Luận văn Phát triển nguồn nhân lực của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế

Chia sẻ: Ngoquang Duy | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:127

Thêm vào BST

Báo xấu

219
lượt xem 78
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo luận văn - đề án 'luận văn phát triển nguồn nhân lực của ngân hàng nhà nước việt nam trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế', luận văn - báo cáo, tài chính - kế toán - ngân hàng phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Phát triển nguồn nhân lực của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế

1 më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi Mét trong nh÷ng nh©n tè mang tÝnh quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña toµn bé nÒn kinh tÕ nãi chung vµ ng©n hµng nãi riªng lµ nh©n tè con ngêi. Trong c¸c yÕu tè vËt chÊt cÊu thµnh nªn ho¹t ®éng cña ng©n hµng nh: vèn, trô së lµm viÖc, trang thiÕt bÞ, nh©n lùc vµ m«i trêng… th× nh©n lùc lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh nhÊt. §Æc biÖt, trong mét ngµnh kinh tÕ ph¸t triÓn nhê qui m« vµ tri thøc nh ng©n hµng th× nguån nh©n lùc chÊt lîng cao l¹i cµng cã vai trß quan träng. Trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng, nh©n lùc cña ng©n hµng cÇn cã sù thay ®æi c¬ b¶n vÒ chÊt, kh«ng ngõng n©ng cao n¨ng lùc, kü n¨ng t¸c nghiÖp vµ nhËn thøc vÒ m«i trêng ho¹t ®éng th× míi ®¸p øng ®îc yªu cÇu cña nhiÖm vô míi. ChØ khi cã sù chuyÓn biÕn c¬ b¶n c¶ vÒ lîng vµ chÊt cña ®éi ngò nh©n lùc th× hÖ thèng ng©n hµng míi cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn, nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ hiÖn nay. Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®ang bíc vµo giai ®o¹n quan träng víi viÖc thùc hiÖn c¸c cam kÕt quèc tÕ, cã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn c¸c môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña níc ta. Thùc hiÖn NghÞ quyÕt sè 07/NQ-TW ngµy 27 th¸ng 11 n¨m 2001 cña Bé ChÝnh trÞ, NHNN ViÖt Nam ®· ban hµnh Ch¬ng tr×nh hµnh ®éng vÒ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ trong lÜnh vùc ng©n hµng víi 7 néi dung. Mét trong nh÷ng néi dung quan träng cña Ch¬ng tr×nh lµ x©y dùng chiÕn lîc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc trung vµ dµi h¹n cho ®éi ngò nh©n lùc ngµnh ng©n hµng. Sau h¬n 10 n¨m thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi, ®éi ngò nh©n lùc cña NHNN ViÖt Nam ®· cã sù ph¸t triÓn ®¸ng kÓ vÒ sè lîng vµ chÊt lîng, nhng vÉn tån t¹i nhiÒu bÊt cËp. Xem xÐt vÒ n¨ng lùc thùc
2 thi nhiÖm vô th× cha ®¸p øng yªu cÇu vµ sÏ gÆp nhiÒu khã kh¨n khi m«i trêng ho¹t ®éng cña thÞ trêng tµi chÝnh nãi chung vµ hÖ thèng ng©n hµng nãi riªng cã nhiÒu biÕn ®éng trong thêi gian tíi. Ho¹t ®éng ph¸t triÓn nguån nh©n lùc vÒ c¬ b¶n vÉn thùc hiÖn theo c¸ch thøc truyÒn thèng vµ mang nÆng tÝnh chÊt cña mét c¬ quan hµnh chÝnh thuÇn tóy. C«ng t¸c tæ chøc c¸n bé ®îc thùc hiÖn theo c¸c qui ®Þnh hiÖn hµnh cña Nhµ níc vÒ tuyÓn dông, sö dông, ®·i ngé vµ ®µo t¹o c¸n bé c«ng chøc. Theo khoa häc qu¶n lý nh©n sù, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc lµ ho¹t ®éng tiÒm Èn trong tÊt c¶ c¸c c«ng ®o¹n cña qu¶n trÞ nh©n lùc. Trong tuyÓn dông ®· cã khÝa c¹nh ph¸t triÓn díi h×nh thøc xem xÐt tiÒm n¨ng cña ngêi ®îc tuyÓn dông, tuyÓn dông lµ ph¸t triÓn vÒ mÆt lîng cña nguån nh©n lùc. Trong ®µo t¹o, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc lµ lµm t¨ng gi¸ trÞ cña nguån nh©n lùc qua viÖc t¨ng n¨ng lùc thùc thi nhiÖm vô cña mçi c¸ nh©n vµ cña tæ chøc. Tuy nhiªn nh÷ng n¨m qua, do nhiÒu yÕu tè kh¸ch quan vµ chñ quan, hiÖu qu¶ thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng ph¸t triÓn cña qu¶n lý nguån nh©n lùc cha cao, tõ ®ã ¶nh hëng ®Õn chÊt lîng cña ®éi ngò nh©n lùc trong NHNN, kh«ng t¬ng xøng víi träng tr¸ch cña mét NHTW. §iÒu ®ã ®· ®Æt ra yªu cÇu cÊp thiÕt cho ho¹t ®éng ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cña NHNN lµ x©y dùng ®éi ngò nh©n lùc chÊt lîng cao ®¸p øng c¸c yªu cÇu ph¸t triÓn cña hÖ thèng ng©n hµng vµ cña héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ XuÊt ph¸t tõ nh÷ng vÊn ®Ò trªn, t«i chän ®Ò tµi "Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cña Ng©n hµng Nhµ níc ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ" lµm luËn v¨n tèt nghiÖp cña m×nh. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi Nh÷ng n¨m qua ë ViÖt Nam ®· cã nhiÒu ngêi quan t©m vµ nghiªn cøu vÒ nguån nh©n lùc vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc theo nhiÒu gi¸c ®é kh¸c nhau. Trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ ®ang chuyÓn ®æi vµ thÞ
