Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Xây dựng Rubric để tổ chức và đánh giá quá trình dạy học các chương “Chất khí” và “Cơ sở của nhiệt động lực học” - Vật lý 10 Cơ bản

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:190

Thêm vào BST

Báo xấu

190
lượt xem 45
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Xây dựng Rubric để tổ chức và đánh giá quá trình dạy học các chương “Chất khí” và “Cơ sở của nhiệt động lực học” - Vật lý 10 Cơ bản được thực hiện nhằm xây dựng thang chấm điểm để tổ chức và đánh giá quá trình dạy học các chương “Chất khí” và “Cơ sở của nhiệt động lực học” nhằm nâng cao hiệu quả dạy học và kiểm tra - đánh giá.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Xây dựng Rubric để tổ chức và đánh giá quá trình dạy học các chương “Chất khí” và “Cơ sở của nhiệt động lực học” - Vật lý 10 Cơ bản

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THANH LOAN XÂY DỰNG RUBRIC ĐỂ TỔ CHỨC VÀ ĐÁNH GIÁ QUÁ TRÌNH DẠY HỌC CÁC CHƯƠNG “CHẤT KHÍ” VÀ “CƠ SỞ CỦA NHIỆT ĐỘNG LỰC HỌC”- VẬT LÝ 10 CƠ BẢN LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC Thành phố Hồ Chí Minh - 2012
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THANH LOAN XÂY DỰNG RUBRIC ĐỂ TỔ CHỨC VÀ ĐÁNH GIÁ QUÁ TRÌNH DẠY HỌC CÁC CHƯƠNG “CHẤT KHÍ” VÀ “CƠ SỞ CỦA NHIỆT ĐỘNG LỰC HỌC”- VẬT LÝ 10 CƠ BẢN Chuyên ngành : Lý luận và phương pháp dạy học môn Vật lý Mã số : 601410 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN MẠNH HÙNG Thành phố Hồ Chí Minh - 2012
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là hoàn toàn trung thực chưa từng được công bố trong một công trình khoa học nào. Tác giả Nguyễn Thanh Loan
LỜI CẢM ƠN Qua một quá trình học tập và nghiên cứu để hoàn thành luận văn, tôi luôn gặp rất nhiều khó khăn và thách thức trong việc tìm kiếm tài liệu. Tuy nhiên, bên cạnh nhiều chông gai đó thì tôi rất may mắn vì tôi luôn luôn nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình và sự hướng dẫn đầy tâm huyết của quý thầy cô, bạn bè và gia đình. Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến: - TS. Nguyễn Mạnh Hùng, người hướng dẫn khoa học cũng là trưởng khoa Vật lý, đã tận tình giúp đỡ tôi rất nhiều và thầy luôn động viên tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn thạc sỹ này. - Ban Giám Hiệu trường Đại học Sư phạm Thành Phố Hồ Chí Minh, Phòng khoa học Công nghệ và Sau Đại học, Khoa Vật lý, quý thầy cô đã tận tình giảng dạy tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn thạc sỹ này. - Ban Giám Hiệu, quý thầy cô tổ Vật lý trường Trung học thực hành, Tp. Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện, giúp đỡ tôi trong quá trình thực nghiệm sư phạm. - Sau cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất đến gia đình, bạn bè đã quan tâm, động viên, giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học tập và hoàn thành luận văn này. Thành Phố Hồ Chí Minh, ngày 18 tháng 09 năm 2012 Tác giả luận văn Nguyễn Thanh Loan
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................ii LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... iii MỤC LỤC ...........................................................................................................iv DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN ...................... viii DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................ix DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ ............................................................ x MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................ 1 2. Mục đích đề tài ................................................................................................... 3 3. Đối tượng nghiên cứu ......................................................................................... 3 4. Giả thuyết của đề tài .......................................................................................... 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................................... 4 6. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................ 4 7. Các đóng góp của luận văn ................................................................................ 4 8. Các phương pháp nghiên cứu ........................................................................... 