Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Định hướng cho học sinh tự lực học tập trong dạy học chương "Chất khí" - Vật Lý 10 Nâng cao

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:129

Thêm vào BST

Báo xấu

90
lượt xem 35
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Định hướng cho học sinh tự lực học tập trong dạy học chương "Chất khí" - Vật Lý 10 Nâng cao được thực hiện nhằm vận dụng quy trình thiết kế hoạt động dạy học để giảng dạy "Chất khí" - Vật Lý 10 Nâng cao và thực nghiệm sư phạm để đánh giá quy trình trên.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Định hướng cho học sinh tự lực học tập trong dạy học chương "Chất khí" - Vật Lý 10 Nâng cao

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM TP. HOÀ CHÍ MINH PHAN QUYÙ ÑÒNH HÖÔÙNG CHO HOÏC SINH TÖÏ LÖÏC HOÏC TAÄP TRONG DAÏY HOÏC CHÖÔNG “CHAÁT KHÍ” VAÄT LÍ 10 NAÂNG CAO Chuyeân ngaønh : Lyù luaän vaø phöông phaùp daïy hoïc moân Vaät lí Maõ soá : 60 14 10 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ GIAÙO DUÏC HOÏC NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC: TS. NGUYEÃN MAÏNH HUØNG Thaønh Phoá Hoà Chí Minh - 2008
Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan ®©y lμ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña riªng t«i, c¸c sè liÖu vμ kÕt qu¶ nghiªn cøu nªu trong luËn v¨n lμ trung thùc vμ ch−a tõng ®−îc c«ng bè trong bÊt kú mét c«ng tr×nh nμo kh¸c. T¸c Gi¶ Phan Quý
Danh môc c¸c kÝ hiÖu vμ ch÷ viÕt t¾t Gi¸o viªn : GV Häc sinh : HS NhiÖm vô : NV S¸ch gi¸o khoa : SGK §èi chøng : §C Thùc nghiÖm : TN Khoa häc tù nhiªn : KHTN Ph−¬ng tr×nh tr¹ng th¸i : PTTT Tr¹ng th¸i : TT
Më ®Çu 1. LÝ do chän ®Ò tμi HiÖn nay víi sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña khoa häc kü thuËt vμ sù bïng næ th«ng tin khoa häc lμm cho kho tμng tri thøc nh©n lo¹i t¨ng lªn mét c¸ch ®¸ng kÓ, m©u thuÉn gi÷a quü thêi gian gi¶ng d¹y trong nhμ tr−êng vμ l−îng kiÕn thøc cÇn trang bÞ cho HS ngμy cμng gay g¾t. §Ó ®¸p øng nhu cÇu ®μo t¹o nguån nh©n lùc cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc vμ yªu cÇu ngμy cμng cao cña x· héi, ®ßi hái ngμnh gi¸o dôc ph¶i ®æi míi mét c¸ch toμn diÖn néi dung, ph−¬ng ph¸p, ph−¬ng tiÖn d¹y häc vμ ph−¬ng ph¸p kiÓm tra ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ häc tËp. Tr−íc thùc tr¹ng vμ ®ßi hái cña x· héi hiÖn nay ®èi víi ngμnh gi¸o dôc, NghÞ quyÕt Trung −¬ng 4 khãa VII [5], [21] ®· kh¼ng ®Þnh ph¶i “khuyÕn khÝch tù häc”, “¸p dông ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc hiÖn ®¹i ®Ó båi d−ìng cho HS n¨ng lùc t− duy s¸ng t¹o, n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò”. NghÞ quyÕt Trung −¬ng 2 khãa VIII tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh “ph¶i kh¾c phôc lèi truyÒn thô mét chiÒu, rÌn luyÖn thμnh nÕp t− duy s¸ng t¹o cña ng−êi häc. Tõng b−íc ¸p dông ph−¬ng ph¸p tiªn tiÕn vμ ph−¬ng tiÖn hiÖn ®¹i vμo qu¸ tr×nh d¹y häc, ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn vμ thêi gian tù häc, tù nghiªn cøu cña HS, nhÊt lμ sinh viªn ®¹i häc”. §iÒu 28, ®iÓm 2 luËt gi¸o dôc 2005 [25]“Ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc phæ th«ng ph¶i ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c, chñ ®éng, s¸ng t¹o cña HS; phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña tõng líp häc, m«n häc; båi d−ìng ph−¬ng ph¸p tù häc, kh¶ n¨ng lμm viÖc theo nhãm; rÌn luyÖn kü n¨ng vËn dông kiÕn thøc vμo thùc tiÔn; t¸c ®éng vμo t×nh c¶m, ®em l¹i niÒm vui, høng thó häc tËp cho HS.” T×nh h×nh d¹y häc vËt lý hiÖn nay ®−îc ®¸nh gi¸ [5], [8], [21]: “VËt lý lμ mét m«n khoa häc thùc nghiÖm nh−ng ch−a gi¶ng d¹y ®óng nh− tªn gäi cña nã. HiÖn t−îng d¹y chay cßn kh¸ phæ biÕn, kÓ c¶ nh÷ng tr−êng cã ®ñ thiÕt bÞ thÝ nghiÖm.”, cïng víi c¸ch d¹y häc hiÖn nay chñ yÕu vÉn lμ thÇy chñ quan truyÒn ®¹t, trß thô ®éng ghi nhí kh«ng ®¸p øng ®−îc yªu cÇu ®æi míi nªu trªn. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y viÖc ®æi míi ch−¬ng tr×nh, SGK, ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y ®ang ®−îc triÓn khai trªn toμn quèc. C¸c ph−¬ng ph¸p míi ®−îc giíi thiÖu vμ båi d−ìng cho gi¸o viªn phæ th«ng nh−: Ph−¬ng ph¸p thùc nghiÖm, ph−¬ng ph¸p m«
h×nh, vÊn ®¸p t×m tßi, d¹y häc hîp t¸c nhãm, d¹y häc theo lý thuyÕt kiÕn t¹o, d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, d¹y häc dù ¸n, d¹y häc theo chñ ®Ò... tuy nhiªn viÖc vËn dông, phèi hîp c¸c ph−¬ng ph¸p cho tõng bμi häc cô thÓ ë c¸c tr−êng phæ th«ng cßn nhiÒu h¹n chÕ. Víi mong muèn h−íng dÉn HS häc tËp hiÖu qu¶, phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña tr−êng phæ th«ng vμ yªu cÇu cña viÖc ®æi míi gi¸o dôc hiÖn nay t«i ®· chän ®Ò tμi: §Þnh h−íng cho häc sinh tù lùc häc tËp trong d¹y häc ch−¬ng “ChÊt khÝ” vËt lÝ 10 n©ng cao. 2. Môc tiªu ®Ò tμi Nghiªn cøu vμ vËn dông c¬ së t©m lý - gi¸o dôc, c¸c c¸ch ®Þnh h−íng hμnh ®éng trong d¹y häc vμ thiÕt kÕ quy tr×nh d¹y häc gióp HS tù lùc häc tËp trong qu¸ tr×nh d¹y häc m«n vËt lÝ ë tr−êng phæ th«ng. VËn dông quy tr×nh thiÕt kÕ ho¹t ®éng d¹y häc ®Ó gi¶ng d¹y ch−¬ng VI - “ChÊt khÝ” - trong ch−¬ng tr×nh vËt lÝ 10 n©ng cao, trung häc phæ th«ng vμ thùc nghiÖm s− ph¹m ®Ó ®¸nh gi¸ quy tr×nh trªn. 3. Gi¶ thuyÕt khoa häc NÕu phèi hîp c¸c c¸ch ®Þnh h−íng hμnh ®éng häc tËp ®Ó tæ chøc ho¹t ®éng cho HS mét c¸ch hîp lý trong qu¸ tr×nh d¹y häc th× cã thÓ gióp HS tù lùc cña häc tËp, ®¶m b¶o chÊt l−îng, hiÖu qu¶ vμ phï hîp víi ®Þnh h−íng ®æi míi trong d¹y häc vËt lÝ ë tr−êng phæ th«ng. 4. §èi t−îng nghiªn cøu §èi t−îng nghiªn cøu: qu¸ tr×nh d¹y vμ häc ch−¬ng “ChÊt khÝ” trong ch−¬ng tr×nh vËt lÝ 10 n©ng cao THPT. Ph¹m vi nghiªn cøu: c¬ së ®Ó ph¸t huy tÝnh tù lùc cña HS, c¸c c¸ch ®Þnh h−íng HS tù lùc häc tËp vμ vËn dông trong d¹y häc ch−¬ng “ChÊt khÝ” t¹i tr−êng THPT TrÇn Quèc To¶n, Eakar, §¨kL¨k. 5. NhiÖm vô nghiªn cøu  Nghiªn cøu c¬ së t©m lý vÒ ph¸t huy tÝnh tù lùc.  Nghiªn cøu c¬ së lý luËn vÒ viÖc lùa chän, sö dông c¸c c¸ch ®Þnh h−íng häc tËp trong c¸c ph−¬ng ph¸p d¹y häc, chiÕn l−îc d¹y häc.
