Luận án tiến sĩ Y học: Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng loạn động muộn trên bệnh nhân tâm thần phân liệt do sử dụng thuốc an thần kinh cổ điển và nhận xét hiệu quả điều trị bằng Clozapin và Vitamin E

Chia sẻ: Trần Văn Nan | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:209

Thêm vào BST

Báo xấu

54
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận án nhằm Mô tả đặc điểm lâm sàng loạn động muộn do sử dụng thuốc an thần kinh cổ điển kéo dài trên bệnh nhân tâm thần phân liệt. Tìm hiểu một số yếu tố nguy cơ liên quan tới loạn động muộn do sử dụng thuốc an thần kinh cổ điển kéo dài trên bệnh nhân tâm thần phân liệt. Nhận xét hiệu quả điều trị loạn động muộn do sử dụng thuốc an thần kinh cổ điển kéo dài bằng Clozapin và Vitamin E trên bệnh nhân tâm thần phân liệt.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án tiến sĩ Y học: Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng loạn động muộn trên bệnh nhân tâm thần phân liệt do sử dụng thuốc an thần kinh cổ điển và nhận xét hiệu quả điều trị bằng Clozapin và Vitamin E

LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn PGS.TS Nguyễn Văn Ngân Tôi xin chân thành cảm ơn PGS.TS Nguyễn Sinh Phúc Những người thầy trực tiếp chỉ dẫn cho tôi trong suốt quá trình học tập, triển khai nghiên cứu và hoàn thành luận án: "Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng loạn động muộn trên bệnh nhân tâm thần phân liệt do sử dụng thuốc an thần kinh c ổ điển và nhận xét hiệu quả điều trị bằng Clozapin và Vitamin E”. Xin chân thành cảm ơn PGS.TS Cao Tiến Đức, PGS.TS Bùi Quang Huy, PGS.TS Ngô Ngọc Tản, PGS.TS Nguyễn Văn Nhận…và các thầy cô Bộ môn Tâm Thần và Tâm lý y học Học viện Quân y đã tận tình chỉ bảo và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Xin chân thành cảm ơn Ban giám đốc, Phòng sau đại học Học viện Quân y, đã tạo điều kiện cho tôi được học tập, nghiên cứu và hoàn thành khóa học. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám đốc, các bác sĩ và cán bộ viên chức khoa Tâm Thần Bệnh viện 103, Bệnh viện Tâm Thần Hải Phòng đã giúp đỡ tôi triển khai nghiên cứu và hoàn thành luận án. Xin chân thành cảm ơn các đồng nghiệp, bạn bè, những người thân và gia đình đã luôn hết lòng tạo mọi điều kiện cho tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận án. Xin trân trọng cảm ơn! NGHIÊN CỨU SINH
Đoàn Hồng Quang LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án trung thực và chính xác. Tác giả luận án Đoàn Hồng Quang
MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. 1 LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. 2 MỤC LỤC ........................................................................................................ 3 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................... 7 TT ...................................................................................................................... 7 Phần viết tắt ..................................................................................................... 7 Phần viết đầy đủ .............................................................................................. 7 DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................ 9 Kết quả các hình thức rối loạn của loạn động muộn của nhóm 2 tại thời điểm T0 và T8 .............................................................. 11 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ......................................................................... 