4 8.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận ................................................................... 4 8.2. Phương pháp tổng kết kinh nghiệm, điều tra quan sát .................................. 5 8.3. Phương pháp thực nghiệm............................................................................. 5 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG RUBRIC TRONG DẠY HỌC VẬT LÝ VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN ................................ 6 1.1. Cơ sở lý luận về quá trình dạy học .................................................................. 6 1.1.1. Các phương pháp tổ chức cho học sinh học tập tự lực và tích cực trong dạy học vật lý.............................................................................................................. 7 1.1.3. Một số biện pháp giúp cho học sinh tự đánh giá kết quả học tập .............. 16 1.2. Cơ sở lý luận của kiểm tra - đánh giá kết quả học tập ................................ 20 1.2.1. Thực trạng việc kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh ở trường trung học phổ thông. ................................................................................................ 20 1.2.2. Khái niệm kiểm tra - đánh giá....................................................................... 23
1.2.3. Mục đích của kiểm tra - đánh giá ................................................................. 25 1.2.4. Ý nghĩa của kiểm tra - đánh giá .................................................................... 26 1.2.5. Chức năng kiểm tra - đánh giá ..................................................................... 26 1.2.6. Những yêu cầu sư phạm đối với kiểm tra - đánh giá ................................... 28 1.2.7. Những nguyên tắc để kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh .... 29 1.2.8. Quy trình tổ chức kiểm tra - đánh giá ........................................................... 29 1.3. Cơ sở lý luận của rubric ..................................................................................... 30 1.3.1. Khái niệm rubric ............................................................................................ 30 1.3.2. Mục đích của rubric ....................................................................................... 32 1.3.3 Phân loại rubric .............................................................................................. 32 1.3.4. Nguyên tắc và quy trình thiết kế Rubric ........................................................ 32 1.3.5. Cách thức sử dụng rubric............................................................................... 35 1.3.6. Yêu cầu của một rubric .................................................................................. 36 1.3.7. Chức năng của rubric .................................................................................... 36 1.3.8. Ưu điểm và nhược điểm của rubric ................................................................ 37 1.3.9. Độ tin cậy của rubric .................................................................................... 38 1.3.10. Công trình nghiên cứu xây dựng rubric của bà Jennifer Docktor............... 38 1.4. Cơ sở thực tiễn việc vận dụng rubric................................................................. 42 1.5. Sử dụng rubric phù hợp và đáp ứng lý thuyết của quá trình dạy học vật lý. 44 1.5.1. Thứ nhất, việc vận dụng rubric đã hết sức phù hợp với cơ sở lý luận của kiểm tra - đánh giá. ................................................................................................. 44 1.5.2. Thứ hai, rubric đã đáp ứng cơ sở lý luận của tâm lý học ............................ 47 1.5.3. Thứ ba, áp dụng rubric đã cải thiện một cách hiệu quả cơ sở thực tiễn của việc kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh ............................................ 49 CHƯƠNG 2: XÂY DỰNG RUBRIC ĐỂ TỔ CHỨC VÀ ĐÁNH GIÁ QUÁ TRÌNH DẠY HỌC CÁC CHƯƠNG “CHẤT KHÍ” VÀ “CƠ SỞ CỦA NHIỆT ĐỘNG LỰC HỌC” VẬT LÝ 10 CƠ BẢN ....................................... 52