 Nghiªn cøu ph−¬ng ph¸p tæ chøc nhãm häc tËp cña HS vμ ®Þnh h−íng häc tËp trong nhãm.  Nghiªn cøu ch−¬ng tr×nh SGK vËt lÝ 10 n©ng cao THPT vμ ®iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt b¶o ®¶m cho viÖc thùc hiÖn ®Ò tμi.  Nghiªn cøu viÖc sö dông c¸c thiÕt bÞ thÝ nghiÖm, c¸c phÇn mÒm phôc vô cho viÖc gi¶ng d¹y vμ häc tËp ch−¬ng chÊt khÝ.  Nghiªn cøu, thiÕt kÕ ho¹t ®éng d¹y häc ch−¬ng “ChÊt khÝ” theo h−íng ph¸t huy tÝnh tù lùc cña HS qua ®Þnh h−íng cña GV vμ tæ chøc ho¹t ®éng nhãm.  TiÕn hμnh thùc nghiÖm s− ph¹m t¹i tr−êng phæ th«ng nh»m x¸c ®Þnh møc ®é phï hîp, tÝnh kh¶ thi, hiÖu qu¶ cña ®Ò tμi. 6. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ó thùc hiÖn c¸c NV nªu trªn chóng t«i sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu sau: Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu lý luËn. - Nghiªn cøu LuËt gi¸o dôc 2005, c¸c chØ thÞ cña Ban ChÊp hμnh Trung −¬ng vμ cña Bé Gi¸o dôc vμ §μo t¹o vÒ nh÷ng ®Þnh h−íng c¬ b¶n cña viÖc ®æi míi PPDH trong giai ®o¹n hiÖn nay. - Nghiªn cøu c¸c t¹p chÝ gi¸o dôc; c¸c tμi liÖu vÒ lý luËn d¹y häc; c¸c tμi liÖu vÒ båi d−ìng ®æi míi ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y cho GV Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra, quan s¸t - T×m hiÓu ®iÒu kiÖn häc tËp, c¸ch häc cña HS, c¸c c¬ së vËt chÊt phôc vô cho ®Ò tμi. - Theo dâi, quan s¸t, ghi l¹i qu¸ tr×nh häc tËp ®Ó kiÓm tra l¹i c¸c ®Þnh h−íng cña GV vμ c¸c hμnh ®éng cña HS cã diÔn ra ®óng nh− ®Þnh h−íng dù kiÕn kh«ng. Ph−¬ng ph¸p thùc nghiÖm s− ph¹m. - LËp quy tr×nh thiÕt kÕ c¸c tiÕn tr×nh d¹y häc theo ®Þnh h−íng cña GV vμ vËn dông vμo ch−¬ng chÊt khÝ. - Thùc nghiÖm s− ph¹m t¹i tr−êng THPT Ph−¬ng ph¸p thèng kª to¸n häc.
7. Bè côc cña luËn v¨n LuËn v¨n gåm:  Më ®Çu  Ch−¬ng 1: C¬ së lý luËn  Ch−¬ng 2: So¹n th¶o c¸c tiÕn tr×nh d¹y häc ch−¬ng chÊt khÝ  Ch−¬ng 3: Thùc nghiÖm s− ph¹m.  KÕt luËn  Tμi liÖu tham kh¶o  Phô lôc
Ch−¬ng 1: C¥ Së Lý LUËN Thμnh tùu næi bËt nhÊt cña t©m lý häc thÕ kû XX lμ sù kh¸m ph¸ ra vai trß quyÕt ®Þnh cña ho¹t ®éng cña con ng−êi trong viÖc h×nh thμnh c¸c n¨ng lùc vμ phÈm chÊt. Nh÷ng kh¶ n¨ng trÝ tuÖ, n¨ng lùc chuyªn m«n, c¸c phÈm chÊt nghÒ nghiÖp, thuéc tÝnh nh©n c¸ch cña con ng−êi lμ kÕt qu¶ cña viÖc con ng−êi, b»ng ho¹t ®éng cña chÝnh b¶n th©n m×nh, chuyÓn hãa nh÷ng n¨ng lùc vμ phÈm chÊt ng−êi cña loμi ng−êi thμnh tμi s¶n riªng cho b¶n th©n. Gi¸o dôc vμ d¹y häc, vÒ b¶n chÊt, chÝnh lμ sù tæ chøc ho¹t ®éng lÜnh héi cho ng−êi häc, h−íng vμo lÜnh héi kinh nghiÖm x· héi- lÞch sö cña loμi ng−êi. ChÊt l−îng cña c¸c n¨ng lùc, sù h×nh thμnh phÈm chÊt t©m lý kh¸c nhau tïy thuéc ë c¸ch mμ con ng−êi tiÕn hμnh ho¹t ®éng lÜnh héi. Theo quan ®iÓm ho¹t ®éng, D¹y häc lμ mét qu¸ tr×nh gåm hai ho¹t ®éng g¾n bã chÆt chÏ vμ t¸c ®éng lÉn nhau, ®ã lμ “D¹y” vμ “Häc”. Trong ®ã “D¹y” lμ ho¹t ®éng tæ chøc, h−íng dÉn, ®Þnh h−íng, t¹o ®iÒu kiÖn cho HS lÜnh héi ®−îc kiÕn thøc, kü n¨ng, kinh nghiÖm x· héi ®ång thêi h×nh thμnh ë hä phÈm chÊt vμ n¨ng lùc c¸ nh©n. §Ó lμm ®−îc ®iÒu ®ã ng−êi GV cÇn ph¶i nghiªn cøu ho¹t ®éng häc, c¨n cø vμo ®Æc ®iÓm cña ho¹t ®éng häc ®Ó ®−a ra nh÷ng hμnh ®éng d¹y thÝch hîp. 1.1. Nh÷ng c¬ së lý luËn vÒ ho¹t ®éng häc cña HS 1.1.1. Kh¸i niÖm ho¹t ®éng häc Häc lμ qu¸ tr×nh con ng−êi tiÕp thu, tÝch luü nh÷ng kinh nghiÖm sèng, trªn c¬ së ®ã t¹o nªn nh÷ng tri thøc tiÒn khoa häc, lμm c¬ së tiÕp thu nh÷ng kh¸i niÖm khoa häc ë trong nhμ tr−êng. §ã chÝnh lμ viÖc häc, lμ c¸ch häc theo ph−¬ng ph¸p cña cuéc sèng th−êng ngμy, gièng nh− con ng−êi khi sinh ra ®Õn khi chÕt häc ¨n häc nãi häc gãi häc më, ®i mét ngμy ®μng häc mét sμng kh«n... Trªn thùc tÕ, chØ cã ph−¬ng thøc ®Æc thï trong nhμ tr−êng míi cã kh¶ n¨ng tæ chøc ®Ó c¸ nh©n tiÕn hμnh ho¹t ®éng häc, qua ®ã h×nh thμnh ë c¸ nh©n nh÷ng tri thøc khoa häc, n¨ng lùc míi phï hîp víi ®ßi hái cña thùc tiÔn; vμ trong t©m lý häc s− ph¹m, ho¹t ®éng häc lμ kh¸i niÖm chÝnh ®−îc dïng ®Ó chØ ho¹t ®éng häc diÔn theo ph−¬ng thøc ®Æc thï, nh»m chiÕm lÜnh tri thøc, kÜ n¨ng, kÜ x¶o [28].