11 Mô tả giới tính của đối tượng nghiên cứu .................................................... 11 Trình độ học vấn ở đối tượng nghiên cứu .................................................... 11 Rối loạn cảm xúc ở bệnh nhân tâm thần phân liệt ...................................... 11 Sử dụng thuốc an thần kinh cổ điển ............................................................. 11 Loạn động muộn xuất hiện liên quan đến số lần tái phát bệnh tâm thần phân liệt .......................................................................................................... 11 Điểm trung bình thang DISCUS tại mỗi thời điểm của 2 nhóm đối tượng nghiên cứu ....................................................................................................... 12 DANH MỤC CÁC HÌNH ............................................................................... 13 Giả thuyết tính tăng nhạy cảm của Dopamin theo David Myland Kaufman (2007) .............................................................................................................. 13 Giả thuyết tăng tính nhạy cảm Dopamin theo Casey D.E., Gerlach J. (1988) .............................................................................................................. 13
Mối liên hệ giữa GABA và Dopaminergic ở liềm đen và thể vân theo Casey D.E. và Gerlach J. (1988) .............................................................................. 13 Quy trình quản lý và điều trị LĐM ................................................................ 13 ĐẶT VẤN ĐỀ ................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN ................................................................................................... 3 1.4.3. Dự phòng loạn động muộn trên bệnh nhân tâm thần phân liệt ......... 45 Hình 1.4. Quy trình quản lý và điều trị loạn động muộn ............................. 48 CHƯƠNG 2 ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................. 48 CHƯƠNG 3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ............................................................................. 72 Bảng 3.1. Phân nhóm tuổi ở đối tượng nghiên cứu ...................................... 72 Bảng 3.2. Các thể bệnh tâm thần phân liệt theo ICD10F (năm 1992) 74 ........ Bảng 3.3. Các rối loạn hình thức tư duy ở bệnh nhân tâm thần phân liệt . 74 . Bảng 3.4. Hoang tưởng ở bệnh nhân tâm thần phân liệt ............................. 75 Bảng 3.5. Rối loạn hoạt động có ý chí ở bệnh nhân tâm thần phân liệt 76 .... Bảng 3.6. Rối loạn hoạt động bản năng ở bệnh nhân tâm thần phân liệt . 77 . Bảng 3.7. Các triệu chứng rối loạn tâm thần khác ở bệnh nhân ................ 77 tâm thần phân liệt ........................................................................................... 77 Bảng 3.8. Thời gian bắt đầu xuất hiện triệu chứng loạn động muộn ........ 78 Bảng 3.9. Các triệu chứng loạn động muộn theo thang DISCUS của nhóm nghiên cứu ...................................................................................... 79 Bảng 3.10. Các triệu chứng loạn động muộn theo vùng cơ thể của nhóm nghiên cứu ...................................................................................... 80 Bảng 3.11. Các hình thức rối loạn vận động của loạn động muộn ........... 80