2.1 Xây dựng rubric của các chương “Chất khí” và “Cơ sở của nhiệt động lực học” .............................................................................................................................. 52 2.1.1 Xây dựng chuẩn ( kiến thức, kỹ năng ) của các chương “Chất khí” và “Cơ sở của nhiệt động lực học” ........................................................................................... 52 2.1.2. Xác định mục tiêu cụ thể của các bài trong các chương “Chất khí” và “Cơ sở của nhiệt động lực học” ...................................................................................... 54 2.1.3 Xây dựng các bảng rubric cho các chương “ Chất khí ” và “ Cơ sở của nhiệt động lực học ” .......................................................................................................... 65 2.2. Tổ chức quá trình dạy học theo tiêu chuẩn trong bảng rubric đã đề ra ........ 89 2.2.1. Dạy học bài 28 : Cấu tạo chất. Thuyết động học phân tử chất khí .............. 89 2.2.2. Dạy học bài 29: Quá trình đẳng nhiệt. Định luật Bôi-lơ-Ma-ri-ốt............... 95 2.2.3. Bài thuyết trình “Tìm hiểu động cơ Stirling” ............................................. 101 2.3. Soạn đề kiểm tra của các chương “Chất khí” và “Cơ sở của nhiệt động lực học” dựa vào tiêu chuẩn đã được xây dựng trong bảng rubric .......................... 104 CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ................................................. 121 3.1. Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm .......................................... 121 3.1.1 Mục đích của thực nghiệm sư phạm ............................................................. 121 3.1.2 Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm ............................................................. 121 3.2. Đối tượng của TNSP .......................................................................................... 122 3.3. Phương pháp TNSP ........................................................................................... 122 3.3.1 Cách tiến hành .............................................................................................. 122 3.3.2 Cách đánh giá ............................................................................................... 123 3.4 Thời điểm TNSP ................................................................................................. 124 3.5 Kết quả quá trình TNSP .................................................................................... 124 3.5.1 Quan sát biểu hiện tích cực, chủ động học tập của HS khi tham gia hoạt động xây dựng bài học theo sự định hướng của rubric .................................................. 124 3.5.2 Việc xây dựng rubric để tổ chức và đánh giá quá trình dạy học đã giúp định hướng tốt cho hoạt động dạy học và làm cho việc kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh trở nên khách quan và hiệu quả hơn .......................................... 124 3.5.3 Kết quả các bài kiểm tra ............................................................................... 124
KẾT LUẬN CHUNG ...................................................................................... 132 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 134 PHỤ LỤC ......................................................................................................... 136
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN GV Giáo viên HS Học sinh KTĐG Kiểm tra – đánh giá PPDH Phương pháp dạy học TN Thực nghiệm TNSP Thực nghiệm sư phạm THPT Trung học phổ thông KQHT Kết quả học tập PT Phổ thông SGK Sách giáo khoa
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Bảng ví dụ minh hoạ rubric chấm điểm dự án tích hợp đa phương tiện . 31 Bảng 1.2: Bảng phân loại Bloom ............................................................................. 35 Bảng 1.3: Bảng rubric cho bài tập vật lý của Jennifer Docktor ............................... 40 Bảng 1.4: Bảng rubric cho bài học vật lý ................................................................. 43 Bảng 2.1: Bảng so sánh mục tiêu và rubric .............................................................. 66 Bảng 2.2: Bảng rubric bài 28 ................................................................................. 67 Bảng 2.3: Bảng rubric bài 29 .................................................................................. 69 Bảng 2.4: Bảng rubric bài 30 .................................................................................. 