Luận án Tiến sĩ Y học: Nghiên cứu phanh môi trên bám bất thường và hiệu quả điều trị bằng Laser Diode ở học sinh 7 - 11 tuổi

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:188

Thêm vào BST

Báo xấu

15
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là xác định tỷ lệ phanh môi trên bám bất thường của học sinh 7 – 11 tuổi ở hai trường tiểu học tại Hà Nội. Mô tả mối liên quan giữa phanh môi trên bám bất thường với răng và nha chu của hai răng cửa giữa hàm trên ở nhóm đối tượng trên. Đánh giá hiệu quả điều trị bằng Laser Diode ở nhóm bệnh nhân có chỉ định điều trị.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Y học: Nghiên cứu phanh môi trên bám bất thường và hiệu quả điều trị bằng Laser Diode ở học sinh 7 - 11 tuổi

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ TRƢỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI PHÙNG THỊ THU HÀ NGHIÊN CỨU PHANH MÔI TRÊN BÁM BẤT THƢỜNG VÀ HIỆU QUẢ ĐIỀU TRỊ BẰNG LASER DIODE Ở HỌC SINH 7 – 11 TUỔI LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC HÀ NỘI - 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ TRƢỜNG ĐẠI HỌC Y HÀ NỘI PHÙNG THỊ THU HÀ NGHIÊN CỨU PHANH MÔI TRÊN BÁM BẤT THƢỜNG VÀ HIỆU QUẢ ĐIỀU TRỊ BẰNG LASER DIODE Ở HỌC SINH 7 – 11 TUỔI Chuyên ngành : Răng - Hàm - Mặt Mã số : 62720601 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS Võ Trương Như Ngọc 2. TS. Nguyễn Đình Phúc HÀ NỘI - 2020
LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến: PGS.TS Võ Trương Như Ngọc, Phó viện trưởng Viện Đào tạo Răng Hàm Mặt, Trưởng bộ môn Răng trẻ em, Trường Đại học Y Hà Nội; TS. Nguyễn Đình Phúc, Giám đốc bệnh viện hữu nghị Việt Nam – CuBa những người thầy đã trực tiếp hướng dẫn tạo mọi điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu, học tập và hoàn thành luận văn này. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đến: Thầy Tống Minh Sơn, Viện trưởng Viện Đào tạo Răng Hàm Mặt, Trường Đại học Y Hà Nội. Cô Nguyễn Thị Thu Phương, Viện phó Viện Đào tạo Răng Hàm Mặt, Trưởng bộ môn Nắn chỉnh răng, Trường Đại học Y Hà Nội và những người thầy, nhà khoa học đã giảng dạy, hướng dẫn, đóng góp nhiều ý kiến quý báu cho tôi trong quá trình hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cám ơn Ban lãnh đạo cùng tập thể khoa Răng miệng cũng như các đồng nghiệp tại các khoa phòng trong bệnh viện hữu nghị Việt Nam – Cu Ba đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi cũng xin trân trọng cám ơn Phòng Đào tạo Viện Đào tạo Răng Hàm Mặt và Khoa Sau đại học Trường Đại học Y Hà Nội. Cuối cùng tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến gia đình, bạn bè tôi, những người luôn bên tôi cổ vũ động viên và là chỗ dựa vững chắc cho tôi vượt qua những khó khăn trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu để có được kết quả như ngày hôm nay. Hà Nội, ngày 20 tháng 4 năm 2020 Học Vi n Phùng Thị Thu Hà
LỜI CAM ĐOAN Tôi là Phùng Thị Thu Hà, nghiên cứu sinh khóa 34, Viện đào tạo Răng Hàm Mặt, Trường Đại học Y Hà Nội, chuyên ngành Răng Hàm Mặt, xin cam đoan: 1. Đây là luận án do bản thân tôi trực tiếp thực hiện dưới sự hướng dẫn của Thầy PGS.TS.Võ Trương Như Ngọc và Thầy TS. Nguyễn Đình Phúc 2. Công trình này không trùng lặp với bất kỳ nghiên cứu nào khác đã được công bố tại Việt Nam 3. Các số liệu và thông tin trong nghiên cứu là hoàn toàn chính xác, trung thực và khách quan, đã được xác nhận và chấp thuận của cơ sở nơi nghiên cứu. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật về những cam kết này Hà Nội, ngày 20 tháng 4 năm 2020 Ngƣời viết cam đoan Phùng Thị Thu Hà
DANH MỤC ĐỐI CHỨNG TIẾNG ANH – TIẾNG VIỆT Từ tiếng Diễn giải Tiếng Diễn giải tiếng Anh Từ tiếng Việt Anh Việt Frenectomy Excision of the frenulum Phẫu thuật cắt Cắt phanh môi trên left to heal by secondary bỏ phanh môi sau đó chờ quá trình intention. The procedure of lành thương thứ complete removal of the phát. Dùng đường frenum, including its cắt đến tận màng attachment to the xương, chỗ bám của underlying bone is known phanh môi trên as frenectomy Frenotomy Simple cutting or incision Phẫu thuật Cắt phanh môi trên of the frenulum. The phanh môi trên và đặt lại vị trí bám incision and the relocation của phanh môi trên of the frenal attachment is known as frenotomy. Frenuloplasty Excisions involving Phẫu thuật tạo Là thủ thuật vừa cắt sutures releasing the hình phanh môi bỏ hoàn toàn phanh frenulum and correcting trên môi trên có khâu the anatomic situation. nhằm giải phóng phanh môi trên và sửa chữa tình trạng giải phẫu của phanh môi trên DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT: STT TỪ VIẾT TẮT TỪ TIẾNG VIỆT 1 R11 Răng cửa giữa hàm trên bên phải 2 R21 Răng cửa giữa hàm trên bên trái