của nhóm nghiên cứu ...................................................................................... 80 Bảng 3.12. Khảo sát các triệu chứng lâm sàng loạn động muộn của 2 nhóm đối tượng nghiên cứu tại thời điểm T0 .................................... 81 Bảng 3.13. Khảo sát các triệu chứng lâm sàng loạn động muộn theo vùng cơ thể của 2 nhóm đối tượng nghiên cứu tại thời điểm T0 82 ....... Bảng 3.14. Khảo sát các hình thức rối loạn của loạn động muộn của 2 nhóm đối tượng nghiên cứu tại thời điểm T0 .................................... 82 Bảng 3.15. Khảo sát loạn động muộn trên thang DISCUS và AIMS của nhóm nghiên cứu tại thời điểm T0 ......................................................... 83 Bảng 3.16. Tiền sử hội chứng ngoại tháp do thuốc an thần kinh ................ 83 Bảng 3.17. Thời gian sử dụng thuốc an thần kinh cổ điển kéo dài ............. 84 Bảng 3.18. Liều lượng thuốc Haloperidol .................................................... 85 Bảng 3.19. Liều lượng thuốc Clorpromazin ..................................... 85 Bảng 3.20. Liều lượng thuốc an thần kinh cổ điển và sự phối hợp thuốc ở 2 nhóm đối tượng nghiên cứu .................................................................... 86 Bảng 3.21. Thời gian mắc bệnh tâm thần phân liệt ..................................... 87 Bảng 3.22. Giới tính với các triệu chứng loạn động muộn ........................ 88 Bảng 3.23. Liên quan giữa tuổi với các triệu chứng loạn động muộn ........ 90 Bảng 3.24. Liên quan giữa hội chứng ngoại tháp do thuốc an thần kinh 91 ... với các triệu chứng loạn động muộn ........................................................... 91 Bảng 3.25. Liên quan giữa thời gian sử dụng thuốc an thần kinh cổ điển 92 với các triệu chứng loạn động muộn ............................................................ 92 Bảng 3.26. Liều lượng Clozapin đơn thuần sử dụng điều trị loạn động muộn ở bệnh nhân tâm thần phân liệt ........................................................... 93 Bảng 3.27. Liều lượng Vitamin E kết hợp với liều cố định Clozapin điều trị loạn động muộn ở bệnh nhân tâm thần phân liệt .................................... 93
Bảng 3.28. Kết quả các triệu chứng lâm sàng loạn động muộn theo thang DISCUS tại các thời điểm khác nhau .......................................... 94 Bảng 3.29. Kết quả các triệu chứng lâm sàng loạn động muộn của nhóm 1 tại thời điểm T0 và T8 ............................................................... 95 Bảng 3.30. Kết quả các triệu chứng lâm sàng loạn động muộn của nhóm 2 tại thời điểm T0 và T8 ............................................................... 96 Bảng 3.31. Kết quả các triệu chứng lâm sàng loạn động muộn theo vùng cơ thể tại các thời điểm khác nhau ...................................................... 97 Bảng 3.32. Kết quả các triệu chứng lâm sàng loạn động muộn theo vùng cơ thể của nhóm 1 tại thời điểm T0 và T8 ................................................... 98 Bảng 3.33. Kết quả các triệu chứng lâm sàng loạn động muộn theo vùng cơ thể của nhóm 2 tại thời điểm T0 và T8 ................................................... 99 Bảng 3.34. Kết quả một số triệu chứng lâm sàng loạn động muộn theo vùng cơ thể ở 2 nhóm tại thời điểm T8 .............................................. 99 Bảng 3.35. Kết quả các hình thức rối loạn của loạn động muộn của nhóm nghiên cứu tại các thời điểm khác nhau ..................................... 100 Bảng 3.36. Kết quả các hình thức rối loạn của loạn động muộn của nhóm 1 tại thời điểm T0 và T8 ............................................................. 