71 Bảng 2.5: Bảng rubric bài 31 .................................................................................. 73 Bảng 2.6: Bảng rubric bài phương trình trạng thái của khí lý tưởng ..................... 76 Bảng 2.7: Bảng rubric bài tập vật lý chương V ...................................................... 78 Bảng 2.8: Bảng rubric bài 32 ................................................................................... 80 Bảng 2.9: Bảng rubric bài 33 ................................................................................... 82 Bảng 2.10: Bảng rubric về tìm hiểu “Động cơ Stirling” ....................................... 85 Bảng 2.11: Bảng điểm bài thuyết trình động cơ Stirling ...................................... 106 Bảng 2.12: Bảng rubric cho câu 1 đề 1 .................................................................. 109 Bảng 2.13: Bảng rubric cho câu 2 đề 1 .................................................................. 111 Bảng 2.14: Bảng rubric cho câu 3a đề 1 ................................................................. 113 Bảng 2.15: Bảng rubric cho câu 3b đề 1 ................................................................ 115 Bảng 2.16: Bảng rubric cho câu 1 đề 2 .................................................................. 116 Bảng 2.17: Bảng rubric cho câu 2 đề 2 .................................................................. 118 Bảng 3.1: Bảng phân phối tần số điểm số X i ......................................................... 129 Bảng 3.2: Bảng phân phối tần suất điểm số X i ...................................................... 130 Bảng 3.3: Bảng phân phối tần suất luỹ tích ............................................................ 131 Bảng 3.4: Phân loại kết quả học tập ....................................................................... 131 Bảng 3.5: Các thông số thống kê ............................................................................ 132
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ Hình 1.1 Cấu trúc các thành tố của quá trình dạy học ................................................ 6 Hình 2.1 Thí nghiệm chuyển động Braonơ .............................................................. 96 Hình 2.2 Chuyển động của hạt lưu huỳnh ................................................................ 96 Hình 2.3 Thí nghiệm về tính linh động của chất khí ................................................ 97 Hình 2.4 Trường hợp 1 bóng xẹp ........................................................................... 101 Hình 2.5 Trường hợp 2 bóng căng ......................................................................... 101 Hình 2.6 Thí nghiệm định luật Bôi-lơ-Ma-ri-ôt ..................................................... 102 Hình 2.7 Động cơ Stirling ...................................................................................... 105 Hình 2.8 Hình ảnh buổi thuyết trình ....................................................................... 107 Biểu đồ 3.1a Đồ thị tần số điểm số X i ..................................................................................................... 130 Biểu đồ 3.1b Đường phân phối tần số điểm số X i ........................................................................ 130 Biểu đồ 3.2 Đường phân phối tần suất ................................................................... 130 Biểu đồ 3.3 Đường phân phối tần suất luỹ tích ...................................................... 131
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Từ khi nước ta gia nhập WTO đến nay, sự phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh toàn cầu hoá đặt ra những yêu cầu mới đối với người lao động, do đó cũng đặt ra những yêu cầu mới cho sự nghiệp giáo dục thế hệ trẻ và đào tạo nguồn nhân lực. Trong đó giáo dục là một trong những nhân tố quyết định sự phát triển nhanh và bền vững của mỗi quốc gia. Vì vậy, giáo dục cần đào tạo đội ngũ nhân lực có khả năng đáp ứng được những đòi hỏi mới của xã hội và thị trường lao động, đặc biệt là năng lực hành động, tính năng động, sáng tạo, tính tự lực và trách nhiệm cũng như năng lực cộng tác làm việc, năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp. Nhằm đáp ứng với những đòi hỏi mới của sự nghiệp phát triển kinh tế-xã hội, giáo dục phải được đầu tư và đổi mới một cách