MỤC LỤC ĐẶT VẤN ĐỀ ............................................................................................... 1 Chƣơng 1: TỔNG QUAN ............................................................................ 3 1.1. Đại cương về phanh môi trên .................................................................. 3 1.1.1. Giải phẫu phanh môi trên .........................................................................3 1.1.2. Sinh lý ........................................................................................................3 1.1.3. Mô học phanh môi trên ............................................................................3 1.1.4. Phân loại phanh môi trên ..........................................................................4 1.1.5. Các nghiên cứu trong và ngoài nước về phanh môi trên........................8 1.2. Mối liên quan giữa phanh môi trên bám bất thường với răng và nha chu của hai răng cửa giữa hàm trên ............................................................. 11 1.2.1. Khe thưa giữa hai răng cửa giữa hàm trên ........................................... 11 1.2.2. Mối liên quan của phanh môi trên bám bất thường với hai răng cửa giữa hàm trên ........................................................................................... 12 1.2.3. Mối liên quan giữa phanh môi trên bám bất thường với nha chu của hai răng cửa giữa hàm trên ...................................................................... 13 1.2.4. Các nghiên cứu trong và ngoài nước về mối liên quan của phanh môi trên bám bất thường với răng và nha chu của hai răng cửa giữa hàm trên ............................................................................................................ 14 1.3. Phương pháp điều trị phanh môi trên bám bất thường ......................... 14 1.3.1. Chẩn đoán phanh môi trên bám bất thường ......................................... 14 1.3.2. Chỉ định phẫu thuật phanh môi trên bám bất thường .......................... 15 1.3.3. Các kỹ thuật áp dụng trong điều trị phẫu thuật phanh môi trên bám bất thường....................................................................................................... 15 1.4. Khái niệm chung về Laser .................................................................... 27 1.4.1. Định nghĩa .............................................................................................. 27 1.4.2. Những loại Laser thường dùng trong nha khoa ................................... 31
1.4.3. Ứng dụng của Laser Diode trong nha khoa trẻ em .............................. 32 1.4.4. Phẫu thuật cắt phanh (môi, má, lưỡi) bám bất thường ....................... 34 1.4.5. Chống chỉ dịnh khi sử dụng Laser Diode............................................. 35 1.4.6. Các biến chứng và cách xử trí khi sử dụng Laser Diode: ................... 36 1.4.7. Sự an toàn của Laser:............................................................................. 37 1.5. Tình hình nghiên cứu trên thế giới và Việt Nam về phẫu thuật phanh môi trên bám bất thường bằng Laser .................................................... 38 1.5.1. Trên thế giới ........................................................................................... 38 1.5.2. Trong nước ............................................................................................. 40 Chƣơng 2: ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............ 41 2.1. Địa điểm nghiên cứu và thời gian nghiên cứu ...................................... 41 2.1.1. Địa điểm nghiên cứu.............................................................................. 41 2.1.2. Thời gian thu thập số liệu ...................................................................... 41 2.2. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................... 