101 Bảng 3.37. Kết quả các hình thức rối loạn của loạn động muộn của nhóm 2 tại thời điểm T0 và T8 ............................................................ 101 Bảng 3.38. Kết quả các hình thức rối loạn của loạn động muộn ở 2 nhóm đối tượng nghiên cứu tại thời điểm T8 ..................................... 102 Bảng 3.39. Kết quả điều trị loạn động muộn theo điểm số thang DISCUS của nhóm nghiên cứu ................................... 102 Bảng 3.40. Kết quả điều trị loạn động muộn theo điểm số thang AIMS của nhóm đối tượng nghiên cứu .................................................................. 103
Bảng 3.41. Kết quả điều trị các triệu chứng rối loạn tư duy .................... 105 Bảng 3.42. Kết quả điều trị các triệu chứng rối loạn cảm xúc ................. 106 Bảng 3.43. Kết quả điều trị triệu chứng rối loạn hoạt động .................... 107 Bảng 3.44. Kết quả điều trị các triệu chứng rối loạn tâm thần khác 108 ........ Bảng 3.45. Kết quả điều trị bệnh tâm thần phân liệt theo điểm số thang BPRS của nhóm nghiên cứu ......................................................................... 109 Bảng 3.46 Kết quả điều trị bệnh tâm thần phân liệt theo điểm số thang BPRS của hai nhóm nghiên cứu ................................................................... 109 CHƯƠNG 4 BÀN LUẬN ................................................................................................... 111 KẾT LUẬN ................................................................................................... 153 KIẾN NGHỊ .................................................................................................. 155 DANH MỤC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ .............................................. 156 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI .................................................... 156 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 158 PHỤ LỤC 1 DANH SÁCH BỆNH NHÂN NGHIÊN CỨU ............................................. 174 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TT Phần viết Phần viết đầy đủ tắt 1 AIMS Abnormal Ivoluntary Movement Scale (Thang đánh giá động tác không tự chủ bất thường) 2 ATK An thần kinh 3 BN Bệnh nhân 4 BPRS Brief Psychiatric Rating Scale
(Thang đánh giá tâm thần rút gọn) 5 cs Cộng sự 6 DISCUS Dyskinesia Identification System Condensed Use Scale (Thang sử dụng hệ thống nhận dạng loạn động muộn cô đọng) 7 DSMIV Diagnostic and statistical manual of mental disorders – 4th Edition (Tài liệu chẩn đoán và thống kê các rối loạn tâm thần xuất bản lần thứ 4) 8 ICD10 International classification of diseases – 10th revision (Phân loại bệnh Quốc tế lần thứ 10) 9 LĐM Loạn động muộn 10 MRI Magnetic Resonance Imaging (Chụp cộng hưởng từ) 11 SL Số lượng 12 TCYTTG Tổ chức Y tế Thế giới 13 TL Tỷ lệ 14 TTPL Tâm thần phân liệt
DANH MỤC CÁC BẢNG Bản Tên bảng Trang g 3.1. Phân nhóm tuổi ở đối tượng nghiên cứu 64 3.2. Các thể bệnh tâm thần phân liệt theo ICD10F (năm 66 1992) 3.3. Các rối loạn hình thức tư duy ở bệnh nhân tâm thần phân 66 liệt 3.4. Hoang tưởng ở bệnh nhân tâm thần phân liệt 67 3.5. Rối loạn hoạt động có ý chí ở bệnh nhân tâm thần phân 68 liệt 3.6. Rối loạn hoạt động bản năng ở bệnh nhân tâm thần phân 69 liệt 3.7. Các triệu chứng rối loạn tâm thần khác ở bệnh nhân tâm 69 thần phân liệt 3.8. Thời gian bắt đầu xuất hiện triệu chứng loạn động