1.1.2. §èi t−îng cña ho¹t ®éng häc NÕu gäi chñ thÓ cña ho¹t ®éng häc lμ ng−êi häc, th× ®èi t−îng cña ho¹t ®éng häc h−íng tíi ®ã lμ tri thøc. Nh−ng tri thøc mμ HS ph¶i häc ®−îc lùa chän tõ nh÷ng khoa häc kh¸c nhau, theo nh÷ng nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh, lμm thμnh nh÷ng m«n häc t−¬ng øng, vμ ®−îc cô thÓ ë nh÷ng ®¬n vÞ cÊu thμnh nh−: kiÕn thøc, kÜ n¨ng, th¸i ®é... §èi t−îng cña ho¹t ®éng häc cã liªn quan chÆt chÏ víi ®èi t−îng cña khoa häc. Tuy vËy, cã sù kh¸c nhau vÒ nguyªn t¾c gi÷a ho¹t ®éng häc vμ ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc. Ho¹t ®éng häc lμ ho¹t ®éng t¸i t¹o l¹i nh÷ng tri thøc ®· cã tõ tr−íc ë ng−êi häc, cßn ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc ®ã lμ ph¸t hiÖn nh÷ng ch©n lý khoa häc mμ loμi ng−êi ch−a biÕt ®Õn. Cã thÓ nãi: ®èi t−îng cña ho¹t ®éng häc lμ c¸i míi víi c¸ nh©n nh−ng kh«ng míi ®èi víi nh©n lo¹i. 1.1.3. B¶n chÊt cña ho¹t ®éng häc Ho¹t ®éng häc tËp h−íng vμo sù t¸i t¹o l¹i tri thøc ë ng−êi häc. Sù t¸i t¹o ë ®©y hiÓu theo nghÜa lμ ph¸t hiÖn l¹i. Sù thuËn lîi cho ng−êi häc ë ®©y ®ã lμ con ®−êng ®i mμ ®Ó ph¸t hiÖn l¹i ®· ®−îc c¸c nhμ khoa häc t×m hiÓu tr−íc, giê ng−êi häc chØ viÖc t¸i t¹o l¹i. Vμ ®Ó t¸i t¹o l¹i, ng−êi häc kh«ng cã c¸ch g× kh¸c ®ã lμ ph¶i huy ®éng néi lùc cña b¶n th©n (®éng c¬, ý chÝ, ...), cμng ph¸t huy cao bao nhiªu th× viÖc t¸i t¹o l¹i cμng diÔn ra tèt bÊy nhiªu. Do ®ã ho¹t ®éng häc lμm thay ®æi chÝnh ng−êi häc. Ai häc th× ng−êi ®ã ph¸t triÓn, kh«ng ai häc thay thÕ ®−îc, ng−êi häc cÇn ph¶i cã tr¸ch nhiÖm víi chÝnh b¶n th©n m×nh, v× m×nh trong qu¸ tr×nh häc. Ho¹t ®éng häc lμ ho¹t ®éng tiÕp thu nh÷ng tri thøc lý luËn, khoa häc. NghÜa lμ viÖc häc kh«ng chØ dõng l¹i ë viÖc n¾m b¾t nh÷ng kh¸i niÖm ®êi th−êng mμ häc ph¶i tiÕn ®Õn nh÷ng tri thøc khoa häc, nh÷ng tri thøc cã tÝnh chän lùa cao, ®· ®−îc kh¸i qu¸t ho¸, hÖ thèng ho¸. Ho¹t ®éng häc tËp kh«ng chØ h−íng vμo viÖc tiÕp thu nh÷ng tri thøc, kÜ n¨ng, kÜ x¶o mμ cßn h−íng vμo viÖc tiÕp thu c¶ nh÷ng tri thøc cña chÝnh b¶n th©n ho¹t ®éng häc. Ho¹t ®éng häc muèn ®¹t kÕt qu¶ cao, ng−êi häc ph¶i biÕt c¸ch häc, ph−¬ng ph¸p häc, nghÜa lμ ph¶i cã nh÷ng tri thøc vÒ chÝnh b¶n th©n ho¹t ®éng häc. Ho¹t ®éng häc lμ ho¹t ®éng chñ ®¹o cña løa tuæi HS. Do ®ã nã gi÷ vai trß chñ ®¹o trong viÖc h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn t©m lý cña ng−êi häc trong løa tuæi nμy.
1.1.4. CÊu tróc cña ho¹t ®éng häc A.N.Leonchep ®· nªu cÊu tróc cña ho¹t ®éng bao gåm 6 thμnh tè. Trong ®ã cã 3 thμnh tè thuéc vÒ chñ thÓ lμ: ho¹t ®éng - hμnh ®éng - thao t¸c. Ba thμnh tè thuéc vÒ kh¸ch thÓ ®ã lμ: ®éng c¬ - môc ®Ých - ph−¬ng tiÖn vμ ®−îc kh¸i qu¸t theo s¬ ®å [7], [6], [20], [22], [28]: H×nh 1.1: S¬ ®å cÊu tróc ho¹t ®éng häc C¸c thμnh tè lu«n cã mèi quan hÖ t¸c ®éng qua l¹i chÆt chÏ víi nhau trong sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a chñ thÓ vμ kh¸ch thÓ. §iÒu ®ã ®−îc biÓu hiÖn cô thÓ nh− sau: Mçi ho¹t ®éng ®−îc hîp thμnh bëi nhiÒu hμnh ®éng vμ mçi hμnh ®éng ®−îc thùc hiÖn b»ng nhiÒu thao t¸c kh¸c nhau. Ho¹t ®éng nμo còng ®−îc thóc ®Èy bëi mét ®éng c¬ nhÊt ®Þnh lμ môc ®Ých chung cña ho¹t ®éng. §Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých con ng−êi ph¶i sö dông c¸c ph−¬ng tiÖn, tïy theo ®iÒu kiÖn ph−¬ng tiÖn mμ con ng−êi thùc hiÖn c¸c thao t¸c ®Ó t¹o ra s¶n phÈm cña ho¹t ®éng. VËn dông vμo trong d¹y häc ta thÊy r»ng, muèn h×nh thμnh ho¹t ®éng cÇn ph¶i h×nh thμnh cho ng−êi häc c¸c thμnh tè cña ho¹t ®éng häc: ®éng c¬, môc ®Ých häc tËp ®Ó qua ®ã h×nh thμnh thao t¸c, hμnh ®éng vμ ho¹t ®éng häc. 1.1.4.1. H×nh thμnh vμ duy tr× ®éng c¬ häc tËp §éng c¬ häc tËp lμ nh÷ng g× th«i thóc HS thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng häc tËp mét c¸ch v« thøc hoÆc h÷u ý. §Ó h×nh thμnh ho¹t ®éng häc, tr−íc hÕt ph¶i nãi ®Õn sù h×nh thμnh ®éng c¬ häc tËp. Ho¹t ®éng häc víi chñ thÓ lμ ng−êi häc, cßn ®èi t−îng cña nã lμ nh÷ng tri thøc khoa häc, víi môc tiªu cuèi cïng lμ h×nh thμnh nh©n
