn sách nhận định lý thuyết nhân học là bộ phận cấu thành quan trọng của triết học Mác, tố chất của con người là điểm mấu chốt để nghiên cứu vấn đề “con người hiện thực”, là điểm kết hợp giữa lý luận và thực tiễn. Bước sang thế kỷ XXI, nghiên cứu về phát triển con người toàn diện đã trở thành cao trào. Trong bài phát biểu kỷ niệm 80 năm ngày thành lập Đảng Cộng sản Trung Quốc (năm 2001), Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Trung Quốc Giang Trạch Dân đã 8 lần đề cập đến khái niệm “phát triển con người toàn diện”, lấy “phát triển con người toàn diện” làm sợi chỉ đỏ xuyên suốt để trình bày một cách toàn diện vấn đề con đường cơ bản và nhiệm vụ lịch sử của Đảng. Đặc biệt ở phần thứ tư của bài phát biểu đã chỉ ra đường lối cơ bản và nhiệm vụ lịch sử của phát triển con người toàn diện, mở ra một thời kỳ mới trong lịch sử nghiên cứu vấn đề phát triển con người toàn diện, từ đó rất nhiều học giả Trung Quốc nghiên cứu về vấn đề này. Hai tác phẩm tiêu biểu nhất ở thời kỳ này là Bàn về phát triển con người toàn diện (论人的全面发展) (Nxb. Nhân dân Quảng Tây, 2003) của hai tác giả Yuan Guiren, Han Qingxiang (袁贵仁，韩庆祥), và Con đường do Mác mở ra - Nghiên cứu về phát triển con người toàn diện (马克思开辟的道路——人的全面发展研究) (Nxb. Nhân dân, 2005) của các tác giả Han Qingxiang, Kang Anyi (韩庆祥，亢安毅). Cuốn Bàn về phát triển con người toàn diện trình bày một cách sâu sắc và toàn diện về vấn đề phát triển con người toàn diện trên bốn phương
14 diện thời đại, lịch sử, lý luận và thực tiễn; khẳng định việc thúc đẩy con người phát triển toàn diện trong giai đoạn đầu xây dựng chủ nghĩa xã hội không những là tất yếu lịch sử, logic mà còn có tính hiện thực và tính cấp thiết. Cuốn Con đường do Mác mở ra - Nghiên cứu về phát triển con người toàn diện đi sâu phân tích hàm nghĩa và nội dung cụ thể của khái niệm phát triển con người toàn diện, cho rằng phát triển con người toàn diện có quy định về giá trị, quy định về lịch sử và quy định về nội dung, tổng kết các quy luật lịch sử của phát triển con người toàn diện, đồng thời phân tích về hình thức thực hiện phát triển con người toàn diện trong giai đoạn đầu của chủ nghĩa xã hội từ 06 phương diện là quan niệm về giá trị, năng lực trình độ, phẩm chất đạo đức, trạng thái tinh thần, tâm lý xã hội và phương thức tư duy. Những năm gần đây, nghiên cứu về tư tưởng phát triển con người toàn diện đã nâng cao cả về số lượng lẫn chất lượng, lĩnh vực nghiên cứu phong phú đa dạng, bên cạnh những công trình mang tính truyền thống thì cũng có những phân tích mới gắn trực tiếp với vấn đề thực tế, hầu hết đã bao quát mọi lĩnh vực có liên quan đến phát triển con người toàn diện. Đáng chú ý có các công trình sau: Bài viết “Quan điểm của tôi về vấn đề ‘phát triển con người toàn diện’” (“人的全面发展”问题之我见), Tạp chí Tìm hiểu và quan điểm (2002) của tác giả Yu Wujin (俞吾金). Tác giả khẳng định tìm hiểu vấn đề phát triển con người toàn diện không những cần chú ý đến hàm ý mà khái niệm cơ bản của vấn đề này đề cập đến, mà còn phải chú ý đến hai góc độ khác nhau mà vấn đề này phải đối mặt: một là góc độ lý tưởng, hai là góc độ hiện thực. Chúng ta phải tổng hợp hai góc độ khác nhau này, từ đó vừa không mất đi cao độ của lý tưởng, vừa không mất đi khả năng thực hiện trong cuộc sống hiện thực. Cuốn Lý luận về sự phát triển tự do toàn diện của con người (人的自由全面发展论), của tác giả Chen Zhishang (陈志尚) (Nxb. Đại học Nhân Dân Trung Quốc, 2004). Tác giả Chen Zhishang bằng việc tìm về lịch sử tư tưởng phát triển con người tự do toàn diện ở trong và ngoài Trung Quốc đã làm nổi bật lên đóng