41 2.2.1. Nghiên cứu mô tả cắt ngang trên cộng đồng ....................................... 41 2.2.2. Nghiên cứu can thiệp lâm sàng mở không đối chứng ......................... 42 2.3. Cỡ mẫu .................................................................................................. 43 2.3.1. Nghiên cứu mô tả cắt ngang.................................................................. 43 2.3.2. Nghiên cứu can thiệp lâm sàng mở không đối chứng điều trị phanh môi trên bám bất thường bằng Laser Diode .......................................... 44 2.4. Các chỉ số và biến số nghiên cứu .......................................................... 45 2.4.1. Nghiên cứu mô tả cắt ngang.................................................................. 45 2.4.2. Nghiên cứu can thiệp lâm sàng mở không đối chứng ......................... 52 2.5. Phương pháp và công cụ thu thập thông tin ......................................... 59 2.5.1. Nghiên cứu mô tả cắt ngang.................................................................. 59 2.5.2. Nghiên cứu can thiệp lâm sàng mở không đối chứng ......................... 61 2.6. Quy trình tiến hành nghiên cứu hiệu quả điều trị phanh môi trên bám bất thường bằng Laser Diode ................................................................ 62
2.6.1. Lập phiếu thu thập thông tin ................................................................. 62 2.6.2. Thu thập thông tin trước phẫu thuật ..................................................... 62 2.6.3. Các bước tiến hành phẫu thuật cắt phanh môi trên bám bất thường bằng Laser Diode ..................................................................................... 63 2.7. Các bước tiến hành nghiên cứu............................................................. 65 2.7.1. Nghiên cứu cắt ngang ............................................................................ 65 2.7.2. Nghiên cứu can thiệp lâm sàng mở không đối chứng ......................... 65 2.8. Thời gian và trình tự nghiên cứu (Sơ đồ GIANT) ................................ 67 2.9. Xử lý số liệu và phân tích số liệu.......................................................... 67 2.10. Sai số và biện pháp thống kê sai số .................................................... 68 2.10.1. Sai số..................................................................................................... 68 2.10.2. Biện pháp khống chế sai số ................................................................. 68 2.11. Đạo đức trong nghiên cứu................................................................... 68 CHƢƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .................................................. 69 3.1. Tỷ lệ phanh môi trên bám bất thường của học sinh 7 - 11 tuổi ............ 69 3.1.1. Thông tin chung về đối tượng nghiên cứu ........................................... 69 3.1.2. Đặc điểm vị trí bám phanh môi trên ..................................................... 69 3.1.3. Đặc điểm hình thể phanh môi trên........................................................ 71 3.1.4. Chiều cao phanh môi trên...................................................................... 74 3.2. Mối liên quan giữa phanh môi trên bám bất thường với răng và nha chu của hai răng cửa giữa hàm trên ở học sinh 7-11 tuổi ............................ 75 3.2.1. Mối liên quan giữa phanh môi trên bám bất thường với hai răng cửa giữa hàm trên ........................................................................................... 75 3.2.2. Mối liên quan giữa phanh môi trên bám bất thường với nha chu hai răng cửa giữa hàm trên ............................................................................ 82 3.2.3. Tỷ lệ xuất hiện hình ảnh chữ V trên phim Xq ở nhóm học sinh có khe thưa ........................................................................................................... 85
