Luận văn " Định hướng xây dựng luật chứng khoán trong mối quan hệ với các lĩnh vực pháp luật khác"

Chia sẻ: Nguyen Lan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:108

Thêm vào BST

Báo xấu

70
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chủ trương của Đảng và Nhà nước về phát triển thị trường chứng khoán và hoàn thiện hệ thống pháp luật về chứng khoán. Quan điểm chủ đạo định hướng việc xây dựng luật chứng khoán;

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn " Định hướng xây dựng luật chứng khoán trong mối quan hệ với các lĩnh vực pháp luật khác"

môc lôc danh môc c¸c tõ viÕt t¾t................................................................................ 4 phÇn më ®Çu.............................................................................................................. 5 Ch−¬ng i: luËt chøng kho¸n trong mèi quan hÖ víi c¸c lÜnh vùc ph¸p luËt kh¸c 1. VÞ trÝ, vai trß cña LuËt Chøng kho¸n trong hÖ thèng ph¸p luËt ViÖt Nam .......................................................................................... ...... 7 1.1 Kh¸i qu¸t vÒ LuËt Chøng kho¸n .................................................... ...... 7 1.2 VÞ trÝ cña LuËt Chøng kho¸n trong hÖ thèng ph¸p luËt ViÖt Nam................................................................................................... ...... 9 1.3 Vai trß cña LuËt Chøng kho¸n........................................................ ...... 11 2. LuËt Chøng kho¸n trong mèi quan hÖ víi c¸c lÜnh vùc ph¸p luËt kh¸c......................................................................................................... 13 2.1 Nh÷ng ®Æc tr−ng cña LuËt Chøng kho¸n....................................... ...... 13 2.1.1 §èi t−îng ®iÒu chØnh ...................................................................... ...... 14 2.1.2 Chñ thÓ ........................................................................................... ...... 14 2.1.3 Ph−¬ng ph¸p ®iÒu chØnh................................................................. ...... 17 2.1.4 Nguån cña LuËt Chøng kho¸n ...................................................... ...... 17 2.2 Mèi quan hÖ gi÷a LuËt Chøng kho¸n vµ c¸c lÜnh vùc ph¸p luËt cã liªn quan ........................................................................................... ...... 17 3. LuËt Chøng kho¸n trong ®Þnh h−íng ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn thÞ tr−êng chøng kho¸n - Kinh nghiÖm quèc tÕ vµ tr−êng hîp cña ViÖt Nam................................................................................................... ...... 21 3.1 Kinh nghiÖm quèc tÕ ........................................................................ ...... 21 3.1.1 Kinh nghiÖm x©y dùng LuËt Chøng kho¸n cña NhËt B¶n.............. ...... 21 3.1.2 Kinh nghiÖm x©y dùng LuËt Chøng kho¸n Hµn Quèc ................... ...... 24 3.1.3 X©y dùng LuËt chøng kho¸n t¹i Trung Quèc......................................... 27 3.1.4 Kinh nghiÖm x©y dùng LuËt chøng kho¸n t¹i Th¸i Lan........................ 34 3.1.5 NhËn xÐt chung qua nghiªn cøu kinh nghiÖm x©y dùng LuËt chøng kho¸n cña mét sè n−íc .................................................................................. 37 3.2 Tr−êng hîp cña ViÖt Nam .............................................................. ...... 38 ch−¬ng ii. thùc tr¹ng mèi quan hÖ gi÷a ph¸p luËt vÒ chøng kho¸n vµ c¸c lÜnh vùc ph¸p luËt kh¸c - nh÷ng 1
kho¸n vµ c¸c lÜnh vùc ph¸p luËt kh¸c - nh÷ng bÊt cËp vµ xung ®ét 43 1. Ph¸p luËt vÒ Chøng kho¸n vµ ph¸p luËt Kinh tÕ........................... ...... 1.1 Ph¸p luËt Chøng kho¸n vµ LuËt Doanh nghiÖp, LuËt Doanh nghiÖp Nhµ n−íc, NghÞ ®Þnh sè 187/2004/N§-CP vÒ chuyÓn doanh nghiÖp 43 nhµ n−íc thµnh c«ng ty cæ phÇn, LuËt Ph¸ s¶n............................. ...... 43 1.1.1 Ph¸p luËt vÒ Chøng kho¸n vµ LuËt Doanh nghiÖp................. ...... 1.1.2 Ph¸p luËt Chøng kho¸n vµ LuËt Doanh nghiÖp nhµ n−íc, NghÞ 49 ®Þnh 187/2004/N§-CP............................................................ ...... 51 1.1.3 Ph¸p luËt Chøng kho¸n vµ LuËt Ph¸ s¶n ................................. ...... 53 1.2 Ph¸p luËt Chøng kho¸n vµ LuËt Th−¬ng m¹i............................... ...... 54 1.3 Ph¸p luËt Chøng kho¸n vµ LuËt tµi chÝnh tiÒn tÖ .......................... ...... 54 1.3.1 Ph¸p luËt Chøng kho¸n vµ LuËt C¸c tæ chøc tÝn dông ............ ...... 57 1.3.2 Ph¸p luËt Chøng kho¸n vµ LuËt Kinh doanh b¶o hiÓm........... ...... 58 1.3.3 Ph¸p luËt Chøng kho¸n vµ LuËt KÕ to¸n, LuËt thuÕ ............... ...... 1.4 Ph¸p luËt Chøng kho¸n vµ LuËt §Çu t− n−íc ngoµi t¹i ViÖt Nam, 60 LuËt KhuyÕn khÝch ®Çu t− trong n−íc............................................ ...... 64 2. Ph¸p luËt Chøng kho¸n vµ ph¸p luËt d©n sù ................................. ...... 2.1 Chøng kho¸n vµ mét sè néi dung liªn quan kh¸i niÖm tµi s¶n trong 64 ph¸p luËt d©n sù...................................................................................... 2.2 Hîp ®ång göi gi÷ tµi s¶n trong BLDS vµ vÊn ®Ò tËp trung ho¸ vµ phi vËt chÊt ho¸ chøng kho¸n t¹i Trung t©m l−u ký chøng 65 kho¸n....................................................................................................... 2.3 Ph¸p luËt vÒ chøng kho¸n vµ yªu cÇu hoµn thiÖn ®Þnh chÕ ph¸p luËt 66 vÒ hîp ®ång............................................................................................. 2.4 Ph¸p luËt chøng kho¸n vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi ph¸p luËt vÒ 67 tè tông d©n sù vµ th−¬ng m¹i................................................................. 70 3. Ph¸p luËt Chøng kho¸n víi Ph¸p luËt hµnh chÝnh........................ ...... 74 4. Ph¸p luËt chøng kho¸n vµ Ph¸p luËt h×nh sù................................. ...... Ch−¬ng III: ®Þnh h−íng vµ gi¶i ph¸p x©y dùng luËt chønG kho¸n ®¶m b¶o tÝnh ®ång bé, phï hîp trong hÖ thèng ph¸p luËt viÖt nam 1. Chñ tr−¬ng cña §¶ng vµ Nhµ n−íc vÒ ph¸t triÓn thÞ tr−êng chøng 78 kho¸n vµ hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt vÒ chøng kho¸n ............ ...... 2