3 trêng lao ®éng cha h×nh thµnh râ nÐt, nªn ®a sè c«ng tr×nh nghiªn cøu cã híng tËp trung xem xÐt vÊn ®Ò ph¸t triÓn nguån nh©n lùc tÇm vÜ m« hoÆc g¾n ph¸t triÓn nguån nh©n lùc víi gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm, phôc vô chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ. Trong ®ã cã mét sè nghiªn cøu tiªu biÓu nh ch¬ng tr×nh khoa häc cÊp Nhµ níc: "Con ngêi ViÖt Nam - môc tiªu vµ ®éng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi" cña GS.TS NguyÔn M¹nh §êng lµm chñ nhiÖm; §Ò tµi khoa häc cÊp Nhµ níc n¨m 2000: "ChiÕn lîc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cña ViÖt Nam" cña TS. NguyÔn TuyÕt Mai, Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t. NhËn thøc râ tÇm quan träng cña yÕu tè con ngêi trong ph¸t triÓn ë ngµnh ng©n hµng, ngay tõ ®Çu nh÷ng n¨m 90 ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc bµn vÒ vÊn ®Ò nguån nh©n lùc. §Æc biÖt tõ khi cã LuËt NHNN ViÖt Nam ban hµnh n¨m 1997, c¸c ®Ò tµi khoa häc ®· nghiªn cøu s©u h¬n vÒ nh÷ng vÊn ®Ò cÊp thiÕt cña ®éi ngò nh©n lùc ng©n hµng trong qu¸ tr×nh ®æi míi c¬ cÊu vµ ph¸t triÓn cña ngµnh. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu quan träng, nh: ®Ò tµi khoa häc sè 95.10.01 cã tiªu ®Ò "Nhu cÇu nh©n lùc cña ngµnh ng©n hµng ViÖt Nam thêi ®iÓm ®Çu thÕ kû XXI", do TS. Lª §×nh Thu lµm chñ nhiÖm; ®Ò tµi khoa häc sè 95.10.02 vÒ "Kh¶o s¸t nh©n lùc ngµnh ng©n hµng ViÖt Nam" vµ ®Ò tµi khoa häc sè 95.10.03: "Gi¶i ph¸p ®¸p øng nhu cÇu ph¸t triÓn nguån nh©n lùc Ng©n hµng ViÖt Nam thêi ®iÓm ®Çu thÕ kû XXI" do TS. Ph¹m Thanh B×nh lµm chñ nhiÖm. Néi dung cña c¸c ®Ò tµi vµ c«ng tr×nh tËp trung nghiªn cøu ph©n tÝch ®¸nh gi¸ vµ dù b¸o xu híng sö dông nguån nh©n lùc cña hÖ thèng ng©n hµng ViÖt Nam, trong ®ã chó träng nh©n lùc cña khèi ng©n hµng th¬ng m¹i, Ýt ®Ò cËp ®Õn nh©n lùc cña NHNN. Nguyªn nh©n do thêi gian ®ã nh÷ng vÊn ®Ò bÊt cËp cña hÖ thèng ng©n hµng ViÖt Nam vÉn ®îc coi lµ xuÊt ph¸t tõ lÜnh vùc kinh doanh ng©n hµng mµ cha chó ý ®Õn NHNN víi t c¸ch lµ NHTW cña ®Êt níc cã chøc n¨ng ng©n hµng cña
4 c¸c ng©n hµng, chÞu tr¸ch nhiÖm æn ®Þnh ®ång tiÒn vµ gi¸n tiÕp æn ®Þnh hÖ thèng. Nh÷ng vÊn ®Ò bÊt cËp cña nguån nh©n lùc NHNN ®· gîi më cho nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu sau n¨m 2000. Cô thÓ lµ ®Ò tµi khoa häc sè 98-05: "Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ ®æi míi c«ng t¸c qu¶n lý ®µo t¹o vµ nghiªn cøu khoa häc phï hîp víi ho¹t ®éng ng©n hµng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng" do TS Vò ThÞ Liªn lµm chñ nhiÖm. LuËn v¨n th¹c sÜ kinh tÕ "Gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n trÞ nguån nh©n lùc Ng©n hµng Nhµ níc" cña t¸c gi¶ NguyÔn ChÝ Thµnh, 2002; LuËn v¨n th¹c sÜ kinh tÕ: "Gi¶i ph¸p n©ng cao chÊt lîng c«ng t¸c ®µo t¹o ph¸t triÓn nguån nh©n lùc hÖ thèng Ng©n hµng Nhµ níc trong giai ®o¹n hiÖn nay" cña t¸c gi¶ TrÇn H÷u Th¾ng, 2003. C¸c c«ng tr×nh trªn ®· nghiªn cøu nguån nh©n lùc cña NHNN trªn gi¸c ®é qu¶n trÞ nh©n lùc vµ ®µo t¹o ph¸t triÓn. Cho ®Õn nay cha cã c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc nµo ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cña NHNN trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. 3. Môc tiªu vµ nhiÖm vô nghiªn cøu cña ®Ò tµi Môc tiªu: §¸nh gi¸ thùc tr¹ng ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cña NHNN tõ khi cã LuËt NHNN ViÖt Nam ®Õn nay. Qua ®ã ®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cña NHNN ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. NhiÖm vô: - HÖ thèng hãa nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc vµ kinh nghiÖm ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cña mét sè ng©n hµng trung ¬ng.
5 - Ph©n tÝch thùc tr¹ng vµ ®¸nh gi¸ theo quan ®iÓm tæng thÓ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cña NHNN tõ khi cã LuËt NHNN. - §Ò xuÊt mét sè ®Þnh híng vµ gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cña NHNN ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. 4. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu Nguån nh©n lùc vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cña NHNN ViÖt Nam. Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc lµ vÊn ®Ò cã néi hµm réng, luËn v¨n chØ nghiªn cøu ph¸t triÓn nguån nh©n lùc nh lµ môc tiªu vµ ®èi tîng cña qu¸ tr×nh ®æi míi c¬ cÊu vµ ph¸t triÓn cña NHNN ViÖt Nam. Nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c cã liªn quan trong chõng mùc nhÊt ®Þnh, chóng t«i vÉn ®Ò cËp nh»m lµm s¸ng tá thªm cho vÊn ®Ò chÝnh nªu trªn ®©y. 5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu LuËn v¨n sö dông tæng hîp c¸c ph¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng, duy vËt lÞch sö, ph¬ng ph¸p l«gÝc vµ nghiªn cøu so s¸nh, ph- ¬ng ph¸p tæng hîp vµ ph©n tÝch. C¸c sè liÖu sö dông trong luËn v¨n lµ nh÷ng sè liÖu cña c¸c b¸o c¸o vµ ®Ò tµi nghiªn cøu ®· c«ng bè chÝnh thøc. 6. §ãng gãp míi cña luËn v¨n - §a ra c¸ch nh×n míi vÒ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc theo quan ®iÓm tæng thÓ, thèng nhÊt. - §óc rót kinh nghiÖm vÒ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cña mét sè ng©n hµng trung ¬ng tiªu biÓu.
6 - M« t¶ vµ ph©n tÝch thùc tr¹ng cña ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cña NHNN ViÖt Nam tõ 1998 ®Õn nay. - §Ò xuÊt ®Þnh híng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cña NHNN nh»m ®¸p øng c¸c yªu cÇu míi trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. 7. KÕt cÊu cña luËn v¨n Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, danh môc tµi liÖu tham kh¶o vµ phô lôc, néi dung cña luËn v¨n gåm 3 ch¬ng, 8 môc.