3.3. Đánh giá hiệu quả điều trị bằng Laser Diode ở nhóm bệnh nhân có phanh môi trên bám bất thường ............................................................ 86 3.3.1. Đặc trưng của đối tượng nghiên cứu .................................................... 86 3.3.2. Đánh giá hiệu quả điều trị gần .............................................................. 88 3.3.3. Đánh giá hiệu quả can thiệp xa ............................................................. 94 Chƣơng 4: BÀN LUẬN .............................................................................. 97 4.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu .......................................... 97 4.2. Tỷ lệ phanh môi trên bám bất thường của học sinh 7 -11 tuổi ............. 97 4.2.1. Đặc điểm vị trí bám phanh môi trên ..................................................... 97 4.2.2. Đặc điểm hình thể phanh môi trên...................................................... 101 4.2.3. Chiều cao phanh môi trên.................................................................... 105 4.3. Mối liên quan giữa phanh môi trên bám bất thường với răng và nha chu của hai răng cửa giữa hàm trên ở học sinh 7-11 tuổi .......................... 106 4.3.1. Mối liên quan của phanh môi trên bám bất thường với hai răng cửa giữa hàm trên ......................................................................................... 106 4.3.2. Mối liên quan của phanh môi trên bám bất thường với nha chu của hai răng cửa giữa hàm trên .......................................................................... 110 4.4. Đánh giá hiệu quả điều trị phanh môi trên bám bất thường bằng Laser Diode ở nhóm bệnh nhân có chỉ định điều trị:.................................... 111 4.4.1. Đánh giá hiệu quả điều trị gần ............................................................ 111 4.4.2. Đánh giá hiệu quả điều trị xa .............................................................. 120 4.4.3. Mức độ hài lòng của bệnh nhân .......................................................... 122 ẾT LUẬN ............................................................................................... 123 KIẾN NGHỊ.............................................................................................. 125 NHỮNG CÔNG TRÌNH LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ĐÃ ĐƢỢC CÔNG BỐ TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Đặc điểm cấu tạo các loại Laser dùng trong nha khoa .............. 24 Bảng 1.2. Các loại Laser thường sử dụng trong nha khoa .......................... 31 Bảng 3.1. Phân bố đối tượng nghiên cứu theo tuổi ..................................... 69 Bảng 3.2. Vị trí bám của phanh môi trên theo giới và tuổi ......................... 70 Bảng 3.3. Phân bố hình thể của phanh môi trên theo nhóm tuổi ................ 73 Bảng 3.4. Chiều cao trung bình của phanh môi trên theo giới và nhóm tuổi .74 Bảng 3.5. Mối liên hệ giữa vị trí bám và chiều cao phanh môi trên ........... 74 Bảng 3.6. Trung bình cắn chùm, cắn chìa theo vị trí bám phanh môi trên . 75 Bảng 3.7. Kiểu mọc hai răng cửa giữa hàm trên theo vị trí bám phanh môi trên .............................................................................................. 79 Bảng 3.8. Mối liên quan giữa phanh môi trên bám bất thường với cắn chéo, cắn chùm/cắn chìa và khe thưa ................................................... 80 Bảng 3.9. Mối liên quan giữa phanh môi trên bám bất thường với kiểu mọc hai răng cửa giữa ......................................................................... 81 Bảng 3.10. Mối liên quan giữa vị trí bám phanh môi trên với sự co lợi ...... 82 Bảng 3.11. Tình trạng viêm lợi R11, R21 theo vị trí bám phanh môi trên ... 84 Bảng 3.12. Tỷ lệ có hình ảnh chữ V trên phim Xquang ở các học sinh có khe thưa giữa R 11 và R21 ................................................................ 85 Bảng 3.13. Trung bình chiều cao phanh môi trên và độ dày phanh môi trên theo vị trí bám của phanh môi trên ............................................. 86 Bảng 3.14. Giá trị trung bình độ rộng khe thưa giữa răng 11 và răng 21 theo vị trí bám phanh môi trên ............................................................ 88 Bảng 3.15. Phân bố tỷ lệ bệnh nhân chảy máu trong phẫu thuật .................. 89 Bảng 3.16. Thời điểm cầm máu và mức độ chảy máu sau phẫu thuật ......... 90 Bảng 3.17. Phân bố mức độ đau sau phẫu thuật theo thời gian .................... 90