2. Quan ®iÓm chñ ®¹o ®Þnh h−íng viÖc x©y dùng LuËt Chøng 80 kho¸n............ .................................................................................... ...... 3. C¸c nguyªn t¾c x©y dùng LuËt Chøng kho¸n ®Ó ®¶m b¶o tÝnh ®ång 82 bé, phï hîp trong hÖ thèng ph¸p luËt ViÖt Nam ......................... ...... 82 3.1 TÝnh toµn diÖn ............................................................................. ...... 82 3.2 TÝnh ®ång bé ............................................................................... ...... 83 3.3 TÝnh phï hîp ............................................................................... ...... 4. C¸c gi¶i ph¸p vµ kiÕn nghÞ x©y dùng LuËt Chøng kho¸n trong mèi 83 quan hÖ víi c¸c lÜnh vùc ph¸p luËt kh¸c....................................... ...... 4.1 X¸c ®Þnh ph¹m vi vµ ®èi t−îng ®iÒu chØnh cña LuËt Chøng kho¸n 83 trong mèi quan hÖ thèng nhÊt víi c¸c lÜnh vùc ph¸p luËt kh¸c .... ...... 4.2 X©y dùng c¸c néi dung c¬ b¶n cña LuËt Chøng kho¸n ®¶m b¶o tÝnh 85 ®ång bé, phï hîp víi c¸c lÜnh vùc ph¸p luËt cã liªn quan ............ ...... 85 4.2.1 Ho¹t ®éng ph¸t hµnh chøng kho¸n......................................... ...... 88 4.2.2 C¸c quy ®Þnh vÒ niªm yÕt chøng kho¸n .................................. ...... 89 4.2.3 Giao dÞch chøng kho¸n ........................................................... ...... 90 4.2.4 VÒ m« h×nh SGDCK, TTGDCK ............................................... ...... 4.2.5 Ho¹t ®éng ®¨ng ký, l−u ký, thanh to¸n bï trõ chøng kho¸n; ho¹t 92 ®éng c«ng bè th«ng tin............................................................ ...... 94 4.2.6 C¸c quy ®Þnh vÒ tæ chøc kinh doanh chøng kho¸n ................. ...... 4.2.7 Sù tham gia cña bªn n−íc ngoµi vµo TTTK ViÖt Nam vµ bªn 95 ViÖt Nam ra TTTK n−íc ngoµi ............................................... ...... 4.2.8 Qu¶n lý nhµ n−íc vÒ chøng kho¸n vµ TTTK; vÒ xö lý vi ph¹m 97 trong lÜnh vùc chøng kho¸n vµ TTTK ..................................... ...... 98 4.3 KiÕn nghÞ söa ®æi, bæ sung c¸c lÜnh vùc ph¸p luËt kh¸c................ ...... 99 4.3.1 Ph¸p luËt Kinh tÕ ........................................................................... ...... 102 4.3.2 Ph¸p luËt D©n sù............................................................................ ...... 103 4.3.3 Ph¸p luËt H×nh sù........................................................................... ...... kÕt luËn...................................................................................................................... 105 tµi liÖu tham kh¶o.............................................................................................. 106 3
danh môc c¸c tõ viÕt t¾t -ttck: ThÞ tr−êng chøng kho¸n - UBCKNN: Uû ban Chøng kho¸n Nhµ n−íc - TTGDCK: Trung t©m Giao dÞch Chøng kho¸n - MoF: Bé Tµi chÝnh (Ministry of Finance) - SEC: Uû ban Giao dÞch Chøng kho¸n - SESC: Uû ban Gi¸m s¸t Giao dÞch Chøng kho¸n - KSE: Së Giao dÞch Chøng kho¸n Hµn Quèc - MOFE: Bé Tµi chÝnh vµ Kinh tÕ - FSC: Uû ban Gi¸m s¸t Tµi chÝnh - FSS: Côc Gi¸m s¸t Tµi chÝnh - KOFEX: Së Giao dÞch c¸c Hîp ®ång t−¬ng lai Hµn Quèc - CSRC: Uû ban Gi¸m qu¶n Chøng kho¸n Trung Quèc - NPCSC: Uû ban Th−êng vô Quèc héi - FEC: Uû ban Kinh tÕ vµ Tµi chÝnh cña Quèc héi - CLA: Uû ban c¸c vÊn ®Ò luËt ph¸p cña Quèc héi - SCSSMO: C¬ quan qu¶n lý vµ gi¸m s¸t chøng kho¸n - SET: Së Giao dÞch Chøng kho¸n Th¸i lan 4
phÇn më ®Çu Sù h×nh thµnh thÞ tr−êng chøng kho¸n lµ mét tÊt yÕu cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng nh»m huy ®éng cã hiÖu qu¶ nguån vèn trung vµ dµi h¹n cho ®Çu t− ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. Sau mét thêi gian vËn hµnh, thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam ®· phÇn nµo thÓ hiÖn ®−îc vai trß cña m×nh. §¶ng vµ Nhµ n−íc ta hÕt søc chó träng trong viÖc x©y dùng mét thÞ tr−êng chøng kho¸n phï hîp ®Þnh h−íng ®æi míi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n−íc. Thùc tÕ ®Þnh h−íng nµy ®· ®−îc kh¼ng ®Þnh trong c¸c V¨n kiÖn §¹i héi VI, VII, VIII vµ tiÕp tôc ®−îc kh¼ng ®Þnh l¹i t¹i NghÞ quyÕt §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX cña §¶ng lµ "thóc ®Èy sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ tõng b−íc hoµn thiÖn c¸c lo¹i thÞ tr−êng theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, ®Æc biÖt quan t©m ®Õn c¸c lo¹i thÞ tr−êng quan träng nh−ng hiÖn ch−a cã hoÆc cßn s¬ khai nh−: thÞ tr−êng lao ®éng, thÞ tr−êng chøng kho¸n.v.v." vµ " T¹o lËp ®ång bé c¸c yÕu tè thÞ tr−êng, ®æi míi vµ n©ng cao hiÖu lùc qu¶n lý kinh tÕ cña Nhµ n−íc. Ph¸t triÓn thÞ tr−êng vèn vµ tiÒn tÖ, nhÊt lµ thÞ tr−êng vèn trung vµ dµi h¹n. Tæ chøc vµ vËn hµnh an toµn, hiÖu qu¶ thÞ tr−êng chøng kho¸n, thÞ tr−êng b¶o hiÓm, tõng b−íc më réng quy m« vµ ph¹m vi ho¹t ®éng kÓ c¶ viÖc thu hót vèn n−íc ngoµi". §Ó thÞ tr−êng ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ vµ ®óng môc tiªu ®· ®Ò ra th× viÖc x©y dùng vµ hoµn thiÖn khung ph¸p lý ®iÒu chØnh ho¹t ®éng cña thÞ tr−êng cã ý nghÜa hÕt søc quan träng. Trong nh÷ng n¨m qua ChÝnh phñ vµ c¸c ban ngµnh liªn quan ®· hÕt søc nç lùc trong viÖc t¹o lËp mét khung ph¸p lý cho ho¹t ®éng cña thÞ tr−êng. Tuy nhiªn, sau h¬n bèn n¨m ®i vµo ho¹t ®éng, hÖ thèng ph¸p luËt ®iÒu chØnh ho¹t ®éng chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n ®· béc lé nhiÒu bÊt cËp cÇn ®−îc ®iÒu chØnh. V¨n b¶n ph¸p lý chuyªn ngµnh ®iÒu chØnh lÜnh vùc chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n hiÖn nay cßn ch−a bao qu¸t, ®Çy ®ñ, hiÖu lùc ph¸p lý thÊp vµ cßn nhiÒu bÊt cËp víi c¸c lÜnh vùc ph¸p luËt kh¸c cã liªn quan nh− LuËt Kinh tÕ, LuËt D©n sù, LuËt H×nh sù, LuËt Hµnh chÝnh.v.v. §iÒu nµy, phÇn nµo ®· lµm c¶n trë sù ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng. Yªu cÇu ®Æt ra ®èi víi c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch lµ liÖu khung ph¸p lý thÞ tr−êng chøng kho¸n hiÖn nay cßn v−íng m¾c ë nh÷ng néi dung nµo? CÇn söa 5