triệt để toàn diện ở các bậc học. Chính vì vậy trong nhà trường hiện nay, việc dạy học không chỉ chủ yếu là dạy cái gì mà còn dạy học như thế nào. Đổi mới phương pháp dạy học là một yêu cầu cấp bách có tính chất đột phá để nâng cao chất lượng dạy học. Đổi mới phương pháp dạy học đòi hỏi phải tiến hành một cách đồng bộ đổi mới từ nội dung chương trình sách giáo khoa, phương pháp dạy học cho đến kiểm tra - đánh giá kết quả dạy học. Kiểm tra - đánh giá có vai trò rất to lớn đến việc nâng cao chất lượng đào tạo. Kết quả của kiểm tra - đánh giá là cơ sở để điều chỉnh hoạt động dạy, hoạt động học và quản lý giáo dục. Nếu kiểm tra - đánh giá sai dẫn đến nhận định sai về chất lượng đào tạo gây tác hại to lớn trong việc sử dụng nguồn nhân lực. Vậy đổi mới kiểm tra - đánh giá trở thành nhu cầu bức thiết của ngành giáo dục và toàn xã hội ngày nay. Kiểm tra - đánh giá đúng thực tế, chính xác và khách quan sẽ giúp người học tự tin, hăng say, nâng cao năng lực sáng tạo trong học tập. Trong nhiều năm đổi mới giáo dục đã trôi qua, tình hình chung giảng dạy ở các trường trung học phổ thông chỉ chủ yếu tập trung là đổi mới chương trình và phương pháp giảng dạy nhằm phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh. Để thực hiện được mục tiêu đổi mới này, trong thời gian qua ngành giáo dục đã có nhiều nỗ lực xây dựng lại chương trình theo hướng cập nhật và giảm tải, áp dụng phương
pháp giáo dục chủ động với triết lý lấy người học làm trung tâm. Thế nhưng thực tế hiện nay, một điều đáng lưu ý là trong khi triết lý, mục tiêu, nội dung và phương pháp giáo dục đã và đang được thay đổi đáng kể trong quá trình cải cách, thì việc kiểm tra - đánh giá (KTĐG) kết quả học tập lại hầu như không hề thay đổi. Theo tờ báo khoa học phổ thông thì nhà trường và giáo viên ở các trường đang tạo áp lực cho học sinh bằng các đợt kiểm tra. Cách kiểm tra - đánh giá hiện nay đã lạc hậu, thiếu khách quan, chưa chính xác, hơn nữa lại đi ngược với mục tiêu của giáo dục phổ thông, được xác định trong Luật giáo dục là phát triển con người toàn diện. Tóm lại, theo các nhà nghiên cứu giáo dục thì cái quan trọng nhất trong việc đào tạo ở trường trung học phổ thông là dạy cách học, do vậy việc nâng cao mức độ đánh giá cần được quán triệt khi chọn nội dung đánh giá cũng như hình thức đánh giá và đặc biệt cần phải bảo đảm nguyên tắc "Kiểm tra - đánh giá của giáo viên phải kích thích được sự tự kiểm tra - đánh giá của người học và kiểm định được chính xác, khách quan thành quả học tập và mức độ đạt được mục tiêu dạy học". Trong thời gian gần đây cũng có một vài thay đổi đang được thử nghiệm thế nhưng nó chỉ là thiên về phần kỹ thuật của kiểm tra - đánh giá, còn nhìn chung cách đánh giá hiện nay vẫn nặng về kiến thức sách vở mà chủ yếu là ở mức nhớ và tái hiện kiến thức, chu kỳ đánh giá chỉ chú trọng điểm cuối của quá trình dạy-học, và mục đích của kiểm tra - đánh giá vẫn chủ yếu để phục vụ quản lý như xếp loại học sinh, xét lên lớp, cấp chứng chỉ, v.v… Ngoài ra từ khâu ra đề thi, kiểm tra rồi đến đánh giá kết quả học tập của học sinh vẫn còn mang nặng tính chủ quan của người dạy học. Hầu như chưa có bảng thang điểm, bảng tiêu chí, tiêu chuẩn nào là chuẩn mà đa phần các giáo viên các trường tự bản thân mình đặt ra thang điểm không tuân theo một nguyên tắc nào hết. Chúng ta sẽ thấy rõ điều này qua một số bất cập thường xuyên xảy ra trong các trường trung học phổ thông sau đây: Thứ nhất, về phần đề kiểm tra và đề thi trong đó có nhiều đề nặng về yêu cầu tái hiện kiến thức cộng với việc giáo viên coi thi chưa nghiêm túc nên học sinh chép tài liệu còn nhiều. Một số đề quá khó hoặc quá dễ, không phù hợp với trình độ, khả năng của học sinh, không phù hợp với sự phân bố thời gian nên học sinh bị ức chế. Thứ hai, theo dõi quá trình dạy học thì tôi nhận thấy không ít giáo viên còn coi khâu kiểm tra - đánh giá là một khâu phụ, chỉ nhằm mục đích lấy điểm cho đủ con số. Có những giáo viên dạy nhiều lớp nhưng chỉ sử dụng