Bảng 3.18. Phân bố tỷ lệ sử dụng thuốc giảm đau theo giới thời điểm dùng thuốc thời gian sau điều trị ......................................................... 91 Bảng 3.19. Phân bố mức độ sưng sau phẫu thuật theo thời gian .................. 91 Bảng 3.20. Phân bố thời điểm khả năng vệ sinh răng miệng sau phẫu thuật bằng Laser Diode ........................................................................ 92 Bảng 3.21. Phân bố lành vết thương sau phẫu thuật Laser Diode ................ 92 Bảng 3.22. Tỷ lệ sẹo sau 3 tháng và 9 tháng theo vị trí phanh môi trên ....... 94 Bảng 3.23. Tỷ lệ vị trí bám phanh môi trên trước và sau phẫu thuật ............ 95 Bảng 4.1. Bảng so sánh kết quả nghiên cứu vị trí bám của phanh môi trên ở trẻ em .......................................................................................... 98 Bảng 4.2. So sánh kết quả nghiên cứu vị trí bám phanh môi trên với đối tượng lớn tuổi hơn ...................................................................... 99 Bảng 4.3. So sánh các nghiên cứu về đặc điểm hình thể phanh môi trên . 102
DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1. Tỷ lệ vị trí bám phanh môi trên .............................................. 69 Biểu đồ 3.2. Tỷ lệ hình thể của phanh môi trên .......................................... 71 Biểu đồ 3.3. Phân bố hình thể của phanh môi trên theo giới ..................... 72 Biểu đồ 3.4. Tỷ lệ học sinh cắn chùm, cắn chìa bất thường theo vị trí bám phanh môi trên ........................................................................ 76 Biểu đồ 3.5. Tỷ lệ học sinh có cắn chéo theo vị trí bám phanh môi trên .... 77 Biểu đồ 3.6. Độ rộng khe thưa giữa R11 và R21 theo vị trí bám phanh môi trên .......................................................................................... 78 Biểu đồ 3.7. Tình trạng co lợi theo vị trí bám phanh môi trên.................... 82 Biểu đồ 3.8. Tỷ lệ viêm lợi vùng răng cửa giữa hàm trên .......................... 83 Biểu đồ 3.9. Phân bố bệnh nhân theo giới................................................... 86 Biểu đồ 3.10. Tỷ lệ khe thưa giữa răng 11 và răng 21 theo vị trí bám phanh môi trên ................................................................................... 87 Biểu đồ 3.11. Tỷ lệ sử dụng tê bôi bề mặt và tê tiêm theo vị trí phanh môi trên .......................................................................................... 88 Biểu đồ 3.12. Tỷ lệ sử dụng tê bôi bề mặt và tê tiêm theo giới .................... 89 Biểu đồ 3.13. Thái độ hợp tác của bệnh nhân trong phẫu thuật .................... 93 Biểu đồ 3.14. Mức độ hài lòng của bệnh nhân sau phẫu thuật ..................... 94 Biểu đồ 3.15. Đặc điểm chiều cao theo vị trí bám của phanh môi trên trước và sau phẫu thuật..................................................................... 95 Biểu đồ 3.16. So sánh độ dày phanh môi trên trước và sau phẫu thuật ........ 96
DANH MỤC HÌNH Hình 1.1. Phanh môi trên .............................................................................. 3 Hình 1.2. Phân loại phanh môi trên theo Sewerin ........................................ 5 Hình 1.3. Phân loại phanh môi trên theo Monti ........................................... 6 Hình 1.4. Phân loại phanh môi trên theo Mirko Placke và cộng sự ............. 7 Hình 1.5. Kỹ thuật cắt phanh môi trên bằng phương pháp cổ điển ............ 17 Hình 1.6. Cắt phanh môi trên bằng kỹ thuật song song.............................. 18 Hình 1.7. Kỹ thuật cắt phanh môi trên có dùng vạt trượt có cuống phía bên của Miller .................................................................................... 19 Hình 1.8. Kỹ thuật tạo hình chữ Z của Schuchardt .................................... 21 Hình 1.9. Kỹ thuật tạo hình phanh môi trên bằng vạt trượt V-Y ............... 22 Hình 1.10. Cắt phanh môi trên bằng dao điện .............................................. 23 Hình 1.11. Cắt phanh môi trên bằng Laser lưỡng cực .................................. 26 Hình 1.12. Tương tác Laser với mô mềm ..................................................... 30 Hình 1.13. Loét áp tơ .................................................................................... 33 Hình 1.14. Bộc lộ thân răng .......................................................................... 33 Hình 1.15. Loại bỏ tổ chức tăng sinh ............................................................ 