®æi, bæ sung nh÷ng vÊn ®Ò g×? Víi c¸c yÕu tè ®Æc thï cña TTCK cã ph¶i söa ®æi, bæ sung c¶ c¸c lÜnh vùc ph¸p luËt cã liªn quan kh«ng?... Môc tiªu ®Æt ra ®èi víi viÖc x©y dùng khung ph¸p lý cho thÞ tr−êng chøng kho¸n lµ ph¶i "Ban hµnh ®ång bé hÖ thèng v¨n b¶n ph¸p luËt ®iÒu chØnh ho¹t ®éng thÞ tr−êng chøng kho¸n theo h−íng bao qu¸t, toµn diÖn vµ phï hîp víi thÞ tr−êng..."1, ®ång thêi ph¶i phï hîp víi c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt cã liªn quan trong hÖ thèng ph¸p luËt ViÖt Nam. §Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò nªu trªn, viÖc nghiªn cøu §Ò tµi khoa häc ”§Þnh h−íng x©y dùng LuËt Chøng kho¸n trong mèi quan hÖ víi c¸c lÜnh vùc ph¸p luËt kh¸c" lµ cÇn thiÕt. Th«ng qua sù nghiªn cøu c¸c lÜnh vùc ph¸p luËt cã liªn quan, b»ng viÖc sö dông ph−¬ng ph¸p so s¸nh, ®Ò tµi chØ ra mèi quan hÖ, nh÷ng bÊt cËp vµ xung ®ét cña hÖ thèng ph¸p luËt hiÖn hµnh víi ph¸p luËt vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n. Trªn c¬ së ®ã, ®−a ra nh÷ng kiÕn nghÞ söa ®æi, bæ sung ph¸p luËt vÒ chøng kho¸n còng nh− c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt cã liªn quan nh»m hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt kinh tÕ còng nh− toµn bé hÖ thèng ph¸p luËt ViÖt Nam, ®Æc biÖt lµ nh÷ng gi¶i ph¸p kiÕn nghÞ ®ãng gãp cho c«ng t¸c x©y dùng LuËt Chøng kho¸n. 1 QuyÕt ®Þnh sè 163/2003/Q§-TTg cña Thñ t−íng ChÝnh phñ phª duyÖt ChiÕn l−îc ph¸t triÓn thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010 6
Ch−¬ng I LuËt Chøng kho¸n trong mèi quan hÖ víi c¸c lÜnh vùc ph¸p luËt kh¸c 1. VÞ trÝ, vai trß cña LuËt Chøng kho¸n trong hÖ thèng ph¸p luËt ViÖt Nam 1.1 Kh¸i qu¸t vÒ LuËt Chøng kho¸n ë ViÖt Nam, TTCK ®· b¾t ®Çu h×nh thµnh ngay tõ khi LuËt C«ng ty ra ®êi n¨m 1990 cho phÐp c¸c c«ng ty cæ phÇn ®−îc ph¸t hµnh cæ phiÕu cïng víi ch−¬ng tr×nh thÝ ®iÓm cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ n−íc n¨m 1992. Tuy nhiªn, ho¹t ®éng cña thÞ tr−êng giao dÞch chøng kho¸n cßn diÔn ra mét c¸ch tù ph¸t vµ ch−a cã sù qu¶n lý cña Nhµ n−íc. Nh»m ®−a TTCK ViÖt Nam chÝnh thøc ®i vµo ho¹t ®éng d−íi sù qu¶n lý cña Nhµ n−íc, t¹o ra mét m«i tr−êng kinh doanh vµ ®Çu t− chøng kho¸n an toµn, c«ng khai, hiÖu qu¶ vµ b×nh ®¼ng, ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 48/1998/N§-CP ngµy 11/7/1998 vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n (nay ®· ®−îc thay thÕ b»ng NghÞ ®Þnh sè 144/2003/N§-CP ngµy 28/11/2003 cña ChÝnh phñ) ®Ó ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng, qu¶n lý vµ gi¸m s¸t TTCK. TiÕp sau ®ã nhiÒu v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n ®· ®−îc ban hµnh nh− NghÞ ®Þnh 161/2004/N§-CP vÒ xö ph¹t vi ph¹m hµnh chÝnh trong lÜnh vùc chøng kho¸n, vµ c¸c v¨n b¶n h−íng dÉn thi hµnh NghÞ ®Þnh 144/CP nh− Quy chÕ vÒ thµnh viªn, giao dÞch, Quy chÕ vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c«ng ty chøng kho¸n... C¸c v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n nãi trªn ®· b−íc ®Çu t¹o ra mét khu«n khæ ph¸p lý cho thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt nam ph¸t triÓn trong thêi gian qua. Sau gÇn 4 n¨m kÓ tõ ngµy 20/7/2000, Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n Thµnh phè Hå ChÝ Minh (TTGDCK) chÝnh thøc khai tr−¬ng vµ ®i vµo ho¹t ®éng, TTCK ViÖt Nam ®· ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn víi sù qu¶n lý chÆt chÏ cña Nhµ n−íc. TÝnh ®Õn 17/09/2004 ®· cã 200 lo¹i chøng kho¸n niªm yÕt giao dÞch, bao gåm 24 lo¹i cæ phiÕu, 173 lo¹i tr¸i phiÕu chÝnh phñ, 2 tr¸i phiÕu c«ng ty vµ 1 lo¹i tr¸i phiÕu chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng, ®−a 7
tæng gi¸ trÞ niªm yÕt ®¹t 20,8 tû ®ång (chiÕm 3,44% GDP 2003). Mét hÖ thèng c¸c tæ chøc trung gian tµi chÝnh trªn thÞ tr−êng víi 13 c«ng ty chøng kho¸n, 16 tæ chøc ho¹t ®éng l−u ký cïng víi c«ng ty qu¶n lý quü, ng©n hµng chØ ®Þnh thanh to¸n ®· thùc hiÖn tèt c¸c nghiÖp vô vÒ kinh doanh, dÞch vô chøng kho¸n. Tuy nhiªn tr¶i qua h¬n 4 n¨m ho¹t ®éng, so víi tiÒm n¨ng ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, xu h−íng héi nhËp quèc tÕ th× quy m« cña thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt nam cßn qu¸ nhá bÐ, ch−a ®¸p øng ®−îc kú väng cña ChÝnh phñ lµ trë thµnh mét kªnh huy ®éng vèn trung vµ dµi h¹n cho nÒn kinh tÕ. DiÔn biÕn cña thÞ tr−êng cßn cã nhiÒu phøc t¹p, c«ng t¸c t¹o hµng cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n, sè l−îng c¸c c«ng ty niªm yÕt trªn thÞ tr−êng cßn h¹n chÕ c¶ vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng. Nguyªn nh©n cña viÖc nµy lµ do c¸c yÕu tè: thÞ tr−êng cßn Ýt c¸c nhµ ®Çu t− cã tæ chøc, chuyªn nghiÖp nªn dÔ bÞ ¶nh h−ëng bëi yÕu tè t©m lý; c¸c doanh nghiÖp cßn tr«ng chê vµo nguån vèn bao cÊp, nguån vèn ng©n hµng, kh«ng muèn bÞ kiÓm to¸n vµ c«ng bè th«ng