một đề chung, nên lớp kiểm tra sau đã biết đề trước, dẫn đến những tiêu cực. Học sinh khá giỏi có cố gắng nhưng không được khuyến khích, học sinh yếu kém không được uốn nắn kịp thời, có những học sinh chép tài liệu vẫn được điểm cao. Kết quả kiểm tra nhiều khi không phản ánh được chất lượng học tập, phổ điểm dao động trong phạm vi hẹp, không mạnh dạn cho điểm thấp hoặc cao. Nhiều giáo viên ít hỏi bài cũ, có một số giáo viên lại hỏi bài cũ quá nhiều, một số giáo viên lạm dụng phương pháp trắc nghiệm, coi trắc nghiệm là một bước đột phá trong kiểm tra. Thứ ba, trong quá trình dạy học thầy giáo chưa cho học sinh biết rõ mục tiêu dạy học, học sinh chưa biết trước mình sẽ học được kiến thức nào và chưa biết rõ cái đích mà mình phải đạt tới. Tất cả những điều này sẽ dẫn đến hiệu quả dạy học không cao, kết quả là không thể đánh giá đúng được kết quả của người học, dẫn đến chất lượng dạy học giảm xuống đáng kể. Thứ tư, kiểm tra - đánh giá một chiều chỉ có giáo viên đánh giá học sinh mà ngược lại học sinh không thể tự kiểm tra, đánh giá mình. Thứ năm, giáo viên chỉ chú trọng đánh giá kết quả học tập của học sinh mà quên đi việc đánh giá quá trình học tập của các em học sinh. Chính vì những lí do trên nên tôi đã mạnh dạn chọn đề tài : Xây dựng rubric để tổ chức và đánh giá quá trình dạy học các chương “Chất khí” và “Cơ sở của nhiệt động lực học” - vật lý 10 cơ bản. 2. Mục đích đề tài Xây dựng rubric ( thang chấm điểm ) để tổ chức và đánh giá quá trình dạy học các chương “Chất khí” và “Cơ sở của nhiệt động lực học” nhằm nâng cao hiệu quả dạy học và kiểm tra - đánh giá. 3. Đối tượng nghiên cứu Quá trình dạy học vật lý ở trường THPT : cụ thể là mối quan hệ giữa mục tiêu dạy học với nội dung, phuơng pháp và kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh. 4. Giả thuyết của đề tài Nếu xây dựng rubric để tổ chức và đánh giá quá trình dạy học các chương “Chất khí” và “Cơ sở của nhiệt động lực học” - vật lý 10 cơ bản thì hoạt động dạy học và kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh sẽ khách quan và hiệu quả hơn.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích đề ra, đề tài có nhiệm vụ chủ yếu sau: - Nghiên cứu cơ sở lí luận của vấn đề đổi mới kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh. - Nghiên cứu cơ sở lí luận của tổ chức quá trình dạy học vật lý cho học sinh theo rubric. - Nghiên cứu lí luận về xây dựng rubric. - Soạn thảo tiến trình dạy học cụ thể các chương “Chất khí” và “Cơ sở của nhiệt động lực học” vật lý lớp 10 cơ bản theo rubric. - Xây dựng đề kiểm tra vật lý 10 cơ bản các chương “Chất khí” và “Cơ sở của nhiệt động lực học” dựa trên các tiêu chuẩn đã được xây dựng trong bảng rubric. - Thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng. 6. Phạm vi nghiên cứu Do điều kiện khách quan lẫn chủ quan nên trong phạm vi đề tài này tôi chỉ nghiên cứu xây dựng rubric để tổ chức và đánh giá quá trình dạy học vật lý lớp 10 các chương “Chất khí” và “Cơ sở của nhiệt động lực học” 7. Các đóng góp của luận văn - Làm rõ cơ sở khoa học về việc sử dụng rubric để tổ chức quá trình dạy học và kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh, nhằm mục đích nâng cao chất lượng và hiệu quả của quá trình dạy học. - Xây dựng các bảng rubric có thể sử dụng như là tài liệu tham khảo cho giáo viên dạy bộ môn Vật lý ở các trường trung học phổ thông. 8. Các phương pháp nghiên cứu 8.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận - Tham khảo sách báo, tạp chí chuyên ngành về vấn đề đổi mới kiểm tra - đánh giá kết quả và tổ chức quá trình dạy học cho học sinh trong dạy học vật lý ở trường trung học phổ thông theo rubric. - Tham khảo sách báo, tạp chí chuyên ngành về vấn đề rubric trong dạy học vật lý. - Tham khảo tài liệu liên quan vấn đề kỹ thuật xây dựng rubric.
- Tham khảo các tài liệu về các dạng bài tập vật lý lớp 10 các chương “Chất khí” và “Cơ sở của nhiệt động lực học” ở các trường trung học phổ thông. 8.2. Phương pháp tổng kết kinh nghiệm, điều tra quan sát - Tổng kết kinh nghiệm qua nhiều năm trực tiếp giảng dạy, qua dự giờ, trao đổi kinh nghiệm với một số giáo viên giàu kinh nghiệm khoa vật lý trường đại học sư phạm Thành Phố Hồ Chí Minh và các giáo viên ở trường trung học phổ thông. - Phỏng vấn giáo viên bộ môn, học sinh để nắm tình hình học tập vật lý của học sinh để từ đó xây dựng rubric cho phù hợp trình độ của học sinh. 8.3. Phương pháp thực nghiệm - Làm thực nghiệm sư phạm để kiểm tra, đánh giá giả thuyết khoa học đã đề ra. - Tiến hành thực nghiệm ở các trường THPT có đối chứng để kiểm tra tính khả thi của luận văn - Ứng dụng phương pháp thống kê toán học xử lý và phân tích số liệu thực nghiệm.