34 Hình 1.16. Loại bỏ mô tăng sinh quanh lò xo .............................................. 34 Hình 1.17. Phẫu thuật cắt phanh lưỡi và phanh má bằng Laser ................... 35 Hình 1.18. Các phương tiện đảm bảo an toàn khi điều trị với Laser............ 38 Hình 2.1. Ranh giới niêm mạc miệng – lợi dính và lợi di động trước và sau nhuộm dung dịch Lugol’s Iodine 3% ......................................... 47 Hình 2.2. Cách đo chiều cao phanh môi trên .............................................. 48 Hình 2.3. Thấu quang giữa hai răng cửa giữa hàm trên trên phim Xq ....... 51 Hình 2.4. Test kéo căng phanh môi ............................................................ 55 Hình 2.5. Ngưỡng đau thang VAS từ 1 đến 10 .......................................... 56 Hình 2.6. Thang VAS đánh giá mức độ sưng nề từ 1 đến 10 ..................... 57
1 ĐẶT VẤN ĐỀ Phanh môi trên là một cấu trúc giải phẫu nhỏ trong khoang miệng, rất đa dạng về hình thái và nhận được nhiều sự quan tâm trong nha khoa. Trên lâm sàng, phanh môi trên có thể liên quan tới một số trường hợp tình trạng như khe thưa, co lợi…[1] Năm 1974, Mirko Placek và cộng sự đã giới thiệu một phân loại phanh môi trên dựa vào vị trí bám dính của phanh môi trên, để giúp các nhà lâm sàng xác định các vấn đề chức năng cần được can thiệp. Mirko Placek phân loại vị trí bám của phanh môi trên dựa vào vị trí bám ở ranh giới lợi – niêm mạc miệng, lợi dính, nhú lợi, và quá nhú lợi tới vòm miệng [1]. Vị trí bám lý tưởng của phanh môi trên là ở vị trí ranh giới lợi – niêm mạc miệng. Tuy nhiên, tỉ lệ phanh môi trên bám bất thường cũng khá phổ biến. Trên thế giới đã có rất nhiều tác giả thực hiện nghiên cứu về vị trí bám của phanh môi trên, với đối tượng nghiên cứu đa dạng về chủng tộc, lứa tuổi…; như nghiên cứu của Mirko Placke năm 1974 ở người lớn [1], nghiên cứu của Janczuk và Banach năm 1980 ở thanh thiếu niên [2], nghiên cứu của Boutsi và Tatakis năm 2011 ở trẻ em [3]… Tuy nhiên, ở Việt Nam hiện nay, những nghiên cứu về vị trí bám phanh môi trên sử dụng phân loại này trên trẻ em là đang còn thiếu. Đồng thời, phanh môi trên tuy là một cấu trúc giải phẫu nhỏ, nhưng lại có rất nhiều hình thể khác nhau và không phải ai cũng nhận biết được điều này. Trên thế giới, đã có những trường hợp gửi sinh thiết những phanh môi có hình dạng bất thường [4]. Do đó chúng ta cần có những nghiên cứu để giúp hiểu rõ về sự đa dạng hình thể phanh môi trên. Laser đã được biết đến trong ngành nha khoa hơn 25 năm qua. Tuy nhiên, trong một thời gian dài, các thế hệ máy Laser được xem như những
2 dụng cụ khó sử dụng, giá thành cao nên ít được bệnh nhân chấp nhận và ít nhận được sự quan tâm của các bác sỹ thực hành. Trong vài năm gần đây, sự ra đời của Laser bán dẫn (Laser Diode) kích thước gọn nhẹ, dễ sử dụng và chi phí đầu tư vừa phải đã làm thay đổi quan điểm của các bác sỹ lâm sàng. Chỉ trong một thời gian ngắn, Laser Diode đã chứng tỏ là một phương tiện điều trị hiệu quả và được ví von như là một “tay khoan cho mô mềm” trong điều trị nha khoa. Sự hấp thu của mô đối với năng lượng ánh sáng của Laser Diode quyết định mức năng lượng được sử dụng trong các thao tác phẫu thuật Laser Diode được ứng dụng rộng rãi trong phẫu thuật và điều trị các sang thương mô mềm như: cắt lợi phì đại, cắt lợi trùm, cắt phanh môi hoặc phanh lưỡi bám bất thường, hỗ trợ điều trị nha chu, bộc lộ implant trong phẫu thuật giai đoạn hai… Chức năng của Laser Diode đối với các điều trị mô mềm giống như vai trò của tay khoan đối với các thao tác trên mô cứng. Các lợi ích của Laser Diode trong các điều mô mềm bao gồm: phẫu thuật chính xác, không chảy máu, vô trùng phẫu trường, sưng và tạo sẹo tối thiểu, không cần khâu hoặc khâu rất ít và giảm đau sau phẫu thuật. Từ những lý do trên, chúng tôi xin được thực hiện đề tài: “Nghi n cứu phanh môi trên bám bất thƣờng và hiệu quả điều trị bằng Laser Diode ở học sinh 7 - 11 tuổi”, với ba mục tiêu: 1. Xác định tỷ lệ phanh môi trên bám bất thường của học sinh 7 – 11 tuổi ở hai trường tiểu học tại Hà Nội. 2. Mô tả mối liên quan giữa phanh môi trên bám bất thường với răng và nha chu của hai răng cửa giữa hàm trên ở nhóm đối tượng trên. 3. Đánh giá hiệu quả điều trị bằng Laser Diode ở nhóm bệnh nhân có chỉ định điều trị.