tin; tiÕn tr×nh cæ phÇn ho¸ cßn ch−a g¾n liÒn víi viÖc niªm yÕt cæ phiÕu trªn thÞ tr−êng... Ngoµi ra, mét trong nh÷ng nguyªn nh©n rÊt quan träng cña viÖc thÞ tr−êng ch−a thùc sù ph¸t triÓn ®ã lµ hÖ thèng ph¸p luËt vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng cßn thiÕu ®ång bé, ch−a cã LuËt Chøng kho¸n ®Ó t¹o m«i tr−êng ph¸p lý ®Çy ®ñ, æn ®Þnh ®iÒu chØnh mäi ho¹t ®éng trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ hiÖn nay vµ phï hîp víi ®Þnh h−íng, chiÕn l−îc ph¸t triÓn thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam. NhËn thøc ®−îc vai trß, tÇm quan träng cña thÞ tr−êng chøng kho¸n trong nÒn kinh tÕ vµ tÝnh cÊp thiÕt cña viÖc x©y dùng LuËt Chøng kho¸n trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, §¶ng vµ ChÝnh Phñ ®· rÊt quan t©m ®Õn viÖc ph¸t triÓn thÞ tr−êng chøng kho¸n vµ x©y dùng LuËt Chøng kho¸n. ViÖc x©y dùng LuËt Chøng kho¸n ®· ®−îc ®−a vµo trong Ch−¬ng tr×nh x©y dùng luËt, ph¸p lÖnh cña Quèc héi nhiÖm kú kho¸ XI (2002-2007) ®−îc Quèc héi th«ng qua t¹i NghÞ quyÕt sè 12/2002/QH11 ngµy 16/12/2002. §Ó xóc tiÕn triÓn khai qu¸ tr×nh x©y dùng luËt, ®Çu n¨m 2004 Bé tr−ëng Bé Tµi chÝnh ®· cã QuyÕt ®Þnh sè 1771/BTC thµnh lËp Ban So¹n th¶o, Tæ Biªn tËp Dù ¸n LuËt Chøng kho¸n víi sù tham gia cña nhiÒu chuyªn gia trong c¸c ngµnh, lÜnh vùc cã liªn quan ®Õn chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n. Theo dù kiÕn, dù th¶o LuËt Chøng kho¸n sÏ ®−îc tr×nh ChÝnh phñ vµo cuèi n¨m 2005, xin ý kiÕn cña Uû ban Th−êng vô Quèc héi vµo 8
kú häp 1 th¸ng 5 n¨m 2006 vµ ®−îc Quèc héi th«ng qua vµo th¸ng 11 n¨m 2006. Trong khoa häc ph¸p lý, sù h×nh thµnh cña mét bé m«n khoa häc, vai trß vµ vÞ trÝ cña nã lµ do nhu cÇu cña cuéc sèng quyÕt ®Þnh. LuËt Chøng kho¸n ®−îc h×nh thµnh lµ do nhu cÇu cña x· héi, cña quèc gia ®èi víi viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn mét lo¹i thÞ tr−êng míi - thÞ tr−êng chøng kho¸n, ®Ó trë thµnh mét kªnh huy ®éng vèn cã hiÖu qña cho ®Çu t− ph¸t triÓn, phôc vô cho môc tiªu ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®Êt n−íc nãi chung. Víi tÝnh c¸ch lµ mét khoa häc, LuËt Chøng kho¸n cã ®èi t−îng nghiªn cøu riªng cña nã. §èi t−îng nghiªn cøu cña LuËt Chøng kho¸n tr−íc tiªn lµ c¸c quan hÖ x· héi mµ c¸c quy ph¹m LuËt Chøng kho¸n t¸c ®éng ®Õn. LuËt Chøng kho¸n nghiªn cøu, ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ x· héi ph¸t sinh gi÷a c¸c chñ thÓ tham gia ho¹t ®éng trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam, nh÷ng quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c chñ thÓ ph¶i g¸nh v¸c khi tham gia c¸c quan hÖ ®ã. LuËt Chøng kho¸n nghiªn cøu ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ x· héi ph¸t sinh tõ c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau cña thÞ tr−êng chøng kho¸n nh−: c¸c quan hÖ x· héi ph¸t sinh tõ ho¹t ®éng ph¸t hµnh, niªm yÕt chøng kho¸n trªn TTCK, c¸c quan hÖ x· héi ph¸t sinh tõ ho¹t ®éng qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n; thanh tra, gi¸m s¸t vµ xö lý vi ph¹m trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n vµ gi¶i quyÕt tranh chÊp ph¸t sinh... Cã thÓ nãi mét c¸ch kh¸i qu¸t, LuËt Chøng kho¸n lµ tæng hîp c¸c quy ph¹m ph¸p luËt, c¸c nguyªn t¾c ph¸p lý ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ ph¸t sinh gi÷a c¸c chñ thÓ trong qu¸ tr×nh c¸c chñ thÓ tham gia ho¹t ®éng trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n trªn c¬ së kÕt hîp c¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu chØnh kh¸c nhau nh»m b¶o vÖ thÞ tr−êng ho¹t ®éng hiÖu qu¶, æn ®Þnh, an toµn, c«ng b»ng, c«ng khai, minh b¹ch cña thÞ tr−êng chøng kho¸n. 1.2 VÞ trÝ cña LuËt Chøng kho¸n trong hÖ thèng ph¸p luËt ViÖt Nam LuËt Chøng kho¸n liÖu cã thÓ ®−îc coi lµ mét ngµnh luËt ®éc lËp hay lµ mét lÜnh vùc cña LuËt Kinh tÕ. Theo chóng t«i vÊn ®Ò nµy chØ mang ý nghÜa lý 9
luËn ®èi víi viÖc ph©n ®Þnh c¸c ngµnh luËt, tøc lµ ph©n ®Þnh giíi h¹n ®iÒu chØnh cña c¸c quan hÖ ph¸p luËt theo nh÷ng tiªu chuÈn truyÒn thèng nh− ®èi t−îng ®iÒu chØnh, ph¹m vi ¸p dông vµ ph−¬ng ph¸p ®iÒu chØnh. §èi víi nhiÒu lÜnh vùc hiÖn nay trong ®ã cã LuËt Chøng kho¸n th× viÖc ph©n ®Þnh ranh giíi gi÷a chóng rÊt khã thùc hiÖn bëi gi÷a chóng cã nhiÒu ®iÓm giao thoa, v× vËy viÖc ph©n ®Þnh chóng b»ng c¸c tiªu chÝ ®ã khã cã thÓ thùc hiÖn ®−îc. Trong sù ph¸t triÓn cña nhiÒu ngµnh luËt cã sù t¸ch b¹ch riªng cña mét hay mét sè ®Þnh chÕ. Sù ph¸t triÓn cña c¸c quan hÖ x· héi ®¹t tíi møc mµ viÖc h¹n chÕ chóng trong mét ®Þnh chÕ kh«ng cßn cã thÓ chÊp nhËn ®−îc. Víi LuËt Chøng kho¸n, quan ®iÓm coi LuËt Chøng kho¸n lµ mét bé phËn cña ph¸p luËt kinh tÕ cã h¹t nh©n hîp lý cña nã. Chóng ta ®Òu biÕt lÜnh vùc kinh tÕ lµ mét lÜnh vùc phøc t¹p nhÊt trong ®êi sèng x· héi. C¸c quan hÖ x· héi ph¸t sinh trong lÜnh vùc kinh tÕ l¹i cµng phøc t¹p. Mçi lo¹i quan hÖ kinh tÕ ®ã ®ßi hái nh÷ng quy ph¹m ph¸p luËt phï hîp ®Ó ®iÒu chØnh. §Ó qu¶n lý nÒn kinh tÕ nhµ n−íc cÇn ban hµnh rÊt nhiÒu v¨n b¶n ph¸p luËt ®Ó ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ kinh tÕ. Tæng hîp tÊt c¶ c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt liªn quan trùc tiÕp ®Õn sù qu¶n lý vµ vËn hµnh cña nÒn kinh tÕ ®−îc gäi lµ ph¸p luËt kinh tÕ. Ph¸p luËt kinh tÕ bao gåm nhiÒu ngµnh luËt nh− LuËt ng©n hµng, LuËt c¸c tæ chøc tÝn dông, LuËt thuÕ... ViÖc xÕp LuËt Chøng kho¸n vµo vÞ trÝ lµ mét bé phËn cña ph¸p luËt kinh tÕ xuÊt ph¸t tõ nh÷ng lý do sau: - XuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm vµ b¶n chÊt cña thÞ tr−êng chøng kho¸n. ThÞ tr−êng chøng kho¸n thùc chÊt lµ mét thÓ chÕ tµi chÝnh bËc cao, mét bé phËn cÊu thµnh quan träng cña thÞ tr−êng tµi chÝnh, lµ n¬i trao ®æi, mua b¸n c¸c lo¹i chøng kho¸n dµi h¹n vµ lµ kªnh huy ®éng vèn trung vµ dµi h¹n chñ yÕu cho nÒn kinh tÕ. - XuÊt ph¸t tõ mèi quan hÖ chÆt chÏ, cã nhiÒu ®iÓm giao thoa gi÷a LuËt Chøng kho¸n vµ c¸c luËt kh¸c trong lÜnh vùc ph¸p luËt vÒ kinh tÕ nh− LuËt ng©n hµng, LuËt thuÕ, LuËt Tæ chøc tÝn dông, LuËt §Çu t− n−íc ngoµi t¹i ViÖt Nam, 10