7 Ch¬ng 1 Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ng©n hµng trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ 1.1. Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc vµ c¸c nh©n tè t¸c ®éng ®Õn ph¸t triÓn nguån nh©n lùc trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ 1.1.1. Néi dung ph¸t triÓn nguån nh©n lùc Nguån nh©n lùc VÒ ý nghÜa sinh häc, nguån nh©n lùc lµ nguån lùc sèng, lµ thùc thÓ thèng nhÊt cña c¸i sinh vËt vµ c¸i x· héi. C. M¸c ®· kh¼ng ®Þnh: "Trong tÝnh hiÖn thùc cña nã, b¶n chÊt con ngêi lµ tæng hßa c¸c quan hÖ x· héi". VÒ ý nghÜa kinh tÕ, nguån nh©n lùc lµ "tæng hîp c¸c n¨ng lùc lao ®éng trong mçi con ngêi cña mét quèc gia, mét vïng l·nh thæ, ®Þa ph¬ng, ®· ®îc chuÈn bÞ ë møc ®é nhÊt ®Þnh vµ cã kh¶ n¨ng huy ®éng vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt níc hoÆc vïng ®Þa ph¬ng cô thÓ" [1, tr. 22]. Theo quan niÖm cña ILO th× lùc lîng lao ®éng lµ d©n sè trong ®é tuæi lao ®éng thùc tÕ cã viÖc lµm vµ nh÷ng ngêi thÊt nghiÖp. §©y lµ kh¸i niÖm vÒ nguån nh©n lùc theo nghÜa t¬ng ®èi hÑp, coi nguån nh©n lùc lµ nguån lao ®éng hoÆc lµ toµn bé lùc lîng lao ®éng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Trong sè liÖu thèng kª, Tæng côc Thèng kª ViÖt Nam qui ®Þnh nguån nh©n lùc x· héi lµ nh÷ng ngêi trong ®é tuæi lao ®éng ®ang cã viÖc lµm vµ c¶ nh÷ng ngêi ngoµi ®é tuæi lao ®éng thùc tÕ ®ang lµm viÖc vµ nh÷ng ngêi thÊt nghiÖp.
8 Nh÷ng quan ®iÓm trªn, díi gãc ®é nµo ®Êy th× nguån nh©n lùc ®îc hiÓu lµ lùc lîng lao ®éng x· héi, lµ nh÷ng ngêi lao ®éng cô thÓ vµ chØ thuÇn tóy vÒ mÆt sè lîng ngêi lao ®éng. Theo quan ®iÓm cña kinh tÕ häc ph¸t triÓn, nguån nh©n lùc lµ nguån tµi nguyªn nh©n sù cña quèc gia hoÆc cña mét tæ chøc, lµ vèn nh©n lùc. ë tÇm vÜ m« ®ã lµ nguån lùc x· héi, ë tÇm vi m« ®ã lµ mét tËp hîp cña rÊt nhiÒu c¸ nh©n, nh©n c¸ch kh¸c nhau víi nh÷ng nhu cÇu vµ t©m lý kh¸c nhau, lµ toµn bé ®éi ngò nh©n viªn cña tæ chøc, võa cã t c¸ch lµ kh¸ch thÓ cña ho¹t ®éng qu¶n lý võa lµ chñ thÓ ho¹t ®éng vµ lµ ®éng lùc cña tæ chøc ®ã. Tõ gãc ®é h¹ch to¸n kinh tÕ, coi ®ã lµ vèn lao ®éng (human capital), víi phÇn ®ãng gãp chi phÝ cña nguån vèn lao ®éng trong s¶n phÈm s¶n xuÊt ra. Tõ gãc ®é cña kinh tÕ ph¸t triÓn, ngêi lao ®éng trong mét tæ chøc ®îc coi lµ nguån nh©n lùc víi nh÷ng kh¶ n¨ng thay ®æi vÒ sè lîng vµ chÊt lîng cña ®éi ngò trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña tæ chøc, hay cßn gäi lµ "vèn nh©n lùc, ®îc hiÓu lµ tiÒm n¨ng, kh¶ n¨ng ph¸t huy tiÒm n¨ng cña ngêi lao ®éng, lµ c¸i mang l¹i nhiÒu lîi Ých h¬n trong t¬ng lai so víi nh÷ng lîi Ých hiÖn t¹i" [6, tr. 9]. Theo ®Þnh nghÜa cña UNDP: "Nguån nh©n lùc lµ tr×nh ®é lµnh nghÒ, lµ kiÕn thøc vµ n¨ng lùc cña toµn bé cuéc sèng con ngêi hiÖn cã thùc tÕ hoÆc ®ang lµ tiÒm n¨ng ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi trong mét céng ®ång". Nh vËy, nguån nh©n lùc lµ tæng thÓ c¸c tiÒm n¨ng lao ®éng con ngêi cña mét quèc gia ®· ®îc chuÈn bÞ ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh, cã kh¶ n¨ng huy ®éng vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi cña ®Êt níc; "tiÒm n¨ng ®ã bao hµm tæng hßa c¸c n¨ng lùc vÒ thÓ lùc, trÝ lùc, nh©n c¸ch con ngêi cña mét quèc gia, ®¸p øng víi mét c¬ cÊu nhÊt ®Þnh cña lao ®éng do nÒn kinh tÕ ®ßi hái. Thùc chÊt ®ã lµ tiÒm n¨ng cña con ngêi vÒ sè lîng, chÊt lîng vµ c¬ cÊu" [6, tr. 9].
9 TiÒm n¨ng vÒ thÓ lùc con ngêi thÓ hiÖn qua t×nh tr¹ng søc kháe cña céng ®ång, tû lÖ sinh, møc ®é dinh dìng cña x· héi. C¬ cÊu d©n sè thÓ hiÖn qua th¸p tuæi cña d©n sè. N¨ng lùc thÕ chÊt cña con ngêi lµ nÒn t¶ng vµ c¬ së ®Ó c¸c n¨ng lùc vÒ trÝ tuÖ vµ nh©n c¸ch ph¸t triÓn. TiÒm n¨ng vÒ trÝ lùc lµ tr×nh ®é d©n trÝ vµ tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt hiÖn cã, còng nh kh¶ n¨ng tiÕp thu tri thøc, kh¶ n¨ng ph¸t triÓn tri thøc cña nguån nh©n lùc. N¨ng lùc vÒ nh©n c¸ch liªn quan ®Õn truyÒn thèng lÞch sö vµ nÒn v¨n hãa cña tõng quèc gia. Nã ®îc kÕt tinh trong mçi con ngêi vµ céng ®ång, t¹o nªn b¶n lÜnh vµ tÝnh c¸ch ®Æc trng cña con ngêi lao ®éng trong quèc gia ®ã. Quan ®iÓm trªn ®©y nh×n nhËn nguån nh©n lùc mét c¸ch toµn diÖn, coi nguån nh©n lùc kh«ng chØ trªn gi¸c ®é sè lîng (nguån lùc lao ®éng) mµ c¶ vÒ chÊt lîng (tiÒm n¨ng ph¸t triÓn). Theo c¸ch tiÕp cËn nµy, cho r»ng nguån nh©n lùc lµ tÊt c¶ c¸c kü n¨ng vµ n¨ng lùc cña con ngêi liªn quan tíi sù ph¸t triÓn cña mçi c¸ nh©n vµ cña quèc gia. C¸c nguån lùc c¬ b¶n cña sù ph¸t triÓn quèc gia thêng cã lµ: nguån lùc tµi chÝnh, nguån lùc con ngêi vµ nguån lùc vËt chÊt; trong ®ã nguån nh©n lùc cã vai trß quyÕt ®Þnh. Lµ "lao ®éng sèng" (C¸c M¸c), nã lµm cho c¸c nguån lùc kh¸c trë nªn h÷u dông. Ngµy nay thÕ giíi ®ang bíc vµo kû nguyªn cña nÒn v¨n minh thø 5, trong ®ã trÝ tuÖ vµ nÒn kinh tÕ trÝ thøc ®ang lµ cét trô cña sù ph¸t triÓn. C¸c thµnh qu¶ khoa häc trë thµnh yÕu tè s¶n xuÊt vµ trë thµnh cÊu phÇn cña s¶n phÈm. Tû träng hµm lîng chÊt x¸m trong mçi s¶n phÈm cao hay thÊp thÓ hiÖn kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ngµnh nghÒ hay quèc gia ®ã. V× vËy, mÆt chÊt lîng cña nguån nh©n lùc, yÕu tè tr×nh ®é chuyªn m«n, kü n¨ng chuyªn nghiÖp, nh©n c¸ch, phÈm chÊt lµ nh÷ng tiªu chÝ quan träng trong viÖc ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng vµ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cña tæ chøc hoÆc cña tõng quèc gia.