3 Chƣơng 1 TỔNG QUAN 1.1. Đại cƣơng về phanh môi tr n 1.1.1. Giải phẫu phanh môi trên Phanh môi trên là một nếp gấp niêm mạc có hình lăng trụ tam giác, xuất phát từ bề mặt phía trong của môi, tạo ra một vách ngăn biểu mô nhẵn, hẹp ngăn tiền đình thành hai nửa đối xứng nhau qua đường giữa theo chiều dọc một cách không hoàn toàn [5]. Hình 1.1: Phanh môi trên Phanh môi trên là một cấu trúc động, thường thay đổi theo từng cá thể khác nhau về hình dạng, kích thước và vị trí trong từng giai đoạn tăng trưởng và phát triển khác nhau. Cùng với sự phát triển, phanh môi trên có xu hướng giảm về kích thước và giảm dần tầm quan trọng của nó trên lâm sàng. Ở trẻ em, phanh môi trên thường rộng và dày, trở nên mỏng và nhỏ ở người lớn [1]. 1.1.2. Sinh lý Các cơ mặt tác động phối hợp trong khi phát âm, nhai và tạo các lực đáng kể. Bằng phương tiện trung gian niêm mạc môi - má và xương ổ răng, các cơ này truyền sự co kéo cơ học đến lợi bám dính tại đường nối lợi - niêm mạc, trừ trường hợp chính phanh môi trên chui trực tiếp vào lợi bám dính [5]. 1.1.3. Mô học phanh môi trên Phanh môi trên cấu tạo từ bốn dạng mô cơ bản ở người: biểu mô, mô liên kết, thần kinh, mô cơ [6].
4 Cấu trúc mô học của phanh môi trên đơn giản, nhưng biểu mô hay thay đổi. Phụ thuộc vào vị trí bám dính mà biểu mô của phanh môi trên có thể từ biểu mô lát tầng không sừng hóa đến bán sừng hóa ở vị trí bám dính với niêm mạc xương ổ răng, hay từ biểu mô lát tầng sừng hóa đến bán sừng hóa ở vị trí bám dính với lợi của phanh môi trên [7]. Mô liên kết của phanh môi trên chứa các sợi collagen không bình thường, dày đặc, sắp xếp lỏng lẻo, đặc biệt ở vị trí niêm mạc xương ổ răng; các sợi chun tập trung nhiều ở phía niêm mạc xương ổ răng hơn phía lợi. Các mô mỡ được tìm thấy ở phanh môi trên phía niêm mạc xương ổ răng, nhưng không xuất hiện về phía lợi [8]. Thành phần tế bào của mô liên kết gồm: tế bào sợi, đại thực bào, tế bào lympho [5]. Các phanh môi trên đều có những sợi thần kinh có myelin kích thước từ nhỏ đến trung bình và mạng mạch máu nhỏ [7]. Về cấu trúc sợi cơ của phanh môi trên còn đang gây nhiều tranh cãi, Henry, Levis và Tsakinis khẳng định không có sợi cơ trong phanh môi trên [9]. Nghiên cứu của Gatner và Schein cho kết quả cấu tạo của phanh môi có sợi cơ, sắp xếp dọc theo chiều dài, không bao giờ xuất hiện theo hướng bên, cũng như không mở rộng tới lớp nhú của mô liên kết, nhưng tỉ lệ tìm thấy sợi cơ là 35% có thể giải thích sự gây tranh cãi trong y văn [7]. Các sợi cơ này có thể xuất phát từ cơ vòng môi [9]. 1.1.4. Phân loại phanh môi trên Có hai cách phân loại: 1.1.4.1. Phân loại theo hình thể phanh môi * Phân loại theo Sewerin (1971) [10] chia tám loại (Hình 1.2) 1. Phanh môi trên đơn giản 2. Phanh môi trên hình vòm liên tục 3. Phanh môi trên có mẩu thừa 4. Phanh môi trên có nốt 5. Phanh môi đôi