LuËt KhuyÕn khÝch ®Çu t− trong n−íc, LuËt Doanh nghiÖp, LuËt Doanh nghiÖp Nhµ n−íc... 1.3 Vai trß cña LuËt Chøng kho¸n 1.3.1 LuËt Chøng kho¸n cã vai trß quan träng trong viÖc hoµn thiÖn khung ph¸p lý thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam Mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng hµng ®Çu cña viÖc hoµn thiÖn khung ph¸p lý vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam hiÖn nay chÝnh lµ x©y dùng LuËt Chøng kho¸n. §©y còng lµ chñ tr−¬ng cña §¶ng vµ Nhµ n−íc trong viÖc t¨ng c−êng hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n. LuËt Chøng kho¸n víi nh÷ng −u thÕ rÊt lín sÏ t¹o ra mét m«i tr−êng ph¸p lý æn ®Þnh, v÷ng ch¾c, b¶o vÖ quyÒn, lîi Ých cña c¸c chñ thÓ tham gia thÞ tr−êng, gãp phÇn x©y dùng vµ ph¸t triÓn thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam trë thµnh mét kªnh huy ®éng vèn quan träng vµ thiÕt yÕu ®¸p øng cho c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc, cô thÓ lµ: Thø nhÊt, LuËt Chøng kho¸n lµ v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt do Quèc héi, c¬ quan cao nhÊt cña quyÒn lùc Nhµ n−íc ban hµnh ®Ó ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ x· héi ph¸t sinh trong lÜnh vùc chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n. §©y lµ v¨n b¶n cã gi¸ trÞ ph¸p lý cao (chØ sau HiÕn ph¸p) nªn viÖc ban hµnh LuËt Chøng kho¸n sÏ t¹o ra mét m«i tr−êng ph¸p lý æn ®Þnh, bÒn v÷ng, ®¶m b¶o cho thÞ tr−êng chøng kho¸n ho¹t ®éng an toµn, c«ng khai. Thø hai, víi mét quy tr×nh x©y dùng chÆt chÏ cã sù tham gia gãp ý cña nhiÒu tæ chøc, c¸ nh©n trong x· héi, LuËt Chøng kho¸n ®¶m b¶o thÓ hiÖn ®−îc quyÒn tù do d©n chñ, ý chÝ vµ nguyÖn väng cña ®«ng ®¶o c¸c tÇng líp nh©n d©n, v× vËy nã cã tÝnh æn ®Þnh cao. H¬n n÷a, víi sù tham gia gãp ý cña nhiÒu tæ chøc, c¸ nh©n, LuËt Chøng kho¸n sÏ dÔ dµng ®i vµo cuéc sèng vµ ®−îc mäi ng−êi t«n träng, tù gi¸c thùc hiÖn. Thø ba, víi mét ph¹m vi ®iÒu chØnh réng, LuËt Chøng kho¸n bao gåm ®Çy ®ñ c¸c quy ph¹m ph¸p luËt ®iÒu chØnh tÊt c¶ nh÷ng lÜnh vùc quan träng nhÊt cña thÞ tr−êng chøng kho¸n. LuËt Chøng kho¸n ®−îc ban hµnh kh«ng nh÷ng ®iÒu 11
chØnh nh÷ng quan hÖ x· héi ph¸t sinh trong hiÖn t¹i mµ cßn ®¶m b¶o bao qu¸t ®−îc nhiÒu vÊn ®Ò ph¸t sinh trong t−¬ng lai. Thø t−, lÜnh vùc chøng kho¸n lµ mét lÜnh vùc phøc t¹p, ¶nh h−ëng ®Õn quyÒn, lîi Ých cña nhiÒu lo¹i chñ thÓ trªn thÞ tr−êng, v× vËy, ®ßi hái ph¶i cã mét v¨n b¶n cã hiÖu lùc ph¸p lý cao nhÊt lµ LuËt Chøng kho¸n ®Ó ®iÒu chØnh mäi quan hÖ ph¸t sinh trªn thÞ tr−êng. LuËt Chøng kho¸n ®−îc ban hµnh cã kh¶ n¨ng thiÕt lËp mét trËt tù mµ ë ®ã mäi chñ thÓ khi tham gia vµo c¸c quan hÖ ph¶i t«n träng nh÷ng cam kÕt vµ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nh÷ng hËu qña cã thÓ x¶y ra. Cã LuËt Chøng kho¸n b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých cña m×nh, c¸c tæ chøc, c¸ nh©n sÏ yªn t©m vµ tin t−ëng khi tham gia kinh doanh, ®Çu t− trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n, tõ ®ã thu hót c¸c tæ chøc, c¸ nh©n trong vµ ngoµi n−íc tham gia. Thø n¨m, sù hîp t¸c gi÷a c¸c quèc gia trong lÜnh vùc chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n chØ cã thÓ ph¸t triÓn trong mét m«i tr−êng chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi æn ®Þnh vµ cã ®ñ ®é tin cËy lÉn nhau. Ph¸p luËt lµ ph−¬ng tiÖn cã ý nghÜa quan träng trong viÖc t¹o lËp m«i tr−êng æn ®Þnh ®ã. HiÖn nay, hÇu hÕt c¸c n−íc cã thÞ tr−êng chøng kho¸n ®Òu cã LuËt Chøng kho¸n ®iÒu chØnh. V× vËy, ®Ó hÖ thèng ph¸p luËt vÒ chøng kho¸n cña ViÖt Nam cã hiÖu lùc ngang tÇm vµ phï hîp víi luËt ph¸p quèc tÕ, th«ng lÖ quèc tÕ vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n, ®¶m b¶o sù héi nhËp cña thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam víi xu h−íng ph¸t triÓn chung cña thÞ tr−êng chøng kho¸n quèc tÕ vµ khu vùc, ViÖt Nam cÇn ph¶i ban hµnh LuËt chøng kho¸n. Tãm l¹i, ®Ó hoµn thiÖn khung ph¸p lý vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n, t¹o c¬ së ph¸p lý cho thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam ph¸t triÓn æn ®Þnh, an toµn, lµnh m¹nh vµ cã hiÖu qu¶, n©ng cao hiÖu lùc qu¶n lý Nhµ n−íc ®èi víi ho¹t ®éng chøng kho¸n, ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, phï hîp víi c¸c chuÈn mùc quèc tÕ trong tiÕn tr×nh héi nhËp, viÖc nghiªn cøu x©y dùng LuËt Chøng kho¸n lµ mét ®ßi hái cÇn thiÕt. 1.3.2 LuËt Chøng kho¸n gi÷ vÞ trÝ quan träng trong hÖ thèng ph¸p luËt ViÖt Nam HÖ thèng ph¸p luËt ViÖt Nam lµ tæng thÓ c¸c quy ph¹m ph¸p luËt cã mèi liªn hÖ néi t¹i thèng nhÊt víi nhau ®−îc ph©n ®Þnh thµnh c¸c chÕ ®Þnh ph¸p luËt, 12