10 Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc Tõ quan ®iÓm coi con ngêi lµ trung t©m cña ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc lµ qu¸ tr×nh gia t¨ng vÒ kiÕn thøc kü n¨ng vµ n¨ng lùc cña mäi ngêi trong x· héi. Díi gãc ®é kinh tÕ, qu¸ tr×nh nµy ®îc m« t¶ nh sù tÝch lòy vèn con ngêi vµ sù ®Çu t vèn ®ã mét c¸ch hiÖu qu¶ vµo sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Díi gãc ®é cña chÝnh trÞ, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc lµ nh»m chuÈn bÞ cho con ngêi tham gia chÝn ch¾n vµo ho¹t ®éng chÝnh trÞ nh lµ c«ng d©n cña mét nÒn d©n chñ. Díi gãc ®é cña x· héi häc th× ph¸t triÓn nguån nh©n lùc lµ gãp phÇn gióp mäi ngêi biÕt sèng mét cuéc sèng trän vÑn, phong phó h¬n; con ngêi tiÕn tõ c¸ nh©n thµnh nh©n c¸ch, thµnh con ngêi x· héi. Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ®îc hiÓu lµ "c¶ mét qu¸ tr×nh quan träng mµ qua ®ã sù lín m¹nh cña c¸ nh©n hay tæ chøc cã thÓ ®¹t ®îc nh÷ng tiÒm n¨ng ®Çy ®ñ nhÊt cña hä theo thêi gian" [18, tr. 23]. Trong xu thÕ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, c¸c quèc gia trªn thÕ giíi ®Òu quan t©m ®Õn sù ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, t¹o ra ®éi ngò nh©n lùc cã chÊt lîng, cã tr×nh ®é cao, cã kh¶ n¨ng n¾m b¾t khoa häc c«ng nghÖ míi vµ øng dông vµo s¶n xuÊt ®êi sèng. Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc lµ mét "qu¸ tr×nh lµm biÕn ®æi vÒ sè lîng, chÊt lîng vµ c¬ cÊu nguån nh©n lùc ngµy cµng ®¸p øng tèt h¬n yªu cÇu cña nÒn kinh tÕ- x· héi" [6, tr. 13], ®ã lµ tæng thÓ c¸c h×nh thøc, ph¬ng ph¸p, chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p nh»m hoµn thiÖn vµ n©ng cao chÊt lîng cho nguån nh©n lùc (trÝ tuÖ, thÓ chÊt vµ phÈm chÊt t©m lý - x· héi) nh»m ®¸p øng ®ßi hái vÒ nguån nh©n lùc cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi trong tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn. Víi quan niÖm con ngêi lµ ®éng lùc vµ ®ång thêi lµ môc tiªu cña sù ph¸t triÓn th× ph¸t triÓn nguån nh©n lùc kh«ng chØ cã môc ®Ých lµm gia t¨ng vÒ thu nhËp cña c¶i vËt chÊt mµ lµ më réng vµ n©ng cao kh¶ n¨ng lùa chän cña con ngêi ®èi víi m«i trêng
11 xung quanh; t¹o cho hä cã c¬ héi tiÕp cËn víi ®iÒu kiÖn vµ m«i trêng sèng tèt h¬n, ®ång thêi qua ®ã t¨ng cêng n¨ng lùc vµ tiÒm n¨ng cña con ngêi phï hîp h¬n víi yªu cÇu kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nguån nh©n lùc gåm ph¸t triÓn vÒ thÓ lùc, trÝ lùc, kh¶ n¨ng nhËn thøc, tiÕp thu kiÕn thøc, tÝnh n¨ng ®éng x· héi vµ søc s¸ng t¹o cña con ngêi. Nh vËy, trªn gi¸c ®é vÜ m«, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc lµ c¸c ho¹t ®éng ®Çu t nh»m t¹o ra nguån nh©n lùc x· héi víi sè lîng vµ chÊt lîng ®¸p øng ®îc nhu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt níc, ®ång thêi ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn cña mçi c¸ nh©n phï hîp víi yªu cÇu cña m«i trêng. Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cã c¸c c¸ch thøc sau: - Ph¸t triÓn vÒ sè lîng: lµ sù gia t¨ng vÒ sè lîng vµ thay ®æi c¬ cÊu cña ®éi ngò nh©n lùc theo híng phï hîp víi m«i trêng vµ ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng míi. Sù thay ®æi vÒ c¬ cÊu nh©n lùc cña quèc gia diÔn ra theo c¬ cÊu ®é tuæi, c¬ cÊu khu vùc ph©n bè nh©n lùc vµ c¬ cÊu vÒ giíi. - Ph¸t triÓn vÒ chÊt lîng lµ sù gia t¨ng møc sèng, tr×nh ®é häc vÊn, tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt vµ søc kháe cña c¸c thµnh viªn trong x· héi hoÆc trong tæ chøc. Thíc ®o ®Ó so s¸nh sù ph¸t triÓn nguån nh©n lùc qua c¸c thêi kú ph¸t triÓn cña mét quèc gia hoÆc gi÷a c¸c quèc gia víi nhau lµ chØ sè ph¸t triÓn con ngêi, do Liªn hîp quèc sö dông. Tõ n¨m 1990, UNDP ®· ®a ra chØ sè HDI ®Ó ®o ®¹c nh÷ng khÝa c¹nh c¬ b¶n cña n¨ng lùc con ngêi. HDI lµ mét hÖ tiªu chÝ cã kho¶ng100 chØ sè thÓ hiÖn chÊt lîng cuéc sèng. Trong ®ã 3 chØ sè quan träng nhÊt lµ: (i) chØ sè kinh tÕ (ph¶n ¸nh qua tæng s¶n phÈm x· héi b×nh qu©n ®Çu ngêi - GDP/ngêi); (ii) n¨ng lùc sinh thÓ (ph¶n ¸nh qua chØ sè tuæi thä b×nh qu©n cña ngêi d©n) vµ (iii) n¨ng lùc tinh thÇn (ph¶n ¸nh qua chØ sè gi¸o dôc, x¸c ®Þnh b»ng tû lÖ ngêi lín biÕt