muộn 70 3.9. Các triệu chứng loạn động muộn theo thang DISCUS 71 của nhóm nghiên cứu 3.10. Các triệu chứng loạn động muộn theo vùng cơ thể của 72 nhóm nghiên cứu 3.11. Các hình thức rối loạn vận động của loạn động muộn 72 của nhóm nghiên cứu 3.12. Khảo sát các triệu chứng lâm sàng loạn động muộn của 73 2 nhóm đối tượng nghiên cứu tại thời điểm T0 3.13. Khảo sát các triệu chứng lâm sàng loạn động muộn theo 74 vùng cơ thể của 2 nhóm đối tượng nghiên cứu 3.14. Khảo sát các hình thức rối loạn của loạn động muộn của 74 2 nhóm đối tượng nghiên cứu 3.15. Khảo sát loạn động muộn trên thang DISCUS và AIMS 75 của nhóm nghiên cứu tại thời điểm T0 3.16. Tiền sử hội chứng ngoại tháp do thuốc an thần kinh 75 3.17. Thời gian sử dụng thuốc an thần kinh cổ điển kéo dài 76
Bản Tên bảng Trang g 3.18. Liều lượng thuốc Haloperidol 77 3.19. Liều lượng thuốc Clorpromazin 77 3.20. Liều lượng thuốc an thần kinh cổ điển và sự phối hợp 78 thuốc ở 2 nhóm đối tượng nghiên cứu 3.21. Thời gian mắc bệnh tâm thần phân liệt 78 3.22. Giới tính với các triệu chứng loạn động muộn 80 3.23. Liên quan giữa tuổi với các triệu chứng loạn động muộn 81 3.24. Liên quan giữa hội chứng ngoại tháp do thuốc an thần 82 kinh với các triệu chứng loạn động muộn 3.25. Liên quan giữa thời gian sử dụng thuốc an thần kinh cổ 83 điển với các triệu chứng loạn động muộn 3.26. Liều lượng Clozapin đơn thuần sử dụng điều trị loạn 84 động muộn ở bệnh nhân tâm thần phân liệt 3.27. Liều lượng Vitamin E kết hợp với liều cố định Clozapin 84 điều trị loạn động muộn ở bệnh nhân tâm thần phân liệt 3.28. Kết quả các triệu chứng lâm sàng loạn động muộn theo 85 thang DISCUS tại các thời điểm khác nhau 3.29. Kết quả các triệu chứng lâm sàng loạn động muộn 86 của nhóm 1 tại thời điểm T0 và T8 3.30. Kết quả các triệu chứng lâm sàng loạn động muộn 87 của nhóm 2 tại thời điểm T0 và T8 3.31. Kết quả các triệu chứng lâm sàng loạn động muộn theo 88 vùng cơ thể tại các thời điểm khác nhau 3.32. Kết quả các triệu chứng lâm sàng loạn động muộn theo 89 vùng cơ thể của nhóm 1 tại thời điểm T0 và T8 3.33. Kết quả các triệu chứng lâm sàng loạn động muộn theo 90 vùng cơ thể của nhóm 2 tại thời điểm T0 và T8 3.34. Kết quả một số triệu chứng lâm sàng loạn động muộn 91 theo vùng cơ thể ở 2 nhóm tại thời điểm T8 3.35. Kết quả các hình thức rối loạn của loạn động muộn tại 91
Bản Tên bảng Trang g các thời điểm khác nhau 3.36. Kết quả các hình thức rối loạn của loạn động muộn 91 của nhóm 1 tại thời điểm T0 và T8 3.37. Kết quả các hình thức rối loạn của loạn động muộn 92 của nhóm 2 tại thời điểm T0 và T8 3.38. Kết quả các hình thức rối loạn của loạn động muộn 92 ở 2 nhóm đối tượng nghiên cứu tại thời điểm T8 3.39. Kết quả điều trị loạn động muộn theo điểm số thang 93 DISCUS của nhóm nghiên cứu 3.40. Kết quả điều trị loạn động muộn theo điểm số thang 94 AIMS của nhóm đối tượng nghiên cứu 3.41. Kết quả điều trị các triệu chứng rối loạn tư duy 96 3.42. Kết quả điều trị các triệu chứng rối loạn cảm xúc 97 3.43. Kết quả điều trị triệu chứng rối loạn hoạt động 98 3.44. Kết quả điều trị các triệu chứng rối loạn tâm thần khác 98 3.45. Kết quả điều trị bệnh tâm thần phân liệt theo điểm số 99 thang BPRS của nhóm nghiên cứu 3.46. Kết quả điều trị bệnh tâm thần phân liệt theo điểm số 100 thang BPRS của hai nhóm nghiên cứu DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu Tên biểu đồ Trang đồ 3.1. Mô tả giới tính của đối tượng nghiên cứu 64 3.2. Trình độ học vấn ở đối tượng nghiên cứu 65 3.3. Rối loạn cảm xúc ở bệnh nhân tâm thần phân liệt 68 3.4. Sử dụng thuốc an thần kinh cổ điển 76 3.5. Loạn động muộn xuất hiện liên quan đến số lần 79 tái phát bệnh tâm thần phân liệt
