Luận án Tiến sỹ Y tế công cộng: Nghiên cứu giải pháp can thiệp nhằm giảm nguy cơ sốt xuất huyết Dengue tại huyện Giá Rai, tỉnh Bạc Liêu

1<br /> <br /> BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO<br /> <br /> BỘ Y TẾ<br /> <br /> TRƢỜNG ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG<br /> <br /> PHẠM THỊ NHÃ TRÚC<br /> <br /> NGHIÊN CỨU GIẢI PHÁP CAN THIỆP NHẰM<br /> GIẢM NGUY CƠ SỐT XUẤT HUYẾT DENGUE<br /> TẠI HUYỆN GIÁ RAI, TỈNH BẠC LIÊU<br /> CHUYÊN NGÀNH: Y TẾ CÔNG CỘNG<br /> MÃ SỐ: 62 72 76 01<br /> <br /> LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y TẾ CÔNG CỘNG<br /> Giáo viên hƣớng dẫn:<br /> PGS.TS. PHẠM TRÍ DŨNG<br /> <br /> Hà Nội - 2014<br /> <br /> 2<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Sốt xuất huyết Dengue (SXHD) là một trong những bệnh truyền nhiễm do<br /> virus Dengue được truyền từ muỗi Aedes aegypti gây nên. Theo Tổ chức Y tế Thế<br /> giới (WHO), bệnh xảy ra ở khắp mọi nơi từ thành thị đến nông thôn như Châu Phi,<br /> Châu Mỹ, Tây Địa Trung Hải… Tuy nhiên, Đông Nam Á và Tây Thái Bình Dương<br /> vẫn là hai nơi có tỷ lệ mắc bệnh cao nhất. Ngày nay SXHD có xu hướng lan rộng ra<br /> nhiều vùng khác nhau trên thế giới. Trong năm 2003 chỉ có 8/10 quốc gia trong khu<br /> vực Đông Nam Á có lưu hành dịch SXHD. Tính đến năm 2006, 10/10 quốc gia<br /> trong khu vực đã xuất hiện dịch [167].<br /> Bệnh SXHD có nhiều trường hợp diễn biến nhẹ nhưng cũng có nhiều trường<br /> hợp diễn biến rất phức tạp và nghiêm trọng. Trong vòng 20 năm (1980 - 1999) số<br /> trường hợp mắc đã tăng lên 5 lần so với 30 năm trước đó. Tại Việt Nam, bệnh<br /> SXHD đã trở thành một bệnh dịch lan truyền rộng rãi, là vấn đề y tế quan trọng vì tỉ<br /> lệ mắc và tử vong cao nếu chúng ta không phát hiện, xử trí đúng và phòng chống<br /> kịp thời [36], [69], [124], [166]. Năm 1999, chương trình Quốc gia phòng chống<br /> bệnh SXHD tại Việt Nam đã triển khai với mục tiêu giảm chết, giảm mắc, không để<br /> dịch xảy ra và xã hội hóa hoạt động phòng chống SXHD [86]. Từ khi triển khai<br /> chương trình đến nay, thực trạng hoạt động phòng chống SXHD cho thấy số chết do<br /> SXHD có chiều hướng giảm nhưng số mắc không giảm nhiều. Do đó, trong những<br /> năm gần đây phòng chống SXHD là vấn đề y tế được nước ta đặt lên hàng đầu, tỷ lệ<br /> mắc SXHD tập trung nhiều nhất ở khu vực phía Nam, đặc biệt là tại các tỉnh ở khu<br /> vực Đồng bằng Sông Cửu Long, nơi thường xuyên xuất hiện bệnh quanh năm gây<br /> nguy hiểm cho cộng đồng [86].<br /> Cung cấp kiến thức ban đầu cho người dân để nhận biết được những yếu tố<br /> nguy cơ gây ra bệnh SXHD sẽ rất có ích cho việc phòng bệnh tại cộng đồng. Nhiều<br /> nghiên cứu về kiến thức, thái độ, thực hành phòng bệnh SXH đã thực hiện ở nước ta<br /> trong nhiều năm qua cho thấy kiến thức, thái độ của người dân trong việc phòng<br /> bệnh là không thấp nhưng thực hành phòng chống bệnh của người dân vẫn chưa cao<br /> và tỷ lệ này thay đổi ở từng địa phương. Từ kết quả nghiên cứu kiến thức, thái độ,<br /> thực hành phòng chống SXHD của người dân tại một huyện thuộc địa bàn tỉnh Bạc<br /> Liêu cho thấy thực hành phòng chống SXHD của người dân vẫn chưa cao (chiếm<br /> <br /> 3<br /> 60,9%) và 91,7% ổ bọ gậy tập trung trong các DCCN trong và xung quanh nhà, thái<br /> độ về phòng bệnh chỉ chiếm 53,6% [56]. Tại Bạc Liêu mặc dù đã triển khai nhiều<br /> hoạt động phòng bệnh của chương trình PCSXH quốc gia nhưng số ca mắc SXHD<br /> vẫn còn trên 1.000 ca mắc hàng năm [74], [75], [76], [77], [78], [79], cao điểm năm<br /> 2008 có 4.024 ca mắc [76]. Chính vì vậy, chúng tôi đã triển khai nghiên cứu được<br /> thực hiện tại địa phương với mục tiêu tìm ra giải pháp can thiệp phù hợp nhằm giảm<br /> các chỉ số vectơ truyền bệnh trong cộng đồng. Huyện Giá Rai là một trong các<br /> huyện của tỉnh Bạc Liêu có tỷ lệ mắc SXHD cao nhất nhì trong các huyện của Bạc<br /> Liêu trong nhiều năm liền [57]. Bên cạnh đó, Giá Rai là huyện có đặc điểm bán<br /> thành thị và nông thôn nên rất dễ nhân rộng giải pháp can thiệp cho các huyện khác<br /> và thành phố. Chính vì vậy, chúng tôi đã chọn huyện Giá Rai để thử nghiệm can<br /> thiệp.