5 6. Phanh môi trên có chỗ lõm vào 7. Phanh môi trên chẻ đôi 8. Kết hợp của hai hoặc nhiều hơn các loại phía trên Phanh môi trên đơn giản Phanh môi trên hình vòm Phanh môi trên có mẩu thừa Phanh môi trên có nốt Phanh môi đôi Phanh môi trên có chỗ lõm Phanh môi trên chẻ đôi Hình 1.2: Phân loại phanh môi trên theo Sewerin (1971) [10] * Phân loại theo Monti [11] chia ba loại (hình 1.3): 1. Phanh môi trên có đường viền bên phải và bên trái trải dài, song song nhau. (Hình 1.3.1). 2. Phanh môi trên dạng tam giác có đáy trùng với ngách tiền đình. (Hình 1.3.2) 3. Phanh môi trên dạng tam giác có đáy ở vị trí thấp nhất. (Hình 1.3.3)
6 Hình 1.2.1 Hình 1.2.2 Hình 1.2.3 Hình 1.3: Phân loại phanh môi trên theo Monti [12] 1.1.4.2. Phân loại theo vị trí phanh môi trên * Phân loại theo Dewel (1946) [13]: chia hai loại + Phanh môi trên bám vào nhú liên kẽ răng. + Phanh môi trên không bám vào nhú liên kẽ răng. * Phân loại theo Mirko Placke và cộng sự (1974) [1] chia bốn loại (Hình 1.4) + Bám bình thường vào niêm mạc (Độ I): phanh môi trên bám gần tới hoặc tại ranh giới niêm mạc miệng-lợi, và không có dấu hiệu của đi qua phần lợi dính, tức là không thấy mô sừng hóa bị nâng lên khi kéo phanh môi. + Bám bất thường vào lợi dính (Độ II): phanh môi trên bám ở lợi dính và không mở rộng tới ranh giới đáy của nhú lợi. Đường ranh giới đáy của nhú lợi được giới hạn bởi đường nối điểm giữa viền lợi của hai răng cửa giữa. + Bám bất thường vào nhú lợi (Độ III): phanh môi trên bám tới đường ranh giới đáy của nhú lợi, mà không có dấu hiệu của sự mở rộng phanh môi tới phía vòm miệng hoặc sự tái nhợt bất cứ đâu trên nhú lợi phía vòm miệng hoặc trên đỉnh nhú lợi, thậm chí khi kéo căng phanh môi. + Bám bất thường quá nhú lợi (Độ IV): phanh môi trên bám tới đường ranh giới đáy của nhú lợi kết hợp với: dấu hiệu của sự mở rộng, sự ảnh hưởng của phanh môi tới phía vòm miệng hoặc tái nhợt bất cứ đâu trên nhú lợi phía vòm miệng hoặc trên đỉnh nhú lợi khi kéo căng phanh môi trên.
7 Hình 1.4: Phân loại phanh môi trên theo Mirko Placke và cộng sự (1974) [1] Trên lâm sàng, khi phanh môi trên bám bất thường vào nhú lợi (độ III) và bám quá nhú lợi (độ IV) thì được coi là bệnh lý và thường có các triệu chứng liên quan như mất nhú lợi, tụt lợi, khe thưa răng cửa giữa hàm trên, khó khăn trong việc chải răng, răng mọc không thẳng hàng và có thể gây ra ảnh hưởng việc lưu giữ của hàm giả từ đó tạo ra các vấn đề về tâm lý cho bệnh nhân [95],[96]. Đối với phanh môi bám bất thường vào lợi dính (độ II) thường có kèm theo test kéo căng phanh môi dương tính tức là khi kéo căng môi trên, niêm mạc xung quanh phanh môi bị trắng, biểu hiện thiếu máu và co kéo đường viền lợi, như vậy sẽ có nguy cơ gây bong đường viền lợi, tụt lợi… và cũng là phanh môi bám bất thường và cần điều trị để phòng ngừa các biến chứng xảy ra [18]. Theo Miller, phanh môi trên nên được phân loại theo đặc điểm của bệnh học. Khi phanh môi trên bám bất thường và kích thước phanh môi trên quá rộng sẽ làm cho mất đi ranh giới rõ ràng của lợi dính dọc theo đường giữa, nhú lợi giữa hai răng cửa giữa hàm trên bị dịch chuyển [30] .