Biểu Tên biểu đồ Trang đồ 3.6. Điểm trung bình thang DISCUS tại mỗi thời điểm 93 của 2 nhóm đối tượng nghiên cứu 3.7. Điểm trung bình thang AIMS tại mỗi thời điểm của 2 95 nhóm đối tượng nghiên cứu
DANH MỤC CÁC HÌNH Hình Tên hình Trang 1.1. Giả thuyết tính tăng nhạy cảm của Dopamin theo 21 David Myland Kaufman (2007) 1.2. Giả thuyết tăng tính nhạy cảm Dopamin theo 22 Casey D.E., Gerlach J. (1988) 1.3. Mối liên hệ giữa GABA và Dopaminergic ở liềm 25 đen và thể vân theo Casey D.E. và Gerlach J. (1988) 1.4. Quy trình quản lý và điều trị LĐM 42
1 ĐẶT VẤN ĐỀ Tâm thần phân liệt (Schizophrenia) là một bệnh loạn thần nặng, chiếm tỷ lệ 0,31,5% dân số thế giới và khoảng 0,47% dân số ở Việt Nam. Tỷ lệ mới mắc hàng năm trong cộng đồng dân cư là 2,55/10.000 dân. Số bệnh nhân tâm thần phân liệt điều trị nội trú trong các bệnh viện chuyên khoa và khoa tâm thần của bệnh viện đa khoa chiếm tỷ lệ từ 24,161,2 % [4]. Cho đến nay, bệnh sinh bệnh tâm thần phân liệt vẫn chưa được làm sáng tỏ nên chưa có liệu pháp điều trị đặc hiệu. Tuy nhiên, dưới sự phát triển của hoá dược trị liệu đặc biệt việc điều trị bệnh tâm thần phân liệt bằng các thuốc an thần kinh đã mang lại hiệu quả tích cực [10]. Nhưng bên cạnh đó, vẫn đang tồn tại một vấn đề nan giải là loạn động muộn do tác dụng phụ của thuốc an thần kinh gây ra, loạn động muộn nếu không được điều trị sớm và hợp lý sẽ khó hồi phục và để lại những di chứng nặng nề. Loạn động muộn (Tardive Dyskinesia) được mô tả như những vận động, động tác bất thường, không tự chủ có xu hướng lặp đi lặp lại của các cơ vùng mặt, mắt, lưỡi, thân mình và các chi... xảy ra khi sử dụng thuốc an thần kinh cổ điển kéo dài (thường từ 3 tháng trở lên). Tất cả các an thần kinh cổ điển như Haloperidol, Clorpromazin, Nozinan... đều có thể gây ra loạn động muộn. Bệnh cảnh lâm sàng và tần suất xuất hiện loạn động muộn không giống nhau ở mỗi bệnh nhân. Loạn động muộn thường được coi là rối loạn vận động nặng nhất do an thần kinh gây ra bởi tỷ lệ cao và khuynh hướng tồn tại bền vững [122]. Loạn động muộn không những làm người bệnh vận động khó khăn, cản trở sinh hoạt và giao tiếp hàng ngày mà còn làm ảnh hưởng sâu sắc tới chất lượng cuộc sống [30].
2 Loạn động muộn hạn chế khả năng học tập lao động và phục hồi chức năng tái hòa nhập cộng đồng [95]. Loạn động muộn chiếm một tỷ lệ khá cao ở những bệnh nhân rối loạn tâm thần nói chung và tâm thần phân liệt nói riêng được điều trị bằng an thần kinh cổ điển. Theo nghiên cứu của một số tác giả thì tỷ lệ loạn động muộn gặp ở Mỹ khoảng 1520%; ở Úc 1525%; ở châu Âu khoảng 20% và ở châu Á khoảng 21,5%. Đáng chú ý là tỷ lệ loạn động muộn tăng lên ở người cao tuổi (khoảng từ 5070%). Tần suất của loạn động muộn phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố khác nhau như loại an thần kinh cổ điển được sử dụng, thời gian điều trị ngắn hay dài, liều lượng thuốc an thần kinh cổ điển sử dụng cao hay thấp, lứa tuổi của bệnh nhân trẻ hay già, giới tính nam hay nữ... [39], [47]. Việc điều trị loạn động muộn còn gặp rất nhiều khó khăn, chưa có thuốc điều trị đặc hiệu và có nhiều ý kiến khác nhau. Một số tác giả như Adler L.A. (1998), Barak Y. (1998), Egan M. F. (1997) ,Tufan A. E. (2013) …thấy rằng Clozapin và Vitamin E có tác