c¸ch cho ng−êi häc. Chñ thÓ khi tiÕn hμnh ho¹t ®éng häc, chiÕm lÜnh tri thøc th× chÝnh tri thøc ®ã trë thμnh c¸i tinh thÇn, th«i thóc ng−êi häc. V× vËy cã thÓ hiÓu ®éng c¬ häc tËp lμ søc m¹nh tinh thÇn ®iÒu khiÓn, ®iÒu chØnh ho¹t ®éng häc nh»m chiÕm lÜnh tri thøc khoa häc, ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu nμo ®ã cña ng−êi häc. §éng c¬ cña ho¹t ®éng häc tËp ë HS ®−îc hiÖn th©n ë nh÷ng tri thøc, kÜ n¨ng, kÜ x¶o mμ gi¸o dôc ë nhμ tr−êng mang l¹i cho c¸c em. Trong thùc tiÔn gi¸o dôc, mét c¸ch t−¬ng ®èi, ®éng c¬ häc tËp ®−îc chia thμnh hai lo¹i: §éng c¬ chñ quan vμ ®éng c¬ kh¸ch quan. [10], [11], [16], [20], [28].  §éng c¬ chñ quan lμ lßng ham mª, kh¸t khao më réng tri thøc, say mª víi nh÷ng m«n häc... lμ ®èi t−îng ®Ých thùc cña ho¹t ®éng häc tËp. Nã kÝch thÝch sù tù gi¸c, tÝch cùc cña ng−êi häc, thóc ®Èy sù h×nh thμnh vμ duy tr× ho¹t ®éng häc vμ sau khi ho¹t ®éng häc kÕt thóc ng−êi häc tho¶ m·n nhu cÇu vÒ ®èi t−¬ng häc do tiÕp nhËn ®−îc nh÷ng kiÕn thøc, kÜ n¨ng, kÜ x¶o mong muèn. Ho¹t ®éng häc tËp ®−îc thóc ®Èy bëi ®éng c¬ nμy nã kh«ng chøa nh÷ng m©u thuÉn bªn trong vμ nã ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng nç lùc ý chÝ ®Ó ®¹t ®−îc nguyÖn väng chø kh«ng ph¶i h−íng vμo ®Êu tranh víi chÝnh b¶n th©n m×nh.  §éng c¬ kh¸ch quan lμ ®éng c¬ tho¶ m·n nhu cÇu kh«ng n»m trong ®èi t−îng häc nh− sù th−ëng ph¹t hoÆc ®e do¹, nh÷ng ¸p lùc gia ®×nh, nhμ tr−êng, c«ng viÖc,... ë møc ®é nμo ®ã ®éng c¬ nμy mang tÝnh c−ìng bøc vμ cã lóc xuÊt hiÖn nh− mét vËt c¶n cÇn kh¾c phôc ®Ó v−ît qua ®¹t ®−îc môc ®Ých cña m×nh. XÐt vÒ mÆt lý luËn, mçi ho¹t ®éng ®−îc thóc ®Èy bëi mét ®éng c¬ nhÊt ®Þnh. Môc ®Ých cña ho¹t ®éng häc h−íng ®Õn lμ nh÷ng tri thøc, th× chÝnh c¸c tri thøc trë thμnh ®éng c¬ cña ho¹t ®éng Êy. §éng c¬ chñ quan lμ ®éng c¬ chÝnh cña ho¹t ®éng häc tËp. Nh−ng trªn thùc tÕ cßn cã ®éng c¬ kh¸ch quan lu«n tån t¹i vμ song hμnh víi ®éng c¬ hoμn thiÖn tri thøc, trë thμnh mét bé phËn cña ®éng c¬ chñ quan. Khi ®éng c¬ chñ quan ®−îc ®¸p øng th× ®ång nghÜa víi nã lμ ®éng c¬ kh¸ch quan còng ®−îc tho¶ m·n. C¶ hai lo¹i ®éng c¬ nμy ®Òu xuÊt hiÖn trong qu¸ tr×nh häc tËp vμ
trong tõng hoμn c¶nh cô thÓ mμ ®éng c¬ nμy hay ®éng c¬ kia chiÕm vÞ trÝ quan träng h¬n. Trong d¹y häc ®Ó h×nh thμnh ®éng c¬ häc tËp cho HS, GV th−êng ph¶i ®−a HS vμo c¸c t×nh huèng häc tËp c−ìng bøc cã môc ®Ých (HS ph¶i häc), tõ ®ã cñng cè vμ më réng ý nghÜa kÕt qu¶ häc tËp ®¹t ®−îc ®Ó h×nh thμnh ý thøc cho HS vÒ nhu cÇu hoμn thiÖn tri thøc. Khi cã nhu cÇu nμy t×nh h−èng häc tËp trë thμnh t×nh huèng häc tËp tù gi¸c cã môc ®Ých ®−îc kÝch thÝch bëi ®éng c¬ chñ quan cña chñ thÓ (HS thÝch häc) vμ nÕu cã ®−îc ®iÒu kiÖn thuËn lîi ho¹t ®éng häc tËp cña HS sÏ ®−îc h×nh thμnh. Tuy nhiªn trong thùc tÕ cã rÊt nhiÒu yÕu tè ngoμi tÇm kiÓm so¸t cña GV ¶nh h−ëng tiªu cùc ®Õn ®éng c¬ häc tËp cña HS nh− gia ®×nh, b¹n bÌ, GV cò, kiÕn thøc t−¬ng tù ®· häc... do ®ã GV ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p thiÕt thùc ®Ó liªn tôc h×nh thμnh vμ duy tr× ®éng c¬ häc tËp cho HS, ®Æc biÖt lμ c¸c ®éng c¬ mang tÝnh c−ìng bøc. Theo c¸c t¸c gi¶ Madeline hunter vμ Robin Hunter [11] chóng ta cã thÓ sö dông c¸c nh©n tè sau: Møc ®é tËp trung cña HS: lμ nh©n tè mμ GV cã thÓ kiÓm so¸t ®−îc trong giê häc b»ng c¸c biÖn ph¸p sau, tuy nhiªn còng cÇn l−u ý TËp trung ë møc ®é võa ph¶i lμ cÇn thiÕt ®Ó t¨ng c−êng ®éng lùc häc tËp nh−ng tËp trung qu¸ cao ®é sÏ bÞ c¨ng th¼ng cßn Ýt chó ý th× kh«ng tiÕp thu ®−îc: - GÇn gòi víi HS, ®Õn gÇn hoÆc ngåi c¹nh HS Ýt tËp trung ®Ó t¨ng sù chó ý cña HS vμ t×m hiÓu chóng ®ang lμm g×. - Giíi h¹n hoÆc t¨ng thêi gian chuÈn bÞ cña HS. - Im lÆng trong thêi gian l©u. - §Æt c©u hái cho c¶ nhãm, c¶ líp ®Ó tÊt c¶ HS sinh ®Òu suy nghÜ, tr¸nh gäi HS tr−íc khi ®Æt c©u hái vμ dμnh thêi gian cho HS suy nghÜ tr−íc khi tr¶ lêi v× trong thêi gian chê sè HS cã g¾ng suy nghÜ vÒ c©u tr¶ lêi sÏ gia t¨ng vμ GV còng cã nhiÒu ®¸p ¸n kh¸c nhau. - Kh«ng nªn ra ®iÒu kiÖn mμ nªn yªu cÇu (thay v× hái ai cã thÓ ...? Em nμo xung phong ...? Chóng ta cã thÓ yªu cÇu c¸c em h·y suy nghÜ vμ gi¶i thÝch cho thÇy (c«) biÕt t¹i sao ...?)