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG RUBRIC TRONG DẠY HỌC VẬT LÝ VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN 1.1. Cơ sở lý luận về quá trình dạy học Một trong những đặc điểm của thời đại hiện nay là cuộc cách mạng khoa học – công nghệ đang phát triển như vũ bão dẫn đến sự bùng nổ thông tin. Trước tình hình đó, đòi hỏi không ngừng đổi mới các yếu tố của quá trình dạy học nhằm đáp ứng được các yêu cầu đặt ra của xã hội nói chung, nền giáo dục nói riêng và giúp nâng cao chất lượng dạy học trong các trường trung học phổ thông. Theo TS. Nguyễn Văn Tuấn thì quá trình dạy học là một hệ thống bao gồm nhiều yếu tố : mục tiêu dạy học , nội dung dạy học, các hoạt động dạy - học, phương pháp dạy học, phương tiện dạy học và kiểm tra – đánh giá kết quả học tập. Các yếu tố trên có sự quan hệ hữu cơ với nhau, chế ước và chịu sự chế ước lẫn nhau, trong đó mục tiêu dạy học qui định các yếu tố khác. Hình 1.1 Cấu trúc các thành tố của quá trình dạy học Quá trình dạy học là một hệ thống nhiều yếu tố có mối quan hệ qua lại với nhau cho nên muốn đổi mới một yếu tố trong quá trình dạy học thì tất yếu phải kéo theo đổi mới các yếu tố khác. Khi chúng ta muốn đổi mới kiểm tra - đánh giá thì tất yếu chúng ta cũng cần phải đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực. Trong đề tài luận văn này tôi đã chọn rubric là công cụ nhằm đổi mới kiểm tra - đánh giá. Bởi vì rubric có vai trò quan trọng không chỉ kiểm tra - đánh giá học sinh mà còn tổ chức quá trình dạy hoc.
1.1.1. Các phương pháp tổ chức cho học sinh học tập tự lực và tích cực trong dạy học vật lý Tính tích cực, tự lực là một phẩm chất của con người trong đời sống xã hội, trong đó con người không chỉ tiêu thụ những gì có sẵn trong thiên nhiên mà còn chủ động tạo ra những của cải vật chất cần thiết cho sự sống, sự tồn tại và phát triển của xã hội loài người. Tính tích cực, tự lực trong học tập, về bản chất là tích cực nhận thức, đặc trưng bởi sự mong muốn hiểu biết và có khát vọng học tập, cố gắng, nghị lực trong quá trình chiếm lĩnh tri thức. Để tổ chức cho học sinh tích cực học tập thì đòi hỏi người dạy phải dùng các phương pháp dạy học tích cực. I. Khái niệm phương pháp dạy học tích cực Phương pháp dạy học tích cực (PPDH tích cực) là một thuật ngữ rút gọn, được dùng ở nhiều nước để chỉ những phương pháp giáo dục, dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học. PPDH tích cực hướng tới việc hoạt động hóa, tích cực hóa hoạt động nhận thức của người học, nghĩa là tập trung vào phát huy tính tích cực của người học chứ không phải là tập trung vào phát huy tính tích cực của người dạy, tuy nhiên để dạy học theo phương pháp tích cực thì giáo viên phải nỗ lực nhiều so với dạy theo phương pháp thụ động. II. Đặc điểm của phương pháp dạy học tích cực : + Dạy học thông qua tổ chức hoạt động học tập của học sinh. + Dạy và học chú trọng phương pháp rèn luyện tự học. + Tăng cường học tập cá thể, phối hợp học tập hợp tác. + Kết hợp đánh giá của thầy với tự đánh giá của trò. III. Một số phương pháp dạy học tích cực cần được phát triển ở trường phổ thông: Trong dạy học hiện nay có rất nhiều phương pháp dạy học tích cực: + Dạy học nhóm. + Dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề. + Dạy học theo dự án. + Dạy học theo trạm