dụng điều trị, làm thuyên giảm các triệu chứng lâm sàng của loạn động muộn [23], [29], [58], [127]. Ở Việt Nam, tuy đã có một số nghiên cứu về lâm sàng, dịch tễ học, các yếu tố liên quan phát sinh loạn động muộn nhưng chưa có một nghiên cứu nào tỷ mỉ và có hệ thống đi sâu xem xét, đánh giá về các triệu chứng lâm sàng và các yếu tố liên quan cũng như các phương pháp dự phòng và điều trị loạn động muộn. Vì vậy, chúng tôi tiến hành đề tài: "Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng loạn động muộn trên bệnh nhân tâm thần phân liệt do sử dụng thuốc an thần kinh cổ điển và nhận xét hiệu quả điều trị bằng Clozapin và Vitamin E” nhằm các mục tiêu sau:
3 1. Mô tả đặc điểm lâm sàng loạn động muộn do sử dụng thuốc an thần kinh cổ điển kéo dài trên bệnh nhân tâm thần phân liệt. 2. Tìm hiểu một số yếu tố nguy cơ liên quan tới loạn động muộn do sử dụng thuốc an thần kinh cổ điển kéo dài trên bệnh nhân tâm thần phân liệt. 3. Nhận xét hiệu quả điều trị loạn động muộn do sử dụng thuốc an thần kinh cổ điển kéo dài bằng Clozapin và Vitamin E trên bệnh nhân tâm thần phân liệt. CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN 1.1. TÂM THẦN PHÂN LIỆT VÀ LOẠN ĐỘNG MUỘN 1.1.1. Khái niệm về bệnh tâm thần phân liệt Bệnh tâm thần phân liệt (TTPL) đã có từ hàng nghìn năm nay, nhưng tới Thế kỷ XVIII mới được mô tả trong y văn. Sự hiểu biết về bệnh TTPL bắt đầu bằng quan niệm “Sự mất trí tiên phát” của Griessinger. Năm 1874, Vogel đã mô tả hội chứng Paranoid và ông gọi là “lý trí bị lầm lạc ” năm 1857, Morel B. mô tả một loại bệnh tâm thần ở người trẻ tuổi gọi là “mất trí sớm”. Năm 1882, Kandinsky V.K. khởi thảo bảng phân loại tâm thần trong đó đã xác định bệnh “tâm thần tư duy” (Ideophrenia) mà các triệu chứng phù hợp với bệnh TTPL hiện nay. Năm 1911, quan điểm của Bleuler cho rằng TTPL không phải là một bệnh mà là một nhóm bệnh kết hợp các triệu chứng phân liệt trong tâm thần. Các tác giả khác như: Langfeldt A.G. (1937), Schneider K. (1939), Snheznevsky A.V. (1966)... cũng đưa ra các triệu chứng hoặc nhóm triệu chứng điển hình của TTPL [4]. Năm 1992, Tổ chức Y tế Thế giới (TCYTTG) công bố bảng phân loại bệnh Quốc tế lần thứ 10 (ICD10F). Sau đó năm 1994, Hội tâm thần học
4 Hoa Kỳ cho ra đời tài liệu chẩn đoán và thống kê các rối loạn tâm thần (DSMIV) và DSM – V (năm 2013) trong đó bệnh TTPL được mô tả kỹ các triệu chứng và có các tiêu chuẩn để chẩn đoán bệnh và thể bệnh. Các tài liệu này được sử dụng rộng rãi trong tâm thần học hiện nay [4], [7]. Bệnh TTPL là một bệnh loạn thần nặng, căn nguyên chưa rõ, tiến triển theo khuynh hướng mãn tính và tiên lượng rất khác nhau giữa các thể lâm sàng, khởi phát ở lứa tuổi trẻ từ 1525 tuổi [10]. Nhiều yếu tố được cho là có liên quan đến bệnh nguyên và bệnh sinh của bệnh TTPL, trong đó nổi bật là các yếu tố di truyền, rối loạn chuyển hoá các chất trung gian hoá học thần kinh, sự bất thường trong cấu trúc của hệ thần kinh trung ương, các yếu tố tâm lý xã hội… Hiện nay, nhiều tác giả cho rằng bệnh TTPL không phải chỉ do một nguyên nhân duy nhất mà là kết quả tác động qua lại của nhiều yếu tố cả sinh học lẫn môi trường gây ra [10], [109]. 