S¾c th¸i t×nh c¶m cña HS: lμ mét nh©n tè cho GV biÕt ®−îc HS ®· s½n sμng häc tËp hay ch−a, nã th−êng biÓu hiÖn qua c¸c tr¹ng th¸i thÝch thó, trung hoμ, ch¸n n¶n. HS sÏ nç lùc nhiÒu nhÊt khÝ chóng c¶m thÊy thÝch thó trong viÖc häc. Trong d¹y häc GV ph¶i cã g¾ng ®Ó nhËn biÕt c¸c tr¹ng th¸i trªn cña HS vμ khÐo lÐo t¹o ra c¸c tr¹ng th¸i cÇn thiÕt ®Ó t¨ng c−êng ®éng c¬ häc tËp b»ng c¸c biÖn ph¸p: - T¹o bÇu kh«ng khÝ tho¶i m¸i ®Ó HS c¶m thÊy an t©m khi häc tËp. - T¹o cho HS c¶m gi¸c m×nh lμ ng−êi quan trong trong líp häc. - Sö dông tÝnh hμi h−íc trong giê häc. - T¹o c¶m gi¸c Ðp buéc mét c¸ch phï hîp ®èi víi nh÷ng HS høng thó nh−ng kh«ng chÞu häc. - §−a ra nh÷ng nhËn xÐt cã tÝnh chÊt khuyÕn khÝch HS: “§õng lo nÕu c¸c em cßn m¾c mét sè lçi nhá, v× nã kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn kÕt qu¶ xÕp lo¹i cña c¸c em, vμ b©y giê c¸c em ®· biÕt m×nh cÇn ph¶i lμm nh− thÕ nμo råi.” Sù thμnh c«ng trong häc tËp cña HS còng lμ mét nh©n tè gãp phÇn lμm t¨ng vμ duy tr× ®éng c¬ häc tËp. Ngoμi kh¶ n¨ng vμ nç lùc cña HS cßn cã mét sè yÕu tè lμm nªn sù thμnh c«ng trong viÖc häc mμ GV kiÓm so¸t ®−îc ®ã lμ møc ®é khã hay dÔ cña vÊn ®Ò ®−îc ®−a ra vμ kh¶ n¨ng h−íng dÉn cña GV. Do ®ã, GV ph¶i biÕt møc ®é nμo lμ thÝch hîp ®èi víi HS vμ ®−a ra nh÷ng vÊn ®Ò cã ®é khã hîp lý sao co HS cã thÓ ®¹t ®−îc. Sù thÝch thó cña HS ®èi víi bμi gi¶ng lμ nh©n tè ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh häc tËp vμ GV cã thÓ t¹o ra sù thÝch thó b»ng c¸c c¸ch: - Lμm cho HS thÝch thó víi chÝnh m×nh nh−: dïng tªn HS trong c¸c vÝ dô mang tÝnh tÝch cùc, liªn hÖ bμi gi¶ng víi thùc tÕ cuéc sèng cña HS, dïng c¸c vÝ dô ®Ò cËp ®Õn c¸c ho¹t ®éng mμ HS ®· thùc hiÖn trong líp häc, khen ngîi HS ... - T¨ng c−êng tÝnh thiÕt thùc cña ho¹t ®éng d¹y vμ häc. - T¹o ra sù ®a d¹ng trong c¸ch d¹y nh−: thay ®æi giäng ®iÖu hoÆc vÞ trÝ ®Ó thu hót HS, sö dông phim, b¨ng video, internet, sö dông c¸c phÇn mÒm d¹y häc ...
Sù nhËn biÕt kÕt qu¶ häc tËp: kÕt qu¶ häc tËp ë ®©y kh«ng chØ lμ ®iÓm sè mμ con lμ th«ng tin vÒ bμi lμm cña HS ,v× khi thùc hiÖn xong c¸c NV HS lu«n cã mong muèn biÕt ®−îc chóng ®· lμm ®óng hay kh«ng, lμm ®óng nh÷ng chç nμo, chæ nμo cÇn chØnh söa vμ lμm g× ®Ó söa sai. Khi HS c¶m thÊy m×nh cã kh¶ n¨ng lμm ®−îc th× chóng sÏ cè g¾ng hoμn thiÖn h¬n, ®éng c¬ häc tËp ®−îc duy tr×. Do ®ã GV cã thÓ: - Cho HS biÕt ®−îc kÕt qu¶ cña m×nh mét c¸ch chi tiÕt b»ng lêi nãi hay viÕt trong bμi lμm cña HS. - KhuyÕn khÝch kh¶ n¨ng t− duy b»ng c¸ch yªu cÇu HS nhËn xÐt, gi¶i thÝch vÒ kÕt qu¶ t×m ®−îc hay t×m c¸ch lμm kh¸c. 1.1.4.2. Môc ®Ých häc tËp Theo t©m lý häc ho¹t ®éng, môc ®Ých ®−îc hiÓu lμ c¸i mμ hμnh ®éng ®ang diÔn ra h−íng tíi. Ho¹t ®éng häc ®−îc thóc ®Èy bëi ®éng c¬ vμ nã ®−îc tiÕn hμnh d−íi c¸c hμnh ®éng häc. VËy môc ®Ých cña ho¹t ®éng häc lμ c¸c kh¸i niÖm, c¸c gi¸ trÞ, c¸c chuÈn mùc... mμ c¸c hμnh ®éng häc ®ang diÔn ra h−íng ®Õn nh»m ®¹t ®−îc nã. Qu¸ tr×nh h×nh thμnh môc ®Ých b¾t ®Çu tõ viÖc h×nh thμnh trong chñ thÓ d−íi c¸c d¹ng lμ c¸c biÓu t−îng sau ®ã ®−îc tæ chøc ®Ó hiÖn thùc ho¸ biÓu t−îng trªn thùc tÕ. Môc ®Ých cña ho¹t ®éng häc còng ®−îc h×nh thμnh nh− vËy, chØ cã ®iÒu nã cã tÝnh ®Æc thï riªng ®ã lμ viÖc h×nh thμnh môc ®Ých häc tËp h−íng ®Õn lμ ®Ó thay ®æi chÝnh chñ thÓ ë ®©y lμ ng−êi häc. Vμ môc ®Ých nμy chØ cã thÓ ®−îc b¾t ®Çu h×nh thμnh khi chñ thÓ b¾t ®Çu b¾t tay vμo thùc hiÖn hμnh ®éng häc tËp cña m×nh. Trªn con ®−êng chiÕm lÜnh ®èi t−îng nã lu«n diÔn ra qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ gi÷a môc ®Ých vμ ph−¬ng tiÖn häc tËp. Môc ®Ých bé phËn ®−îc thùc hiÖn ®Çy ®ñ nã l¹i trë thμnh c«ng cô ®Ó chiÕm lÜnh c¸c môc ®Ých tiÕp theo. 1.1.4.3. H×nh thμnh hμnh ®éng vμ thao t¸c häc Häc tËp lμ mét qu¸ tr×nh do ®ã khi nãi ®Õn ho¹t ®éng häc ph¶i nãi ®Õn sù h×nh thμnh c¸c hμnh ®éng häc. §©y lμ ch×a kho¸ dÉn ®Õn thμnh c«ng trong d¹y häc v× h×nh thμnh ®−îc hμnh ®éng häc sÏ cã thÓ h×nh thμnh ho¹t ®éng häc. Bªn c¹nh ®ã, tõ hμnh ®éng häc cã thÓ rÌn luyÖn ®Ó thμnh thao t¸c cho hμnh ®éng kh¸c.