12 ch÷ vµ tû lÖ nhËp häc cña c¸c cÊp gi¸o dôc). C¸c chØ sè HDI c¬ b¶n nªu trªn mang gi¸ trÞ tõ 0 ®Õn 1: chØ sè gi¸o dôc ®îc coi lµ 1 khi 100% ngêi trªn 15 tuæi biÕt ®äc biÕt viÕt, vµ b»ng 0 khi 0% ngêi trªn 15 tuæi kh«ng biÕt ®äc biÕt viÕt. ChØ sè tuæi thä lµ 1 khi tuæi thä b×nh qu©n lµ 85 tuæi, b»ng 0 khi tuæi thä b×nh qu©n lµ 25 tuæi. ChØ sè kinh tÕ ®îc coi lµ 1 khi GDP b×nh qu©n ®Çu ngêi ®¹t 40.000$/n¨m (tÝnh theo søc mua t¬ng ®¬ng), b»ng 0 khi gi¸ trÞ ®ã lµ 100$/n¨m. ë ViÖt Nam, chØ sè HDI qua c¸c n¨m ®îc th«ng b¸o nh sau: B¶ng 1.1: ChØ sè HDI cña ViÖt Nam qua c¸c n¨m N¨m 1992 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 HDI 0,539 0,634 0,639 0,666 0,671 0,682 0,688 0,689 o,691 XÕp 112 120 121 122 110 108 109 109 108 bËc Nguån: [29]. Qua chØ sè HDI nªu trªn cã thÓ thÊy chÊt lîng nguån nh©n lùc cña ViÖt Nam hiÖn nay mÆc dï ®· cã tiÕn bé nhng cßn nhiÒu bÊt cËp vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ph¶i ®îc coi lµ yªu cÇu cÊp thiÕt cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ héi nhËp kinh tÕ thÕ giíi. Trong mçi tæ chøc, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc lµ viÖc ph¸t triÓn vÒ sè lîng vµ chÊt lîng nh©n lùc th«ng qua thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng cña c«ng t¸c ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, nh»m cã ®îc mét ®éi ngò nh©n lùc phï hîp víi môc tiªu vµ ®Þnh híng ph¸t triÓn cña tæ chøc trong tõng thêi gian nhÊt ®Þnh. Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc lµ ho¹t ®éng mang tÝnh chñ quan cña c¸c bªn tham gia qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Ó ®¸p øng c¸c yªu cÇu hoÆc th¸ch thøc cña ®iÒu kiÖn kh¸ch quan, gióp cho ngêi lao ®éng cã kh¶ n¨ng thÝch øng cao h¬n theo ®Þnh híng t¬ng lai cña tæ chøc ®ã. Lµ mét ho¹t ®éng híng
13 ®Ých, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cã c¸c môc tiªu cô thÓ cho tõng giai ®o¹n. Cã thÓ nªu mét sè môc tiªu ng¾n h¹n cña ph¸t triÓn nguån nh©n lùc trong mét tæ chøc nh sau: - ChuÈn bÞ nh©n sù ®Ó ®¶m nhËn nh÷ng nhiÖm vô tr¸ch nhiÖm míi. - §µo t¹o nh©n sù míi ®Ó thÝch nghi víi hÖ thèng vµ qu¸ tr×nh tæ chøc cña ®¬n vÞ. - N©ng cao n¨ng lùc vµ kü n¨ng cña ®éi ngò nh©n lùc ®Ó hä cã thÓ thùc hiÖn nhiÖm vô mét c¸ch hiÖu qu¶ h¬n. - X©y dùng ®éi ngò nh©n lùc cho nh÷ng thö th¸ch míi cña tæ chøc trong ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng míi, hoÆc cho sù sù ph¸t triÓn t¨ng tiÕn cña chÝnh nh©n sù ®ã. - T¹o m«i trêng thuËn lîi vÒ vËt chÊt tinh thÇn cho sù ph¸t triÓn cña ®éi ngò nh©n viªn Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cã hai híng, ph¸t triÓn theo "luång" vµ ph¸t triÓn "nguån dù tr÷". Ph¸t triÓn theo "luång" lµ sù gia t¨ng sè l- îng nh©n lùc, tõ bªn ngoµi ®Õn hoÆc ®iÒu chuyÓn trong néi bé cña tæ chøc. Ph¸t triÓn "nguån dù tr÷" lµ ho¹t ®éng nh»m lµm thÝch øng hoÆc sinh lêi tõ "nguån di s¶n con ngêi". Coi con ngêi lµ "nguån vèn", kh«ng ph¶i coi nh©n lùc lµ mét yÕu tè s¶n xuÊt mµ lµ ®Æt con ngêi vµo môc tiªu ph¸t triÓn. V× nh©n lùc kh«ng chØ lµ "nguån dù tr÷" mµ lµ mét nguån vèn, mét di s¶n mµ gi¸ trÞ cã thÓ t¨ng lªn hay gi¶m ®i tïy thuéc vµo quan niÖm vµ chÊt lîng cña ho¹t ®éng ph¸t triÓn nguån nh©n lùc t¹i tæ chøc. Theo nghÜa hÑp, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc lµ ho¹t ®éng ®µo t¹o, nhng trªn thùc tÕ, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cã nghÜa réng h¬n. Nã kh«ng chØ nh»m lµm t¨ng n¨ng lùc thùc thi nhiÖm vô cña tæ chøc
14 vµ tõng thµnh viªn mµ cßn nh»m b¶o ®¶m sù ph¸t triÓn hiÖu qu¶ cña tæ chøc, lµ sù gia t¨ng sè lîng phï hîp víi môc tiªu vµ qui m« ph¸t triÓn cña tæ chøc trong t¬ng lai. Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc lµ ho¹t ®éng mang tÝnh chiÕn lîc l©u dµi, trang bÞ vµ n©ng cao kiÕn thøc, kü n¨ng toµn diÖn cho nh©n lùc, nh»m híng tíi nh÷ng nhu cÇu dµi h¹n cña tæ chøc. Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc chÝnh lµ viÖc thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng vµ c«ng cô qu¶n lý nh»m cã ®îc mét ®éi ngò nh©n lùc phï hîp vÒ mÆt sè lîng vµ cã chÊt lîng cao, vµ th«ng qua ho¹t ®éng cña ®éi ngò nh©n viªn ®ã ®Ó kh«ng ngõng n©ng cao hiÖu qu¶ vµ sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña tæ chøc. VÒ néi dung ph¸t triÓn nguån nh©n lùc bao gåm c¸c chøc n¨ng c«ng viÖc cña qu¶n trÞ nguån nh©n lùc víi môc ®Ých ph¸t triÓn nh©n lùc, ®ã lµ thu hót vµ tuyÓn dông nh©n sù; bæ nhiÖm vµ sö dông nh©n sù; khÝch lÖ, duy tr× nh©n sù; ®µo t¹o vµ ph¸t triÓn nh©n sù. Môc tiªu cña tuyÓn dông nh©n sù lµ tuyÓn lùa nh÷ng nh©n viªn cã tr×nh ®é häc vÊn, cã kh¶ n¨ng phï hîp víi yªu cÇu cña c«ng viÖc, vµo thêi ®iÓm vµ vÞ trÝ c«ng viÖc cÇn thiÕt vµ víi chi phÝ cã thÓ chÊp nhËn ®îc. Bæ nhiÖm vµ sö dông nh©n sù ph¶i b¶o ®¶m môc tiªu lµ sö dông hiÖu qu¶ nguån nguån nh©n lùc hiÖn cã trong híng ph¸t triÓn cña tæ chøc, bè trÝ ®óng ngêi ®óng viÖc, ®ång thêi còng thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p sµng läc ®Ó mét mÆt duy tr× vµ ph¸t triÓn lùc lîng nh©n sù nßng cèt c¬ h÷u, mÆt kh¸c gi¶m thiÓu thµnh phÇn nh©n sù d thõa. Trong chiÕn lîc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, cÇn ph©n lo¹i hai nguån nh©n lùc chÝnh yÕu thµnh hai nhãm: nh©n sù chñ chèt vµ nh©n sù bæ sung. Qua ®ã cã thÓ sö dông mét c¸ch hîp lý c¸c nguån nh©n lùc kh¸c nhau trong tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn cña tæ chøc, mÆt kh¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cã thÓ tËp trung nguån lùc vËt chÊt vµ ®iÒu kiÖn hiÖn cã ®Ó ph¸t triÓn nhãm nh©n sù chñ chèt. Môc tiªu cña c«ng t¸c ®µo t¹o ph¸t triÓn nh©n sù lµ n©ng cao n¨ng lùc vµ ph¸t triÓn tiÒm n¨ng cña nh©n viªn nh»m
15 ®¸p øng c¸c yªu cÇu cña nhiÖm vô. Do ho¹t ®éng ®µo t¹o thêng kh«ng ®em l¹i hiÖu qu¶ trong ng¾n h¹n, mÆt kh¸c l¹i mang nhiÒu rñi ro, nh di chuyÓn nh©n sù sau ®µo t¹o hoÆc kh¶ n¨ng øng dông cña nh©n viªn qu¸ yÕu… nªn ph¶i coi ®µo t¹o lµ ho¹t ®éng ®Çu t chiÕn lîc v× ®µo t¹o mang l¹i lîi Ých l©u dµi cho tæ chøc. Nh»m tr¸nh nh÷ng thÊt b¹i trong ph¸t triÓn nh©n sù cÇn thùc hiÖn ph¸t triÓn nguån nh©n lùc theo ®Þnh híng tæng thÓ; c¸c chøc n¨ng cña qu¶n trÞ nh©n sù ®îc triÓn khai trong mét qui tr×nh ®ång bé, mçi chøc n¨ng lµ mét c«ng ®o¹n vµ gi÷a c¸c c«ng ®o¹n cã sù bæ trî, t¬ng t¸c víi nhau. Trong ®ã, chøc n¨ng ®¸nh gi¸ nh©n sù lµ phÇn c¬ b¶n ®Ó thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng cßn l¹i. §©y lµ sù kh¸c biÖt cña c¸ch thøc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ®Þnh híng tæng thÓ víi c¸c c¸ch thøc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc kh¸c. Môc tiªu cña c«ng viÖc ®¸nh gi¸ nh©n sù lµ x¸c ®Þnh râ kh¶ n¨ng vµ tiÒm n¨ng cña nh©n sù, ®Ó cã thÓ tuyÓn dông, bè trÝ c«ng viÖc, ®·i ngé tháa ®¸ng vµ ph¸t triÓn ®óng môc tiªu. Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ë cÊp vi m« thêng sö dông nhiÒu lo¹i ph¬ng ph¸p tiÕp cËn vµ c«ng cô hç trî kh¸c nhau. Mét trong nh÷ng ph- ¬ng ph¸p ®ã lµ ph¬ng ph¸p tiÕp cËn n¨ng lùc, dùa trªn c«ng cô "m« h×nh n¨ng lùc" ®Ó x¸c ®Þnh mét c¸ch râ rµng nh÷ng n¨ng lùc cô thÓ vµ tiÒm n¨ng cña c¸c c¸ nh©n, nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ thùc hiÖn nhiÖm vô vµ thèng nhÊt c¸c kh¶ n¨ng cña c¸ nh©n víi n¨ng lùc cèt lâi cña tæ chøc. Néi dung cña "m« h×nh n¨ng lùc" sö dông c¸c chØ tiªu tæng thÓ vÒ kü n¨ng ®Ó ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ n¨ng lùc nh©n sù; Qua ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ c¸c kü n¨ng ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng thiÕu hôt n¨ng lùc vµ ®Þnh ra gi¶i ph¸p ng¾n h¹n hoÆc dµi h¹n ®Ó bæ sung nh÷ng thiÕu hôt ®ã. Theo qui ®Þnh cña HiÖp héi nh÷ng ngêi lµm ®µo t¹o vµ ph¸t triÓn Mü (ASTD) th× m« h×nh n¨ng lùc thÓ hiÖn 16 kü n¨ng, chia thµnh 6 nhãm: (i) kü n¨ng vÒ n¨ng lùc c¬ b¶n: ®äc, viÕt, tÝnh to¸n; (ii) kü
16 n¨ng truyÒn ®¹t: nãi, nghe; (iii) kü n¨ng vÒ n¨ng lùc thÝch øng: gi¶i quyÕt vÊn ®Ò; (vi) kü n¨ng ph¸t triÓn: tù träng, ®éng viªn vµ x¸c ®Þnh môc tiªu; (v) kü n¨ng t¸c ®éng ¶nh hëng: hiÓu biÕt vÒ v¨n hãa tæ chøc, l·nh ®¹o tËp thÓ; (vi) kü n¨ng lµm viÖc nhãm [15, tr. 4]. Tuy nhiªn, m« h×nh n¨ng lùc cña mçi nhãm nh©n sù thêng kh¸c nhau vÒ sè lîng vµ tû träng cña c¸c kü n¨ng. Trong c¸c tæ chøc nghiªn cøu cã hµm lîng trÝ thøc cao nh NHTW, ®· cã gîi ý vÒ mét m« h×nh n¨ng lùc thÓ hiÖn16 vÒ kü n¨ng, chia thµnh 4 nhãm, nh sau: (i) kh¶ n¨ng chuyªn m«n: kiÕn thøc chuyªn m«n, kh¶ n¨ng tæng hîp, kh¶ n¨ng kinh doanh, tÝnh linh ®éng. (i) kh¶ n¨ng c¸ nh©n: tÝnh hiÕu häc, ch¨m chØ, liªm chÝnh, kh¶ n¨ng chÞu ®ùng c¨ng th¼ng; (iii) kh¶ n¨ng l·nh ®¹o: kh¶ n¨ng ra môc tiªu, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, l·nh ®¹o qua g¬ng mÉu, qu¶n trÞ nguån lùc. (iv) kh¶ n¨ng giao tiÕp: cã kh¶ n¨ng híng dÉn, hç trî, cã kh¶ n¨ng x· giao, cã tÝnh l¹c quan thùc tÕ [13, tr. 63]. Nu«i dìng vµ t¹o m«i trêng ph¸t triÓn nguån nh©n lùc lµ ®iÒu kiÖn nhng còng lµ kÕt qu¶ cña ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. C¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nh©n lùc vÜ m« nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ngêi lao ®éng ph¸t huy n¨ng lùc b¶n th©n vµ b¶o vÖ quyÒn lîi cña ngêi lao ®éng th«ng qua ®iÒu tiÕt c¸c mçi quan hÖ liªn quan ®Õn sö dông vµ ph¸t triÓn søc lao ®éng. M«i trêng lµm viÖc thuËn lîi cïng víi ®éi ngò g¾n bã víi tæ chøc cã thÓ n©ng cao n¨ng lùc vµ kÕt qu¶ c«ng viÖc nh©n viªn trong tæ chøc ®ã. Môc tiªu cña nu«i dìng m«i trêng lµ duy tr× vµ khuyÕn khÝch mét ®iÒu kiÖn lµm viÖc, trong ®ã mäi thµnh viªn ®îc khÝch lÖ ®Ó lµm viÖc mét c¸ch tèt nhÊt vµ duy tr× ®îc kh¶ n¨ng cèng hiÕn trong thêi gian dµi. 1.1.2. C¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn ph¸t triÓn nguån nh©n lùc C¸c yÕu tè kh¸ch quan