1.1.2. Khái niệm về loạn động muộn Thuật ngữ “loạn động” (Dyskinesia) được mô tả là những cử động ngoài ý muốn bao gồm múa giật (chorea), múa vờn (athetosis) và loạn trương lực cơ (dystonia). Loại trừ những biểu hiện không phải là loạn động như chứng đứng ngồi không yên, vận động thụ động và định hình, ngôn ngữ và điệu bộ thiếu hoà hợp và có triệu chứng tic [39]. Loạn động là một hội chứng chung của nhiều rối loạn vận động. Biểu hiện là những vận động ngắt quãng hoặc chòng chành. Run là một trong những biểu hiện của loạn động. Có nhiều nguyên nhân gây loạn động như bệnh Parkinson, những chấn thương sọ não, các bệnh tự miễn, các bệnh nhiễm khuẩn, các bệnh mang tính di truyền trong gia đình... Trong nhiều thập kỷ qua, loạn động được mô tả như những vận động ngẫu nhiên, dị thường được xếp chung vào hội chứng ngoại tháp (Extra
5 Pyramidal Syndrome EPS). Nhưng thực chất loạn động là những rối loạn vận động bao gồm vận động chậm (Bradykinesia) và tăng động (Hyperkinesia). Phân loại vận động chậm và tăng động dựa vào sự quan sát bệnh lý và biểu hiện về hình dáng cơ thể [39]: Giảm vận động được mô tả bởi sự cứng nhắc (chậm chạp dị thường) khó khăn khi bắt đầu và kết thúc hoạt động và được che đậy bởi vẻ mặt của người bệnh Parkinson. Tăng động là những vận động không tự chủ bao gồm chứng đứng ngồi không yên, múa giật, loạn trương lực, giật rung cơ, tic, múa vờn và múa vung. 1.1.3. Lược sử về loạn động muộn do thuốc an thần kinh Năm 1952, khi Clorpromazin lần đầu tiên được áp dụng trong lâm sàng tâm thần cũng đồng thời xuất hiện khái niệm về “loạn động muộn” (Tardive Dyskinesia). Năm 1957, một số nhà tâm thần học và dược lý lâm sàng học đầu tiên mô tả những triệu chứng cụ thể của chứng LĐM [39], [50]. Năm 1964, thuật ngữ “loạn động muộn” mới chính thức được sử dụng để mô tả những động tác bất thường, không tự chủ và có xu hướng lặp đi, lặp lại của các nhóm cơ trong cơ thể [47]. Năm 1968, các tác giả mô tả chứng loạn động muộn(LĐM) là những triệu chứng gây ra do sử dụng thuốc an thần kinh (ATK) kéo dài và xảy ra muộn trong điều trị khi cắt, giảm liều thuốc ATK đột ngột. LĐM có thể tồn tại trong vài ngày, vài tuần hoặc hàng tháng, thậm chí hàng năm có liên quan tới liệu trình điều trị [47]. Casey D.E. và Gerlach J. (1988) đưa ra một số giả thuyết về bệnh nguyên và bệnh sinh về LĐM do sử dụng ATK cổ điển kéo dài [47].
6 Năm 1994, Hiệp hội tâm thần Mỹ đưa ra tiêu chuẩn chẩn đoán xác định LĐM [26]. 1.2. LOẠN ĐỘNG MUỘN DO SỬ DỤNG THUỐC AN THẦN KINH CỔ ĐIỂN KÉO DÀI TRÊN BỆNH NHÂN TÂM THẦN PHÂN LIỆT 1.2.1. Các nghiên cứu lâm sàng bệnh tâm thần phân liệt 1.2.1.1. Triệu chứng lâm sàng bệnh tâm thần phân liệt Triệu chứng lâm sàng của bệnh TTPL vô cùng phức tạp, phong phú, luôn luôn thay đổi và được phân chia thành 2 nhóm triệu chứng dương tính và âm tính: Triệu chứng âm tính của bệnh TTPL thể hiện sự tiêu hao, mất mát, mất tính toàn vẹn và thống nhất trong các mặt hoạt động tâm thần vốn có. Bleuler P.E. (1911), cho rằng triệu chứng âm tính là nền tảng của quá trình phân liệt thể hiện bằng tính thiếu hòa hợp trong các hoạt động tâm thần, tự kỷ và giảm sút thế năng tâm thần [4], [16], [109]. + Tính thiếu hoà hợp biểu hiện bằng tính hai chiều trái ngược, tính dị kỳ khó hiểu, tính khó thâm nhập, tính phủ định và tính tự động. Tính thiếu hoà hợp thể hiện trong toàn bộ các hoạt động tâm thần của người bệnh nhưng rõ nét nhất trong 3 mặt hoạt động tâm thần chính là tư duy, cảm xúc và hành vi tác phong. + Tính tự kỷ cũng mang những tính chất trên nhưng ở mức độ cao hơn, nổi bật là tính dị kỳ khó hiểu và khó thâm nhập. Người bệnh tự kỷ đi vào thế giới nội tâm, theo đuổi, xây dựng thế giới của riêng mình, đảo lộn các quy luật tự nhiên và xã hội dẫn đến hành vi kỳ dị không ai có thể hiểu được.