Trong c¸c hμnh ®éng cã hμnh ®éng vËt chÊt - lμ t¸c dông trùc tiÕp lªn ®èi t−îng ®Ó nhËn biÕt c¸c ®Æc tÝnh cña ®èi t−îng vμ hμnh ®éng trÝ tuÖ - lμ so s¸nh, ph©n tÝch, suy luËn... diÔn ra trong bé n·o ®Ó rót ra kÕt luËn chung vÒ ®èi t−îng. Trong khi hμnh ®éng con ng−êi thùc hiÖn nh÷ng thao t¸c. øng víi hμnh ®éng vËt chÊt lμ thao t¸c ch©n tay vμ øng víi hμnh ®éng trÝ tuÖ lμ thao t¸c trÝ tuÖ. §Ó h×nh thμnh hμnh ®éng häc cho HS tr−íc hÕt ph¶i x¸c ®Þnh môc ®Ých häc tËp vμ gióp HS ý thøc ®−îc môc ®Ých ®ã. B−íc tiÕp theo lμ huy ®éng c¸c thao t¸c vμ ph−¬ng tiÖn kÜ thuËt ®Ó thùc hiÖn môc ®Ých ®· ®−îc ý thøc theo hai con ®−êng [16]: - Con ®−êng thø nhÊt: H×nh thμnh hμnh ®éng th«ng qua ho¹t ®éng ch¬i. Khi ch¬i trÎ h×nh thμnh c¸c hμnh ®éng ch¬i cã b¶n chÊt rÊt gÇn víi hμnh ®éng häc. Ban ®Çu c¸c thao t¸c ch¬i ®−îc trÎ chó ý sau ®ã néi dung vμ quy t¾c ch¬i ®−îc trÎ em ý thøc vμ chuyÓn thμnh môc ®Ých cña viÖc ch¬i. Tõ ®ã hμnh ®éng ch¬i ®−îc h×nh thμnh vμ lμm xuÊt hiÖn c¸c yÕu tiÒn ®Ò t©m lý cña hμnh ®éng häc. §©y lμ c¬ së cña nguyªn t¾c “häc mμ ch¬i, ch¬i mμ häc” - Con ®−êng thø hai: ChuyÓn ho¸ ho¹t ®éng häc thμnh hμnh ®éng häc, trªn c¬ së chuyÓn ho¸ ®éng c¬ thμnh môc ®Ých. C¬ së t©m lý cña viÖc lμm nμy lμ sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña nhu cÇu häc tËp cña ng−êi häc, trong ®ã c¸c nhu cÇu ban ®Çu ®· chuyÓn chøc n¨ng vμ trë thμnh ph−¬ng tiÖn ®Ó thùc hiÖn nhu cÇu häc tËp cao h¬n, tøc lμ phôc vô cho ®éng c¬ míi, tõ ®ã xuÊt hiÖn hμnh ®éng häc tËp míi. ViÖc h×nh thμnh thao t¸c häc còng ®−îc thùc hiÖn theo c¬ chÕ chuyÓn ho¸ hμnh ®éng häc thμnh thao t¸c häc. Qóa tr×nh nμy ®−îc thùc hiÖn trªn hai ph−¬ng diÖn: luyÖn tËp vμ rót gän hμnh ®éng häc tËp tíi møc thμnh th¹o sau ®ã ®−a thao t¸c ®ã vμo trong hμnh ®éng kh¸c. Hay nãi c¸ch kh¸c trong d¹y häc bÊt kú kh¸i niÖm nμo còng ph¶i ®−îc h×nh thμnh nh− mét hμnh ®éng häc tËp vμ trë thμnh ph−¬ng tiÖn ®Ó h×nh thμnh kh¸i niÖm tiÕp theo. §©y lμ c¬ së cña nguyªn t¾c “Häc ®i ®«i víi hμnh”. 1.1.4.4. Ph−¬ng tiÖn vμ ®iÒu kiÖn häc tËp Ho¹t ®éng bao giê còng h−íng tíi mét ®èi t−îng cô thÓ, vμ chñ thÓ ph¶i cã nh÷ng ph−¬ng tiÖn, nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ ®Ó chiÕm lÜnh ®èi t−îng. Trong ho¹t ®éng häc tËp, ngoμi nh÷ng ph−¬ng tiÖn vËt chÊt nh−: giÊy, bót, s¸ch, gi¸o tr×nh, m¸y
tÝnh... cßn cã ph−¬ng tiÖn häc tËp ®−îc h×nh thμnh chÝnh trong qu¸ tr×nh chñ thÓ tham gia ho¹t ®éng häc tËp. §ã lμ c¸c hμnh ®éng häc tËp: so s¸nh, ph©n lo¹i, ph©n tÝch, kh¸i qu¸t ho¸... T©m lý häc ®· kh¼ng ®Þnh so s¸nh, ph©n lo¹i lμ nh÷ng hμnh ®éng häc tËp lμ ph−¬ng tiÖn ®¾c lùc cho viÖc h×nh thμnh nh÷ng kh¸i niÖm kinh nghiÖm, cßn ph©n tÝch, kh¸i qu¸t ho¸ lμ ph−ong tiÖn ®Ó h×nh thμnh nªn nh÷ng kh¸i niÖm khoa häc. CÇn nhÊn m¹nh r»ng trong ho¹t ®éng häc, ph−¬ng tiÖn chñ yÕu lμ t− duy. Trong gi¸o dôc, tÊt c¶ c¸c h×nh thøc t− duy ®Òu quan träng vμ cÇn thiÕt [28]. Ho¹t ®éng häc muèn ®−îc diÔn ra ph¶i cã ®iÒu kiÖn cña nã. §iÒu kiÖn ®Çu tiªn ®ã lμ cã sù tham gia cña c¸c yÕu tè bªn ngoμi (ngo¹i lùc) nh−: cã sù h−íng dÉn cña thÇy, s¸ch, vë, bót, m¸y tÝnh, gi¸o tr×nh...Vμ ®iÒu kiÖn thø hai ®ã lμ cã sù vËn ®éng cña chÝnh b¶n th©n ng−êi häc hay cßn gäi lμ yÕu tè néi lùc. §ã lμ nh÷ng tri thøc mμ ng−êi häc häc ®−îc, tr×nh ®é trÝ tuÖ hiÖn cã cña ng−êi häc, ®éng c¬, ý chÝ, høng thó cña ng−êi häc... Cã ®Çy ®ñ nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã, ng−êi häc dï trong hoμn c¶nh cã thÇy víi trß, hay kh«ng cã ®èi mÆt víi thÇy thËm chÝ khi ra tr−êng, ho¹t ®éng häc vÉn diÔn ra. Tõ ®ã cã thÓ hiÓu häc lμ qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c c¸c yÕu tè ngo¹i lùc vμ yÕu tè néi lùc th«ng qua ho¹t ®éng d¹y vμ häc. Trong ®ã, yÕu tè néi lùc ë ®©y ®ãng vai trß quan träng trong ho¹t ®éng häc cña ng−êi häc. 1.2. §Þnh h−íng häc sinh tù lùc häc tËp. 1.2.1. T¹i sao trong d¹y häc ph¶i ®Þnh h−íng häc sinh tù lùc häc tËp? Theo tõ ®iÓn tiÕng viÖt [26]: Tù lùc: “Tù søc m×nh lμm lÊy, kh«ng dùa dÉm nhê v¶ ng−êi kh¸c” Tù häc: “Tù m×nh häc lÊy, kh«ng cÇn ai d¹y” Trong thùc tÕ, kh«ng cã ai kh«ng nhê ng−êi kh¸c mμ biÕt ®−îc phÇn lín nh÷ng g× m×nh biÕt. Tr−íc tiªn, ng−êi ta häc mÑ, cha, anh, chÞ ..., råi ®Õn nh÷ng ng−êi sèng quanh. Vμ nÕu cã ai kh«ng ®−îc mét ng−êi thÇy trùc tiÕp d¹y b¶o cho mét c¸i g× ®Êy, th× còng cã nh÷ng ng−êi thÇy gi¸n tiÕp d¹y m×nh b»ng c¸ch sèng vμ c¸ch hμnh ®éng cña hä. Ho¹t ®éng häc kh«ng chØ diÔn ra trong ph¹m vi vμ trong thêi gian ®Õn tr−êng v× nhu cÇu häc lu«n g¾n kÕt víi nhu cÇu lμm, nhu cÇu sèng cña con ng−êi ë mäi løa tuæi, mäi tr×nh ®é, mäi ngμnh nghÒ, mäi vÞ trÝ x· héi, mäi thêi ®¹i. Do ®ã khi cßn ngåi trªn ghÕ nhμ tr−êng th× viÖc h−íng dÉn cho HS tù lùc häc