Tuy nhiên, căn cứ vào mục đích của đề tài luận văn nên tôi chỉ sử dụng một trong số các phương pháp dạy học tích cực ở trên. Dưới đây tôi xin trình bày phương pháp dạy học nhóm là một trong những phương pháp được tôi sử dụng nhiều trong đề tài này: 1. Khái niệm + Dạy học nhóm là hình thức xã hội của dạy học, trong đó học sinh của một lớp học được chia thành các nhóm nhỏ trong khoảng thời gian giới hạn, mỗi nhóm tự lực hoàn thành nhiệm vụ học tập trên cơ sở phân công và hợp tác làm việc. Kết quả làm việc của nhóm sau đó được trình bày và đánh giá trước toàn lớp. + Số lượng học sinh trong nhóm thường khoảng 4-6 học sinh. Nhiệm vụ của các nhóm có thể giống nhau hoặc mỗi nhóm nhận nhiệm vụ khác nhau, là các phần trong chủ đề chung. 2. Tiến trình dạy học nhóm Chia thành 3 giai đoạn cơ bản: a. Nhập đề và giao nhiệm vụ Giai đoạn này được thực hiện trong toàn lớp, gồm những hoạt động sau: + Giới thiệu chủ đề chung của giờ học: thông thường giáo viên thực hiện nhiệm vụ giới thiệu chủ đề, nhiệm vụ chung cũng như những chỉ dẫn cần thiết, thông qua thuyết trình, đàm thoại hay làm mẫu. Việc này cũng có thể giao cho học sinh trình bày nếu có sự thống nhất và chuẩn bị trước của giáo viên. + Xác định nhiệm vụ của các nhóm: xác định và giải thích nhiệm vụ cụ thể của các nhóm, xác định rõ mục tiêu cụ thể cần đạt được. Các nhiệm vụ này có thể giống nhau hoặc khác nhau. + Thành lập các nhóm làm việc: có rất nhiều phương án thành lập nhóm khác nhau. Tùy theo mục tiêu dạy học để quyết định cách thành lập nhóm. b. Làm việc nhóm Giai đoạn này các nhóm tự lực thực hiện nhiệm vụ được giao, trong đó có những hoạt động chính sau: + Chuẩn bị chỗ làm việc nhóm: cần sắp xếp bàn ghế phù hợp với công việc nhóm, sao cho các thành viên có thể đối diện nhau để thảo luận. + Lập kế hoạch làm việc:
- Chuẩn bị tài liệu học tập. - Đọc sơ qua tài liệu học tập. - Làm rõ xem tất cả mọi người có hiểu các yêu cầu của nhiệm vụ hay không. - Phân công công việc nhóm. - Lập kế hoạch thời gian. + Thỏa thuận về quy tắc làm việc: - Mỗi thành viên đều có phần nhiệm vụ của mình. - Từng người ghi lại kết quả làm việc. - Mỗi người lắng nghe ý kiến của người khác. - Không ai được ngắt lời người khác. + Tiến hành giải quyết nhiệm vụ: - Đọc kỹ tài liệu. - Cá nhân thực hiện công việc đã phân công. - Thảo luận trong nhóm về việc giải quyết nhiệm vụ. - Sắp xếp kết quả công việc. + Chuẩn bị báo cáo kết quả trước lớp - Xác định nội dung, cách trình bày kết quả. - Phân công nhiệm vụ trình bày trong nhóm. - Làm các hình ảnh minh họa. - Quy định tiến trình bài trình bày. c. Trình bày và đánh giá kết quả + Đại diện nhóm trình bày kết quả trước toàn lớp. Có thể trình bày thông qua biểu diễn hoặc trình bày mẫu kết quả của nhóm. + Kết quả của nhóm được đánh giá và rút ra cho việc học tập tiếp theo. 3. Ưu điểm và nhược điểm của dạy học nhóm a. Ưu điểm + Phát huy tính tích cực, tự lực, tính trách nhiệm của học sinh + Phát triển năng lực cộng tác làm việc như: tinh thần đồng đội, sự quan tâm đến những người khác, tính khoan dung. + Phát triển năng lực giao tiếp như: biết lắng nghe, chấp nhận và phê phán ý kiến người khác, biết trình bày, bảo vệ ý kiến của mình trong nhóm.