c¸c ngµnh luËt, c¸c lÜnh vùc ph¸p luËt vµ ®−îc thÓ hiÖn trong c¸c v¨n b¶n do nhµ n−íc ban hµnh theo nh÷ng tr×nh tù vµ h×nh thøc nhÊt ®Þnh. Cã nhiÒu tiªu chuÈn ®Ó x¸c ®Þnh møc ®é hoµn thiÖn cña mét hÖ thèng ph¸p luËt, trong ®ã "tÝnh toµn diÖn" ®−îc coi lµ tiªu chuÈn ®Çu tiªn vµ lµ tiªu chuÈn ®Ó "®Þnh l−îng" mét hÖ thèng ph¸p luËt, thÓ hiÖn møc ®é hoµn thiÖn cña hÖ thèng ph¸p luËt. ë cÊp ®é chung, tÝnh toµn diÖn ®ßi hái hÖ thèng ph¸p luËt ph¶i cã ®ñ c¸c ngµnh luËt, c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt, c¸c chÕ ®Þnh ®Ó ®iÒu chØnh mäi quan hÖ ph¸t sinh trong cuéc sèng. Do vËy, nÕu thiÕu ®i c¸c quy ph¹m ph¸p luËt cña LuËt Chøng kho¸n, hÖ thèng ph¸p luËt nãi chung kh«ng thÓ ®−îc coi lµ hoµn thiÖn. ViÖc ban hµnh LuËt Chøng kho¸n ®Ó t¹o ra mét khung ph¸p lý hoµn thiÖn sÏ t¹o ®−îc sù thèng nhÊt gi÷a c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n víi c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c cã liªn quan, gãp phÇn hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt ViÖt Nam. LuËt Chøng kho¸n cÇn ®−îc x©y dùng song song, ®ång thêi víi viÖc xem xÐt chØnh söa, bæ sung c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c cã liªn quan nh»m t¹o sù thèng nhÊt, ®ång bé vµ hoµn chØnh trong hÖ thèng ph¸p luËt nãi chung. HÖ thèng nµy ®−îc hoµn thiÖn sÏ t¹o ra mét m«i tr−êng ph¸p lý hÕt søc thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, trong ®ã cã sù ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng chøng kho¸n. 2. LuËt Chøng kho¸n trong mèi quan hÖ víi c¸c lÜnh vùc ph¸p luËt kh¸c 2.1 Nh÷ng ®Æc tr−ng cña LuËt Chøng kho¸n Nh÷ng ®Æc tr−ng cña LuËt Chøng kho¸n lµ nh÷ng ®Æc ®iÓm ®Ó ph©n biÖt gi÷a LuËt Chøng kho¸n vµ c¸c luËt kh¸c, lµm cho nã kh«ng lÉn ®−îc víi c¸c luËt kh¸c. C¸c nÐt ®Æc tr−ng cña LuËt Chøng kho¸n thÓ hiÖn qua ®èi t−îng ®iÒu chØnh, chñ thÓ, ph−¬ng ph¸p ®iÒu chØnh vµ nguån cña LuËt. 13
2.1.1 §èi t−îng ®iÒu chØnh Mçi mét lÜnh vùc ph¸p luËt ®Òu cã ®èi t−îng ®iÒu chØnh riªng cña nã. §èi t−îng ®iÒu chØnh cña LuËt Chøng kho¸n chØ lµ c¸c quan hÖ x· héi ph¸t sinh trong lÜnh vùc chøng kho¸n vµ TTCK. §©y chÝnh lµ c¬ së ®Ó ph©n biÖt víi ®èi t−îng ®iÒu chØnh cña c¸c lÜnh vùc ph¸p luËt kh¸c nh− d©n sù, hµnh chÝnh, h×nh sù... LuËt Chøng kho¸n ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ x· héi ph¸t sinh tõ ho¹t ®éng ph¸t hµnh chøng kho¸n ra c«ng chóng, ph¸t hµnh chøng kho¸n ra n−íc ngoµi; niªm yÕt chøng kho¸n trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n tËp trung vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n n−íc ngoµi; giao dÞch chøng kho¸n trªn thÞ tr−êng tËp trung vµ phi tËp trung; quy ®Þnh vÒ m« h×nh së giao dÞch chøng kho¸n; quy ®Þnh vÒ c«ng bè th«ng tin trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n; qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n; thanh tra, gi¸m s¸t vµ xö lý vi ph¹m trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n, v.v. C¸c quan hÖ x· héi mµ quy ph¹m ph¸p LuËt Chøng kho¸n ®iÒu chØnh cã thÓ ®−îc ph©n lo¹i theo c¸c nhãm sau: - C¸c quan hÖ gi÷a mét bªn lµ c¸c c¸ nh©n, tæ chøc víi mét bªn lµ Nhµ n−íc ph¸t sinh tõ ho¹t ®éng qu¶n lý nhµ n−íc vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n (quan hÖ ph¸t sinh tõ ho¹t ®éng cho phÐp ®¨ng ký ph¸t hµnh, cÊp phÐp niªm yÕt, cÊp phÐp ho¹t ®éng kinh doanh vµ dÞch vô chøng kho¸n; quan hÖ ph¸t sinh tõ ho¹t ®éng thanh tra viÖc thùc hiÖn ph¸p luËt vµ chÝnh s¸ch vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n; ph¸t sinh tõ viÖc xö lý vi ph¹m ph¸p luËt chøng kho¸n) - Quan hÖ gi÷a c¸c c¸ nh©n, tæ chøc víi nhau ph¸t sinh do ý chÝ cña c¸c bªn (quan hÖ ph¸t sinh vÒ gi¶i quyÕt tranh chÊp, båi th−êng thiÖt h¹i, quan hÖ ph¸t sinh trong hîp ®ång...). 2.1.2. Chñ thÓ Trong qu¸ tr×nh x©y dùng LuËt Chøng kho¸n, mét vÊn ®Ò quan träng ®Æt ra lµ ngoµi viÖc ph¶i x¸c ®Þnh ®èi t−îng ®iÒu chØnh cßn ph¶i x¸c ®Þnh cô thÓ hÖ thèng chñ thÓ cña LuËt. Cã x¸c ®Þnh ®−îc râ vÊn ®Ò ®ã th× míi cã ®ñ dÊu hiÖu 14
c¬ b¶n ®Ó ph©n biÖt LuËt Chøng kho¸n víi c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c trong hÖ thèng ph¸p luËt cña ViÖt Nam. Qua tham kh¶o kinh nghiÖm lËp ph¸p cña c¸c n−íc trªn thÕ giíi vµ nh»m ®¸p øng yªu cÇu thùc tÕ, LuËt Chøng kho¸n kh¼ng ®Þnh 3 chñ thÓ cña quan hÖ ph¸p luËt vÒ chøng kho¸n vµ TTCK. §ã lµ c¸ nh©n, ph¸p nh©n vµ mét lo¹i chñ thÓ ®Æc biÖt kh¸c kh«ng ph¶i lµ c¶ hai lo¹i chñ thÓ trªn. - C¸ nh©n: C¸ nh©n lµ chñ thÓ cña mäi quan hÖ x· héi. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i mäi c¸ nh©n ®Òu lµ chñ thÓ cña LuËt Chøng kho¸n mµ chØ cã c¸c c¸ nh©n tham gia ho¹t ®éng trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n ViÖt Nam míi lµ chñ thÓ cña LuËt Chøng kho¸n. §Ó tham gia quan hÖ chøng kho¸n vµ TTCK, ®iÒu quan träng hµng ®Çu lµ c¸ nh©n ph¶i cã n¨ng lùc ph¸p luËt vµ n¨ng lùc hµnh vi. C¸c c¸ nh©n tham gia trªn TTCK chñ yÕu lµ trong c¸c quan hÖ giao dÞch, mua b¸n chøng kho¸n. C¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸ nh©n víi t− c¸ch lµ chñ thÓ cña LuËt Chøng kho¸n ®−îc quy ®Þnh cô thÓ trong LuËt. Ng−êi n−íc ngoµi cã thÓ trë thµnh chñ thÓ cña LuËt, tuy nhiªn n¨ng lùc chñ thÓ cña ng−êi n−íc ngoµi bÞ h¹n chÕ trong mét sè lÜnh vùc nhÊt ®Þnh. - Ph¸p nh©n: Ph¸p nh©n lµ chñ thÓ phæ biÕn cña quan hÖ ph¸p luËt chøng kho¸n vµ TTCK. Tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c lo¹i ph¸p nh©n ho¹t ®éng trong lÜnh vùc chøng kho¸n vµ TTCK tr−íc hÕt ®Òu ph¶i chÞu sù chi phèi cña c¸c quy ®Þnh chung trong luËt gèc lµ Bé luËt D©n sù. C¸c ph¸p nh©n nµy ho¹t ®éng trong lÜnh vùc chøng kho¸n vµ TTCK, do ®ã, ®−¬ng nhiªn ph¶i chÞu sù ®iÒu chØnh cña LuËt Chøng kho¸n, tiÕp ®ã lµ c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt chuyªn s©u kh¸c nh− LuËt Doanh nghiÖp, LuËt ®Çu t− n−íc ngoµi t¹i ViÖt Nam... LuËt Chøng kho¸n quy ®Þnh c¸c lo¹i ph¸p nh©n ho¹t ®éng trong lÜnh vùc chøng kho¸n vµ TTCK bao gåm: + C¬ quan nhµ n−íc: Uû ban Chøng kho¸n Nhµ n−íc do c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn thµnh lËp ®Ó thùc hiÖn mét sè nhiÖm vô qu¶n lý nhµ n−íc vÒ chøng kho¸n vµ TTCK nh− tæ chøc, qu¶n lý vµ gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña c¸c thÞ tr−êng giao dÞch chøng kho¸n cã tæ chøc; qu¶n lý, gi¸m s¸t c¸c ho¹t ®éng trong lÜnh vùc chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n 15