17 - Lµ mét ho¹t ®éng mang tÝnh chiÕn lîc, dï ë tÇm vÜ m« hay vi m« ph¸t triÓn nguån nh©n lùc chÞu sù t¸c ®éng cña nhiÒu yÕu tè, ®Æc biÖt lµ cña khoa häc c«ng nghÖ. Víi sù gia t¨ng m¹nh mÏ cña øng dông khoa häc kü thuËt vµo s¶n xuÊt ®· gãp phÇn n©ng cao møc sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cho con ngêi, ®a nÒn kinh tÕ chuyÓn tõ kinh tÕ c«ng nghiÖp sang nÒn kinh tÕ tri thøc. NÒn kinh tÕ tri thøc lµ nÒn kinh tÕ cã c¸c ®Æc ®iÓm: tri thøc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i trë thµnh yÕu tè quan träng nhÊt ®èi víi s¶n xuÊt, so víi vèn, tµi nguyªn vµ lao ®éng c¬ b¾p. §©y lµ mét cuéc c¸ch m¹ng trong lùc lîng s¶n xuÊt, trong ®ã s¶n phÈm trÝ tuÖ cña ngêi lao ®éng t¹o ra gi¸ trÞ cã tû lÖ ¸p ®¶o so víi lao ®éng qu¸ khø vµ lao ®éng c¬ b¾p, tÝnh trong tæng gi¸ trÞ hµng hãa vµ dÞch vô. Khi tû lÖ nµy chiÕm 2/3 tæng gi¸ trÞ th× ngêi ta gäi ®ã lµ kinh tÕ tri thøc [34]. Do t¸c ®éng cña nÒn kinh tÕ tri thøc con ngêi trë nªn v¨n minh h¬n vµ nhu cÇu x· héi còng cao h¬n. Trong ®iÒu kiÖn míi, sù ph¸t triÓn cña quèc gia phô thuéc trë l¹i vµo nguån nh©n lùc thay v× dùa vµo nguån tµi nguyªn, vèn vËt chÊt nh tríc ®©y. Trong nÒn kinh tÕ tri thøc, nguån nh©n lùc kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ lao ®éng sèng, mµ ph¶i lµ nguån nh©n lùc chÊt lîng cao, cã tr×nh ®é vµ kh¶ n¨ng n¾m v÷ng khoa häc c«ng nghÖ ®Ó ¸p dông vµo s¶n xuÊt, ®êi sèng. T¸c ®éng cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt ngµy nay cµng lín m¹nh h¬n qua trµo lu toµn cÇu hãa vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. - Xu híng toµn cÇu hãa vµ më cöa nÒn kinh tÕ ®îc thÓ hiÖn qua viÖc më réng trao ®æi th¬ng m¹i hµng hãa dÞch vô, më réng chu chuyÓn vèn vµ tù do di chuyÓn lao ®éng tÇm quèc gia vµ toµn cÇu.
18 V× môc tiªu lîi nhuËn, c¸c dßng vèn cña ®Çu t níc ngoµi thêng kÌm theo di chuyÓn c«ng nghÖ, kiÕn thøc kinh doanh vµ ph¬ng ph¸p qu¶n lý. Luång vèn ®Çu t trùc tiÕp vµ hç trî lµm chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vµ víi nã lµ c¬ cÊu lao ®éng trªn tÇm quèc gia. C¸c khu trung t©m c«ng nghiÖp víi sù ra ®êi cña c¸c ngµnh nghÒ míi lµ n¬i t¹o ra nhiÒu c«ng ¨n viÖc lµm míi; chuyÓn giao c«ng nghÖ cña ®Çu t níc ngoµi ®i liÒn víi yªu cÇu n©ng cao tay nghÒ, thóc ®Èy ®æi míi chÊt lîng nguån nh©n lùc ®Ó ®¸p øng yªu cÇu lµm chñ c«ng nghÖ, xö lý hÖ thèng th«ng tin kü thuËt. CÇu vÒ nguån lùc lao ®éng cã tay nghÒ ®· kÝch thÝch ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o lao ®éng kü thuËt ®Ó cung cÊp cho c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi. Sù gia t¨ng chªnh lÖch gi÷a nh÷ng lao ®éng cã tay nghÒ vµ kh«ng ®îc ®µo t¹o ®· kÝch thÝch nhu cÇu tù ®µo t¹o cña ngêi lao ®éng, híng hä vµo con ®êng häc vÊn ®Ó cã thÓ t×m ®îc viÖc lµm míi víi yªu cÇu cao h¬n vµ thu nhËp lín h¬n. Tù do di chuyÓn lao ®éng lµm cho thÞ trêng lao ®éng ph¸t triÓn, dßng lao ®éng biÕn ®éng theo sù t¨ng gi¶m cña cung - cÇu vÒ lao ®éng trªn thÞ trêng. §iÒu ®ã lµm cho tÝnh æn ®Þnh cña c«ng viÖc kh«ng cßn cao nh trong giai ®o¹n kinh tÕ cha më cöa. ThÞ trêng lao ®éng ph¸t triÓn sÏ t¹o nhiÒu c¬ héi cho nh©n lùc cã tr×nh ®é cao, nh- ng ®ång thêi t¹o ra nhiÒu th¸ch thøc cho ho¹t ®éng ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, nh÷ng biÕn ®éng lín vÒ nh©n sù sÏ lµm gia t¨ng vµ khã kiÓm so¸t chi phÝ trong ho¹t ®éng ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. ë tÇm vÜ m«, c¸c chÝnh s¸ch vÒ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc còng ph¶i tÝnh ®Õn nh÷ng cam kÕt cña quèc gia víi c¸c tæ chøc lao ®éng quèc tÕ vµ ®èi t¸c song ph¬ng kh¸c, nh÷ng vÊn ®Ò nh di chuyÓn quèc gia, di chuyÓn quèc tÕ, hiÖn diÖn thÓ nh©n. - NÒn kinh tÕ thÞ trêng víi sù ph¸t triÓn ®a d¹ng cña nhiÒu lo¹i thÞ trêng, trong ®ã cã thÞ trêng lao ®éng, n¬i mµ søc lao ®éng ®îc thõa nhËn cã gi¸ trÞ, gi¸ cña nã ®îc quyÕt ®Þnh bëi chi phÝ vµ cung-