tËp ®Ó c¸c em häc thËt, lμm thËt, tÝch cùc tù häc, tù lμm d−íi sù h−íng dÉn cña thÇy, míi tù trang bÞ cho m×nh kü n¨ng häc, kü n¨ng lμm, kü n¨ng s¸ng t¹o vμ kü n¨ng sèng - nh÷ng kü n¨ng tèi cÇn thiÕt cho con ng−êi tiÕp tôc tù häc suèt ®êi. Theo L.X.Vygotski [8], [10], [15], [28] “TrÎ em kh«ng thÓ tù m×nh trùc tiÕp lÜnh héi kinh nghiÖm x· héi - lÞch sö. §Ó lμm ®−îc viÖc nμy, trÎ em ph¶i gi¸n tiÕp th«ng qua ng−êi lín, th«ng qua ho¹t ®éng hîp t¸c gi÷a trÎ em víi ng−êi lín”. Trong d¹y häc còng vËy, HS kh«ng cã ®ñ thêi gian vμ kh¶ n¨ng ®Ó hoμn toμn tù lùc häc tËp. Do ®ã cÇn ph¶i cã sù gióp ®ì, ®Þnh h−íng cña GV ®Ó cã thÓ thùc hiÖn NV häc tËp. §iÒu ®ã ch¾c ch¾n sÏ ®em l¹i hiÖu qu¶ cao h¬n viÖc c¸c em tù mß mÉm ®i ®Õn kiÕn thøc. T©m lý häc vμ lý luËn d¹y häc hiÖn ®¹i còng kh¼ng ®Þnh [8], [13], [18], [21]: “C¸ch tèt nhÊt ®Ó n¾m v÷ng ®−îc nh÷ng tri thøc, kü n¨ng, kinh nghiÖm lμ ng−êi häc t¸i t¹o ra chóng th«ng qua ho¹t ®éng tù lùc cña b¶n th©n”; “Con ®−êng cã hiÖu qu¶ nhÊt ®Ó lμm HS n¾m v÷ng kiÕn thøc vμ ph¸t triÓn n¨ng lùc s¸ng t¹o, lμ ph¶i ®−a HS vμo vÞ trÝ chñ thÓ nhËn thøc”. GV lμ ng−êi t¹o nh÷ng ®iÒu kiÖn tèt nhÊt cho HS ho¹t ®éng, cßn HS ph¶i tù lùc ho¹t ®éng ®Ó t¹o ra nh÷ng kiÕn thøc vμ n¨ng lùc mμ loμi ng−êi tÝch luü ®Ó biÕn chóng thμnh cña m×nh. Nh÷ng lËp luËn trªn cho thÊy sù ®Þnh h−íng cña GV gióp HS tù lùc häc tËp lμ mét trong nh÷ng c¸ch tèt ®Ó HS chiÕm lÜnh tri thøc. 1.2.2. C¬ së lý luËn vÒ ®Þnh h−íng hμnh ®éng häc tËp Theo D.C. Enconin [9], [10] cã ba thμnh phÇn c¬ b¶n cña cÊu tróc ho¹t ®éng d¹y - häc. §ã lμ c¸c ®éng c¬ häc tËp - nhËn thøc, c¸c NV häc tËp vμ c¸c hμnh ®éng häc tËp. HS gi¶i quyÕt ®−îc c¸c NV häc tËp nhê c¸c hμnh ®éng häc tËp. Theo P.I. Galperin [9], [10], [17], [28] cÊu tróc cña mét hμnh ®éng cã hai thμnh phÇn: phÇn ®Þnh h−íng vμ phÇn thùc hiÖn. Trong ®ã phÇn ®Þnh h−íng quyÕt ®Þnh phÇn thùc hiÖn. §ã lμ c¬ chÕ ®iÒu khiÓn, ®Þnh h−íng hμnh ®éng cña chñ thÓ vμo viÖc lμm. Chøc n¨ng c¬ b¶n cña ®Þnh h−íng hμnh ®éng lμ: nhËn thøc (cÇn ph¶i lμm g×?); lËp kÕ ho¹ch (lμm nh− thÕ nμo?); kiÓm tra vμ ®iÒu chØnh hμnh ®éng cho phï hîp víi kÕ ho¹ch.
Theo t¸c gi¶ Ph¹m H÷u Tßng [22], mçi hμnh ®éng diÔn ra theo ba pha: §Þnh h−íng, chÊp hμnh vμ kiÓm tra. C¬ së ®Þnh h−íng hμnh ®éng lμ nh÷ng kiÕn thøc cÇn thiÕt cho viÖc thùc hiÖn hμnh ®éng cña chñ thÓ. §Ó ®Þnh h−íng hμnh ®éng häc tËp cña HS trong mét t×nh huèng häc tËp vi m« cÇn x¸c ®Þnh ®−îc:  VÊn ®Ò cÇn ®−îc gi¶i quyÕt  D¹ng hμnh ®éng thÝch hîp ®ßi hái ë HS  KÕt qu¶ mong muèn  KiÓu ®Þnh h−íng hμnh ®éng dù ®Þnh. Tõ c¸c quan ®iÓm trªn cã thÓ hiÓu: - PhÇn ®Þnh h−íng gåm cã sù ®Þnh h−íng cña b¶n th©n chñ thÓ khi hμnh ®éng vμ sù ®Þnh h−íng cña c¸c nh©n tè bªn ngoμi chñ thÓ. Trong d¹y häc sù ®Þnh h−íng cña cña nh©n tè bªn ngoμi (GV, b¹n bÌ, c¸c ph−¬ng tiÖn hç trî ...) ®ãng vai trong quan träng trong viÖc thay ®æi ®Þnh h−íng cña b¶n th©n chñ thÓ. C¸c nh©n tè bªn ngoμi ®Þnh h−íng chñ thÓ tr−íc, trong hoÆc sau khi mét hμnh ®éng nμo ®ã ®−îc tiÕn hμnh cho ®Õn khi ®¹t ®−îc kÕt qu¶ mong muèn. - Sù tù ®Þnh h−íng cña c¸c chñ thÓ kh¸c nhau vμ tiÕp nhËn ®Þnh h−íng cña c¸c nh©n tè bªn ngoμi cña c¸c chñ thÓ cã thÓ kh«ng nh− nhau v× phô thuéc vμo n¨ng lùc cña mçi chñ thÓ vμ ®Æc biÖt lμ phô thuéc vμo c¸ch thøc ®Þnh h−íng cña c¸c nh©n tè bªn ngoμi. §Æc biÖt trong líp häc, víi sù ®a d¹ng trong møc ®é nhËn thøc cña chñ thÓ th× sù ®Þnh h−íng cña GV cã thÓ cã hiÖu qu¶ víi chñ thÓ nμy nh−ng kh«ng hiÖu qu¶ ®èi víi chñ thÓ kh¸c. §©y còng lμ ®iÒu mμ GV cÇn l−u ý khi ®−a ra c¸c c¸ch ®Þnh h−íng. - Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Õn khi thμnh c«ng, lu«n cã sù kiÓm tra vμ ®iÒu chØnh hμnh ®éng cña chñ thÓ vμ cña c¸c nh©n tè bªn ngoμi ®Ó ®¹t ®−îc môc tiªu ®Æt ra. 1.2.3. C¸c hμnh ®éng trong häc tËp m«n vËt lý §Ó chiÕm lÜnh kiÕn thøc ®ã HS cÇn tiÕn hμnh nh÷ng hμnh ®éng nμo? Trong thùc tÕ cã rÊt nhiÒu t×nh huèng kh¸c nhau vμ øng víi mçi t×nh huèng mçi ng−êi häc cã thÓ cã nh÷ng hμnh ®éng kh¸c nhau. Trong häc tËp m«n vËt lý ng−êi häc cã thÓ thùc hiÖn c¸c hμnh ®éng sau [9], [21], [22]:
 Quan s¸t, nhËn biÕt nh÷ng dÊu hiÖu ®Æc tr−ng cña sù vËt, hiÖn t−îng.  T×m c¸c dÊu hiÖu gièng nhau cña c¸c sù vËt, hiÖn t−îng.  §o mét ®¹i l−îng vËt lý.  Bè trÝ thÝ nghiÖm ®Ó t¹o ra hiÖn t−îng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh.  Ph©n tÝch mét hiÖn t−îng phøc t¹p thμnh mét hiÖn t−îng ®¬n gi¶n.  X¸c ®Þnh nh÷ng giai ®o¹n diÔn biÕn cña hiÖn t−îng.  T×m nh÷ng tÝnh chÊt chung cña nhiÒu sù vËt hiÖn t−îng.  T×m c¸c mèi quan hÖ kh¸ch quan, phæ biÕn, nh©n qu¶... gi÷a c¸c sù vËt hiÖn t−îng.  T×m mèi quan hÖ hμm sè gi÷a c¸c ®¹i l−îng vËt lý, biÓu diÔn b»ng c«ng thøc to¸n häc.  X©y dùng mét gi¶ thuyÕt.  Tõ gi¶ thuyÕt suy ra mét hÖ qu¶.  LËp ph−¬ng ¸n thÝ nghiÖm ®Ó kiÓm tra gi¶ thuyÕt, hÖ qu¶.  T×m nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ trong thùc tÕ cña c¸c kh¸i niÖm, ®Þnh luËt vËt lý.  Dù ®o¸n diÔn biÕn cña mét hiÖn t−îng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn thùc tÕ x¸c ®Þnh.  Gi¶i thÝch mét hiÖn t−îng thùc tÕ.  M« h×nh ho¸ nh÷ng sù kiÖn thùc tÕ quan s¸t ®−îc d−íi d¹ng nh÷ng kh¸i niÖm, m« h×nh lý t−ëng ®Ó sö dông chóng lμm c«ng cô t− duy.  DiÔn ®¹t b»ng lêi c¸c kÕt qu¶ thu ®−îc qua hμnh ®éng.  §¸nh gi¸ kÕt qu¶ hμnh ®éng.  T×m ph−¬ng ph¸p chung ®Ó gi¶i quyÕt mét lo¹i vÊn ®Ò. 1.2.4. C¸c kiÓu ®Þnh h−íng hμnh ®éng häc tËp Theo P.I.Ganlpªrin [9], [10], [17] viÖc ph©n lo¹i c¸c kiÓu ®Þnh h−íng hμnh ®éng häc tËp d−a vμo ba tiªu chuÈn: §é kh¸i qu¸t cña viÖc ®Þnh h−íng (tõng phÇn hay kh¸i qu¸t) ; tÝnh ®Çy ®ñ cña ®Þnh h−íng (®Çy ®ñ vμ kh«ng ®Çy ®ñ) vμ chñ thÓ ®Þnh h−íng (GV hay HS) tæ hîp ba tiªu chuÈn nμy ta cã 8 kiÓu ®Þnh h−íng trong ®ã cã ba kiÓu ®Þnh h−íng c¬ b¶n:
a. §Þnh h−íng “Tõng phÇn - kh«ng ®ñ - HS tù lμm”. Theo kiÓu nμy, tr−íc khi HS hμnh ®éng c¸c em ®−îc quan s¸t mÉu hμnh ®éng vμ s¶n phÈm cña nã. Kh«ng cã lêi chØ dÉn hμnh ®éng ®Çy ®ñ nªn HS ph¶i mß mÉm, tù lμm, theo kiÓu thö vμ sai cho ®Õn khi cã hμnh ®éng ®óng. Víi kiÓu ®Þnh h−íng nμy, hμnh ®éng diÔn ra rÊt chËm vμ kh«ng æn ®Þnh. b. §Þnh h−íng “Tõng phÇn - ®Çy ®ñ - do GV h−íng dÉn”. KiÓu ®Þnh h−íng nμy cã mÉu hμnh ®éng, s¶n phÈm cña nã vμ chØ dÉn ®Ó lμm ®óng hμnh ®éng. thùc hiÖn ®óng chØ dÉn th× sÏ thμnh c«ng. Tuy nhiªn, khi chuyÓn sang hμnh ®éng kh¸c ph¶i cã sù h−íng dÉn l¹i tõ ®Çu cña GV. c. §Þnh h−íng “Kh¸i qu¸t - ®Çy ®ñ - HS th−c hiÖn”. Víi kiÓu ®Þnh h−íng nμy, tr−íc khi tiÕn hμnh mét hμnh ®éng, HS ®−îc huÊn luyÖn ph−¬ng ph¸p vμ c¸ch thøc hμnh ®éng chung, dùa vμo ®ã HS tù vËn dông cho c¸c hμnh ®éng cô thÓ. Theo t¸c gi¶ Ph¹m H÷u Tßng[22], cã ba kiÓu ®Þnh h−íng h−íng c¬ b¶n: a. §Þnh h−íng t¸i t¹o lμ kiÓu ®Þnh h−íng trong ®ã ng−êi d¹y h−íng HS vμo viÖc huy ®éng, ¸p dông nh÷ng kiÕn thøc, c¸ch thøc hμnh ®éng mμ HS ®· n¾m ®−îc hoÆc ®· ®−îc ng−êi d¹y chØ ra mét c¸ch t−êng minh ®Ó HS cã thÓ thùc hiÖn ®−îc NV mμ hä ®¶m nhËn. Trong ®Þnh h−íng t¸i t¹o còng ®−îc chia lμm hai møc ®é:  §Þnh h−íng t¸i t¹o tõng thao t¸c cô thÓ, riªng rÏ. Trong ®ã ng−êi häc theo dâi, thùc hiÖn, b¾t ch−íc lÆp l¹i nh÷ng thao t¸c mÉu do ng−êi d¹y chØ ra.  §Þnh h−íng t¸i t¹o Ang«rit. Ng−êi d¹y chØ ra mét c¸ch kh¸i qu¸t tæng thÓ tr×nh tù hμnh ®éng ®Ó ng−êi häc tù chñ gi¶i quyÕt ®−îc NV. b. §Þnh h−íng t×m tßi lμ kiÓu ®Þnh h−íng mμ ng−êi d¹y chØ ®−a ra nh÷ng gîi ý sao cho HS cã thÓ tù t×m tßi, huy ®éng hoÆc x©y dùng nh÷ng kiÕn thøc vμ c¸ch thøc ho¹t ®éng ®Ó gi¶i quyÕt NV mμ hä ®¶m nhËn. c. §Þnh h−íng kh¸i qu¸t ch−¬ng tr×nh ho¸ lμ kiÓu ®Þnh h−íng hμnh ®éng theo tõng b−íc, ®−îc ch−¬ng tr×nh hãa liªn tiÕp theo mét tr×nh tù chÆt chÏ, phï hîp víi tr×nh ®é cña HS. Nã gióp HS biÕt hμnh ®éng tõng b−íc cô thÓ, râ rμng. Tæng hîp c¸c quan ®iÓm trªn vμ mét sè quan ®iÓm kh¸c nhau, t¸c gi¶ NguyÔn M¹nh Hïng [9], [10] ®−a ra mét sè kiÓu ®Þnh h−íng sau. a. §Þnh h−íng theo mÉu - kh«ng ®Çy ®ñ