<br /> Câu hỏi đặt ra là tình hình dịch bệnh SXHD giai đoạn 2006 - 2012 đã diễn ra<br /> như thế nào? Những yếu tố nào liên quan đến tình hình gia tăng dịch bệnh SXHD ở<br /> Bạc Liêu? Giải pháp can thiệp nào là phù hợp và được cộng đồng chấp nhận trong<br /> công tác phòng chống bệnh SXHD? Sau can thiệp thử nghiệm các giải pháp tại<br /> cộng đồng thì chỉ số của giải pháp can thiệp nào đạt hiệu quả can thiệp cao? Làm<br /> thế nào để duy trì các giải pháp can thiệp sau khi kết thúc chương trình nghiên cứu?<br /> Để trả lời cho các câu hỏi nghiên cứu chúng tôi đã tiến hành đưa ra thử nghiệm các<br /> giải pháp can thiệp cho huyện Giá Rai nói riêng và tỉnh Bạc Liêu nói chung. Với<br /> các lý do trên chúng tôi đã tiến hành: “Nghiên cứu giải pháp can thiệp nhằm giảm<br /> nguy cơ sốt xuất huyết Dengue tại huyện Giá Rai, tỉnh Bạc Liêu”.<br /> <br /> 4<br /> <br /> MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU<br /> 1. Mô tả đặc điểm dịch tễ sốt xuất huyết Dengue tại tỉnh Bạc Liêu giai đoạn<br /> 2006 – 2012 và một số yếu tố liên quan.<br /> 2. Xây dựng và triển khai thử nghiệm giải pháp can thiệp tại cộng đồng góp<br /> phần hạn chế dịch sốt xuất huyết Dengue trên địa bàn huyện Giá Rai, tỉnh<br /> Bạc Liêu.<br /> 3. Đánh giá hiệu quả can thiệp và khả năng duy trì các giải pháp tại xã Phong<br /> Thạnh Đông A, huyện Giá Rai, tỉnh Bạc Liêu sau hai năm can thiệp.<br /> <br /> 5<br /> Chƣơng I<br /> <br /> TỔNG QUAN TÀI LIỆU<br /> 1.1. Giới thiệu sốt xuất huyết Dengue (SXHD)<br /> Theo hướng dẫn giám sát và phòng chống sốt xuất huyết Dengue (SXHD),<br /> Bộ Y tế đã định nghĩa bệnh SXHD là bệnh nhiễm virus Dengue cấp tính do muỗi<br /> truyền và có thể gây thành dịch lớn [18]. Nói cách khác, SXHD là một thể bệnh với<br /> những biểu hiện lâm sàng khác nhau và với sự biến đổi không thể dự đoán trước<br /> được về lâm sàng và hậu quả của nó [110], [161]. Bệnh được truyền qua vết đốt của<br /> muỗi vằn Aedes aegypti. Virus Dengue thuộc nhóm Flaviviridae với 4 type huyết<br /> thanh DEN - 1, DEN - 2, DEN - 3, DEN - 4. Khi vào cơ thể, virus nhân lên trong tế<br /> bào bạch cầu đơn nhân để gây bệnh. Trước đây, SXHD chủ yếu là bệnh ở vùng<br /> nhiệt đới và cận nhiệt đới nhưng ngày nay virus Dengue đã bắt đầu lan tràn khắp<br /> nơi trên thế giới [173].<br /> Vào những năm 1778 - 1780, những vụ dịch SXHD đầu tiên được ghi nhận<br /> xảy ra ở Châu Á, Châu Phi và Bắc Mỹ. Sự xuất hiện gần như đồng thời của các vụ<br /> dịch trên ba lục địa khác nhau chứng tỏ rằng virus gây bệnh cũng như vectơ truyền<br /> bệnh đã phân bố rộng rãi trên toàn thế giới từ hơn 200 năm trước. Vào thời gian này<br /> SXHD chỉ được xem là một bệnh nhẹ. Một vụ đại dịch SXHD xuất hiện ở Đông<br /> Nam Á sau Chiến tranh thế giới thứ II và từ đó lan rộng trên toàn cầu [173].<br /> Tại khu vực Đông Nam Á, virus Dengue lần đầu tiên được phát hiện ở<br /> Philippines vào năm 1950 nhưng đến năm 1970 bệnh đã trở thành nguyên nhân<br /> nhập viện và tử vong thường gặp ở trẻ em trong khu vực [110]. Tỷ lệ mắc bệnh trên<br /> toàn thế giới đã gia tăng mạnh mẽ trong những năm gần đây. Trước năm 1970, trên<br /> thế giới chỉ có 9 quốc gia có dịch lưu hành. Con số này đã tăng lên hơn 4 lần vào<br /> năm 1995. Nhìn chung, trong hơn 50 năm qua, tỷ lệ mắc SXHD đã tăng lên 30 lần<br /> và lan nhanh ra hơn 60 quốc gia trên thế giới, bệnh xuất hiện ở cả vùng thành thị và<br /> nông thôn [169].<br /> Qua đánh giá của WHO, ước tính hàng năm có khoảng 50 triệu người nhiễm<br /> virus Dengue và 2,5 tỷ người đang sống trong vùng lưu hành SXHD. Không chỉ có<br /> số trường hợp mắc bệnh gia tăng mà khả năng nhiễm nhiều loại virus khác nhau<br /> cũng ngày càng đáng báo động. Hàng năm có khoảng 500.000 trường hợp SXHD<br /> <br />