19 cÇu vÒ lao ®éng. Khi cÇu vÒ lao ®éng chÞu t¸c ®éng cña nhiÒu yÕu tè, râ nhÊt lµ yÕu tè khoa häc vµ c«ng nghÖ, th× cung vÒ lao ®éng l¹i ®îc quyÕt ®Þnh bëi n¨ng lùc tù cã cña con ngêi x· héi, ®ã còng chÝnh lµ gi¸ trÞ riªng cña lao ®éng c¸ nh©n. Trong m«i trêng c¹nh tranh vµ yÕu tè hiÖu qu¶ ®îc coi träng th× mçi ngêi lao ®éng ®Òu dÔ dµng nhËn ra c¸ch thøc ®Ó gia t¨ng gi¸ trÞ cña b¶n th©n, hay nãi c¸ch kh¸c, gi¸ trÞ cña søc lao ®éng cña m×nh, ®ã lµ tù n©ng cao tiÒm n¨ng, n¨ng lùc c¸ nh©n th«ng qua ®µo t¹o vµ ph¸t triÓn. Sù ®æi míi nhËn thøc cña ngêi lao ®éng ®èi víi gi¸ trÞ cña b¶n th©n vµ víi tiÒm n¨ng ph¸t triÓn lµ t¸c ®éng tÝch cùc cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®èi víi ngêi lao ®éng, lµm cho con ngêi n¨ng ®éng h¬n. §ång thêi, thÞ trêng còng h- íng ho¹t ®éng ®µo t¹o g¾n víi yªu cÇu cña s¶n xuÊt vµ cña ngêi sö dông lao ®éng, ®Ó ®µo t¹o theo tÝn hiÖu thÞ trêng, nã cã t¸c ®éng ®Þnh híng cho viÖc ®µo t¹o ®i ®óng híng cÇu cña thÞ trêng. Tuy nhiªn, nÕu ®Ó cho nhËn thøc cña c¸ nh©n ph¸t triÓn mét c¸ch tù ph¸t, thiÕu sù ®iÒu tiÕt ®Þnh híng cña Nhµ níc hoÆc cña tæ chøc th× sÏ dÉn ®Õn l¹m ph¸t ®µo t¹o nguån nh©n lùc cña mét sè chuyªn ngµnh nhÊt ®Þnh trong khi vÉn thiÕu hôt nguån nh©n lùc cã tr×nh ®é cho c¸c ngµnh nghÒ kh¸c cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng. C¸c yÕu tè chñ quan - ChiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt níc: tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cña quèc gia lµ xuÊt ph¸t ®iÓm c¬ b¶n cho chÊt lîng cña nguån nh©n lùc, v× sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ vµ tr×nh ®é nguån nh©n lùc lu«n cã mèi quan hÖ t¬ng hç víi nhau. Trong ChiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi 10 n¨m 2001-2010, §¶ng ta ®· nªu râ nhiÖm vô trung t©m cña níc ta lµ thùc hiÖn CNH, H§H ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ nh»m ®a níc ta c¬ b¶n trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp trung b×nh vµo n¨m 2020. CNH, H§H lµ qu¸ tr×nh biÕn ®æi mét c¸ch c¨n b¶n nÒn kinh tÕ cò, nghÌo nµn l¹c hËu, n¨ng suÊt lao ®éng thÊp sang nÒn kinh tÕ kh¸c
20 h¼n vÒ chÊt. NÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i dùa trªn c¬ së vËt chÊt - kü thuËt hiÖn ®¹i tiªn tiÕn. Qu¸ tr×nh CNH, H§H t¸c ®éng m¹nh lµm thay ®æi c¬ cÊu nguån nh©n lùc, chuyÓn tõ lao ®éng thñ c«ng b¸n c¬ khÝ lªn c¬ khÝ hãa, tù ®éng hãa víi viÖc t¨ng nhanh tû träng sö dông lao ®éng cã tr×nh ®é cao trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc, tõ s¶n xuÊt, dÞch vô ®Õn qu¶n lý, nghiªn cøu khoa häc. Thùc hiÖn sù nghiÖp CNH, H§H ®Êt níc, chóng ta ®ang thùc hiÖn qu¸ tr×nh ®æi míi khoa häc - c«ng nghÖ díi nhiÒu d¹ng kh¸c nhau, ë nhiÒu cÊp bËc cña nÒn kinh tÕ, lµ yÕu tè t¸c ®éng vµo c¶ hai phÝa cung vµ cÇu cña ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. Nh÷ng ngµnh nghÒ cò kh«ng cßn nhu cÇu sÏ bÞ thay thÕ bëi nh÷ng ngµnh nghÒ míi; ®iÒu ®ã t¸c ®éng m¹nh ®Õn ®µo t¹o vµ bè trÝ sö dông nguån nh©n lùc phï hîp víi nhu cÇu cña s¶n xuÊt vµ ®êi sèng ë c¸c ngµnh vµ c¸c vïng kh¸c nhau. Trong néi bé c¸c doanh nghiÖp, c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt c¬ cÊu nguån nh©n lùc còng thay ®æi. Lao ®éng cã tr×nh ®é, cã kü n¨ng cã thÓ vËn hµnh m¸y mãc, c«ng nghÖ sÏ thay thÕ cho nh÷ng ngêi lao ®éng cã tr×nh ®é thÊp hoÆc kh«ng ®îc ®µo t¹o. C¸c nhµ qu¶n lý ®iÒu hµnh doanh nghiÖp ph¶i cã tr×nh ®é chuyªn m«n cao vµ ®îc ®µo t¹o båi dìng thêng xuyªn míi ®¶m b¶o ®îc nhiÖm vô. Trong x· héi, tû lÖ ®éi ngò lao ®éng trong c¸c lÜnh vùc phi s¶n xuÊt (qu¶n lý nhµ níc, nghiªn cøu khoa häc, y tÕ, v¨n hãa nghÖ thuËt…) còng t¨ng lªn kÌm theo lµ sù gia t¨ng vÒ nh÷ng ®ãng gãp vËt chÊt cña hä vµo tæng thu nhËp cña ®Êt níc. Theo ILO ë c¸c níc ph¸t triÓn ®éi ngò c¸c nhµ kü thuËt c«ng nghÖ chiÕm 30%, c¸c nhµ qu¶n lý 22% vµ nghiªn cøu ph¸t minh lµ 14% trong tæng sè lao ®éng, trong khi ®ã ë ViÖt Nam, sè lîng nh÷ng ngêi cã b»ng cao ®¼ng, ®¹i häc vµ trªn ®¹i häc chiÕm 4,4% [28] lµ mét tû lÖ kh¸ khiªm tèn so víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn kh¸c. - C¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nguån nh©n lùc chÞu t¸c ®éng trùc tiÕp tõ chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« cña Nhµ níc, ®Æc biÖt lµ chÝnh