15 góp quan trọng của Mác; trình bày và phân tích một cách chính xác và toàn diện lý luận cơ bản của chủ nghĩa Mác về phát triển con người tự do toàn diện, đồng thời phân tích mối quan hệ biện chứng giữa phát triển con người và phát triển xã hội. Con người là điều kiện tiền đề cho sự tồn tại lịch sử của xã hội, xã hội là hình thức tồn tại và phát triển của con người. Một nhân cách tư duy và hành động trong hiện thực là một con người đã phát triển về mặt xã hội, thông qua quá trình xã hội hóa; chỉ trong xã hội, con người mới có thể phát triển bản tính và năng lực thực sự của mình. Trong bài viết “Mác, Ăng-ghen, Lênin bàn về phát triển con người toàn diện” (马克思、恩格斯、列宁论人的全面发展) của tác giả Chen Jinfang (陈金芳) đăng trên trang web của Viện Nghiên cứu Khoa học giáo dục Trung Quốc (ngày 08 tháng 5 năm 2006), tác giả đã tổng kết quan điểm của các nhà kinh điển về phát triển con người toàn diện từ góc độ giáo dục như sau: Nội hàm căn bản của phát triển con người toàn diện là năng lực lao động của cá nhân, tức thể lực và trí lực của cá nhân được phát triển toàn diện, đầy đủ và tự do trong quá trình sản xuất; sự phát triển của con người và sự phát triển của xã hội là quan hệ biện chứng đối lập thống nhất. Lực lượng sản xuất là nhân tố căn bản ảnh hưởng đến sự phát triển toàn diện của con người, quan hệ sản xuất là nhân tố trực tiếp ảnh hưởng đến sự phát triển toàn diện của con người, giáo dục và lực lượng sản xuất kết hợp với nhau là biện pháp duy nhất thúc đẩy con người phát triển toàn diện. Trong bài viết “Thử bàn về ý nghĩa hiện thời của lý luận phát triển con người toàn diện của chủ nghĩa Mác” (浅谈马克思主义的人的全面发展理论的现实意义), tác giả Liu Xin (刘鑫) (Nxb. Nhà xuất bản Biên dịch Trung ương, 2008) đã phân tích quá trình hình thành và phát triển của lý luận phát triển con người toàn diện của chủ nghĩa Mác. Lý luận về phát triển con người toàn diện lần đầu tiên được Mác đưa ra trong nội dung tác phẩm “Bản thảo kinh tế - triết học năm 1844”. Mác khẳng định, lao động là “hoạt động tự do, tự giác” của con người, song trong điều kiện của chế độ tư hữu thì lao động của con người đã biến thành
16 “lao động bị tha hóa”. Trong tác phẩm “Hệ tư tưởng Đức” - tác phẩm đánh dấu sự ra đời của thế giới quan duy vật biện chứng và quan niệm duy vật về lịch sử, lần đầu tiên Mác và Ph.Ăng-ghen đề cập đến khái niệm “phát triển con người toàn diện”, đưa ra tư tưởng về phát triển con người toàn diện. Sau này trong “Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản”, Mác khẳng định xã hội cộng sản chủ nghĩa là liên hợp của những người tự do, coi sự phát triển tự do và toàn diện của mỗi cá nhân là nguyên tắc cơ bản; mỗi cá thể trong liên hợp này độc lập, tự chủ, tự do, toàn diện, sự tôn nghiêm và giá trị của mỗi cá thể đáng được tôn trọng và bảo vệ. Bộ “Tư bản” (năm 1867) đã đánh dấu sự chín muồi của tư tưởng chủ nghĩa Mác về phát triển con người toàn diện. C.Mác và Ph.Ăng-ghen xuất phát từ quan hệ giữa con người với xã hội, từ góc độ diễn biến lịch sử để chỉ ra tình trạng phát triển của con người trong các hình thái xã hội, cũng như chỉ ra tiến trình phát triển con người toàn diện và quá trình phát triển của lịch sử loài người như một quá trình lịch sử tự nhiên; thông qua việc phân tích quá trình sản xuất, trao đổi, phân phối, lưu thông đã tìm ra được quy luật nội tại quá trình vận hành của kinh tế tư bản chủ nghĩa - quy luật giá trị thặng dư, đồng thời, trong thời gian lao động thặng dư đã tìm ra điều kiện để phát triển con người toàn diện - thời gian tự do. Cuốn Giao tế và sự phát triển của con người - Từ góc độ của chủ nghĩa Mác (交往与人的发展—基于马克思主义的视角) của tác giả Liu Minghe (刘明合) (Nxb. Nhà xuất bản Biên dịch Trung ương, 2008). Cuốn sách này luận giải một cách có hệ thống về mối liên hệ bên trong giữa phạm trù giao tiếp và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Một số vấn đề liên quan đế phát triển con người toàn diện được tác giả đề cập như giao tế là nền tảng và điều kiện quan trọng cho sự phát triển của con người, hình thức lịch sử của giao tế và hình thức lịch sử của sự phát triển con người, giao tế qua mạng và sự phát triển của con người, chế độ và sự phát triển của con người, giao tế và sự phát triển của con người ở Trung Quốc trong giai đoạn hiện nay. Cuốn Thế giới của con người và con người của thế giới – Tìm hiểu lịch sử tư