tham gia thÞ tr−êng; thùc hiÖn viÖc cÊp, gia h¹n, ®×nh chØ, thu håi c¸c lo¹i giÊy phÐp, giÊy chøng nhËn liªn quan ®Õn c¸c ho¹t ®éng vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt; thanh tra, kiÓm tra, gi¶i quyÕt khiÕu n¹i, tè c¸o vµ xö lý c¸c vi ph¹m trong lÜnh vùc chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n ... C¸c c¬ quan nhµ n−íc kh¸c (c¸c Bé, c¬ quan ngang Bé, c¬ quan thuéc ChÝnh phñ vµ Uû ban Nh©n d©n c¸c cÊp) trong ph¹m vi nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña m×nh cã tr¸ch nhiÖm phèi hîp víi Uû ban Chøng kho¸n Nhµ n−íc thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n−íc vÒ chøng kho¸n vµ TTCK. + Tæ chøc x· héi - nghÒ nghiÖp: C¸c tæ chøc, c¸ nh©n tham gia mét hoÆc mét sè ho¹t ®éng trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n, cã thÓ thµnh lËp HiÖp héi chøng kho¸n phï hîp víi lÜnh vùc ho¹t ®éng. ViÖc thµnh lËp HiÖp héi chøng kho¸n ph¶i ®−îc UBCKNN chÊp thuËn vÒ mÆt nguyªn t¾c tr−íc khi tr×nh c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn cÊp phÐp thµnh lËp. HiÖp héi chøng kho¸n lµ mét ph¸p nh©n, ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c d©n chñ, tù nguyÖn, tù chñ vÒ tµi chÝnh vµ kh«ng v× môc ®Ých lîi nhuËn. HiÖp héi chøng kho¸n ph¶i ®¨ng ký ho¹t ®éng vµ chÞu sù qu¶n lý cña c¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n. Trong t−¬ng lai, HiÖp héi chøng kho¸n kh«ng chØ cã HiÖp héi c¸c c«ng ty chøng kho¸n mµ cßn cã thÓ cã HiÖp héi c¸c nhµ qu¶n lý quü, HiÖp héi c¸c nhµ ph©n tÝch chøng kho¸n ... + Tæ chøc kinh tÕ: bao gåm c¸c chñ thÓ lµ tæ chøc ph¸t hµnh chøng kho¸n; tæ chøc niªm yÕt chøng kho¸n trªn TTCK; Së giao dÞch chøng kho¸n; Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n; Trung t©m l−u ký; c¸c tæ chøc kinh doanh dÞch vô chøng kho¸n nh− c«ng ty chøng kho¸n, c¸c tæ chøc ®Þnh møc tÝn nhiÖm, c«ng ty tµi chÝnh chøng kho¸n, tæ chøc kiÓm to¸n ®éc lËp, c«ng ty qu¶n lý quü ®Çu t− chøng kho¸n; ng©n hµng thanh to¸n, ng©n hµng gi¸m s¸t ... C¸c tæ chøc nµy ®Òu ho¹t ®éng theo m« h×nh c«ng ty cæ phÇn hay TNHH quy ®Þnh t¹i LuËt Doanh nghiÖp. - Chñ thÓ ®Æc biÖt: Quü ®Çu t− chøng kho¸n lµ chñ thÓ ®Æc biÖt cña LuËt Chøng kho¸n. Quü ®Çu t− chøng kho¸n lµ mét tæ chøc trong ®ã sè ®«ng c¸c nhµ 16
®Çu t− riªng lÎ gãp vèn ®Ó h×nh thµnh quü sau ®ã uû th¸c cho c¸c nhµ qu¶n lý ®Çu t− chuyªn nghiÖp tiÕn hµnh ®Çu t− nh»m thu lîi nhuËn cao vµ sè lîi nhuËn thu ®−îc tõ ho¹t ®éng cña quü ®−îc ph©n chia cho c¸c nhµ ®Çu t− riªng lÎ theo tû lÖ sè vèn ®· ®ãng gãp. Quü ®Çu t− chøng kho¸n ë ViÖt Nam lµ quü ®Çu t− d¹ng hîp ®ång. Theo m« h×nh hîp ®ång, Quü ®Çu t− lµ ph¸p nh©n kh«ng ®Çy ®ñ, quyÒn së h÷u ®èi víi quü ®Çu t− kh«ng ®−îc x¸c lËp hoµn toµn. 2.1.3 Ph−¬ng ph¸p ®iÒu chØnh Ph−¬ng ph¸p ®iÒu chØnh cña LuËt Chøng kho¸n lµ nh÷ng biÖn ph¸p c¸ch thøc cña Nhµ n−íc ¸p dông ®Ó t¸c ®éng vµo c¸c quan hÖ do LuËt Chøng kho¸n ®iÒu chØnh. LuËt Chøng kho¸n võa ®iÒu chØnh quan hÖ qu¶n lý nhµ n−íc vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n gi÷a c¸c chñ thÓ kh«ng b×nh ®¼ng võa ®iÒu chØnh quan hÖ gi÷a c¸c chñ thÓ b×nh ®¼ng nªn LuËt Chøng kho¸n sö dông phèi hîp nhiÒu ph−¬ng ph¸p t¸c ®éng kh¸c nhau, kÕt hîp c¶ ph−¬ng ph¸p mÖnh lÖnh vµ ph−¬ng ph¸p tho¶ thuËn. Ph−¬ng ph¸p mÖnh lÖnh ®−îc cô thÓ b»ng viÖc quy ®Þnh trong LuËt c¸ch thøc xö sù cña nh÷ng c¸ nh©n, tæ chøc tham gia trªn thÞ tr−êng, tøc lµ Ên ®Þnh c¸c quyÒn vµ nghÜa vô buéc hä ph¶i tu©n thñ thùc hiÖn, quy ®Þnh ph¹m vi vµ h×nh thøc chÕ tµi ®−îc ¸p dông trong tr−êng hîp cã vi ph¹m LuËt Chøng kho¸n. Ph−¬ng ph¸p tho¶ thuËn ®−îc thÓ hiÖn bëi c¸c quy ®Þnh mang tÝnh tù do ý chÝ cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n tham gia thÞ tr−êng. 2.1.4 Nguån cña LuËt Chøng kho¸n Nguån cña LuËt Chøng kho¸n bao gåm: HiÕn ph¸p, NghÞ quyÕt cña Quèc héi, c¸c luËt, v¨n b¶n d−íi LuËt kh¸c vµ c¸c §iÒu −íc quèc tÕ cã liªn quan ®Õn lÜnh vùc chøng kho¸n vµ TTCK. 2.2 Mèi quan hÖ gi÷a LuËt Chøng kho¸n vµ c¸c lÜnh vùc ph¸p luËt cã liªn quan Xem xÐt kh¸i niÖm LuËt Kinh tÕ hiÖn ®¹i "LuËt kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng lµ tæng hîp c¸c quy ph¹m ph¸p luËt do nhµ n−íc ban hµnh ®Ó ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ kinh tÕ ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh tæ chøc vµ qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ n−íc vµ trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh gi÷a c¸c doanh nghiÖp 17
víi nhau"2 cã thÓ thÊy râ gi÷a LuËt Chøng kho¸n vµ LuËt Kinh tÕ cã nhiÒu ®iÓm t−¬ng ®ång vÒ ®èi t−îng ®iÒu chØnh bëi thùc chÊt c¸c quan hÖ ph¸t sinh trong lÜnh vùc chøng kho¸n vµ TTCK còng chÝnh lµ c¸c quan hÖ ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh tæ chøc vµ qu¶n lý thÞ tr−êng chøng kho¸n cña nhµ n−íc vµ c¸c quan hÖ ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh kinh doanh, dÞch vô chøng kho¸n cña c¸c c¸ nh©n, tæ chøc. Còng gièng nh− LuËt Kinh tÕ, LuËt Chøng kho¸n sö dông nhiÒu ph−¬ng ph¸p ®iÒu chØnh, kÕt hîp ph−¬ng ph¸p mÖnh lÖnh víi ph−¬ng ph¸p tho¶ thuËn ®Ó t¸c ®éng ®Õn c¸c hµnh vi cña c¸c chñ thÓ lµ c¸c c¸ nh©n vµ ph¸p nh©n tham gia vµo c¸c quan hÖ thuéc ph¹m vi ®iÒu chØnh cña luËt. C¸c thÓ nh©n muèn trë thµnh chñ thÓ cña LuËt kinh tÕ th× ph¶i cã ®¨ng ký kinh doanh theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. §©y lµ mét ®iÓm kh¸c biÖt so víi LuËt Chøng kho¸n. LuËt Chøng kho¸n vµ LuËt Hµnh chÝnh còng cã nh÷ng ®iÓm gièng vµ kh¸c nhau c¨n b¶n. Hai lÜnh vùc ph¸p luËt nµy ®Òu cã ®èi t−îng ®iÒu chØnh lµ nh÷ng quan hÖ qu¶n lý vµ cïng ¸p dông ph−¬ng ph¸p ®iÒu chØnh lµ mÖnh lÖnh nh−ng ®Æc ®iÓm cña ®èi t−îng vµ ph−¬ng ph¸p ®iÒu chØnh cña mçi ngµnh luËt l¹i kh¸c nhau. Trong khi quan hÖ qu¶n lý ®−îc ®iÒu chØnh bëi ph¸p luËt hµnh chÝnh lµ c¸c quan hÖ ®−îc h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh c¸c c¬ quan hµnh chÝnh nhµ n−íc thùc hiÖn chøc n¨ng chÊp hµnh, ®iÒu hµnh trªn mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi th× c¸c quan hÖ qu¶n lý do LuËt Chøng kho¸n ®iÒu chØnh lµ c¸c quan hÖ gi÷a c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc víi c¸c chñ thÓ kinh doanh. Nh÷ng quan hÖ nµy cã môc ®Ých cuèi cïng lµ phôc vô kinh doanh. ChÝnh v× vËy, ph−¬ng ph¸p mÖnh lÖnh cña LuËt Chøng kho¸n mang tÝnh chÊt mÒm dÎo h¬n ph−¬ng ph¸p mÖnh lÖnh cña LuËt Hµnh chÝnh. ViÖc ph©n biÖt gi÷a LuËt Chøng kho¸n vµ ph¸p luËt D©n sù cã nh÷ng khã kh¨n nhÊt ®Þnh v× c¶ hai ®Òu cã ®èi t−îng ®iÒu chØnh lµ nh÷ng nhãm quan hÖ x· héi tÝnh chÊt gièng nhau, quan hÖ tµi s¶n mang tÝnh chÊt b×nh ®¼ng vµ ph−¬ng ph¸p ®iÒu chØnh nh− nhau - ph−¬ng ph¸p tho¶ thuËn. Tuy nhiªn còng kh«ng ph¶i kh«ng cã c¬ së ®Ó ph©n biÖt hai lÜnh vùc ph¸p luËt nµy. Ngoµi quan hÖ qu¶n lý, LuËt Chøng kho¸n cßn ®iÒu chØnh nhãm quan hÖ tµi s¶n gi÷a chñ thÓ 2 Hái ®¸p vÒ LuËt Kinh tÕ, NXB Thèng Kª, trang 10 18
kinh doanh ®éc lËp vµ nh»m môc ®Ých kinh doanh cßn LuËt D©n sù chØ ®iÒu chØnh quan hÖ tµi s¶n cã môc ®Ých tiªu dïng vµ sinh ho¹t. Cã thÓ nãi r»ng, trong c¸c lÜnh vùc ph¸p luËt th× ph¸p luËt h×nh sù lµ mét lÜnh vùc cã Ýt ®iÓm t−¬ng ®ång nhÊt víi c¸c lÜnh vùc ph¸p luËt kh¸c nãi chung vµ víi LuËt Chøng kho¸n nãi riªng bëi ph¸p luËt h×nh sù chØ ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ h×nh sù víi viÖc sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu chØnh ®Æc thï lµ mÖnh lÖnh mang tÝnh c−ìng chÕ nhµ n−íc. Tuy nhiªn, gi÷a chóng vÉn cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau v× c¬ së cña viÖc quy tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong lÜnh vùc chøng kho¸n vµ TTCK l¹i ®−îc c¨n cø vµo c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt h×nh sù. LuËt Chøng kho¸n vµ c¸c lÜnh vùc ph¸p luËt kh¸c cã liªn quan nh− ph¸p luËt kinh tÕ, ph¸p luËt d©n sù, ph¸p luËt h×nh sù vµ ph¸p luËt hµnh chÝnh cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau, thËm chÝ cßn cã nhiÒu ®iÓm giao thoa víi nhau. Ho¹t ®éng cña c¸c chñ thÓ trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n kh«ng chØ chÞu sù ®iÒu chØnh cña c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ chøng kho¸n mµ cßn chÞu sù ®iÒu chØnh trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp cña nhiÒu v¨n b¶n ph¸p lý kh¸c thuéc c¸c lÜnh vùc ph¸p luËt kh¸c nh− Bé luËt D©n sù, Bé luËt H×nh sù, LuËt Doanh nghiÖp, LuËt §Çu t− n−íc ngoµi t¹i ViÖt Nam, LuËt Ph¸ s¶n doanh nghiÖp... Cô thÓ nh−: - Bé luËt d©n sù ban hµnh ngµy 9/11/1995 liªn quan ®Õn LuËt Chøng kho¸n ë c¸c néi dung vÒ tµi s¶n, quyÒn së h÷u tµi s¶n, chuyÓn nh−îng quyÒn së h÷u tµi s¶n, c¸c biÖn ph¸p b¶o ®¶m thùc hiÖn nghÜa vô d©n sù, c¸c nguyªn t¾c x¸c ®Þnh møc ®é thiÖt h¹i do hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt g©y ra (Ch−¬ng V, phÇn thø ba Bé luËt D©n sù),v.v. - LuËt Chøng kho¸n cã mèi quan hÖ víi LuËt Doanh nghiÖp ban hµnh ngµy 12/6/1999 ë c¸c quy ®Þnh vÒ thµnh lËp, ®¨ng ký kinh doanh, ho¹t ®éng, quyÒn vµ nghÜa vô cña c«ng ty TNHH (Ch−¬ng III, tõ §iÒu 26 - §iÒu 50 LuËt Doanh nghiÖp); c«ng ty cæ phÇn (Ch−¬ng IV, tõ §iÒu 51 - §iÒu 94); quy ®Þnh c¸c vÊn ®Ò vÒ quyÒn ph¸t hµnh tr¸i phiÕu cña c«ng ty TNHH (§iÒu 26, §iÒu 46), ph¸t hµnh chøng kho¸n cña c«ng ty cæ phÇn (§iÒu 51); quy ®Þnh vÒ chµo b¸n chuyÓn nh−îng cæ phiÕu (§iÒu 61); c¸c lo¹i cæ phÇn vµ quyÒn cña chñ së 19
h÷u c¸c lo¹i cæ phÇn ®ã (§iÒu 52 - §iÒu 57); quy ®Þnh vÒ ph¸t hµnh tr¸i phiÕu (§iÒu 62); viÖc mua l¹i cæ phiÕu (§iÒu 64, §iÒu 65). - LuËt §Çu t− n−íc ngoµi t¹i ViÖt Nam ban hµnh ngµy 12/11/1996 vµ LuËt söa ®æi, bæ sung mét sè ®iÒu cña LuËt §Çu t− n−íc ngoµi t¹i ViÖt Nam ngµy 9/6/2000 quy ®Þnh h×nh thøc doanh nghiÖp liªn doanh, lµ c¬ së ®Ó tæ chøc vµ qu¶n trÞ c«ng ty chøng kho¸n liªn doanh vµ c«ng ty liªn doanh qu¶n lý quü ®Çu t− chøng kho¸n t¹i ViÖt Nam. - LuËt C¸c tæ chøc tÝn dông ®−îc Quèc héi th«ng qua n¨m 1997 vµ LuËt söa ®æi, bæ sung mét sè ®iÒu cña LuËt C¸c tæ chøc tÝn dông quy ®Þnh vÒ nghiÖp vô b¶o l·nh cña tæ chøc tÝn dông, nghiÖp vô uû th¸c vµ ®¹i lý cña tæ chøc tÝn dông cã liªn quan ®Õn quyÒn lµm ®¹i lý ph¸t hµnh chøng kho¸n cña tæ chøc tÝn dông; quy ®Þnh vÒ giíi h¹n gãp vèn mua cæ phÇn cña tæ chøc tÝn dông. - LuËt Kinh doanh b¶o hiÓm ®−îc Quèc héi th«ng qua n¨m 2000 quy ®Þnh vÒ quyÒn ®Çu t− vèn mua tr¸i phiÕu ChÝnh phñ, cæ phiÕu, tr¸i phiÕu doanh nghiÖp cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm. - LuËt Doanh nghiÖp Nhµ n−íc ®−îc Quèc héi th«ng qua n¨m 2003 quy ®Þnh quyÒn huy ®éng vèn s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp th«ng qua ph¸t hµnh chøng kho¸n. - Bé luËt H×nh sù hiÖn nay ch−a cã mét chÕ tµi nµo ®iÒu chØnh cô thÓ c¸c hµnh vi vi ph¹m ph¸p LuËt Chøng kho¸n mµ chØ cã mét sè ®iÒu ®iÒu chØnh c¸c hµnh vi t−¬ng tù ®−îc quy ®Þnh t¹i ch−¬ng XVI vÒ “C¸c téi ph¹m x©m ph¹m trËt tù qu¶n lý kinh tÕ” nh− téi kinh doanh tr¸i phÐp (§iÒu 159); téi ®Çu c¬ (§iÒu 160); téi lõa dèi kh¸ch hµng (§iÒu 162); téi b¸o c¸o sai trong qu¶n lý kinh tÕ (§iÒu 167). Tuy nhiªn tÝnh chÊt møc ®é nguy hiÓm cña c¸c hµnh vi nµy trong lÜnh vùc chøng kho¸n, Bé luËt H×nh sù cÇn quy ®Þnh khung h×nh ph¹t phï hîp. - LuËt hµnh chÝnh: LuËt hµnh chÝnh lµ c¬ së ®Ó quy ®Þnh trong LuËt Chøng kho¸n c¸c néi dung vÒ qu¶n lý nhµ n−íc vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng 20